زلهێزەکانی دنیا بە زەڕەبین لەسەر گۆی زەوی دەگەڕێن، بۆ ئەوەی بچووکترین خاڵ بدۆزنەوە کە سەرچاوەیەکی ئابووریی هەبێت، تا هەژموونی خۆیانی تێیدا بسەپێنن، جا چی بە زەبری هێزی سەربازیی بێت، چی بەبەکارهێنانی هێزی نەرم بێت. 

نیپاڵ شوێنی جوگرافی گرنگی هەیە و هاوسنوورە لەگەڵ هیند و چین.  دەوڵەمندترین سەرچاوەی سروشتی ئاوە لە دنیادا، بۆیە زلهێزەکان چاویان لێ بڕیوە. ئەو سەرچاوە سروشتیە گرنگە بۆ بەرهەم هێنانی وزە، بۆیە بۆتە یەکێک لە هۆ سەرەکییەکان کە چین، ئەمریکا، ئەوروپا، ڕوسیا و هیند چاویان لێ بڕیوە. 

نیپاڵ لەگەڵ ئەوەی شوێنی جوگرافیای ستراتیژی و گرنگە بەڵام لەهەمان کاتدا هاوسنوورە لەگەڵ دوو وڵات کە هەردووکیان لەسەر ئاستی ئاوچەکەدا زلهێزن و لەنێوان خۆیاندا ناتەبان، بۆیە ڕاگرتنی هاوکێشەی پەیوەندیی لەنێوان هەردوو وڵات بۆ نیپاڵ ئاسان نییە و پڕە لە کۆسپ. 

گەورەترین کێشەی نێوان نیپاڵ و هیند لەسەر ناوچەی (کەلەپانی)ە، کە هەمیشە ئەو سنوورەیان دۆخێکی هەستیاری هەیە، کە کاری کردۆتە سەر پەیوەندیەکانی دیکەی نێوان هەردوو وڵات.  گرنگی شوێنی جوگرافی کەلەپانی لەوەدایە کە سێکوچکەی بەستنەوەی نیپاڵ و هیند و چینە. ئەم گرفتە خاڵێکی گرنگە بۆ نزیک بوونەوەی چین لە نیپاڵ، لە کاتێکدا چین و هیند لە ناوچەکەدا هاڤرکێیانە. ئەم کێشەیە تا ئێستا چارەسەر نەکراوە لە ساڵی ٢٠١٩دا هیند نەخشەی جیۆسیاسیی خۆی لە میدیاکاندا بڵاو کردەوە، کە تێیدا ناوچەی کەلەپانی و لیپیولیکی و  ئمپیادهوری، وەک بەشێک لە خاکی هیند دیاری کرد بوو. نیپاڵ ڕاستەخۆ هاتە دەنگ و ڕایگەیاند کە، "کەلەپانی" ناوچەیەکی کێشە لەسەرە، نەک بەشێک بێت لە خاکی هیند، چارەسەریشی دەبێت بە ڕێگەی گفتوگۆ و دیبلوماسی بێت.

هیند و نیپاڵ ناهاوسەنگن لە هێزدا، هیند زلهێزێکی ناوچەییە، نیپاڵ وڵاتێکی هەژارە، بۆیە بە ڕووبەڕوو بوونەوەی سەربازیی نیپاڵ ناتوانێت ئەو گرفتە چارەسەر بکات، هیندیش ئەگەر پەنا بباتە بەر ڕووبەڕوو بوونەوەی سەربازیی ڕێگە زێتر خۆش دەکات بۆ چین لە نیپاڵ نزیک بێتەوە و پشتیوانی سەربازیی نیپاڵ بکات دژی هیند، لەو حاڵەتەدا و هەنووکە، هیند خۆی تووشی سەرئێشەیەکی مەزن دەکات، بۆیە هیند هەوڵدەدات بەڕێگەی دی کار بکات بۆ سەرکەوتنی ئەو ئەجێندایە یان بۆ کۆشتنی کات، تا بتوانیت لە ئایندەدا هەڵبژاردەی زێتری هەبێت بۆ چارەسەر کردنی ئەو گرفتە.

