لە فیزیای تیۆری و گەردوونناسیدا چەندین تیۆری و تیۆریست هەن کە بەشدارییان لە پەرەپێدانی ئەو زانستانەدا کردووە، لەوانە کارلۆ ڕۆڤێلی، برایان گرین، ماکس تێگمارک و بێگومان ئەنیشتاین، ماکس پلانک، بۆر، شرۆدینگەر، هایزنبێرگ و ئەوانی دیکە، ئەمانەش بریتین لە کورتە چاوپێکەوتنێک لەبارەیانەوە و بەشدارییەکانیان:

  میکانیکی کوانتەم  ميكانيكا الكم  Quantum mechanics  لقێکی فیزیایە کە لە سەر پێوەرێکی وردبینی لە دیاردە فیزیاییەکان دەکۆڵێتەوە، وەک ئەتۆم و تەنۆلکە ژێر ئەتۆمییەکان. لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی تایبەت لە تێگەیشتن لە تایبەتمەندییەکانی ئەتۆم و مۆلیکولەکان پەرەی پێدراوە و لەو کاتەوە چەندین بەکارهێنانی هەیە لە بوارەکانی وەک کیمیا، فیزیای ماددە، بایۆلۆجی، ئەلیکترۆنی، و کۆمپیوتەری کوانتەم. بنەما سەرەکییەکانی میکانیکی کوانتەم جیاوازن لەوانەی لە فیزیای کلاسیکدا هەیە، کە باس لە دیاردە ماکرۆسکۆپیەکانی وەک جووڵەی تەنەکان دەکات لە ژینگەی ڕۆژانەماندا. لە میکانیکی کوانتەمدا تەنۆلکەکان لە ڕووی ئەرکی شەپۆلەوە وەسف دەکرێن، کە ئەگەری دۆزینەوەی تەنۆلکەیەکیان هەیە لە شوێنێکی دیاریکراو یان بە زەبری دیاریکراو. هەروەها دیاردە کوانتەمییەکانی وەک دەستێوەردان و تێکەڵبوون چەمکی بنەڕەتین لە میکانیکی کوانتەمدا، کە زۆرجار بە نامۆ و نا ئینتێستیڤ دادەنرێت. میکانیکی کوانتەم کاریگەری گرنگی هەیە بۆ تێگەیشتنمان لە واقیعی فیزیکی، بە تایبەت بۆ چەمکی دیاریکردن و هۆکارگەرایی. هەروەها بنەمای تەکنەلۆژیای داهێنەرانە، وەک لەیزەر و ترانسیستۆر و کۆمپیوتەری کوانتەم. 

ڕێژەیی النظرية النسبية Theory of Relativity زاراوەیەکە کە دەتوانێت ئاماژە بە چەند تیۆرێکی فیزیایی بکات کە ئەلبێرت ئەنیشتاین لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا پەرەی پێداوە، کە شۆڕشێکی گەورەی لە تێگەیشتنمان لە فەزا و کات و کێشکردن کردیەکەم لەو تیۆرانە، ڕێژەیی تایبەت، لە ساڵی ١٩٠٥ پەرەی پێدراوە و چەمکی بەردەوامیی خێرایی ڕووناکی ناساندووە، واتە یاساکانی فیزیا بۆ هەموو چاودێران لە جوڵەی یەکساندا وەک یەکن. هەروەها ڕێژەیی تایبەت هاوکێشە بەناوبانگەکەی E = mc2ی دابین کرد کە پەیوەندی لە نێوان بارستە و وزەدا دادەمەزرێنێت. تیۆری دووەم کە ڕێژەیی گشتییە لە ساڵی ١٩١٥ پەرەی پێدراوە و باس لەوە دەکات کە چۆن هێزی کێشکردن لە ئەنجامی کێشانی فەزا-کات بەهۆی بوونی بارستە و وزە. ڕێژەیی گشتی دیاردەکانی وەک وەرچەرخانی ڕووناکی لەلایەن بارستە و سووربوونەوەی ڕووناکی کە لەلایەن تەنەکانەوە دەردەچێت کە لە کێڵگەیەکی کێشکردندا دەجووڵێت ڕوونکردەوە. ڕێژەیی کاریگەری گرنگی لەسەر فیزیا و گەردوونناسی و فەلسەفەی زانست هەبووە و پێشکەوتنی تەکنەلۆژی وەک سیستەمی جیهانی پێگەیشتن (GPS)ی کردەوە. تیۆری ڕێژەیی تا ئەمڕۆش بەردەوامە لە لێکۆڵینەوە و تاقیکردنەوەی ئەزموونی. 

