لە پێش ڕووخانی یەکێتی سۆڤیەت چەندین پێکدادانی لەنێوان (ئەمەریکا ـ یەکێتی سۆڤیەت) ڕوویدا کە شەری هەواڵگیری و پێدادنی چەکداری ناڕاستەوخۆ بوون  یەکێیکان بە ڕاستەوخۆ شەری دەکردو ئەوی تریان بە ناڕاستەوخۆ دەهاتە شەڕەکەوە، وەک شەری (ئەمەریکا ـ ڤێتنام) و (یەکێتی سۆڤیەت ـ  ئەفغانستان) و چەندین جۆڕی شەری هەواڵگیری و کودەتای سەربازی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفەریقیا و ئەوڕپا بەڕدەوامبوو تا  دابەشبوونی یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی (1991 ) ، دواتر ڕوسیا بوو بە میڕاتگەڕەوەی یەکێتی سۆڤیەت و بە شێوەی جیاواز دڕێژەی بە مڵملانێەکانی سۆڤیەت دەدا و هەریەکە لە شیشان لە ساڵانی (1994 ـ 1996ـ 2000) تا داگیرکردنی گڕۆزنی و خستنە ژێر رکێفی خۆیەوە لە ساڵانی (2008 ـ 2009) دا و دواتر لە ملاملانێ و پێکدادانەکانی جۆرجیا بەشداڕبوو، لە ساڵی 2011 ئەو کاتەی خەڵکی سوریا دژ بە رژێمی سوڕیا ڕاپەرین  مەترسی گەیشتە دڵی روسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە تاکە بنکەی سەربازی و ستراتیژی ڕوسیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنها لە سوڕیا ماوە بۆیە لەگەڵ ئەوەی گڕژیەکان گەیشتە نێو پایتەختی سوریا (مخیم الیرموک) کە هەردوو رێکخراویی تیڕۆریستی (جبهە النصرة و داعش)  توانیان دەستی بەسەردا بگڕن کە گەڕەکێکی گەوڕەی پایتەختی دیمەشق بوو کە بۆ ئاواڕە فەلەستینیەکان دڕوستکرابوو ، لەو سەردەمەدا ئێران کە هاوپەیمانی بەشار ئەسد هێندەی ئێستا دەستی بەتەکنەلۆجیای دڕۆن و پێکانی خاڵ لە رێگای (GPS) نەگەیشتبوو بابەتێکی تا ئەندازەیک تازەبوون و پێویستەیەکی یەکلاکەڕەوەی شەڕ بوون بۆیە ڕۆژ بە ڕۆژ پاشەکشەی بەشار ئەسەد و ئێران لە سوریا دەبینڕا تا ئەو کاتەی ڕوسیا  بە شێوەیەکی فەرمی هاتە نێو شەڕەکەوە و لەسەردەمەدا داعش خەلافەتی خۆی لە موسڵ ڕاگەیاندبوو  کە (60 ) دەوڵەتی هاوپەیمانی ئەمەریکا ئامادەی لێدانبوون لە رێکخڕاوەی داعش  و روسیاش لەلایەکی ترەوە دەیەویست لەپاڵ داعش کۆتایی بە جبهە النصرة  و ئۆپۆزسیۆنی چەکداڕی سوریا بهێنێت بەم جۆڕە ڕوسیا چووە نێو ئاگڕی شەری سوریاوە.