ڕوسیا کە ئەزموونێکی سەرکەوتووی هەیە لە بەرهەم هێنانی وزەدا،  بۆ وڵاتێکی وەک نیپاڵ گرنگە سوودمەند بێت لەو ئەزموونە دەوڵەمەندە، بۆیە لە ساڵی ١٩٥٦وە تا ئێستا ڕوسیا، چاوی لەو وڵاتە بڕیوە و هەوڵی داوە پەیوەندیەکی باش لە بواری ئابووریی و سەربازیی لەگەڵدا ببەستێت. ڕوسیا بەبەردەوامی لە وڵاتەکەیدا کۆرسی لە بواری ڕۆشەنبیری و بەڕێوەبردنی سەرمایەی مرۆی، ئەندازیاری و پیشەسازی، بەخۆڕایی بۆ نیپاڵیەکان بەڕیوە دەبات. ساڵانە بەسەدان قوتابی نیپاڵی لە زانکۆکانی ڕوسیادا دەخوێنن.  نیپاڵ وڵاتێکە دەوڵەمەندە بە، مس، ئاسن، مەگنسیوم هەندێ کانزای دی، بەڵام لەبەرئەوەی ئەو لە ڕووی تەکنەلۆژیاوە پێشکەوتوو نییە، کرێکاری خاوەن بەهرەی هونەری کەمە، نەیتوانیوە زۆر لەو کانزایانە سوودمەند بێت، بۆیە ئەو تا لە ڕووی زانست و تەکەنلۆژیادا پێش دەکەوێت، پێویستی بە پشتیوانی زلهێزێکی وەک ڕوسیا هەیە. دەبێت ئەوە بگوترێت ڕوسیا خۆی ناکات بە دژی هیند بۆ نیپاڵ، لەبەرئەوەی لەگەڵ ئەوەی ئێستان چین و ڕوسیا هاوپەیمانن بەڵام بۆ داهاتوو، چین زلهێزێکە کە دەبێتە هاڤرکێی ئەو لەو ناوچەیەدا، ڕوسیا هیند بە گرنگ دەزانێت بۆ قوت بوونەوەی وەک زلهێزێک بەرامبەر بە چین و ئەمریکا، بۆیە ڕوسیا هەوڵدەدات هاوکێشەی پەیوەندیی لەگەڵ نیپاڵ و هیند ڕابگرێت. 

چین و نیپاڵ هاوسنوورن، جگە لەوە یاری نێودەوڵەتیی و ناوچەیی لەو ناوچەیەدا کلیلی نزیک بوونەوەی پەیوەندیی نێوان نیپاڵ و چینە، پەیوەندیی بازرگانی نێوانیان لە ئاستێکی بەرز داییە. ساڵانە چین داری ساج، خوری و بهارات بە ڕێژەیەکی زۆر لە نیپاڵ دەکڕێت، هەروها ساڵانە چینیەکی ئێجگار زۆر بۆ گەشتوگوزار ڕوو لە نیپاڵ دەکەن. چین و نیپاڵ لە ساڵی ٢٠١٩دا ڕێککەوتنی سەربازییان واژۆ کرد بەگوێرەی ئەو ڕێککەوتنە چین ٢.٥ بیلیۆن دۆلار چەک و تەقەمەنی بەو وڵاتە بفڕۆشێت. لە هەمان ساڵدا چین ٢١میلیۆن دۆلاری وەک یارمەتی دا بە نیپاڵ بۆ بەهێز کردنی سوپاکەی. 