 تیۆری تار نظرية الأوتار String theory

 بە تیۆری سوپەرسترینگ ناسراوە، هەوڵێکە بۆ چارەسەرکردنی یەکێک لە گەورەترین کێشەکانی فیزیای تیۆری: چۆنیەتی یەکخستنی ڕێژەیی گشتی ئەنیشتاین کە باس لە کێشکردنی قەبارە گەورە دەکات و فیزیای کوانتەم کە باس لە هەڵسوکەوتی تەنۆلکە ژێر ئەتۆمییەکان دەکات.

تیۆری تارەکان گریمانە دەکات کە تەنۆلکە ژێر ئەتۆمییەکان خاڵێکی هاوشێوەی خاڵ نین، بەڵکو تارێکی لەرزینێکی یەک ڕەهەندین، کە لەرزینەکانیان تەنۆلکە و هێزی جۆراوجۆر لە گەردووندا دروست دەکات. تیۆری سوپەرسترینگ ئەم بیرۆکەیە فراوانتر دەکات بە وەرگرتنی چەمکی سوپەرسیمیتری، کە بوونی تەنۆلکەی سەروو سیمیتری بۆ هەر تەنۆلکەیەکی ناسراو دەخاتە ڕوو

فەزا-کات الزمكان Space-time theory

چەمکێکی بنەڕەتییە لە فیزیادا، گەردوون وەک بەردەوامییەک وەسف دەکات کە لە سێ ڕەهەندی فەزایی و یەک ڕەهەندی کات پێکهاتووە. لەلایەن ئەلبێرت ئەنیشتاینەوە لە تیۆری ڕێژەیی تایبەت و درێژکراوەدا پەرەی پێدراوەبەپێی ئەم تیۆرییە فەزا-کات بوونێکی دینامیکییە کە دەتوانرێت بە بوونی بارستە و وزە بشێوێنرێت. ئەم شێواندنە پێی دەوترێت کێشانی فەزا-کات. بۆ نموونە هێزی کێشکردن دەرکەوتنی کێشانی فەزا-کاتە بەهۆی بوونی بارستە تیۆری ڕێژەیی شۆڕشێکی گەورەی لە تێگەیشتنمان لە گەردوون کرد، نیشانیدا کە فەزا و کات بوونێکی جیاواز و سەربەخۆ نین، بەڵکو بەیەکەوە گرێدراون و بەیەکەوە گرێدراون. هەروەها بووەتە هۆی تێگەیشتنێکی باشتر لە دیاردەکانی وەک فراوانبوونی کات، گرژبوونی درێژی و کاریگەرییە ڕێژەییەکان کە لە خێراییە نزیکەکان لە خێرایی ڕووناکی ڕوودەدەن. بۆیە فەزا-کات چەمکێکی بنەڕەتییە لە فیزیادا، ئەمەش ڕێگەمان پێدەدات لە پێکهاتەی گەردوون و ئەو یاسایانەی کە بەڕێوەی دەبەن تێبگەین.

