ڕووی ئەو وتارە لە رۆژهەڵاتی کوردستان و باشووری کوردستانە.

فەرهەنگ واتای رێگایەک دەدا کە رێكاریی ژیانی هاوبەشیی وبیرکردنەوە خۆش دەکا،فەرهەنگ بەواتای زانیاریی،تێگەیشتن،داب ونەریت،کولتور وئەدەبوپەروەردە وڕآهێنان لە خۆ دەگرێ.فەرهەنگ واتای کۆمەڵێكە لە کۆی زانستەکان،کۆی هونەرەکان،باوەڕەکان،یاساکان وهەر بابەتێکی دیکە کە تاکێک وەکو ئەندام لە کۆمەڵگایەک فێری دەبێ.بەواتایەکی گشتی تر مرۆڤەکان لە هەر وڵاتێکدا کە بژین جگە لە پێداوستیی بۆ بژیوی ژیان،لە بژیوی ژیان پێداویست تر،خۆ تەیار کردن بە فەرهەنگێکە لە رێوڕێبازخۆش دەکا بۆ ئەوەی مرۆڤەکان لە هەر رەگەز ودین وئایین وباوەڕوبیروهزریی ژیانکردن بن، بتوانن پێكەوە لەسەر جوغڕآفیایەکدا بژین وپێکەوە لە سەر چآرەنووسی داهاتووی خۆیان بڕیاری چارەنووس سازبدەن.فەرهەنگ گرێدراوی سازدانی ژیانی هاوبەشە لە سەر خاکێک کە پێی دەگووترێ وڵات.ئاستی نزمی ژیانی کۆمەڵایەتی وسیاسیی هەرنەتەوەیەک،ئاستی نزمیی فەرهەنگی ئەو نەتەوەیە نیشآن دەدا،ئاستی بەرزیی فەرهەنگیی وسیاسیی هەر نەتەوەیەکیش،ئاستی هوشیاریی نەتەوەیی ئەو نەتەوەیە دەسەلمێنێ.پێش شۆڕشی سیاسی،شۆڕشی فەرهەنگی بۆ رزگاریی لە ستەم وژێردەستەیی پێویست ترە.شۆڕشی فەرهەنگی وشۆڕشی سیاسیی وێنەی دوووانەیەک دەچن کە لە زۆر بوارداجیاوازیان هەیە ولە زۆر بواریشدا بە بێ یەکترهەڵناکەن.نەتەوەی ژێر دەست بۆ رزگاریی خۆی وبۆ ئەوەی ئازاد بژی لە شۆرشیی فەرهەنگیدادەست پێدەکا تا بتوانی لە شؤرشیی سیاسیشدا سەرکەوتوویی بە دەست بێنێ.

بۆ بەڕێوە بردنی شۆڕشی سیاسیی ئامرازی سیاسیی پێویستە کە بریتین لە خەڵک،ئیدئۆلۆژیا،رێکخستن،کارگێڕوبەڕێوبەرایەتی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی ئەو شۆڕشە.مەرجی بونیادیی لەوەدانییە کە لە هەر شۆرشێکی سیاسیداگەل بە زۆرینەی کۆمەڵگا تێیدا بەشداربن.چون بیرکردنەوەی مرۆڤەکان لە ئاست رێكخراوەکان جیاوازە دەگەڵ یەکتر.هەروەک حیزب ورێکخراوەکانیش وێنەی یەکتربیر ناکەنەوە.یەکێك لە جیاوازیی شۆڕشی فەرهەنگیی دەگەڵ شۆڕشی سیاسی لەوەدایە کە خاڵی هاوبەشی فەرهەنگیی دانیشتوانی سەرزەویەک زۆر زیاترە لە خاڵی هاوبەشیی سیاسیی دانیشتوانی ئەو سەرزەوییە.

خاڵی بە هێزیی شۆڕشی فەرهەنگیی لێرەوە دەستپێدەکا کە،کاتێک سەرهەڵدانێک بەرەو شۆڕشێکی ئازادیخوازیی هەنگاو دەنێ،زۆرینەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە بەرەو فەرهەنگێکی پێکەوەژیان بۆ لادانی سیستمێکی دیکتاتۆڕیی دەنگی ناڕەزایەتیی خۆیان دەردەبڕن ولە شێوە گەلی جۆراوجۆریی بۆ ئاڵوگۆڕەکانی هەیە کەڵك وەردەگرن.بەوواتایە بە بێ شۆڕشێکی پتەووراستەقینەی فەرهەنگیی،هیچکات شۆڕشی سیاسیی سەرکەوتن بەدەست ناهێنێ.

