ئێدوارد بێرنایس دەڵێت: (ئەگەر ئێمە لە میکانیزمەکانی عەقڵی بەکۆمەڵ تێگەیشتین، وپاڵنەرەکانی، ئایا ناکرێ جەماوەر کۆنتڕۆڵ بکەین، وبیانخەینە ژێر نەخشێکی یەکگرتوو بەپێی ئارەزووی خۆمان بەبێ ئەوەی هەستمان پێ بکات)  

پڕوپاگەندە چییە؟ کاریگه ڕی پڕوپاگه نده له سه ڕ هه ڵسوکه وتی جه ماوه ڕ وڕای گشتی چییه؟ وە شێوازەکانی چین؟ وە هۆکارەکانی چین؟

سەرچاوەی زاراوەی (پڕوپاگەندە) ... مێژووی وشەکە 

ئەو فێڵانەی کە لە ڕیتۆریک و زمانی گەورە و چەپڵە لێدان بەکارهێنراون، کە لە ساڵی ٥٠٠ پێش زایینەوە لەلایەن پارێزەران و دەستەی سوێندخواردن و فەیلەسوفەکانەوە لە ئەسینای پایتەخت بەکارهێنراون، دەتوانرێت وەک ڕەنگدانەوەی... چەمکی پڕوپاگەندە، وەک ماکیاڤێلی لە کتێبەکەیدا پێشنیاری کردووە شازادە لە ساڵی ١٥١٣ی زایینی , بەکارهێنانی شەڕی دەروونی دژی دوژمن کە جۆرێکە لە پڕوپاگەندە، هەروەها نووسەری چینی (سەن ژۆ) لە کتێبەکەیدا (The Art of War) بۆ چەمکی پڕوپاگەندە، کە تێیدا وتی: هەموو شەڕەکان لەسەر بنەمای فریودانپڕوپاگەندە بریتییە لە پەرەپێدان و پڕوپاگەندە و ئینجیل گەیاندن و بڵاوکردنەوەی بیرۆکەکان بە شێوەیەکی ئاراستەکراو، کە ئامانجی خزمەتکردنی هەندێک مەبەستە، لەوانە پێکهێنانی ئایدۆلۆژیا و ئایدۆلۆژیا کۆمەڵێک بیرۆکەیە کە مرۆڤ باوەڕی پێی هەیە    

 سەرچاوەی وشەی (پرۆپاگەندە) 

لە لاتینی (Congregateo de Propaganda vidii) ەوە هاتووە، کە بە واتای (ئاوێتەیەک بۆ بڵاوکردنەوەی باوەڕ) دێت، وکۆمپلێکسێکە کە لەلایەن (پاپا گریگۆری پازدەهەم) ەوە لە ساڵی ١٦٢٢ دامەزراوە، وئەم کۆمپلێکسەش لەسەر بنەمای بڵاوکردنەوەی ئایینی کاسۆلیکی لە ناوچەکاندا دامەزراوە. وە (پڕۆپاگەندە) لە زمانی لاتینیدا بە واتای بڵاوکردنەوەی زانیاری دێت بەبێ ئەوەی مانای ئەسڵی هەڵگری هیچ واتایەکی چەواشەکارانە بێت، وشەی (پڕوپاگەندە) بە واتای پڕوپاگەندە دێت، وە لە ناوی ڕێکخراوێکی کاردیناڵە ڕۆمانی کاسۆلیکییەکانەوە وەرگیراوە، کە لە ساڵی ١٦٢٢ی زایینی دامەزراون، بە ناوی (کۆنگرێگاتیۆ دی). پڕوپاگەندە فیدە -گروپێکی پڕوپاگەندەی نیازپاکییە، ئامانجی درێژەدان بە کاری میسیۆنەرییە، بەو پێیەی وشەیەکە لە ڕوانگەی میسیۆنەری وئایینییەوە بە گشتی، وپێدەچێت گرنگییەکی مانادار وبەرز نرخێنراوی هەبێت.