وروژاندنێکی زۆری لای فیزیازانی تیۆری دروستکردووە بەهۆی توانای چارەسەرکردنی هەندێک لە قووڵترین کێشەکانی فیزیا، وەک یەکخستنی یاساکانی فیزیا و سروشتی کێشکردنی کوانتەم. بەڵام هێشتا وەک تیۆرێکی گەمژانە دەمێنێتەوە کە هێشتا بە شێوەیەکی ئەزموونی نەسەلمێنراوە. هەروەها هەندێک لە پێداچوونەوەکان پرسیاریان لەسەر کوالیتی نادروستی تیۆری تار و ئەو ڕاستییە وروژاندووە کە ڕەنگە تاقیکردنەوەی ئەزموونی قورس بێت  

کێشکردنی کوانتەمی ئەڵقەیی الجاذبية الكمية الحلقية For loop quantum gravity هەوڵێکە بۆ پەرەپێدانی تیۆری کێشکردنی کوانتەم بە بەکارهێنانی ڕێبازێکی بنەمادار بە ئەڵقە. ئەم تیۆرییە لەسەر ئەو بیرۆکەیە دامەزراوە کە فەزا-کات جیاکراوە، واتە لە چەندایەتییەکی سنووردار و جیاواز پێکهاتووە، نەک بەردەوامییەکی بێکۆتایی دابەشکراو. هەروەها تیۆری ئەڵقە وا گریمانە دەکات کە فەزا-کات داینامیکی بێت، واتە دەتوانرێت وەک کۆمەڵێک ئەڵقە وەسف بکرێت کە وابەستەی خاڵەکانن لە فەزا-کاتدا. کێشکردنی کوانتەمی لوپ ڕێگەیەکی بەڵێندەرانەی تایبەتە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی یەکخستنی ڕێژەیی گشتی ئەنیشتاین لەگەڵ فیزیای کوانتەم، چونکە ڕێگە دەدات کێشکردن وەک هێزێکی کوانتەم مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت. لە ڕاستیدا لە تیۆری ئەڵقەدا، هێزی کێشکردن بەو شێوەیە وەسف دەکرێت کە لە لایەن تەنۆلکەکانەوە کە پێیان دەوترێت کێشکردن، کە کارلێک لەگەڵ یەکتر دەکەن و هێزێکی کێشکردن بەرهەم دەهێنن. بەڵام سەرەڕای پێشکەوتنی زۆر لە تیۆری ئەڵقە لە چەند دەیەی ڕابردوودا، کێشکردنی کوانتەمی ئەڵقە وەک تیۆرێکی گەمژانە دەمێنێتەوە و بە شێوەیەکی ئەزموونی نەسەلمێنراوە. سەختی سەرەکی ئەوەیە کە ئەو تەرازووانەی کە پێویستن بۆ چاودێریکردنی کاریگەرییەکانی کێشکردنی کوانتەمی لوپ زۆر بچووکن، بە ڕێکوپێکی درێژی پلانک، ئەمەش تاقیکردنەوەی ئەزموونی زۆر قورس دەکات.

فرەگەردوون الكون المتعدد The multiverse

گریمانەیەکی زانستییە کە باس لەوە دەکات کە گەردوونەکەمان دەتوانێت یەکێک بێت لە زۆرێک لە گەردوونەکانی هەبوو، هەریەکەیان تایبەتمەندی و تایبەتمەندی فیزیایی خۆیان هەبێت. بە پێی ئەم تیۆرییە، ژمارەیەکی بێ سنوور لە گەردوونی هاوتەریب هەن، کە پێیان دەوترێت "گەردوونی هاوتەریب" یان "گەردوونی هاوتەریب"، کە لەگەڵ گەردوونەکەماندا پێکەوە دەژین. ئەم بیرۆکەیە لەسەر چەندین تیۆری زانستی دامەزراوە، وەک تیۆری هەڵاوسانی گەردوونی، تیۆری تار و تیۆری ڕێژەیی گشتی ئەلبێرت ئەنیشتاین. گەرچی بوونی فرەگەردوون لە ئێستادا گریمانەیەک، بەڵام زۆرێک لە زانایان پێیان وایە دەتوانێت وەڵامی پرسیارە بنەڕەتییەکانی فیزیا بداتەوە، وەک سروشتی فەزا و کات. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە فرەگەردوون هێشتا تا ڕادەیەکی زۆر گەمژانەیە و هێشتا هیچ بەڵگەیەکی ئەزموونی لەسەر بوونی نییە. بەڵام لێکۆڵینەوەکان بەردەوامن بۆ ئەوەی هەوڵبدەن نیشانە ناڕاستەوخۆکانی بوونی فرەگەردوون دەستنیشان بکەن، وەک نائاسایی لە تیشکی پاشخانی گەردوونی یان چاودێریکردنی یاسا فیزیاییەکان کە ناتوانرێت تەنها لەلایەن گەردوونەکەمانەوە ڕوون بکرێتەوە.

