هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەمریکا بۆ سەرۆکایەتی زۆر جیاوازترە لەهەموو هەڵبژاردنەکانی تری مێژووی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا.

دوور لە هەڵای میدیاکان لە ئەمریکا و لە جیهانیشدا، کە زوربەیان خزمەتی ئەجێندا تایبەتیەکان دەکەن، هەڵبژاردنی ئەمجارە لە نێوان دوو ئایدیۆلۆجیا و بەرنامەی جیاوازدایە کە شێوەی بەکارهێنان و بەڕێوەبردنەکەی بۆ هەردوو کاندیدەکە، کەم تا زۆر دیارە، تاقیکراوەتەوە.

دۆناڵد ترەمپ کە کاندیدی پارتی کۆماریەکانە، چل و پێنجەم سەرۆکی ئەمریکا بوو، لە ساڵی ٢٠١٦ هەتا ساڵی ٢٠٢٠ سەرۆک بوو.

کامێڵا هاریس کە کاندیدی دیموکراتەکانە، لە (٢٠٢٠ ) ەوە ، جێگری سەرۆکی ئەمریکایە. 

لە ماوەی ٤ ساڵی سەرۆکایەتیەکەیدا، ترەمپ ڕووبەڕووی کۆمەڵێک ئاستەنگی زۆر گەورە بوو کە گرنگترینیان ئابووریەکی خراپ و هەڵاوساو؛ کێشەی کۆچبەری نایاسایی؛ ئنجا بڵاوبوونەوەی کۆڤید کە نەک لە ئەمریکا بەڵکو هەموو جیهان پێوەی گرفت بوون و کاریگەری نەرێنی لەسەر مرۆڤایەتی و ئابووری زوربەی ووڵاتانی جیهان هەبوو.

ترەمپ کە کەسێکی پراگماتیک و بزنسمانە، ڕووبەڕووی ئەو ئاستەنگانە بووەوە و ئابووری ئەمریکای هەڵساندەوە، نرخی خواردەمەنیەکان و نرخی سووتەمەنی بەهۆی سیاسەتە ئابووریەکەی ترەمپەوە دابەزی وە باجی لەسەر چینی مام ناوەندی  کەمکردەوە.

لە چوار ساڵی فەرمەنڕەوایی ترەمپ، ئەمریکا شکۆ و هەیبەتی هەبوو وە ئاشتیەکی ڕێژەیی بەرقەرار بوو لە جیهاندا و هیچ شەڕێکی گەورەی وا لە ئارادا نەبوو کە مەترسی بێت بۆ سەقامگیری جیهان و گرژیەکی ئەوتۆ دروست بکات کە مەترسی تەشەنەسەندنی شەڕی وێرانکەر بێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوین و لە رۆژهەڵاتی ئەوروپایشدا.

ترەمپ لە کامپەینی هەڵبژاردنەکەیدا بۆ ساڵی ٢٠١٦ بەڵێنی بە ئەمریکیەکان دا کە لێشاوی کۆچبەرە نایاساییەکان بوەستێنیت و شوورەیەکیش لە سنووی نێوان ئەمریکا و مەکسیکدا دروست بکات، کە بوو بە سەرۆک بەڵێنەکەی خۆی بەجێهێنا، شوورەکەی دروستکرد و کۆچی کۆچبەرە نایاساییەکانیشی تەواو سنووردارکرد.

لە ماوەی ٤ چوار ساڵی سەرۆکایەتی بایدندا کە کامێڵا هاریس جێگری بوو، ئابووری ئەمریکا بەرەو هەڵدێر چووە؛ باجی سەر چینی مام ناوەندی زیادیکردووە؛ نرخی خواردەمەنیەکان و نرخی سووتەمەنی زیادیکردووە؛ لێشاوی کۆچبەری نایاسایی بە شێوەیەک زیادیکردوە کە هەموو مێژووی ئەمریکا وواڵایی و بەرەڵایی سنووری بەو شێوەیەی بە خۆیەوە نەدیوە.

بایدن بەرپرسیارێتی چارەسەرکردنی کێشە و گرفتی کۆچبەری نایاسایی و پارێزگاریکردن لە سنوورەکانی بە کامێڵا هاریس پاراست کە شکستێکی گەورەی هێنا چونکە پتر لە ١٠ ملیۆن کۆچبەری نایاسایی ڕوویانکردە ئەمریکا  کە بەهۆیەوە ئابووری ویلایەتەکانی ئەمریکای تێکدا وخراپ کرد.