لەگەڵ سەرکەوتنەکانی ڕوسیا لە سوریا، خۆپیشاندان لەئۆکڕانیا سەریهەڵدا بەناوی شۆڕشی  دژ بە سەرۆکی ئەو وڵاتە لە ساڵی 2014 کە یانوکوفیتش بوو ، یانوکوفیتش لە ساڵی 2004 بوو بە سەڕۆکی وڵات بەلام دەڕکەوت تەزویر کراوە و هەڵبژاردن دووباڕە کرایەوە لەساڵی 2006 دا لیو تشینشکو کڕا بەسەڕکی وڵات تا ساڵی 2010 ، لە ساڵی 2010 یانوکوفیتش بوو بەسەڕۆکی وڵات تا ساڵی 2014 بەهۆی خۆپیشاندانە لە سەڕۆکایەتی لابڕا ئەمەش  دەڕگای بۆ ڕوسیا کردەوە کە داوای هەرێمی قڕم بکات و خەڵکەی ئەو هەرێمەش ساڵی 2014 لە ریفڕاندۆمێکدا داوای گەڕاندنەوەیان کرد بۆ سەر ۆلاتی ڕوسیا و داوای لێ جیابووەیان کرد لە ئۆکڕانیا کە پێشتر حوکمی خۆسەریان هەبوو لەو وڵاتەدا.مڵملانێەکانی ئۆکڕانیا و روسیا گەوڕە بوو تا ئەوەی ناتۆ هەوڵیدا چەتری ئاسنی بۆ دژە فڕۆکە و موشەک بۆ ئۆکڕانیا دڕوست بکرێت و ببێتە بەشێک لە ناتۆ ئەمەش بووە هۆی نێگەڕانکردنی ڕوسیا تا ساڵی2021 ڕوسیا هێرشی کردە سەر ئۆکڕانیا و هەولێدا بەشێک لەخاکەی بخاتە سەر خاکی ڕوسیا، ئیتر لێرەوە مڵملانێەکان و هێرشی بەڕدەوامی روسیا و هێرشی پێچەوانەی ئۆکڕاینەکان دەستی پێکرد و ئەمەریکا و ئەوڕوپا پشتگیری تەواوی ئۆکڕانیا بوون لەم شەڕەدا و ئێرانیش بەشێوەیکی ناڕاستەوخۆ بەشداری شەری ئۆکڕانیای دەکرد لە رێگای پێدانی فرۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهد 136 کە بووە سەڕدێری هەواڵە جیهانیەکان و   تا ئێستاش شەڕ بەڕدەوامە و هەوڵی ناوەندگیری وڵاتانیش بۆ وەستانی شەڕ بەڕدەوامە  و کەچی مەرجەکانی ئاگڕ بەست  لە لایەن ڕوسیاوە هێندە قوڕسن بەئاسانی ئۆکڕانیا ناتوانێت بچێتە ژێر باری ئەو مەڕجانە لەگەڵ بەڕدەمی شەڕی ئۆکڕانیا   لەناکاو تۆفانی ئەقسا دڕوست دەبێت دێتە هاوکێشەکەوە.

تۆفانی ئەقسا چیە؟ تۆفانی ئەقسا ئەو هێرشەبوو کە (حماس) گڕوپێکی سونە مەزهەبی بەرگڕیکار لە فەلەستین لە بەڕەبەیانی  (7/10/2023) لە رێگای باڵۆنەوە دیواڕەکانی ئیسرائیل تێدەپەرێنن و دەچنە ئیسرائیلەوە (1538) کەس دەکوژن کەتێدا (230 ) سەرباز و ئەوانی تر خەڵکی سڤیلن و (250) خەڵکی سڤیل و سەرباز بەدیل دەبەنەوە بۆ شاری غەزە کە دەوور دڕاوە بە سنوری ئێسرائیل، ئەوەی بابەتەکە دەخوێنێتەوە ڕووداوەکان بە پێش چاوی خۆی بهێنێتەوە تێ دەگات کردنەوەی دەڕگای شەرێکی وا گەوڕە و  هێرشێکی لەو قەباڕەیە  بەبێ ئاگاداری ئێران و هەواڵگیری ڕوسیا ئەستەمە بتوانرێت ئەنجام بدرێت بەتایبەت ڕوسیا کە پاڵپشتی ئێرانە لە ڕووداوە سیاسیەکاندا و ئێرانیش پشتگیری حماس و  (حیزب اللە)یە بەڕانبەر بە ئیسرائیل.

لەگەڵ سەرقاڵبوونی ئێران بە شەری ئیسرائیلەوە و لە هەردوو میحوەری لبنان و غەزە ، ئەمەریکا و تورکیا و هاوپەیمانەکانی لە رێگای گڕوپە تیڕوریستەکانی (ئەحرار شامە)کە (جبهە النصرة)ی کۆنە  هێرش دەکەنە شاری حەلەب چونکە دەزانن (حزب اللە ) چەکداڕەکانی پاشەکشە پێکردووە بۆ میحوەری جەنگی (لبنان ـ ئیسرائیل) و بڕدنە پێشوەی ئەم سەربازە لەیاریە شەتڕەنجیەدا بەڕئەنجامی خۆ ئامادەکردن و پڵانی چەند مانگێکە و توانیویانە شاری حەلەب و چەند شاڕۆچکەیاکی تڕ داگیر بکەن لەو نێوەندەشدا  سوپای بەشار ئەسەد و (حیزب اللە) چەند ناوچەیەکی ستڕاتیژیان ڕادەستی یەکینەکانی پاڕاستنی گەڵ  کردووە.