تیۆری هەموو شتێک نظرية كل شيء The theory of

گریمانەیەکی زانستییە کە ئامانجی یەکخستنی چوار هێزی بنەڕەتی سروشت: هێزی کارۆموگناتیسی، هێزی ناوکی لاواز، هێزی ناوەکی بەهێز و کێشکردن، بۆ هەمان تیۆری یەکگرتوو. ئەم تیۆرە دەتوانێت هەموو دیاردەکانی گەردوون لە هەموو ئاستەکاندا وەسف بکات، لە فیزیای تەنۆلکەی ژێر ئەتۆمیەوە تا گەردوونناسی. گەڕان بەدوای تیۆری هەموو شتێکدا چەند دەیەیەک ئامانجێکی سەرەکی فیزیای تیۆری بووە، بەڵام هێشتا کۆدەنگییەکی زانستی لەسەر باشترین ڕێباز بۆ گەیشتن بەم بابەتە نییە. زۆر تیۆری پێشنیار کراون، وەک تیۆری ڕیز، کێشکردنی کوانتەمی لوپ، تیۆری M و تیۆری سوپەرسیمیتریبەڵام ئەم تیۆریانە سنوورداربوونیان هەیە و تەحەددای تیۆری و ئەزموونی گرنگ ماوە چارەسەر بکرێن بۆ گەیشتن بە تیۆرییەک لە هەموو شتێک. بۆ نموونە کێشکردنی کوانتەم و تێگەیشتن لە وزەی تاریک و مادەی تاریک وەک تەحەدای سەرەکی فیزیای تیۆری مۆدێرن دەمێنێتەوە. کات ڕەهەندێکی بنەڕەتی ئەو گەردوونەیە کە تێیدا دەژین، بەڵام سروشتی ڕاستەقینەی وەک پرسیارێکی کراوە و ئاڵۆز لە فیزیا و فەلسەفەدا دەمێنێتەوە. بەپێی فیزیای کلاسیک، کات بوونێکی ڕەها و گەردوونییە کە بە شێوەیەکی هێڵی و بەردەوامی سەربەخۆ لە هەر ڕووداوێک یان چاودێرییەک دەڕژێت. بەڵام فیزیای مۆدێرن بە تایبەتی تیۆری ڕێژەیی تایبەت و گشتی نیشانی داوە کە کات ڕێژەیی و پەیوەستە بە چاودێر و خێرایی و کێشکردن. بەپێی ئەم تیۆریانە، لێشاوی کات دەتوانێت جیاواز بێت بەپێی شوێن و خێرایی چاودێر، هەروەها دەتوانرێت بەهۆی بوونی کێڵگەی کێشکردنی چڕەوە چالاک بکرێت. جگە لەوەش هەندێک لە فیزیازانەکان تیۆری کوانتەمی کاتیان پێشنیار کردووە کە بیرۆکەی ڕۆیشتنی کات تەحەدا دەکەن و کات وەک ڕەهەندێکی جێگیر و جێگیر وەسف دەکەن، کە ڕوونادات بەڵکو وردە وردە خۆی ئاشکرا دەکات. بەکورتی سروشتی کات پرسێکی ئاڵۆزە کە زانا و فەیلەسوفەکان تا ئێستا لێی دەکۆڵنەوە و مشتومڕیان لەسەر دەکەن. پرسیاری سەرچاوەی کات بابەتێکی باو و باو و جەماوەرییە. ئەم کۆمپلێکسە بۆ چەندین سەدە لەلایەن