 لە جەنگی جیهانی یەکەمەوە سەرچاوەی گرتووە کاتێک ئەم زاراوەیە پەیوەست بووە بە سیاسەتەوە. لە سەردەمی مۆدێرندا وشەی (پڕوپاگەندە) لە جەنگی سی ساڵەدا بەکارهاتووە، کە ئەوروپا لە نێوان ساڵانی ١٦١٨-١٦٤٨دا شاهیدی بووە؛ لە ترسی بڵاوبوونەوەی بیرۆکەکانی مارتن لۆتەر، لیژنەیەکی کڵێسا بۆ پڕوپاگەندە پێکهێنرا، کاتێک شۆڕشی فەرەنسا ڕوویدا، ڕۆژنامەگەری دەسەڵاتێکی یەکجار زۆری هەبوو بۆ کاریگەری لەسەر جەماوەر. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی سیاسەتمەداران وەک ئامرازێکی سەرەکی لە خەباتی سیاسیدا بەکاری بهێنن. لە جەنگی جیهانی یەکەمدا،

سەرۆکی ئەمریکا (ویڵسۆن) لیژنەیەکی پڕوپاگەندەی دامەزراند، کە لە ئەندامێتیدا بیرمەندانی باڵا وتیۆریستە ئەکادیمییەکان بەشدارییان کرد، وەک: جۆن دیوی، واڵتەر لیپمان وئێدوارد بێرنایس، وەزارەتێکی پڕوپاگەندە لە بەریتانیا دامەزرا، کە دەستی بە کارەکانی کرد خۆی ئەرکی هاندانی گەلی ئەمریکایە دژی ئەڵمانییەکان.

نەک تەنها پڕوپاگەندە

ئەگەر مانای سیاسی پڕوپاگەندە وەربگرین؛ هێمای بەرەوپێشبردنی پرەنسیپێک یان بیرۆکەیەکی دیاریکراو بۆ خزمەتکردنی ئامانجێکی سیاسییە، سەبارەت بە ئابوریناسان، وەک ڕیکلامکردن بۆ بەرهەمێک یان کۆمەڵێک بەرهەمێک سەیری دەکەن بۆ ئەوەی ڕێژەی فرۆش زیاد بکەن، لە ڕوانگەی ئایینیەوە پڕوپاگەندە بە واتای بانگەوازکردنە عەقیدەیەک یان ئایینێکی تایبەت، بەجۆرێک کە ڕیکلامکردن بۆ ئەم بیرۆکانە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە بڵاوکردنەوەیاندا، پڕوپاگەندە پێچەوانەی بابەتگەراییە لە پێدانی زانیاریدا؛ بابەتگەرایی بە مانا سادەیەکەی، واتە پێشکەشکردنی زانیاری لەسەر بنەمایەک کە لەسەری وەستاوە، و تا ڕادەیەک عەقڵانییە، تا ئەو ڕادەیەی کە عەقڵ ئامادەیە هەر کە پێشکەشی کرا بۆ قبوڵکردنی، سەبارەت بە پڕوپاگەندەش، بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر بنەمایە پێشکەشکردنی زانیاری ناتەواو بۆ خزمەتکردنی ئامانجێکی دیاریکراو، بەڵام بەبێ ئەوەی ئارەزووی پێشکەشکردنی زانیاری تەواو هەبێت دوور لە عەقڵانیەت. شتەکان بە ئاسانی باوەڕیان پێدەکرێت تەنانەت بەبێ پشتڕاستکردنەوەی متمانەپێکراویشیان، کاتێک شێوازی بیرکردنەوەی سۆزداری مرۆڤ زاڵ دەکات؛ لە پێناو پەسەندکردنی نائیرادیدا زۆر ڕاستی لەبیر دەکات یان پشتگوێ دەخات

لە سەدەی ڕابردووەوە و لەگەڵ پەرەسەندنی دیاردەی جەمسەرگیری، پڕوپاگەندە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکارهێنرا بۆ خزمەتکردنی ئامانجە تایبەتەکان و بە وردی لێکۆڵینەوەیان لەسەر کرا کە دواجار بووە هۆی کۆکردنەوەی زۆرترین ژمارەی لایەنگران وەک ئامادەکاری بۆ جەنگی جیهانی یەکەم.لە ناوەڕاستی جەنگی دووەمدا جەنگی جیهانی، پڕوپاگەندە بۆ داڕشتنی بیرۆکە و ئاڕاستەکردنیان بۆ خزمەتکردنی ئامانجەکانی یەکێک لە حیزبەکان بەکارهات، ئەمەش لەو ستراتیژەی کە وەزارەتی پڕوپاگەندەی نازی پەیڕەوی کرد، بە سەرۆکایەتی ئەندازیارەکەی گۆبڵز، کە لە ڕێنماییکردنی گەلی ئەڵمانیادا سەرکەوتوو بوو و...

