ئیفادی فەرمانبەران و بەرپرسانی باڵای هەر حكومەتێك بۆ دەرەوەی وڵات بۆ مەبەستی شارەزابون و فێربونی چۆنیەتی بەڕێوەبردنی كارو باری دەوڵەت و هەر وەها شارەزابون لە  بواری تەكنەلۆجیای سەردەم و پیشەسازی و كشتوكال و  بازرگانی و  زۆرلە بوارەكانی تر، كارێكی گرنگ و پێویستە .  

زۆر جار دەولةتێك  خۆی داوا لە  دەوڵەتێكی تر دەكات كە ڕەزامەند بن لە سەر ناردنی وەڤدێك بە مەبەستی بەشداریكردن لە كردنەوەی پیشانگایەك  . بۆ نمومە لەكاتی كردنەوەی پیشانگایەكی گەورەی پیشە سازیدا بۆنیشاندانی بەرهەمە  پیشەسازیەكان یان پیشانگایەكی گەورەی بەرهەمهێنانی كشتوكالێ ، یان بۆ سەردانی ناوەندێكی گەورەی كشتوكالێ كە چۆن پەرە ئەدات بە پێشكەوتنی  بەرهەمەكانی .  ئەمە  كارێكی ئاساییە بەردەوام هەیە لەنێوان دەوڵەتاندا .

بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە لێرەدا حكومەت كێ ئیفاد دەكات و بۆچ مەبەستێك ئیفادیان دەكات ؟. ناردنی وەڤدێكی حكومی بۆ دەرەوەی وڵات بۆ ماوەیەكی دیاریكراو، خەرجییەكی زۆریان پێویستە كە دواجار ئەو خەرجیانە دەكەوێتە سەر گیرفانی هاوڵاتیان . كەواتە لەكاتی ئیفادركردنی هەرفەرمانبەرێكی حكومی بۆ دەرەوەی وڵات دەبێ لایەنی بەرپرسیار واتە ئەو فەرمانگەیەی فەرمانبەرێك ئیفاد دەكات ڕەچاوی ئەم خاڵانەی  خوارەوە بكات :  

یەكەم : ئەو كەسەی یان ئەو كەسانەی ئیفاد دەكرێن ،دەبێ شارەزایی تەواویان هەبێت  لەو بوارەی كە بۆی ئیفاد دكرێن . واتە ئەگەر مەبەستی سەردانەكە  بۆ  بینینی پڕۆژەیەكی كشتوكالێ بێت ناكرێت و نابێت  كەسێك  بچێت كە شارۆەزایی لە بواری هاتوچۆدا هەبێت .

دووەم: ئەو كەسەی یان ئەو كەسانەی ئیفاد دەكرێن زۆر گرنگە زمانی ئەووڵاتە بزانن كە بۆی دەچن ، یان زمانی ئینگلیزی باش بزانن كە لە ئێستادا  بۆتە زمانی لێ تێگەیشتن لە جیهاندا . ئەگەر ئەو كەسەی ئیفاد دەكرێت زمانی ئەو وڵاتەی بۆ ئیفاد كراوە نەزانێت و زمانی ئینگلیزیش نەزانێت ، باشە لە چی دەگات و چۆن پرسیار دەكات و چی فێر دەبێت ؟. تا ئێستا هەموو ئەو وەڤدانەی بەناوی ئیفادەوە بۆ دەرەوەی هەرێم چون ، ڕێك وەكو ئەم وەڤدانە وایە كە حكومەتی هەرێم بۆ بەغدایان دەنێرێت بۆ یەكلایی كردنەوەی كێشەی بودجە ، كە نە لە یاسای بودجە شارەزان و نە زمانی عەرەبیش دەزانن ، بۆیە هەموو جارێك لە بری چارەسەركردنی كێشەكان ، كێشەیەكی تریش دەچێتە سەر ئەوانیتر. 