فەیلەسوف و فیزیازان و گەردوونناسەکانەوە لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت. بەپێی تیۆری ڕێژەیی گشتی ئەلبێرت ئەنیشتاین، کات ڕەهەندێکی فەزا-کاتە، کە دەکرێت کاریگەریی کێشکردن و خێرایی هەبێت. بۆیە سەرچاوەی کات پەیوەستە بە بنەچەی خودی گەردوونەوە. بەپێی تیۆری تەقینەوە گەورەکە، گەردوون نزیکەی ١٣.٨ ملیار ساڵ لەمەوبەر دەستی بە بوونی کردووە، لە حاڵەتێکی چڕی زۆر بەرز و پلەی گەرمی زۆر بەرزەوە. پێش ئەم خاڵە نە فەزا و نە کات، گرنگ نییە چیمان دەزانی. کەواتە لەم ساتەدا کات دەستی بە بوونی کردبوو. بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئەم تیۆرە لەسەر بنەمای تێبینی و حیسابات دامەزراوە، و هێشتا پەرەی پێدەدرێت و پشتڕاست دەکرێتەوە. دۆزینەوە و تیۆرییە نوێیەکان دەتوانن تێگەیشتنی ئێستامان بۆ سەرچاوەی کات بگۆڕن. فرەگەردوون گریمانەیەکی زانستییە کە باس لەوە دەکات کە گەردوونەکەمان دەتوانێت یەکێک بێت لە زۆرێک لە گەردوونەکانی هەبوو، هەریەکەیان تایبەتمەندی و تایبەتمەندی فیزیایی خۆیان هەبێت. بە پێی ئەم تیۆرییە، ژمارەیەکی بێ سنوور لە گەردوونی هاوتەریب هەن، کە پێیان دەوترێت "گەردوونی هاوتەریب" یان "گەردوونی هاوتەریب"، کە لەگەڵ گەردوونەکەماندا پێکەوە دەژین. ئەم بیرۆکەیە لەسەر چەندین تیۆری زانستی دامەزراوە، وەک تیۆری هەڵاوسانی گەردوونی، تیۆری تار و تیۆری ڕێژەیی گشتی ئەلبێرت ئەنیشتاین. هەرچەندە لە ئێستادا بوونی فرەگەردوون بە گریمانەیەک دادەنرێت، بەڵام زۆرێک لە زانایان پێیان وایە دەتوانێت وەڵامی پرسیارە بنەڕەتییەکانی فیزیا بداتەوە، وەک سروشتی فەزا و کات. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە فرەگەردوون هێشتا تا ڕادەیەکی زۆر گەمژانەیە و هێشتا هیچ بەڵگەیەکی ئەزموونی لەسەر بوونی نییە. بەڵام لێکۆڵینەوەکان بەردەوامن بۆ ئەوەی هەوڵبدەن نیشانە ناڕاستەوخۆکانی بوونی فرەگەردوون دەستنیشان بکەن، وەک نائاسایی لە تیشکی پاشخانی گەردوونی یان چاودێریکردنی یاسا فیزیاییەکان کە ناتوانرێت تەنها لەلایەن گەردوونەکەمانەوە ڕوون بکرێتەوە.