 بنیاتنانی ئایدۆلۆژیایەک لەسەر بنەمای دڵسۆزی بۆ پارتی نازی وباوەڕبوون بە بیرۆکە وئامانجەکانی، لەوانەش پێویستی باڵادەستی ڕەگەزی ئاریایی کە کۆمەڵگای ئەڵمانیا وەک ڕەگەزێکی بەرز پێکدەهێنێت کە هەموو ڕەگەزەکانی دیکە دەبێت ملکەچییان بن.

لە یەکێتی سۆڤیەتدا پڕوپاگەندە بەکاردەهێنرا بۆ ئاڕاستەکردنی خەڵک بۆ باوەڕکردن بە بیری کۆمۆنیستی. وەفاداری مرۆڤ بۆ پرەنسیپە کۆمۆنیستەکان تەنانەت زیاتر بوو لە دڵسۆزی بۆ وڵاتەکەی. لەو شوێنەی کە بیرمەندانی سەرەتایی کۆمۆنیست کاریان کرد بۆ کێشانی هەندێک هێڵ کە لە داهاتوودا ڕێبازی کۆمۆنیستی پەیڕەوی لێبکات وئەمەش لە نووسینی کۆمۆنیستە گەورەکاندا دیار بوو.

بۆ نموونە کارل مارکس لە کتێبی کاپیتالدا ئەو بناغانەی دانا کە کۆمەڵگا کۆمۆنیستەکان دەبێ پەیڕەوی لێ بکەن و چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ سەرمایەدارەکان کە کۆنترۆڵی کرێکاری کۆمۆنیست دەکەن و بە بوونی چینێکی گەورەی کرێکاری نەخوێندەوار، زۆر ئاسان بووە بۆ پەخشکردن ئەوان کەرەستەی پڕوپاگەندەیی کە بە شێوەیەکی سەرەکی پشت بە هاندانی هەستەکان دەبەستن بۆ ئەوەی باوەڕیان بە بیری کۆمۆنیستی هەبێت لە هەمان کاتدا دوورکەوتنەوە لە بیری ئایینی، و لەگەڵ تێپەڕبوونی کات ئەمەش بووە هۆی بنیاتنانی ئایدۆلۆژیایەکی کۆمۆنیستی لەسەر ئاستی جیهانی یەکێتی سۆڤیەت 

سەبارەت بە بزووتنەوەکانی ئیسلامی سیاسی، بە وریاییەوە پڕوپاگەندەیان بەکارهێنا بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان. وەک چۆن بە هەموو هەوڵێکەوە هەوڵی دەدا هەندێک بیرۆکە وپرەنسیپی ئیسلامی بڵاو بکاتەوە، بەڵام بە شێوەیەک کە تەنها خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی بکات ودیدگای خۆی دەرببڕێت؛ وەک چۆن ئەو شتانە بڵاودەکاتەوە کە دەیەوێت وەرگر بیبیستێت وباوەڕی پێبکات، و بەم شێوەیە کار لەسەر بنیاتنانی ئایدۆلۆژیاکان دەکات کە بە شێوەیەکی سەرەکی پشت بە خستنەڕووی وێنەیەکی ناتەواو لە ئیسلام دەبەستێت. کەواتە هەندێک بیرۆکە ئاراستە دەکات بۆ خزمەتکردنی هەندێک پرس بە گرنگیدان بە خاڵە مشتومڕییەکان بۆ وروژاندنی خەڵکی ئاسایی و جەماعەتەکە و بەم شێوەیەش پێچەوانەی بناغەکانی ئیسلامن کە داوای باوەڕبوون بە هەموو ئەو شتانە دەکات کە خودا دایبەزاندووە، نەک باوەڕبوون پێی هەندێک کتێب و بێباوەڕی بە ئەویتر.لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی ئیسلامی لە ئێران، گرووپە ئایینییە شیعەکان پرسی ناکۆکی تائیفییان بەکارهێنا و پاڵیان دەخستە سەر ڕووکە بۆ کۆکردنەوەی ماڵی شیعە بۆ ئەوەی شۆڕشەکەی لە دژی ڕژێمی شا ڕابەرایەتی بکات؛ بۆیە ئەو لێکدانەوەی نوێی بۆ دەقەکانی کتێبەکە پەرەپێدا کە لە بەرژەوەندی ئەودایە لە هەمان کاتدا خۆی لە وێنەی بەرگریکاری بنەماڵەی ماڵەکەدا نیشان دەدات، و خۆی وەک خاوەنی ئیختیاری ئایینی لە ڕێگەی سیستەمی سەرپەرشتیکردنی فەقێیەوە دامەزراندووە ، و پڕوپاگەندەی ئەو سەردەمە لە شێوەی تۆماری دەنگیدا بەکاردەهێنا؛ کاسێتەکان کە لە فەرەنسا لە لایەن خومەینی تۆمار کران و ڕەوانەی ئێران کران، ڕۆڵێکی گەورەیان لە پڕوپاگەندەی شۆڕشدا هەبوو، داوای لە خەڵکی ئاسایی دەکرد کە شۆڕشەکە ئەنجام بدەن و حەماسەتی ئایینییان هان دە