ئەمریکا، لە نیوەی سەدەی ڕابردوودا پشتیوانی نیپاڵی کردووە، لەو ساڵانەی دوایش ئەمریکا هەستی بە گرنگی شوێنی جوگرافیای ئەو وڵاتە کردووە، هەوڵدەدات کە هاوڕێیەتی نیپاڵ لە چین دوور بکاتەوە.  ئەم ساڵ ئەمریکا لە میدیاکاندا ڕایگەیاند کە بەبەهای ١بیلیۆن دۆلار وزە لەو وڵاتەدا بەرهەم دەهێنێت، هەروها ٥٨.٥میلیۆن دۆلاریان وەک یارمەتی داوە بە نیپاڵ بۆ گەشە پێدانی بواری مەدەنی و پڕۆژەی ژنان و ٥٠٠میلیۆن دۆلار بۆ گەشە پێدانی ژێر خانی نیپاڵ. واتە نیپاڵ لە یاری کردن لە گەمەی نێودەوڵەتی سوودمەند بووە.  ئەمریکا بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆی تا ڕادەیەک تورەگەی بۆ واڵا کردووە، ساڵی ڕابردوو نیپاڵ و ئەمریکا ڕێککەوتنێکیان واژۆ کرد کە ئەمریکا ٦٥٩میلیۆن تەرخان بکات بۆ پشتیوانی کردنی لە بوونی نیپاڵ لە وڵاتێکی هەژارەوە بۆ وڵاتێکی مامناوەند لە دەرامەتدا. پرۆژەی ئەمریکی بۆ ناوچەی ئوقیانوسی هیندی و هێمن کە وزارەتی دەرەوەی ئەمریکا سەرپەرشتی دەکات، بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بازرگانی نیپاڵ لە ناوچەکەدا، بۆیە لە جەنگی نێوان یۆکرانیا و ڕوسیادا، نیپاڵ دەنگی دژی مۆسکۆ دا، کە ئەمە هێمایەکە کە نیپاڵ بە پەیوەندییەکانی دەرەوەیدا دەچێتەوە و لە داهاتوودا مەرج نییە پەیوەندییەکانی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی وەک ئێستا یان چەند ساڵێک پێش ئیستا بمێنێتەوە.

مالدەڤیس، دورگەیەکە لەنێوەڕاستی باکووری ئۆقیانووسی هیندە، دانیشتوانی نیو میلیۆن و پێنجسەد هەزار کەمترە.  لەو کاتەوە کە چین گرنگی داوە بەوەی کە هەژموونی خۆی لە ئۆقیانووسی هیندی بسەپێنێت، مالدەڤیس بۆتە جێگە سەرنجی، بە تایبەتی لەبەرئەوەی ئەو وڵاتە دەوڵەمەندە بە وزە. لە ساڵی ٢٠١٣وە دەسەڵاتی سیاسیی ئەو وڵاتە هەوڵی داوە لە پەیوەندیی لەگەڵ هیند پاشەکشە بکات، زێتر خۆی لە چین نزیک بکات، بۆ بەهێز کردنی باری ئابووریی. پڕۆژەی بی. ئار. ئای، چینی کە تریلیۆن دۆلار خەرجیەتی، کە چاک کردنی ڕێگەوبانی وڵاتانی ئەو ناوچەیەی گرتۆتە ئەستۆ، چین هەوڵدەدات هەموو وڵاتەکانی ئەو ناوچەیە ببن بە ئەندام لەنێو ئەو پڕۆژەیەدا، بەمەبەستی ئەوەی زۆربەی وڵاتانی کە دەرواننە ئەو ئوقیانووسانە بخاتە ژێر هەژموونی خۆی کە مالدەڤیس یەکێکە لەوان.

 لە ساڵی ٢٠١١وە چین باڵوێزخانەی لە مالدەڤیس هەیە، هەمیشە هۆشداری دەداتە هیند، کە هەڕەشە لە ئاسایشی ئەو وڵاتە نەکات و دەستێوەردان لە سیاسەتی ناوەوەی مالدەڤیس نەکات. بێ گومان ئەو وڵاتە پێویستی بەو پشتیوانیە هەیە، لەبەرئەوەی ناتوانێت بەرەنگاری زلهێزێکی ناوچەیی وەک هیند بێت.  لە ساڵی ٢٠١١دا ئەو وڵاتە بە وڵاتانی دنیای سێیەم پێناسە دەکرا، واتە مالدەڤیس پێویستی بە سەرچاوەیی دارایی بوو بۆ بنیاتنانی ژێرخانی وڵاتەکەی، بۆیە بڕیاری دا ببێت بە ئەندام لە پڕۆژەی بی.ئار. ئای، چینی، کە پەکین لەیەکەم هەنگاویدا دەیویست ئەو وڵاتە بەرەو ئەوە ببات ئەو جۆرە بڕیارە بدات.