تەقینەوە گەورەکە الانفجار الكبير The big explosion

 تیۆرێکی زانستییە و باس لە سەرچاوە و پەرەسەندنی گەردوون دەکات. بەپێی ئەم تیۆرییە، گەردوون وەک تاکێک دەستی پێکردووە - پەڵەیەکی گەرم و چڕ و بچووکی بێ سنوور - نزیکەی ١٣.٨ ملیار ساڵ لەمەوبەر. پاشان بە خێرایی فراوان بوو لە پرۆسەیەکدا کە بە هەڵاوسانی گەردوونی ناسراوە، ئەمەش بووە هۆی ساردبوونەوەی گەردوون و کەمبوونەوەی چڕییەکەی.

لەگەڵ فراوانبوونی گەردوون، ماددە و وزە دەستیان بە دروستبوون کرد و لە کۆتاییدا یەکدەگرنەوە و ئەستێرە و گەلەئەستێرە و تەنە ئاسمانییەکانی دیکەیان دروستکرد. گەردوونی سەرەتایی زیاتر لە هایدرۆجین و هیلیۆم پێکهاتبوو، بەڵام بە تێپەڕبوونی کات ئەستێرەکان ئەم توخمانەیان بەیەکەوە تێکەڵ کرد و توخمە قورسەکانیان پێکهێنا لەوانە کاربۆن و نایترۆجین و ئۆکسجین. تیۆری تەقینەوە گەورەکە لەلایەن کۆمەڵێک بەڵگەی چاودێرییەوە پشتگیری دەکرێت، لەوانە تیشکی پاشخانی مایکرۆوەیڤی گەردوونی، زۆری توخمە ڕووناکییەکان لە گەردووندا و پێکهاتەی گەورەی گەردوون. سەرەڕای ئەم بەڵگانە، هەندێک نهێنی لە دەوری تەقینەوە گەورەکەدا ماونەتەوە، لەوانە سروشتی ماددەی تاریک و وزەی تاریک، کە وا بیردەکرێتەوە کە زۆربەی ناوەڕۆکی وزەی بارستەیی گەردوون پێکدەهێنن. گەورە هەڵگەڕانەوە مۆدێلێکی گەردوونی گریمانەییە کە پێشنیاری ئەوە دەکات کە گەردوون بە خولگەی فراوانبوون و بچووکبوونەوەدا تێدەپەڕێت. بەپێی ئەم تیۆرییە گەردوون بە تەقینەوەیەکی گەورە دەست پێدەکات و بۆ ماوەی ملیارەها ساڵ فراوان دەبێت و دواتر دەڕووخێت بۆ حاڵەتێکی گەرم و چڕ کە بە بیگ کرانچ ناسراوە. بەڵام لەبری ئەوەی گەردوون بوونی نەمێنێت، قەیرانی گەورە تەقینەوە گەورەیەکی دیکەی لێکەوتەوە و بووە هۆی ئەوەی گەردوون فراوانتر بێت و سەرلەنوێ سوڕەکە دەستپێبکاتەوە. ئەم بیرۆکەیە لەسەر بنەمای تیۆری چارەنووسی کۆتایی گەردوون دامەزراوە کە بە بڕی ماددە لە گەردووندا و ڕێژەی فراوانبوونی دیاری دەکرێت. ئەگەر مادەی پێویست لە گەردووندا هەبوایە، لە کۆتاییدا هێزی کێشکردن بەسەر فراوانبووندا زاڵ دەبوو و لە ئەنجامدا بۆشایی ئاسمانی لێدەکەوێتەوە هیار. بەڵام ئەگەر بەهۆی وزەی تاریکەوە گەردوون بە ڕێژەیەکی خێراتر فراوانتر بێت، ڕەنگە قەیرانی گەورە ڕوونەدات و گەردوون تا کاتێکی نادیار بەردەوام بێت لە فراوانبوون. تیۆری بیگ باونس تا ئێستاش بە گەمژانە و مشتومڕاوی دادەنرێت و لە ئێستادا هیچ بەڵگەیەکی ڕاستەوخۆ نییە کە پشتگیری بکات. بەڵام هێشتا وەک بوارێکی چالاکانەی لێکۆڵینەوە لە گەردوونناسیدا دەمێنێتەوە و زانایان بەردەوام بەدوای ڕێگەی نوێدا دەگەڕێن بۆ لێکۆڵینەوە لە گەردوون و باشتر تێگەیشتن لە