سێیەم : دەبێت ئەو كەسەی ئیفادەكرێت كە گەڕایەوە ڕاپۆرتێكی تێرو تەسەل لە سەر سەردانەكەی  ئامادەبكات و بیداتە سەروی خۆی و لە ڕاپۆرتەكەدا هەموو لایەنەكانی ئەو سەردانەی ڕون بكاتەوە كە ئەوەی دیویەتی گونجاوە بۆ وڵاتەكەی یان گونجاو نییە . خۆ ئەگەر سەردانەكەی بۆ مەبەستی فێربونی شتێكە بۆ نمونە لە پڕۆژەیەكی كشتوكاڵیدا یان بازرگانیدا ، یان پیشەسازیدا . دەبێ كە هاتەوە دەورەیەك بكاتەوە بۆ فەرمانبەرانی تربۆ ئەوەی ئەوانیش فێرببن و شارەزایی پەیدا بكەن  لەو بوارەدا. ناردنی وەڤد لە بوارەجیاجیاكاندا بۆ دەرەوەی وڵات بۆشارەزابون ، یەكێكە لە ڕێگا باشەكان بۆ ئەوەی وڵات بەرەو پێشەوە بچێت و لە كاروانی پێشكەوتنی وڵاتاندا دوانەكەوێت .

ئیفادكردن لە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە . 

لەو كاتەوە كە حكومەتی هەرێم پێك هێنراوەو پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە دروست كردوە ،  ئێستاشی لەگەڵدبێت ناردنی فەرمانبەران و بەرپرسانی تری حكومەت بۆ وڵاتانی دەرەوە لەسەربنەمایەكی  زانستی باش نەبوە. ئەوانەی ئیفاد كراون لە بری ئەوەی شارەزایی پسپۆڕی و زمانزانی بكەنە پێوەر ، حیزبایەتی و خزمایەتی و مەحسوبیەت و مەنسوبیەت كراوەتە پێوەر . 

 لەوەش خراپتر جیاوازی لە نێوان ئەو كەسانەشدا كراوە كە ئەندامی  یەك حیزبن بون  . زۆر جار ئەو كەسەی كە ئەندامانی وەڤدەكەی دەست نبیشان كردوە كەسانێكی خستۆتە ناو ئەندامی وەڤدەكەوە كە لە خۆیەوە نزیك بون و  دوور و نزیك هیچ جۆرە شارەزایی و پەیوەندییەكیان  لەو بوارەدا نەبوە كە بۆی نێرراون و تەنها بۆ مەبەستی بینینی وڵاتانی دەرەوە ناویان  خراوەتە لیستەكەوە . واتە بۆ گەشت و گوزار  ناردویانە لەسەر حسابی گیرفانی خەڵك . ئێستا ئەگەر بێیت و حسابی هەموو ئەو پارانەدا بكەی كە لە بواری ئیفادكردندا خەرج كراوە كە هیچ سودێكی نەبوە ، ئەگەرئەو پارەیە بخرایەتە بواری وەبەرهێنانەوە چەندین كارگەی گەورەی پێ دروست دەكرا كە چەندین كەس كاری تێدا دەكرد ، یان بەشی دامەزراندنی سەدان دەرچوی زانكۆو پەیمانگاكانی دەكرد . 

بۆ ئەوەی زیاتر ئەمە ڕون بكەمەوە بۆ ئەوەی هەموو هاوڵاتیان باشتر تێ بگەن ، ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی بە نمونە وەردەگرم . سەرەتا دەبێ ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی كێبن و چۆنبن ؟. دەبێ ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی  بەرپرسی فەرمانگە سەرەكی و گرنگەكانی شارەكەبن ، ئەو فەرمانگانەی كە ڕاستەوخۆ پەیوەندیان بە ژیان و گوزەرانی خەڵك و خزمەتكردنی شارو پەرەپێدانی شار لە ڕوی زانستی و ئەندازیارییەوە .

 دەبێ كەسانێك ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی بن كە هەر یەكەیان شارەزایی تەواوی لە یاسای فەرمانگەكەی خۆی هەبێت و كەسانێك بن كە شارەكەی خۆیان  خۆش بوێت و بیانەوێت دڵسۆزانە  خزمەتی شارەكە بكەن و  و گەشەی پێ بدەن . لەڕاستیدا دەبێ ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی كەسانی بێلایەن بن و نوێنەری ڕاستەقینەی خەڵكبن ، نەك حیزب . 