لێرەدا بە پێویستی ئەزانم کە بە چەند خاڵێک بەرچاوڕوونی بە خوێنەران بدەم دەربارەی مەترسی و نەرێنیەکانی کۆچبەرە نایاساییەکان بەو لێشاوە و بەو ژمارە زۆرە کە ملیۆنەهای تێپەڕاندوە:

١- زوربەی ویلایەتە شینەکان، ئەوانەی کە دیموکراتەکان تیایاندا زۆرینەن، بودجەیەکی زۆری ویلایەت و یارمەتیەکانی حوکمەتی فیدراڵیان بەخشی بەو کۆچبەرە نایاساییانە کە ژمارەیان لە دە ملیۆن کۆچبەر تێپەڕی کردبوو لە کاتێکدا دانیشتوانی ویلایەتەکان خۆیان پێویستیان بەو پارەیە هەبوو بۆ نوژەنکردنەوەی ڕێگاوبان و پردەکان و چاکردنی خزمەتگوزاریەکان . 

ئەمە جگە لەوەی کە ئەمریکا خۆی خاوەنی پتر لە سێ چارەکە ملیۆن بێلانەیە(هۆملێس)ە وە بەپێی دوایین زانیارییەکانی نووسینگەی سەرژمێری ئەمریکا، ژمارە ئەو کەسانەی کە لە ژێر هێڵی هەژاریەوەن نزیکە ٣٨ ملیۆن ئەمریکیە، واتە لە ١١.٥٪ ی دانیشتوانی ئەمریکا لە ژێر هێڵی هەژاریەوەن.

٢- لەنێو ئەو کۆچبەرە نایاساییانەدا، بە سەدان سیخوڕی ووڵاتانی تری وەکو چین، ڕووسیا، کۆریای باکوور، ئێران و تەنانەت هەواداران و شوێنکەوتوانی (حزب الله)، داعش و قاعیدە و ئەو کەسانەی کە لە لیستی ڕێگە نەدراو بە فڕین بۆ ئەمریکا و لیستی چاودێری ئەمریکادا بوون.

٣- لەنێو ئەو کۆچبەرە نایاساییانەدا ژمارەیەکی بەرچاو لە تاوانباران و کەسانی خراپ کە لە ووڵاتەکانی خۆیان لەسەر تاوانی گەورە زیندانیکرابوون، بەرەەڵا کران و کارئاسانیان بۆ کرا کە ڕووبکەنە ئەمریکا.

 لە ماوەی ئەم چوار ساڵەی پێشوودا ژمارەیەکی  دیاری تاوانی کوشتن، لاقەکردن و دزیکردن لەلایەن کۆچبەری نایاساییەوە ئەنجامدراوە. زۆرینەی تاوانبارەکان لەوانە بوون کە لە ووڵاتەکانی خۆیشیاندا بە تاوانی جۆراوجۆر حوکمدرابوون.

٤-ئەو قاچاخچیانەی کە ئەم لێشاوەی کۆچبەرە نایاساییەکان دەهێننە ناو ئەمریکاوە، ئیستیغلالی بەشێکی بەرچاوی ئەو کۆچبەرانەیان کردووە، بە تایبەتی کوڕ و کچە گەنجەکان، و بازرگانیان پێوەکردوون و بۆ لەشفرۆشی بەکاریان دەهێنن.

٥- لە کاتێکدا کە ئەو کۆچبەرە نایاساییانە یارمەتی مادی، تەندروستی و خۆراکی و تەنانت شوێنی ژیانیش لە حوکمەتی ئەمریکا وەردەگرن، ئیشی ڕەش دەکەن و باج نادەن کە ئەمە لەلایەکەوە زیان بە ئابووری ئەمریکا ئەگەیەنێت و لەلایەکی تریشەوە هەلی کار بۆ کۆچبەرە یاساییەکان و بۆ هاووڵاتیە ئەمریکیەکانیش سنووردار ئەکات.