کۆمەڵگەی مالدیڤیس موسڵمانی سونە مەزهەبن، لەو وڵاتەدا هیچ ئاینێکی دی ڕێگەی پێ نەدراوە پەیڕەو بکرێت، واتە کێشەی ئاینی و مەزهەبیان نییە، کە زلهێزەکان بتوانن ئەو جیاوازیە بەکابهێنن بۆ بەگژیەکدا بردنی کۆمەڵگەکە یان دابەش بوونی، بۆیە هیند و چین لەنێو ئەو دورگە و کۆمەڵگە موسڵمانە بچووکەدا، هەوڵی جدی دەدەن، کە لەنێو پارتە سیاسیەکاندا کار بکەن بۆ دروست کردنی درز لە یەکگرتووی ئەو کۆمەڵگەیە. هیند و چین بەزەقی پشتیوانی لە پارت و کاندیدی دیاریکراو دەکەن، واتە ئەوان هەوڵدەدەن جیاوازی نێوانیان، ناتەبەیان بۆ گەیشتن بە کورسی دەسەڵات بقۆزنەوە و پشتیوانی لە کاندیدەکانی کە کێبرکێ دەکەن بۆ بوون بە سەڕۆکی ئەو وڵاتە کار بکەن و بیانکەن بە لایەنی خۆیان، هەروها کۆمەڵگەیەکە بەنێوی دیموکراتیەت و ئازادی فرە بیروباوەڕی دابەش بکەن، کۆمەڵێک پارتی سیاسیی جیاوازی تێیدا دروست بێت، ئەوجا ناتەبایی لەنێوانیاندا لەسەر دەسەڵات و پارە سەرهەڵبدات، بۆیە پێش هەڵبژاردنەکان هەمیشە گرفت دەکەوێتە نێو خودی پارتەکان، پارتی نەتەوەیی لە پارتی جومهۆری جیابۆیەوە. پارتی دیموکراتیش لە پارتی ئیم،دی، پی، جیابۆیەوە، ئەمە هەمان نمونە و ئەزمونی پارتەکانی باشووری کوردستانە کە هەرگیز ئەو کۆمەڵگەیە کێشەی ئاینی و مەزهەبی نەبوو، بۆیە وڵاتانی ناوچەکە دەستێوەردانیان کرد لە دروست کردنی درز لەنێو یەکگرتووی میللەتی کورد بەناوی هەبوونی فرەحزبی و کڕینی سەڕۆکی پارتەکان، کاتی خۆی جەلال لە پارتی جیابۆیەوە، ئاش لە یەکێتی، گۆڕان لە یەکێتی و هیتر.  

لەگەڵ ئەوەی کۆمەڵگەی مالدەڤیسی موسڵمانن، سەڕۆکەکانیشیان موسڵمانن، شەریعەتی ئیسلام دەستور و یاسای بەڕێوەبردنی ئەو وڵاتەیە، هیچ کەسێک هەقی نییە هیچ ئاینێکی دی بپەرستێت، بەڵام گەندەڵیەکی زۆر لەنێو خودی پارتە سیاسیەکان و سەڕۆکی ئەو وڵاتە پەیڕەو دەکرێت، بۆ نمونە مەئمون یەمینی سەڕۆکی پێشووی( ٢٠١٣-٢٠١٨)ئەو وڵاتە و ئەندامی پارتی دیموکراتی مالدەڤیسی بوو، بەهۆی گەندەڵی و دزی لە سامانی گشتی، وەرگرتنی بەرتیل لە کۆمپانیایەکی تایبەت، سپی کردنەوەی پارەی ڕەش، لە ساڵی ٢٠٢٢دا بە ١١ساڵ حوکمدرا و بە ٥میلیۆن دۆلاریش جەزا درا.  گەندەڵی  هۆیەکی سەرەکیی بوو، کە لە هەڵبژاردنەکانی مانگی ٩ ئەم ساڵدا،  هیچ کاندیدێک و هیچ حزبێک،  متمانەی خەڵکیان بەدەست نەهێنا، بڕیار درا هەڵبژاردن دووبارە بکرێتەوە. 