لەوڵاتانی دواکەوتووی جیهانی سێهەمدا،هیچکات دەسەڵاتدارانی سەرەڕۆناخوازن کۆمەڵگا هان بدەن کە فێری شۆڕشی فەرهەنگیی ببێ،بەڵكوم بە پێچەوانە خەڵك هان دەدا کە لەسیاسەت وخۆپەروەردەکردن دووربکەونەوە.لە پشتی سەری ئەو سیاسەتەش دەسەڵات دەبێتە خاوەنی پارەوهێز،تا خۆی وبەرژەوەندیەکانی خۆی پێ بپارێزێ.نموونەی هەری روون وئاشکرا دەسەڵاتداریەتیی ئەو دووبنەماڵەیە لە باشووری کوردستان.

نزیکەی سەدەیەکە لەو دووبەشە لە وڵات سەرهەڵدان لە سەر، سەرهەڵدان پێک دێ.حیزب وسەرکردە بە لێشاودەردەکەون.کە چی هیچ سەرهەڵدانێک نەگەیشتۆتە ئامانجەکانی خۆی!دەبێ هۆیەکەی چی بێت؟جوابەکەی زۆر هاسانە.ئەویش لاوازیی حیزب وسەرکردەی کورد بووە لە سیاسەتدا بەرانبەربە لایەنی نەیاری خۆی.

لە نێوان هەر شەڕوشکستێکدا کە بە سەرماندا سەپاوە،جێ پێی خەسارناسیی بە نادیاریی ماوەتەوە.دووژمن لە بوارەدازۆر زیرەکانە هەڵسوکەوتی کردوە.حیزبەکانی ئەو دوو بەشە لە وڵات وادەزانن دەستمایەی سەرکەوتن بۆ کورد تەنیا لە شەڕی چەکداریدابەرهەم دێت.بەواتایەکی دیکە بە بزواندنی هەستی ناسیونالیزمێکی دواکەوتووانەی دەمارگرژانە دەکرێ کێشەی کورد بەرەو چارەسەریی بچێ.

لەوسەردەمەشدانزیکەی ساڵێك دەبێ کە شۆڕشیی ژن ،ژیان ،ئازادی،دەستی پێکردوە.سەرەتای ئەو سەرهەڵدانە بە شەهیدکردنی ژینا ئەمینی کە خەڵكی سەقزە لە رۆژهەڵاتی کوردستان،زۆر زووئەودرووشمە ئیرانی تەنی وتەنانەت گەیشتە زۆرینەی وڵاتانی دونیا. پشتیوانیی مێدیا وچاپەمەنیی زۆربەی وڵاتانی بۆ لای خۆی ڕاکێشا.بەڵام زەبروزەنگیی دەسەڵاتدارانی تاران تا رادەیەکی زۆر توانی ئەو سەرهەڵدانە دامرکێنێ.ئەوە یەکەجار نییە سەرهەڵدانی سەراسەریی لە ئێراندادەست پێدەکا،بەڵام دوای چەند رۆژ سەرکوت کراوە!

گەلێک دەتوانێ بەرەنگاریی دیکتاتۆڕەکانی وڵاتی خۆی ببێ،کە پێش ئەوەی باوەڕی بە شۆڕشی سیاسیی بێ،دەبێ بیر لە ئامرازەکانی پێكهێنانی شۆڕشی فەرهەنگیی بکاتەوە.قەوارەی شۆڕشی فەرهەنگیی یەکجار زۆر مەزنترە لە قەوارەی شۆڕشی سیاسی.لە شۆڕشی فەرهەنگیدا چین وتوێژەکانی جۆراوجۆری پێکهاتەکانی ناو کۆمەڵگا بە بێ جیاوازیی ئایین وبیروچینایەتی وئیدۆلۆژیاو حیزب وسەرکردەی حیزبیی دێنە گۆڕەپانی ئاڵوگۆڕەکانی بنە ڕەتی تا ڕێگا خۆشکەربن بۆ لادانی دیکتاتۆڕەکان ودامەزراندنی سیستمێکی نوێ ودێمۆکڕآسیەکی هەمەلایەنە بۆژیانێک نوێ وپشت بەستن بە یاسای سەردەمیانە. 

بە باوەڕی من لە رۆژهەڵاتی کوردستان وباشووری کوردستان لە سەدەی رابوردووداهیچ جۆرە شۆڕشێکی فەرهەنگیی وسیاسیی رووی نەداوە.بە تەنیا شەڕی چەکداریی نابێتە رێبازبۆ چارەسەریی پرسە گرینکەکانی کورد لەو دووبەشە لە وڵات.لە ئاست تەواوی شکستەکانیش حیزبەکانی سەردەست لە بواری خەسارناسیەوە لەو پەڕی لاوازیدابون.حیزب لەو دووبەشەی کوردستان یان سەر بە بنەماڵە بون،یان لە ژێرچەنگیی چەند کەسانێكدا بون کە لەسەر قۆڕقکردنی ئەوحیزبە هاوڕآبون.شۆڕشی فەرهەنگیی وشۆڕشی سیاسیی وێنەی دووانەیەک دەچن کە بە بێ یەکترناژین ولە هەمانکاتدالێک جیاوازن.بەوواتایە تا شۆڕشیی فەهەنگیی لە دایک نەبێ،شۆڕشی سیاسیی ژیندارنابێ.