سەڕەڕایی دابەشبوونی سیاسی ناوچەکە بەسەر چەند گڕوپ و لایەنێکی سیاسیدا حوکمی کانتۆنەکان  توانیان هێلی سێیەم هەڵبژێڕن و بمێننەوە وەک سەربەخۆیەک مامەڵە لەگەڵ هەردوو بەڕەی شەڕدا بکەن کە تەنها   حوکمرانی کانتۆنەکان و سیاسیەکان و یەکینەکانی پاراستنی گەڵ بوو کە لەم نێوەندەدا مامەڵە لەگەڵ هەردوو بەڕەی شەر (ئەمەریکاـ ڕوسیا)  و (ئێران ـ بەشار ئەسەد) دەکات  تەنها تورکیا و هاوپەیمانەکانی دژایەتیان دەکەن.

داعش لە لایەکی تڕەوە دژی هەموو لایەک بوو لە ناوچەکە لەگەڵ هەردوو میحوەڕە جیاوازەکە لەشەڕدابوو لەگەڵ حوکمڕانی کانتۆنەکانیش هەمیشە لەشەڕو کوشتار بەڕدەوام بوو تا کۆتایی پێ هێنڕا لە ساڵی 2019  لەکۆتا شوێن و شاری شەردا لە باغوز الفوقانی لە ناوچەی بوکمال لە پارێزگای (دیر الزور)

بۆیە جوڵاندنی میحوەری سوریا و گەڕانەوەی رێکخڕاوە تیڕویستیەکان بۆ نێو شەرەکە شتی تازە نیە و بەڵکو بەڕدەوامیدانە بەو هاوکێشەی شەرەی جیهانی گڕتۆتەوە و بەتایبەت لەنێوان ئەمەریکا و ڕوسیا ، لە جوڵاندنی ئەمجارەی میحوەری سوریا بە ئەستەمی دەزانم ئەمەریکا و تورکیا هیچیان دەست بکەوێت ڕەنگە بەشێوەیکی کاتی میحوەڕی ئێران و حیزب اللە پاشە کشە بکات بەلام ئامڕازەکانی دەستی ئێران ئێستا زۆر جیاوازە لە شەڕدا و توانای تەکنەڵۆجیای و بەکارهێنانی (GPS) سیستەمی ڕوسیا زۆر ئاسانتر لە پێش ئێراندایە و هاوپەیمانەکانی ئێرانیش تواناکانیان  زۆر جیاوازە لە ساڵانی 2014 ساڵانی دواتر ڕەنگە بەهاتنە مەیدانی ئێران بۆ نێو جەنگەکە  تێرۆریستەکانی (ئەحرار ـ شام) هەموویان ببنە قۆچی قوڕبانی شەڕەکە.

بۆیە بۆ کورد گڕنگە گڕەو لەسەر هەڵوەشاندنەوە و شکستی سوریا و بەشار ئەسەد نەکات  و دڵنیابێت ئەم جوڵانەوەی هێزە  تەنها بۆ ئەوەیە سەرنج لەسەر شەری ئیسرائیل لابدرێت کە ئێستا هەوڵی ئاگڕ بەست لە ئاڕادایە بۆ داپۆشینی شکستەکانی ئیسرائیل بێت کە سەڕەڕایی ئەنجامدانی ئەو هەموو کۆمەڵکوژیا نەیتوانی هەموو غەزە داگیر بکات و کۆتایی بە (حەماس) و( حیزب اللە) بهێنێت وەک ئەوەی چەندین ساڵە خۆی بۆی ئامادە دەکات و بانگەشەی بۆ دەکات، بەڵکو ئەوە ئیسرائیلە بەگەڕانەوە بۆ پێش تۆفانی ئەقسا ڕازیە و مەمنونە کە یاڕییەکان بگەڕێنەوە دواوە و تازە زانیویەتی کە ئێران ئاوێکی ڕشتووە بە ئیسرائیل و ئەمەریکا کۆناکڕێتەوە بە ئاسانی.