لەگەڵ سەرهەڵدانی شەپۆلی کۆچی جولەکەکان بۆ قودس و دەستپێکردنی پێشبینییەکانی لەدایک بوونی دەوڵەتی جولەکە، جیهانی ئیسلامی پێویستی بە یەکگرتوویی و برایەتی لە ژێر یەک ئاڵادا هەبوو بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکانی داهاتوو، ئەمەش بووە هۆی سەرهەڵدانی بزووتنەوەی ئیخوان موسلیمین ، ئەو گرووپەی کە لە سکی پێویستی جیهادی پیرۆزەوە لەدایک بووە بۆ بەرپەرچدانەوەی دەستدرێژی لەسەر خاکە عەرەبییەکان لە فەلەستین لەگەڵ تێپەڕبوونی کات، ئەو گرووپە دەستی کرد بە ڕۆڵی دیکە لە دەرەوەی چوارچێوەی دیاریکراوی خۆی، و لەگەڵ بوونی ناکۆکی لە نێوان ئەو و دەسەڵاتدارانی میسر و کوشتنی دامەزرێنەرەکەی، ئیمام حەسەن ئەلبەننا، پڕوپاگەندە ڕۆڵێکی سەرەکییان هەبوو لە سەرهەڵدانی ئەو گروپە و بلوریکردنی بیرۆکەکانی. لەو شوێنەی کە سروشتی نهێنی بووە هۆی ئەوەی ئاورایەکی تیرۆر لە دەوروبەریدا دروست بکات ولەگەڵ ئەو دەنگۆ وقسە وباسە زۆرانەی کە ڕۆڵی سەرەکییان هەبوو لە پڕوپاگەندەدا بۆی، بازنەی ڕووناکی دەستی کرد بە فراوانبوون تا ئەو گروپە هاتنە سەر حوکمڕانی میسر، کە نوێنەرایەتی گەورەیەک دەکات سەرکەوتن بۆ پڕوپاگەندە لە بنیاتنانی و پێکهێنانی ئایدۆلۆژیای گەلان و وایان لێکردن باوەڕیان بە پرسەکانی یاریکردن هەبێت، میدیا ڕۆڵێکی گەورەی هەبوو لە دروستکردنیدا. 