سەرچاوە و چارەنووسی کۆتایی. تیۆری بیگ ڕیپ گریمانەیەکی گەردوونییە کە پێشنیاری ئەوە دەکات کە فراوانبوونی گەردوون دەتوانێت لە هەندێک کاتدا لە داهاتوودا بە شێوەیەکی ڕیزبەندی خێراتر بێت و لە کۆتاییدا ماددە لەسەر پێوەرێکی ئەتۆمی لەیەکتر جیا بکاتەوە و بە تەواوی لەناوی ببات. گەردوونی NT. ئەم تیۆرییە لەسەر ئەو بیرۆکەیە دامەزراوە کە وزەی تاریک، کە فۆرمێکی گریمانەیی وزەیە کە وا بیردەکرێتەوە بەرپرسیارە لە خێراکردنی فراوانبوونی گەردوون، دەتوانێت تایبەتمەندییەکی هەبێت کە ببێتە هۆی زیادبوونی چڕییەکەی لەگەڵ فراوانبوونی گەردوون. ئەگەر ئەمە ڕووبدات، وزەی تاریک ئەوەندە بەهێز دەبوو کە بتوانێت بەسەر ئەو هێزەی کێشکردندا زاڵ بێت کە گەلەئەستێرەکان و ئەستێرەکان و تەنانەت ئەتۆمەکانیش بەیەکەوە دەبەستێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی فراوانبوونی گەردوون بە ڕێژەیەکی هەمیشە زیادبوون. ئەگەر ئەم خێراکردنە تا کاتێکی نادیار بەردەوام بێت، ئەوا لە کۆتاییدا گەردوون تا ئەو ڕادەیە فراوان دەبێت کە هێزە بنەڕەتییەکانی ماددا بەیەکەوە دەگرن و تەنانەت تەنۆلکە ئەتۆمییەکانیش دەدڕێن و دەبنە پارچە پارچە. ئەم سیناریۆ کارەساتبارە بە بیگ ڕیپ ناسراوە. بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە تیۆری بیگ ڕیپ لە ئێستادا تەنها گریمانەیە و چەند گریمانەیەکی تری گەردوونناسیش کێبڕکێ دەکەن بۆ ڕوونکردنەوەی فراوانبوونی گەردوون. تێبینییەکانی ئێستا بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە ئەم تیۆرییە پشتڕاست ناکەنەوە یان پووچەڵ ناکەنەوە و لێکۆڵینەوەی زیاتر پێویستە بۆ باشتر تێگەیشتن لە داهاتووی گەردوون. ماکس تێگمارک فیزیازان و گەردوونناسێکی سویدی-ئەمریکییە و بە بەشدارییەکانی لە بواری فیزیای تیۆریدا ناسراوە، بەتایبەتی لە بوارەکانی گەردوونناسی و فیزیای هۆشیاریدا. ئێستا پرۆفیسۆری فیزیایە لە پەیمانگای تەکنەلۆژیای ماساشوستس (MIT) و ئەندامی پەیمانگای پرسیارە بنەڕەتییەکان (FQXi). بەرژەوەندییە توێژینەوەکانی تێگمارک بریتین لە لێکۆڵینەوە لە گەردوونی سەرەتایی، سروشتی مادەی تاریک و وزەی تاریک، گریمانەی فرەگەردوون و پەیوەندی نێوان فیزیا و هۆشیاری. هەروەها چەندین کتێبی زانستی بەناوبانگی نووسیوە، لەوانە گەردوونی بیرکاریمان: گەڕانەکەم بۆ سروشتی کۆتایی واقیع و ژیان ٣.٠: مرۆڤ بوون لە سەردەمی زیرەکی دەستکرددا. تێگمارک چەندین خەڵات و ڕێزلێنانی وەرگرتووە بەهۆی بەشدارییەکانی لە فیزیادا، لەوانە خەڵاتی جەیمس کلارک ماکسوێڵ بۆ فیزیای تیۆری لە کۆمەڵەی فیزیای ئەمریکی و خەڵاتی کرافۆرد لە بواری فەلەکناسی و بیرکاری لە ئەکادیمیای شاهانەی سوید بۆ زانستەکان.