لەبەر ئەوەی کە ترەمپ سیاسەتوان نیە، توانای ئەوەی نیە وەکو سیاسیەکان قسە بکات و نمایش بکات، هەندێکجاریش قسەکانی ڕەق دەردەکەون و شێوازی قسەکردنەکەیشی لە خەڵکی تر جیاوازە. لێرەدا ئەوانەی کە تەواو بێزاربوون لە سیاسەتوانە درۆزن و بێ بەڵێنەکان کە قسەکانیان تەنها بەڵێنە و هیچیتر، ترەمپیان پێ باشترە چونکە ترەمپ بزنسمان بووە و سیاسی نەبووە وە  خەڵک بە گشتی بێزار و تەڕەیە لەسیاسیەتوانەکان کە تەنها بەرژەوەندی خۆیان مەبەستە.

لەمەدا پێچەوانەی کامێڵا هاریسە کە هەموو ئەو بەڵێنانەی کە ئێستا بە ئەمریکیەکانی ئەدات، هەڵگەڕانەوەیەکی تەواوە لە ئایدیۆلۆجیاکەی کە چەندین ساڵە جێبەجێیکردوە و لە کاروکردەکانیشیدا درۆزنی و بێ بەڵێنی بەردەوام ئامادەگی هەبووە.

بۆ نمونە، هاریس کە لە خێزانێکی دەوڵەمەندەوە هاتوە و باپیرانی خاوەنی کۆیلەبوون، تاکو شەش مانگ لەمەوبەریش خۆی بە هندستانی ئەزانی ، بەڵام کە بووە بە کاندید بۆ سەرۆکایەتی نەک هەر خۆی بێبەری کردوە لە هیندستانی بوونەکەی بەڵکو خۆی بە ڕەش.

کامێڵا بەڵێن ئەدات کە باجی سەر بەخشیشی شاگردی چێشتخانە و ئوتێلەکان هەڵگرێت لە کاتێکدا بەهۆی دەنگی ئەوەوە یاسای باجدانان لەسەر بەخشیشی شاگردەکان سەریگرت و بوو بە یاسا چونکە لە کاتی دەنگداندا، هەمووکۆماریەکان بە (نا) و هەموو دیموکراتەکان بە (بەڵێ) بۆ باجەکە دەنگیاندا کە پەنجای دیموکراتەکان بەرامبەر بە پەنجای کۆماریەکان بوو. بەڵام بۆ ئەوەی کە پڕۆژەیە دەرچوایە، پێویستی بە ٥٠ +١ هەبوو، وە ئەو یەک دەنگە کامێڵا هاریس ئیزافەی کرد چونکە ئەو وەکو جێگری سەرۆک ئەو مافەی هەیە کە پەنجا بە پەنجایە یەکلایی بکاتەوە.

شایانی باسە کە شاگردی چێشتخانەکان لە ئەمریکادا کەمترین کرێ وەردەگرن وە ئەو بەخشیشەی کە وەریدەگرن یارمەتی بەرزکردنەوەی کرێی ئیشەکەیانی ئەدا بۆ دابینکردنی بژێوی یان بۆ یارمەتی دانەوەی قەرزی خوێندنی زانکۆکانیان.

کامێڵا هاریس کەسێکی ئەمەندە خۆشەویست نەبوو لە ناو پارتەکەی خۆیشیدا، هەر لەبەرئەوە بوو کە ئەو کاتەی کە لە هەڵبژاردنە بەراییەکانی دیموکراتەکان بۆ ساڵی ٢٠٢٠ وەکو کاندیدی دیموکراتەکان هاتە پێشبڕکێکەوە، تەنانەت ویلایەتەکەی خۆیشی نەبردەوە.

عادەتەن ئەوانەی کە لە بەراییەکانی کۆماریەکان یان دیموکراتەکاندا پێشبڕکێ دەکەن، بەلایەنی کەمەوە ویلاتەکەی خۆیان دەبەنەوە. بەڵام کامێڵا نەیتوانی هیچ ویلایەتێک و تەنانەت ویلایەتەکەی خۆیشی بباتەوە.

ترەمپ کەسێکە باسی پاراستنی بەها خێزانیەکان هەیە، ئەمە یەکێکە لەو هۆکارانەی کە موسڵمانەکانی ئەمریکا کە هەرچەندە ترەمپیشیان خۆشناوێت، لە میشیگەن پشتیوانی خۆیان بۆ ترەمپ دەربڕی.