لەگەڵ پەرەسەندنی شەپۆلەکانی توندوتیژی لە جیهاندا و زیادبوونی حاڵەتەکانی ئاراستەی موسڵمانان، بەتایبەتی دوای شەڕەکانی سەر ئەفغانستان و عێراق، کۆمەڵێک هۆکار بوونە هۆی دروستبوونی هەستکردن بە لاوازی و بێدەسەڵاتی لای گەنجانی موسڵمان، بەتایبەت ئەوەی کە بوو هاوڕێیەتی شکستی بەشێک لە حاکمە موسڵمانەکان و پشتیوانی نەکردنیان بۆ وڵاتانی ئیسلامی کە بەدەست شەڕەکانەوە دەناڵێنن، لەگەڵ بوونی بۆشایییەکی فیکری لە مێشکی زۆرێک لە گەنجان و تێنەگەیشتنی قووڵیان لە ناوەکی ئایینی ئیسلامی و. بەس بوونیان لەگەڵ توێکڵەکەی، و هەستی هاوڕێیەتیی ناسەربەخۆیی لەلایەن ئەو کۆمەڵگا ئیسلامییانەی کە لە وڵاتانی ئەوروپیدا دەژین، کە زۆرینەیان ناموسڵمانن، و سەرهەڵدانی بانگهێشتنامەکان کە لەلایەن هەندێکەوە دەستیپێکردووە The destinations for the return of خەلافەتی ئیسلامی و گەڕاندنەوەی شکۆمەندییەکانی خەلافەتی ئیسلامی، بەتایبەتی لەگەڵ هەستکردن بە نۆستالژیا بۆ دەوڵەتی عوسمانی بەهۆی ئەو کاریگەرییە گەورەیەی کە لەسەر دڵی موسڵمانان بەجێی هێشتووە، هەروەها ئەو شوێنەوار و شوێنەوارانەی کە بەجێی هێشتووە، جگە لە... ژیاننامەی سوڵتانە گەورەکانی.داعش بۆ گۆڕینی ئەم هۆکارانە بەکارهێنا بۆ بڵاوکردنەوەی پڕوپاگەندەکانی بۆ ئەوەی گەنجان باوەڕیان بە بیرۆکەکانی هەبێت؛ لەوێدا بە شێوەیەکی سەرەکی سەرنجی لەسەر وروژاندنی هەستی گەنجە موسڵمانەکان بوو کە لە بنەڕەتدا لەلایەن حکومەتەکانییەوە ستەمیان لێکرابوو، و تامەزرۆیی دەرچوون لە گۆچانەکەی نادادپەروەری کە بە گەمارۆدانی ملوانکە لەسەر مەچەک ملی گرتبوو، و بەم شێوەیە ئامادەبوو بۆ قبوڵکردنی هەریەکێک بیرۆکە یان واقیعێک بەسەریدا سەپێنرا، بۆیە ئەم گروپە بیرۆکەی بە وردی ئاراستەکراوی خۆی بۆ چارەسەرکردنی هەستی گەنجان بڵاوکردەوە نەک مێشکیان؛ ئەمەش وایکرد زۆرێکیان بچنە ڕیزەکانی و بیرۆکە و ئایدۆلۆژیاکانی بگرنەبەر، بەتایبەتی لەگەڵ نەبوونی بەدیلێکی هەنووکەیی. کە تیایدا بە خەونەکانیانەوە بۆ گەڕانەوەی خەلافەتێکی ئیسلامی لەسەر شێوازی پێغەمبەرایەتی فلێرتیان دەکرد 

شێوازەکانی (پڕوپاگەندە):

 پڕوپاگەندە مەیلی بەکارهێنانی وشەی گەورە هەیە کە لێکدانەوە جیاوازەکانیان هەیە، وەک: دیموکراسی، ئازادی، ماف، سەربەخۆیی، دڵسۆزی، بەهێزکردنی ژنان، یەکسانی لەگەڵ پیاوان، ووشەکانی تر کە هەر کەسێک یان گروپێک دەتوانێت ئیدیعای بکات. بۆ نموونە هەندێکیان قسە لەسەر دیموکراسی دەکەن وبۆمان دەرکەوت کە مەبەستیان جۆری دیموکراسی خۆیانە، کە ڕەنگە هەندێکجار بە مانای کۆیلەکردنی ئەوانی دیکە بێت لە ژێر هەمان دروشمدا. خەڵکی پڕوپاگەندە لە ناو خەڵکەوە پەنا بۆ ئەو شتانە دەبەن کە پێی دەڵێن “ئەستێرە”، وقەناعەتیان پێدەکەن کە پێویستە وەبەرهێنان (ئەستێرەبوونیان) بکەن لە بەرامبەر پارەدا، بۆیە دەیانخەنە ناو ڕیکلامەکانەوە کە هەموو شتێک، وهەر شتێک، لێ دەفرۆشن سابوون بۆ بۆن، وپیتزا؛ وە لەبەر ئەوەی ئێمە ئەستێرەکانمان خۆشدەوێت، (پرۆپاگەندە) سەرکەوتوو دەبێت لە ڕاکێشانمان بەرەو ئەو بەرهەمەی کە دەمانەوێت بیخەینە بازاڕەوە، بەبێ گوێدانە کوالیتی وکارایی وتەنانەت چەندە پێویستمان پێی بێت. چی گۆرانیبێژ یان ئەکتەرێکی بەناوبانگ دەکاتە سەرچاوەیەکی متمانەپێکراو بۆ زانیاری سابون؟ بێگومان خەڵکی پڕوپاگەندە سەرکەوتوو دەبن لە وروژاندنی سۆزی ملیۆنان کەس، بە شێوەیەکی ئەرێنی یان نەرێنی، بەو پرسەی کە ئەو نوێنەرە لێهاتووەی کە هەمووان خۆشەویستن دەیبات 