بەڵام ئەگەر سەرنج بدەی ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی لەسەر بنەمای كەسی شیاو بۆ شوێنی شیاو دیاری نەكراون . ئەوانە لەسەر پشك شكێنەی حیزبی دانراون. لە ناوحیزبەكەشدا مەحسوبیەت و مەنسوبیەت ڕۆڵی هەبوە لە دانانیدا وەك ئەندامانی ئەنجومەن . لە ڕاستیدا كە ئەمانە لەڕێگای پۆستەكانیانەوە بون  بە ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی لەبەر شارەزایی وپسپۆڕیان ئەو پۆستانەیان وەر نەگرتوە ، بەلكو لەبەر  ئەوە ئەو پۆستانەیان پێ دراوە چونكە كۆیلەی حیزبن . سەیر كەن ئەندامانی ئەنجومەنی شاروانی نوێنەری ئەم بەش و سێكتەرانەن : سەرۆكی شارەوانی، نوێنەری ژوری بازگانی ، ئەندازیاران ،  وەبەرهێنان ،  پارێزەران ، تەندروستی ،  ڕۆشنبیری ، رفەرنانگەی داواكاری گشتی ،  ئاوەدانكردنەوە ، كارەبا ، كشتوكاڵ ، گەشت و گوزار ، ژینگە ، تاپۆ ، هاتوچۆ ، پلاندەنان . واتە ژمارەیان 16 كەسە و لەو ژمارەیەش  10 كەسیان سەر بە یەكێتین . كەواتە یەكێتی چۆنی بوێت كارەكانی ئەنجومەن ئاوا دەڕۆن بە ڕێوە . 

ئێستا با بپرسین لە سەردەستی ئەمانە چ خزمەتێكی شاری سلێمانی كراوە ؟. 

نوێنەری وەبەرهێنان هەیە ، بەڵام ئەوەی ئەم بەشە كردویەتی ئەوەیە بایی ملیۆنان دۆلار زەوی بە خۆڕایی بەتاڵان داوە  بە ناوی وەبەر هێنانەوەو هەر بەردەوامیشە . نوێنەری هاتوچۆ هەیە ، بەڵام ڕێگاو بانەكان وێرانن و بەردەوام شەقامەكانی ناوشار بچوك دەكرێنەوە بۆ نمونە بچن سەیری دوڕیانی سەرچنارو لای دادگا بكەن و چ كارە ساتێك دەبینن . نوێنەر تەندروستی هەیە ، بەڵام ناو خەستەخانەی شار ئەرزێكی بەتاڵی تێدابوو ، ئێستا كراوە بە گەراج و تەنها 5 دەقیقە بوەستی دەبێ 1500 دینار بدەی . باشە ئەگەر بەیانی وتیان ئەوە پارەو خەستەخانەكە گەورە بكەن ،چی ئەكەن؟. 

نوێنەری ڕۆشنبیری هەیە بەڵام هاتوە ئەو ئەرزە بەتاڵەی تەنیشتی داوەتە موساتەحە . باشە ئەگەر بەیانی وتیان ئەوە پارەو وەرە هۆڵێكی سینەماو شتی تر دروست بكە ، لە كوێ دروستی دەكات ؟. نوێنەری گەشت و گوزار هەیە ، وەرن بپرسن چیان كردوە بۆ پەرەپێدانی گشت و گوزار . نوێنەری ژینگە هەیە  بەڵام  بەبەرچاویەوە هەرچی شوێنی سەوزایی شار هەیە داگیر دەكرێت و دەیفرۆشن . شوێنی مەسڵەحەی كۆن دانرابوو بكرێتە باخچە ، كرا بە تاوەری نیشتەجێبون ، درەختی سەر شەقامەكان دەسوتێنرێن  بۆ ئەوەی شوێنەكانیان بكرێتە شوێنی بازگانی . 

نوێنەری داواكاری گشتی هەیە بەڵام ئەو هەموو سەرپێچی و تاوان و كارە نایاساییانە بەرامبەر بە هاوڵاتیان و ئەم شارە دەكرێت ، ئەو چ ڕۆڵێكی هەیە و بون و نەبونی هەر وەكو یەك نییە ؟. لە سەرو هەموو ئەمانەوە سەرۆكی شەارەوانی هەیە كە بەقەدەر هەموو ئەندامانی ئەنجومەنەكە  دەسەڵاتی هەیە. كەواتە بە قەدەر هەموشیان بەرپرسیاریەتی دەكەوێتە سەرشان .  