هەڵبژاردنی ئەمجارەی سەرۆکایەتی ئەمریکا کەمتر پەیوەندی بە کەسایەتی کەسەکانەوە هەیە و زیاتر پەیوەندی بەو بابەتانەوە هەیە کە  جێی بایەخی ژیانی ڕۆژانەی ئەمریکیەکانە، وەکو کێشەی کۆچبەری نایاسایی؛ خراپی باری ئابووری ئەمریکا و هەڵاوسانی ئابووری؛ بەرزبوونەوەی نرخی سووتەمەنی؛ بەرزبوونەوەی نرخی خواردەمەنیەکان؛ ڕەتکردنەوەی بەها و ئایدیۆلۆجیای ئەڵترا لیبراڵ و چەپە تووندڕەوەکان کە تەنها ئەو کاتانەی کە هاوڕایانیت قبووڵکراویت لایان و بە باشت دەزانن بەڵام بەپێچەوانەوەی ئەوانەوە بیت ئەوا بە فاشیەت و نازیەت و جۆرەها ناوناتۆرەی تر تاوانبارت دەکەن.

بە پێویستی ئەزانم هەڵوێستەیەک لەسەر بابەتی بەها خێزانیەکان بکەم و بەرچاوڕوونی بە خوێنەران بدەم.

ئەجێندای چەپی توندڕەو و ئەڵترا لیبراڵەکان، کە کامێڵا هاریس یەکێکە لە پێشەواکانیان، ئەجێندای هاوڕەگەزخوازی لە قوتابخانەکانی ئەمریکادا سەپاندوە.

هەڵبەتە هاوڕەگەزخوازی تا ڕادەیەکی زۆر لە ناو ئەمریکیەکاندا قبوڵکراوە، بەڵام ئەوەی کە ئەمریکیەکان لێی ئەترسن ودژایەتیدەکەن بە زۆر سەپاندنی ئەجێنداکانی هاوڕەگەزخوازەکانە. 

 بۆ نموونە لە هەندێک ویلایەت ئەگەر مناڵێک یان هەرزەکارێک لە ژێر فشاری هاوڕێکانیدا یان لەبەر هەر هۆیەکی تر لە قوتابخانە بکەوێتە داوی ئەوەی کە ئەیەوێت ڕەگەزی خۆی بگۆڕێت لە کوڕەوە بۆ کچ یان بە پێچەوانەوە، ئیدارەی ئەو قوتابخانەیە بەیاسای ویلایەت ئەو مافەیان پێدراوە کە ئەو مناڵە ببەن بۆ نەخۆشخانە بۆ ئەوەی نەشتەرگەری ڕەگەزگۆڕینی بۆ بکرێت بەبێئەوەی کە پرس بە باوک ودایکی منداڵەکە یان هەرزەکارەکە بکەن.

دیموکراتەکان ئەوەیان سەپاندووە کە ئەگەر کوڕێک ڕەگەزەکەی خۆی بکاتە بە کچ، بە یاسا مافی ئەوەی پێدەدرێت کە لە تیمی کچان یان ژناندا بەشداربێت کە ئەمە غەدرێکی زۆر گەورەیە کە لە کچان و ژنان ئەکرێت چونکە ئەو کوڕەی کە ڕەگەزی خۆی گۆڕیوە بۆ مێ، هێشتا هەیکەل  وماسولکە وتوانای نێری هەیە کە ئەمە باڵادەستی و ئەگەری بردنەوەی زیاتر بەو (نێر/مێ)یە ئەدات کە یاریەکە بباتەوە. ترەمپ بەڵێنی ئەوەی داوە کە ڕیگە بەوە نادات ڕووبداتەوە.

لە هەموو ئەمریکادا بە یاسای فیدرال ئەوە چەسپاوە کە بۆ کڕینی جگەرە یان هەر جۆرە خواردنەوەیەکی ئەلکهولی بێت نابێت بە بێ دەرخستنی ناسنامە بفرۆشرێت هەرچەندە ئەگەر بەتەمەن و سەرسپیش بێت چونکە فرۆشتنی جگەرە و خواردنەوە بە خوار تەمەنی ٢١ بیست ویەک ساڵیەوە بە یاسا قەدەغە کراوە. بەڵام لە ویلایەتە شینەکان، سێنەتۆری ئەو ویلایەتانە بە یاسا ئەوەیان قەدەغەکردوە کە دەنگدەر لە کاتی دەنگداندا داوای ناسنامەی لێبکرێت لەلایەن چاودێرانی سێنتەری دەنگدانەکەوە.