پسپۆڕانی ئەم هونەرە مرۆییە / پڕوپاگەندەیە بەرەو ئەو شتە دەمانبەن کە خۆیان دەیانەوێت؛ بە وروژاندنی هەست وسۆزەکانمان بۆ ئەوەی هاوسۆزیمان بۆ ئەو بیرۆکەیانەی کە دەیکەن وئەو کردارانەی کە پراکتیزەیان دەکەن، پەنا بۆ ئەو میتۆدانە دەبەن کە هەستی نائەمنی وترسمان وەبەرهێنان دەکەن، هەروەها بۆ گونجاندنی زمان وڕیتۆریک؛ لەو شوێنەی کە لە هەوڵە بوێرەکانیاندا بۆ شکاندنی مێشکمان وهێرشکردنە سەر دڵمان، شارەزا دەبن لە بەکارهێنانی دەستەواژە زمانییە دەنگدارەکان وزۆربەیان ناڕوون.

پسپۆڕانی پڕوپاگەندە دەستکاری زمان دەکەن ولۆژیک ساختە دەکەن بۆ ئەوەی زانیارییەکانیان بخەنە ناو مێشکی نائاگایی ئێمەوە. پێشەکییەک بۆ شۆردنی بیرکردنەوەکانمان، گۆڕینی ئێمە بۆ هاوسۆزی مەبەستەکانیان.

یەکێک لە شێوازە ناسراوەکانی پڕوپاگەندە بریتییە لە ترساندنی خەڵک بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ. ئەوان هەوڵ دەدەن پێشنیاری ئەوە بکەن کە مرۆڤایەتی لە مەترسیدایە ئەگەر هەمووان نەیەتە ئامێز بۆ بیرۆکەکانیان وپەیوەست بن بە ڕیزەکانیانەوە. ئەوان دەروونناسی باش دەزانن، و بە قازانجی خۆیان بەکاریدەهێنن، ئاگاداری ئەو ترسە ناوخۆییانەن کە لە هەریەکێکماندا چێنراون، لە پێناو نوێنەرایەتیکردندا، ڕیکلامە بازرگانییەکان پەنا بۆ بڵاوکردنەوەی وێنەی ڕووداوە ترسناکەکان دەبەن. وەک پێشەکییەک بۆ ڕازیکردنی خەڵک بۆ بەشداریکردن لە بیمەدا، یان بۆ بەدەستهێنانی کاڵایەکی دیاریکراو

سووکایەتی بەکاردەهێنن، بەڵام بە وشەی زەرف، بە وردی هەڵبژێردراون. هێمای نەرێنی بەکاردەهێنن؛ بۆ بەستنەوەی بە کەسایەتییەکی وەک حاجی قۆرخکار، یان گروپێک بە هیوای تێکدانی بیروڕای گشتی لەسەر ئەو مەسەلەیەی کە دەیانەوێت، وەک قۆرخکردنی بڕیاری ئاشتی وشەڕ. لەبری ئەوەی ڕاستییەکان بخەنەڕوو، بە ئیستغلالکردنی ئەو هێما نەرێنیانەی کە ناوبانگی کەسێک یان دامەزراوەیەک لەکەدار دەکەن، بوختان دەکەن. بەکارهێنانی قسەی ناشرین بەرامبەر بە کەسێکی دیاریکراو جۆرێکە لە (پڕوپاگەندە).

لە پڕوپاگەندەدا وشەی "تەسفیەکردن" لە جیاتی وشەی "کوشتن" بەکاردێت، جا چ سیاسی، کۆمەڵایەتی، ئابووری، یان تەنانەت فیزیکیش بێت، هێماکانی دیکە وەک ئاڵای نەتەوەیی وهێما ئاینییەکان، وەک هەوڵێک بۆ وروژاندن بەکاردەهێنرێن هەستی مرۆڤە ئاساییە سادەکان، وپاشان ئاراستەیان دەکەن بۆ دۆزی هۆکارێکی دیاریکراو.

