لە کاتێکدا ژمارەیەک وڵات بە سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بەریتانیا بەدوای بەڵگەیەکدا دەگەڕێن بۆ سەلماندنی دەستوەردان و وەستانی ئێران لە پشت هێرشەکانی باڵی سەربازی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، پرۆفیسۆری زانستە سیاسییەکان (کارین گێڤۆرگیان) پسپۆڕ لە کاروباری ئێران ئاشکرای کرد کە تورکیا لە پشت ئەم هێرشەوەیە نەک ئێران.

بۆ ئەمە بابەتێک لە ڕۆژنامەی “مۆسکۆڤسکی کۆمسۆمۆلێتس”ی ڕووسیدا بڵاوکراوەتەوە کە لەلایەن “مارینا پێرێڤۆزکینا”ەوە نووسراوە، ئاماژەی بەوەکردووە و چەند پرسیارێکی سەبارەت بە شەڕی بەردەوامی نێوان حەماس و ئیسرائیل خستۆتە ڕوو، لەوانە سەبارەت بەو وڵاتانەی کە ڕەنگە حەماسیان چەکدار کردبێت و پاڵیان پێوەناوە هکە ێرش بکەنە سەر ئیسرائیل.

بەپێی بابەتەکە، وەڵامی ئەو توێژەرە ڕووسییە ئەوە بووە کە “ئێران هیچ پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی لەگەڵدا نییە”. هەرچەندە وا خۆی پیشان دەدات، بەڵام ئەمە شتێکی زانراوە. بەڵام ئێران دەست لەم جۆرە کارە نادات. وەک خۆی دەڵێت ئەمە بۆچوونی منە. ئێران نیگەرانی دیکەی هەیە و پێویست ناکات بەشداری لەوەدا بکات. “ئەکتەر و لایەنی دیکەش هەن کە ئامادەن هەمان ڕۆڵ بگێڕن.”

گێڤۆرغیان درێژەی دەداتێ و دەڵێت، “حەماس خۆی ‘ئیخوانێکی موسڵمانە’.” سپۆنسەرە سەرەکییەکانی ئیخوان موسلیمین تورکیە و قەتەرن. ئەم گرووپە نزیکە لە ئەردۆغانی سەرۆک کۆماری تورکیا. ئێران هیچ توانایەکی لۆجستیکی نەبووە بۆ دابینکردنی چەک بۆ حەماس لە کەرتی غەززە. لە کاتێکدا تورکیە لە ساڵی ٢٠١٦ەوە کاروانەکانی بۆ کەرتی غەززە ڕەوانەی کەرتی غەززە کردووە، ئەمەش بە ڕێککەوتن لەگەڵ حکومەتی ئیسرائیل. بۆیە ئەگەر شتێک لەوێ بناسێنرێتەوە، ئەوەیە کە تورکیا ئەو لایەنەیە”.

لە وەڵامی پرسیاری قسەکەرەکەیدا کە دەڵێت "بۆچی تورکیا پێویستی بە هەموو ئەمانە هەیە، لەکاتێکداەکەم ی هاوپەیمانی ئیسرائیلە؟". دووەم: تورکیا خواستی "نیشتمانی شین"ی هەیە، کە بریتییە لە فراوانکردنی ناوچەی کۆنترۆڵکردنی بەسەر ئاودا.

لە یەکەم کاتژمێرەکانی هێرشی چەکدارانی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، ئیریت لیلیان باڵیۆزی تەلئەبیب لە ئەنقەرە هۆشداریی دا ئەگەر تورکیا پشتیوانی حەماسی کرد، ئەمەش دەبێتە هۆی تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە.

لیلیان ئاماژەی بە بوونی ژمارەیەک سەرکردەی بزووتنەوەی حەماس دا، کە لەسەر خاکی تورکیا لە چالاکییەکانیان دژ بە ئیسرائیل کرد و داوای کرد بە تۆمەتی تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی دادگایی بکرێن.

باڵیۆزی ئیسرائیل هەروەها داوای لە ئەنقەرە کرد نووسینگەی حەماس لەسەر خاکی خۆی دابخات و سەرکردەکانی لە وڵاتەکەیان دەربکات، ڕوونیشیکردەوە کە تورکیا لە ئێستادا ناتوانێت ڕۆڵی ناوبژیوانی نێوان هەردوو لایەنی شەڕەکە ببینێت، بەو پێیەی ئێستا ئیسرائیل سەرقاڵی ژماردنی قوربانییەکانێتی و کار بۆ ئازادکردنی ئەو دیلانە دەکات کە لەلایەن چەکدارانی حەماسەوە ڕفێنراون.

ئەردۆغان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا تۆمەتبار دەکات بە مەشق و ڕاهێنان و پاڵپشتیکردنی "رێکخراوە تیرۆریستییەکان" و گۆڕینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ حەمامێکی خوێن، هەڕەشە لە واشنتۆنی هاوپەیمانەکەی دەکات، لە چوارچێوەی لێدوانەکەیدا سەبارەت بەوەی لە باکوری سوریا هەفتەی رابردوو  ئەمریکا  فڕۆکەیەکی تورکی  خستۆتە خوارەوە.

ئەردۆغان باسی لە شەڕی نێوان ئیسرائیل و حەماس کرد و وتی: ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کەشتییەکی فڕۆکە هەڵگری ڕەوانەی ئیسرائیل کرد و وتی: فڕۆکە هەڵگری ئەمریکی لە ئیسرائیل چی دەکات، هەموو بەلەم و فڕۆکەکانی کە دێنە ئەوێ چی دەکەن؟ ” کۆمەڵکوژی جددی دەست پێدەکات، هەموو غەززە و دەوروبەری لێدەدات و دەڕوخێنێت”.

لە بەرامبەردا سەرۆکی ئەمریکا وەڵامی ئەردۆغانی دایەوە و گوتی: ئێمە زۆر باش دەزانین حەماس کێیە و دەزانین کێ پشتیوانی کێ دەکات، هەروەک چۆن پاڵپشتی داعشی کرد و بووەتە هێزێکی تیرۆریستی گەورە لە ناوچەکەدا، بە دڵنیاییەوە لەپشت هاوپەیمانەکانمان دەوەستین و ئامانجامان پاراستنیانە  لە تیرۆر و توندڕەوی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست”.

بایدن دووپاتی کردەوە کە وڵاتەکەی بە توندی پاڵپشتی ئیسرائیل دەکات، ڕوونیشیکردەوە، ناردنی کەشتییە جەنگییەکان و کەشتییە فڕۆکە هەڵگرەکانی بۆ ڕۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست پەیامێکی هۆشدارییە بۆ هەموو ئەوانەی ئەگەر بیانەوێت بچنە ناو ئەم جەنگەوە و پشتیوانی بزووتنەوەی حەماس بکەن، کە لە لیستە تیرۆریستییەکانی ئەمەریکا دژ بە ئیسرائیل هاتووە  و دەیانەوێت شەڕێک لە ناوچەکە هەڵگیرسێنن.

شایانی باسە  وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا چەند  ڕۆژ لەمەوبەر تورکیای ئاگادار کردۆتەوە کە دەستدرێژییە بەردەوامەکانی بۆ سەر باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا هەوڵەکانی و هەوڵەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا تێکدەدات و ئاماژەی بەوەدا کە ئەم دەستدرێژییە کاریگەری لەسەر ژێرخانی ناوچەکانی ئیدارەی خۆسەر هەبووە و خەڵکی مەدەنی کوشتووە و ئەمانە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بە تاوانی جەنگ دادەنرێت.