پارتی پێشکەوتووی مالدەڤیسی و کۆنگرەی نیشتمانی گەل هاوپەیمانن و کاندیدیان بۆ هەڵبژاردنی ئەم ساڵ موحەمەد مویوزی بوو کە لەلایەن چینەوە پشتیوانی دەکرێت. ڕکابەرەکەی ئیبراهیم صلیح، کە پارتی دیموکراتی مالدەڤیسی بوو کە هیند پشتیوانی لێ دەکرد. لە خولی یەکەمی هەڵبژاردندا هیج کەسێکیان لە ٥٠% ی دەنگیان نەهێنا، بۆیە هەڵبژاردن دووبارە کرایەوە، لە کۆتا هەڵبژاردن بۆ سەڕۆکایەتی ئەو وڵاتە کە ئەنجامەکەی لە ١/١٠/٢٠٢٣دا ڕاگەیاندار،  موحەمەد مویوزی  کە کاندیدی چینە، لە ٥٤% ی دەنگی بەدەست هێنا و بردیەوە، لە کەمپەینی هەڵبژاردندا دروشمی "هیند بۆ دەرەوە"ی هەڵگرتبوو.

 موحەمەد مویوزی لە یەکەم هەنگاودا بەرەو کورسی دەسەڵات داوای کرد هیند هەرچی هێزی سەربازیی هەیە لە مالدەڤیس دەرکات. واتە هەڵوەشاندنەوەی ڕێککەوتنی سەربازی نێوان ئەو وڵاتە کاتێک کە ئیبراهیم صلیح سەڕۆکی ئەو وڵاتە بوو لە ساڵانی (٢٠١٨-٢٠٢٣)دا واژۆ کرابوو پوچەڵ دەبێتەوە. ئێستا کە موحەمەد میوزی بووە بە سەڕۆکی ئەو وڵاتە، ئیتر چین بە ئارەزووی خۆی دەرگەی ئەو وڵاتەی بۆ واڵا دەکرێت، ئەو وڵاتەش لە نێوجەرگەی ئۆقیانووسی هیندی کەوتە باوەش و ژێر کۆنتڕۆڵی چین. 

کێشمە کێشمی نێوان هیند،چین، ڕوسیا و ئەمریکا لە ناوچەکەدا لە بنەڕەتدا گرفتی دەسەڵات و ئابوورییە، بەڵام فتیلەی تەقاندنەوەی ئەو ناکۆییە و بەجەماوەرکردنی لەهەردوو وڵاتدا، مەشروعیەت دان بە جەنگێکی خوێناوی بە بەکارهێنانی ناتەبایی نێوان حزبەکانی ئەو وڵاتانە، کە لە بەرەی زلهێزەکاندا دابەش بوون، بەتایبەتی لەنێوان هیند و چین، هەروها ناتەبایی نێوان نیپاڵ و هیند لەسەر ناوچەی کەلەپانی و چەند ناوچەیەکی دی دەبێت، بۆ ئەوەش وڵاتانی زلهێز و بەرژەوەندییپەرستانی وڵاتانی ناوچەکە، ژێربەژێر لە ڕێگەی دەزگەی هەواڵگریان کەی بیانەوێت، فیتنەی دووبەرەکیی و جەنگی مەدەنی دەنێنەوە، لە ئەنجامدا زۆرینەی سادەی گەلانی ئەو ناوچەیە، دەکەنە قوربانی، هەر وەک چۆن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە  کوردستان، سوریا، عیراق، ئیسرائیل و فەلەستین ئەنجامیان داوە.