باشە دەپرسم كە كاتێك شوێنی مەسڵەحەی كۆن كرا بە تاوەری نیشتە جێبون وكە لە ڕاستیدا دانرابوو بكرێتە باخچە بۆ ئەوگەڕەكەو خەڵك هات بۆ بەردەم شارەوانی و ناڕەزایەتیان دەربڕی ، بۆچی ئەو كارەی نەوەستاند؟. ئەگەر ئەو خۆی بە نوێنەری ڕاستەقینەی خەڵكی ئەم شارە دەزانێت و نوێنەری حیزب نییە ، با برێاری وەستاندنی ئەو كارەی بدایەو ئەگەر بە قسەیان نەكردبایە ، با وازی لەو پۆستە بهێنایة .  ئەم شارە بەناو سەرۆكی شارەوانی هەیە ، بەڵام لەسەر شەقامی 60 مەتری و لە ژێر هوتێلدا بەنزینخانە دروست كراوە . لەم شارەدا دەیان كۆڵان هەیە خەڵكانی بەرپرسی حیزبی یان نزیك لە حیزب  سەری كۆڵانەكانیان داخستوە. وەرن سەیركەن و ببینن لەسەر بڕیاری سەرۆكی شارەوانی و ئەنجومەنی شارەوانی چ كارەساتێك بەسەر دانیشتوانی پاكسیتی هێنراوە چۆن ئەو ناوە وێران كراوە لە پێناوی بەرژەوەندی كەسێكدا . ئەگەر لەم وڵاتە یاسا هەبوایە دەبوو تەنها لەسەر ئەو كارە قێزەونە  سەرۆكی شارەوانی و هەموو ئەندامانی ئەنجومەنی بە شارەوانی ئەوانەی ئیمزایان لەسەر ئەو بڕیارە كردوە ، بدرانایە  بە دادگا چونكە ئەم بڕیارە بە ئاشكرا دیارە دژی بەرژەوەندی هاوڵاتیان و ناشیرینكردنی سیمای شارەكەیە لە پێناوی بەرژوەندی كەسێكدا . 

باشە هەموتان دەورو بەری خەستەخانەی ئەنوەر شێخەتان دیوە و بزانن دەورو بەری ئەو خەستەخانەیە چۆن بۆتە گەراج . باشە بەیانی ئەو خەستەخانەیەی تری نزیكی ئەو تەواو ببێت ، كەس بیری كردۆتەوە ئەو ناوە چی لێ بەسەر دێت ، دەپرسم چۆن و كێ  ئیمزای كردوەو ڕازی بوە خەستەخانە لەو شوێنە دروست بكرێت ؟. ئەی هەموو ئەم سەرپێچیانە لە لایەن سەرۆكە یەك لە دوای یەكەكانی شارەوانی و ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانیەوە نەكراوەو  ڕێگایان پێ نەدراوە ، چەندین بەنزینخانە  هەر بە بێ مۆڵەت لە شوێنی زۆر نەشیاو دروستكراون وئەگەرهاوڵاتیانیش ناڕەزایەتیان  پیشان دابێت كەس گوێی بۆ نەگرتون . ئەی نابێت دادگایەك هەبێت و لێپرسینەوەیان لەگةل بكرێت ؟

باشە ئەو 125 دۆنمەی دانرابوو بكرێتە یاریگای نێودەوڵەتی  چۆن بەش بەش كراو فرۆشرا ، ئەی شارەوانی و ئەنجومەنی شارەوانی لە كوێبون و بۆچی ڕێگایان دا بە بەرچاویانەوە ئەو تاوانە بەرامبەربەم شارە بكرێت  ؟. باشە ئەو هەموو زەویانەی دەكەوێتە ناو سنوری شارەوانی سلێمانی كە بەبەرچاویانەوە  پارچە پارچە كران و فرۆشران بە نایاسایی و بێ ئەوەی كەس پرسیان پێ بكات . بۆچی نقەیان لێوە نەهات ؟. هەموئەمانەو زۆر كاری نایاسایی تر بەڵگەی ئەوەن كە سەرۆك و  ئەنجومەنی شارەوانی دژی بەرژوەندی گشتی وهاڵاتیان بڕیاردەردەكەن  ؟. ئێسـتا ئەنجومەنی شارەوانی بۆتە داكوكیكار لە بەرژەوەندی خەڵكانی سەرمایەدار و سەر بە حیزب و ئاسانكاری باش دەكەن بۆ ڕاهی كردنی مامەلەكانیان و هاوڵاتییەكیش زۆر بە زەحمەت مامەلەكانیان  بۆ جێ بە جێ دەكرێت . 

ئەوەی سەرەوە كە باسمكردوە تەنها بەشێكی زۆر كەمی ئەو سەرپێچیانەیە كە بە ئاگاداری و ڕەزامەندی  سەرۆك و ئەندامانی ئەنجومەنی شارەوانی كراون . سەیر لەوەدایە هەر ئەم ئەنجومەنە بەردەوام لە جەولەی مەكوكیدان بۆ سەردانی وڵاتان بۆ گەشت و گوزار لە سەر حسابی گیرفانی خەڵك بەناوی ئیفادەوە  .