هەڵبەتە ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەمە هەوڵێکی دیموکراتەکان بێت بۆ ئەوەی کۆچبەری نایاسایی بەکاربهێنن بۆ ئەوەی زۆرترین دەنگ بهێنن.

زۆرێک لە میدیاکانی ئەمریکا چەپ ولیبراڵن و بەردەوام ڕەواج بە ئەجێندای ئەوان ئەدەن. ترەمپ تا ئەو کاتەی کە خەریکی کارو کاسبی و بازرگانیەکانی خۆی بوو، لەلایەن هەموو میدیا چەپەکانەوە پەسەند و قبووڵکراو بوو. هەر لەو ساتەوە کە بڕیاری دا لەسەر تیکتی کۆماریەکان بۆ سەرۆکایەتی ئەمریکا خۆی کاندید بکات، تاکو ئێستایش هەر دژایەتی ترەمپ دەکەن و کێچێکی لێ دەکەن بە گایەک لەکاتێکدا کە زۆر ڕووداو و تاوان و هەڵەی ئیدارەی دیموکراتەکان بێدەنگی لێدەکرێت. تەنانەت ئەو چوار ساڵەی پێشوویش کە بایدن سەرۆک بوو، ڕوویان لە هەڵە و شێوەی ئیدارەکردنەکەی بایدن وەرگێڕابوو هەر دژایەتی ترەمپیان ئەکرد.

لەمەدا کامێڵا هاریس باڵادەستە کە نەک تەنها پشتیوانی بێمەرجی ئەو میدیایانەی هەیە بەڵکو وایان لێهاتوە وەکو بەشێک لە کامپەینەکەی کامێڵا هاریس دەردەکەون.

ئەو ئەستێرانەی هۆلیودیش کە ئەڵترا لیبراڵن، پشتیوانی کامێڵا هاریس و دژایەتی ترەمپ دەکەن.

ترەمپ، هاوشێوەی کۆماریەکان، باوەڕی بە بچوکردنەوە و سنووردارکردنی دەسەڵاتی حوکمەتە، بەڵام هاریس، هاوشێوەی دیموکراتەکان، باوەڕی بە فراوانکردنی حوکمەت و دەسەڵاتەکانی حوکمەت و دەستوەردانی حوکمەتە لە ژیانی ڕۆژانەی ئەمریکیەکاندا.

هاریس نوێنەر و پشتیوانی جیهانگیریە، بەڵام ترەمپ پێی وایە کە خزمەتکردنی بەرژەوەندی ئەمریکا ئەرکی نیشتمانی ئەبێ پێش هەموو شتێک بێت.

لە ویلایەتە شینەکاندا چاوەڕوانی گرژی و تەنانەت توندوتیژیش دەکرێت لە ئەنجامی ئەم هەڵبژاردنە، بە تایبەتی ئەگەر ترەمپ بیباتەوە، لەبەر ئەوە هەر لە ئێستاوە پاسەوانی نیشتمانی لە ویلایەتی واشینگتۆن، ئۆریگن و نیڤادا چالاک کراون و لە ئامادەباشیدان.

ئەو سێ ویلایەتە وەکو بنکەی سەرەکی ئەنتیفا دادەنرێت کە ڕێکخراوێکی میلیشیا ئاسای توندڕەون و دژ بە کۆماریەکانن.

بە دڵنیایەوە دەنگدان ترەمپ لەم هەڵبژاردنەدا لەلایەن هەوادار و شوێنکەوتوانی ترەمپەوە بەهۆی یەکگرتنەوەی بیر وئایدیۆلۆجیاکانیانە لەگەل ترەمپدا، بەڵام ئەوانیتر کە ترەمپیان خۆشناوێت و دەنگی پێدەدەن لەبەرئەوە دەبێت کە باوەڕیان بە کامێڵا هاریس نیە و بەرنامە و پرۆژەکانی کامێڵا بە مەترسی دەزانن بۆ ئەمریکا و بۆ ئابووری وبۆ بەها خێزانیەکان.

تێبینی:

وێنەی ئەم بابەتە لە فاینانشیەڵ تایمسەوە وەرگیراوە