برایان گرین زانای فیزیا و بیرکارە و بە کارەکانی لە بواری تیۆری تاردا ناسراوە. لە ٩ی شوباتی ١٩٦٣ لە نیویۆرک لەدایک بووە و لە مانهاتن گەورە بووە. گرین بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە زانکۆی هارڤارد و دکتۆرای بەدەستهێناوە. لە زانکۆی ئۆکسفۆردەوە. ئێستا مامۆستای فیزیا و بیرکارییە لە زانکۆی کۆڵۆمبیا و هاوبەشی دامەزرێنەری فێستیڤاڵی جیهانی زانستە، کە چالاکیەکی پەروەردەی زانستی گشتییە و ساڵانە لە شاری نیویۆرک بەڕێوەدەچێت. گرین نووسەری چەندین کتێبی زانستی بەناوبانگە، لەوانە گەردوونی ڕەسەن، قوماشی گەردوون و واقیعی شاراوە کە سنوورەکانی فیزیا و گەردوونناسی دەکۆڵنەوە. هەروەها میوانێکی بەردەوامە لە بەرنامە تەلەفزیۆنییەکان و فیلمە بەڵگەنامەییەکاندا کە باس لە بابەتگەلی زانستی دەکەن. گرین چەندین خەڵات و ڕێزلێنانی وەرگرتووە بەهۆی کارەکانیەوە، لەوانە خەڵاتی دیراک لە سەنتەری نێودەوڵەتی فیزیای تیۆری، خەڵاتی جولیۆس ئێدگار لیلینفێڵد لە کۆمەڵەی فیزیای ئەمریکی و لیستی 100 کەسی کاریگەرترین کەسانی جیهان لەلایەن تایمەوە. کارلۆ ڕۆڤێلی فیزیازانێکی تیۆری ئیتاڵییە و لە ساڵی ١٩٥٦ لەدایک بووە، زیاتر بە بەشدارییەکانی لە تیۆری کێشکردنی کوانتەمدا ناسراوە، کە هەوڵێکە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی یەکخستنی ڕێژەیی گشتیی ئەنیشتاین و فیزیای کوانتەم. ڕۆڤێلی لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە کاری لەسەر تیۆری ئەڵقە کردووە و چەندین بابەت و کتێبی لەسەر ئەو بابەتە بڵاوکردۆتەوە، لەوانە "کێشکردنی کوانتەم" (٢٠٠٤) و "کێشکردنی کوانتەمی گۆڕاو: پێشەکییەکی سەرەتایی بۆ کێشکردنی کوانتەم و تیۆری سپینفۆم" (٢٠١٤). ڕۆڤێلی جگە لە بەشدارییەکانی لە فیزیای تیۆریدا، بە کارەکانی لە بەناوبانگکردنی زانستیشدا ناسراوە. چەندین کتێبی بە ئامانجی بینەرێکی فراوانتر بڵاوکردۆتەوە، لەوانە حەوت وانەی کورت لە فیزیا (٢٠١٤) و واقیع ئەوە نییە کە پێدەچێت (٢٠١٦) کە زۆرترین کتێبی جیهانی بوون. ڕۆڤێلی لە ئێستادا مامۆستایە لە زانکۆی ئایکس مارسیلیا لە فەرەنسا و بەردەوامە لە کارکردن لەسەر تیۆری کێشکردنی کوانتەمی لوپ و پرسیارە بنەڕەتییەکانی دیکە لە فیزیای تیۆریدا.