ئێستا كەئەمە دەنوسم جەنابیان خەرێكن سەفەر دەكەن بۆ وڵاتێكی ئەوروپی . باشە ئەمانە خاوەنی ئەم عیلم و مەعریفەت و زانیاریەبن وئەو كارەساتەیان بەسەر شارەكەی خۆیاندا هێنابێت ، ئەچن چ مەعریفەتێكمان بۆ دێننەوە . ئەگەر لەم وڵاتەدا یاسا سەروەربوایا ، لە بری ئەوەی پارەیان  بۆ خەرج بكەن بۆ سەفەر، دەبوو بدرێنە دادگا لە سەر ئەو تاوان و كارە قێزەونانەی بەرامبەر بە هاوڵاتیانی ئەم شارە كردویانەو چۆن  سیمای ئەم شارەجوانەیان وەكو خۆیان لەبەر چاوی خەڵك ناشیرین كردوە . 

ئەوەی  ئەمانە دەنێڕێتە دەرەوە بەناوی ئیفادەوە لە سەر حسابی گیرفانی خەڵك خۆی باش دەزانێت كە ئەمانە هیچ ناهێننەوە بۆ ئەم وڵاتە كە خێری هەبێت . بەڵام بۆیە دەیاننێرێتە دەرەوە وەكو ئیمتیازێك پێیان دەدات بۆ ئەوەی باشتر بیانكاتە كۆیلەو هەرچی سەرپێچی هەیە لە پێناوی بەرژەوەندی خۆیدا پێیان بكات . ئەگەر ئەمڕۆ دوو دەفتەر دۆلار بۆ ئەمانە خەرج بكات ، بەیانی بە ئیمزای ئەمانە زەویەك دەدات بە كەسێكی حیزبی یان نزیكی حیزب  كە بایی چەندان ملێۆن دۆلارە . من دەزانم كە هەموو سەرپێچیەكان لەسەردەمی ئەمانەدا نەكراوە كە ئیستا ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانین، ئەگەر ڕۆژی لێپرسینەوە هات  با ئەوانەی تاوانبار نین بەرگری لە خۆیان بكەن و ئاشكرایە بە ئیمزای كێ ئەو ناحەقیانە بەرامبەر بە هاوڵاتیان و بەرژەوەندی گشتی كراون . 

بەڕاستی ئەوەی جێگای سەر سوڕمانە ئەوەیە نەوەی نوێ توانی لە ڕێگای دادگای فیدراڵیەوە پەڕلەمان و حكومەت و ئەنجومەنی پاڕیزگاكان پەك بخات ، بەڵام ئەو بڕیارە ئەنجومەنی شارەوانیەكانیان نەگرتەوە ؟. خۆ ئەگەر لەبەر ئەوە بێت بلێن شارەوانیەكان دەبێ ڕۆژانە خزمەتی شارەكان بكەن و ناكرێت پەك بخرێن ، ئەوە بۆچونێكی هەڵەیەوشارەوانیەكان بە سەرۆك و ئەنجومەنەوە تەنها لەخزمەتی كەسانی سەرمایەدارو سەربە حیزبدان و دژی بەرژەوەندی گشتین . ئەوەی كە ئەوان نایەكەن  خزمەتی خەڵك و شارە .

  وەرن لێژنەیەك پێكبهێنن  بۆ ئەوەی بزانن شارەوانی سلێمانی لەماوەی ساڵێكدا چی بۆ شارەكەو خەڵكی شارەكە كردوەو چیشی بۆ خەڵكانی سەرمایەداروسەر بە حیزب كردوە ، بابچن سەیری شەقام و كۆڵانەكانی ناو شار بكەن چۆن وێران و كاول بون و  بۆنەتە قاڵدرمەو لەو لاشەوە بایی ملیۆنان دۆلار زەوی بە خۆڕایی بەناوی وەبەر هێنانەوە دەبەخشن ،  ئەو كات تێ دەگەن كە لەكار خستنی شارەوانیەكانیش خزمەتێكی گەورەیە بە خەڵكی شار . ئەوەتا بەردەوام لەسەر حسابی گیرفانی خەڵك بەناوی ئیفادەوە لە گەشت و گوزارن .