بەکارهێنانی زمانی هەیە کە هێمای ئەو جۆرە ڕەفتارانەن کە ڕەنگە لەلایەن کەسانێکەوە ئەنجام بدرێت کە ئێمە دەمانەوێت ناوبانگیان لەکەدار بکەین، بۆیە بە بەخشندە وتەماح کار ولووتبەرز وهتد وەسف دەکرێن. ئازادکردنی وشە بەسەر خەڵکدا، یان دامەزراوەکانی لەو جۆرەدا، وپۆلێنکردنی ڕەفتار وبیرۆکەکانیان لە هەندێک قاڵبدا، مەبەست لێی توڕەکردن وساختەکردن وڕاکێشانی سەرنجی گشتییە بۆ ئەوەی کە ڕاستەقینە نییە. تەم ومژە، کە هەندێک تایبەتمەندن لە بڵاوبوونەوەی لە ئاسۆدا؛ بۆ ئەوەی کارتەکان تێکەڵ بکرێت، وئینکاری ڕاستییەکان بۆ هەندێک ئامانج.

دروشمی گەشاوە کاڵایەکە کە پڕوپاگەندەکاران بازرگانی پێوە دەکەن. پەنا بۆ ئەو شێوازانە دەبەن کە بینەر هێور دەکاتەوە ووایان لێدەکات ڕاستییە تاڵەکە قبوڵ بکەن. وەک پێویستیەک. لەوێدا هەندێک خراپەکاری، وەک: شەڕ ووێرانکاری، وەک پێویستییەک دەخرێنە بازاڕەوە کە ناتوانرێت لێی دوور بکەوێتەوە. بۆ ئەوەی پاساو بۆ بەکارهێنانیان لە کوشتنی بوونەوەرەکانی خودا لە مرۆڤ وئاژەڵ وڕووەک بهێنێتەوە.

پڕوپاگەندە هەموو ساتێک یاری بە دەمارەکانمان دەکات، لە هەموو شوێنێکدایە ولە هەموو کاتێکدا بڵاودەبێتەوە، شێوازی پێچاوپێچ بەکاردەهێنێت وملی حەقیقەت دەچەمێنێتەوە وگوێی لۆژیک دەپێچێتەوە؛ بۆ ئەوەی خەڵک شتێکی باش یان بیرۆکەیەک بکڕن. پڕوپاگەندەکاران زۆر زیرەکن. دەزانن شان لە کوێ دەخورێت. لە هەموو گۆشەیەکی جیهانی هاوچەرخی ئێمەدا لووتیان دەچەسپێنن. هۆڵەکان بەکرێ دەگرن، وبە ژاوەژاوەوە ستاندەکان پڕ دەکەن لە هێما ومۆسیقا وڕەنگ وڕێوڕەسم؛ بۆ ئەوەی پەیامەکەیان بگەیەننە گەردوون. ئەوان هەموو جۆرە هونەرێک بەکاردەهێنن، وە ئەو بڕوایەمان پێدەبەخشن کە تەنها ئەوانن کە ڕاست دەکەن، وئەوانەی دوژمنایەتیان لەگەڵ دەکەن، یان گومانیان لێدەکەن، تەنها شەیتانەکانن. دەیانەوێت بگەنە مێشکمان، دڵمان؛ بە ئاماژەدان بەوەی کە هەموو بینەران لەگەڵیانن، وبەڕاستی نوێنەرایەتی هەمووان دەکەن، ئەوا هیچ ڕێگەیەکی تر نییە جگە لە بەشداریکردن لە کۆڕەکەیان. پڕوپاگەندەران فێڵەکە بەکاردەهێنن، وبە چەندین شێوە. بەداخەوە زۆرێک دەکەونە داوی بەرباگانەکانەوە؛ ئەمەش بەهۆی نەبوونی بەرگرییەکی تەواو لە بەرامبەر کاریگەرییەکانیان. مرۆڤەکان مافی خۆیانە بیربکەنەوە بۆخۆیان، وبە بێ کاریگەریی کەس بڕیاربدەن چی بکەن، بەڵام پڕوپاگەندەکاران کەس بەتەنها جێناهێڵن، بۆیە ناخەون، وناهێڵن بخەوین؛ ئەوان لووتیان لە ژیانی هەمووماندا دەچەسپێنن بەبێ ئەوەی ئێمە بزانین، لە ڕێگەی ژەهرەکەیانەوە، کە لەگەڵ هەر بولیتنێکی هەواڵ یان ڕیکلامێکدا هەناسە دەدەن. پڕوپاگەندەی هاوچەرخ، تەکنەلۆجیای مۆدێرن دەقۆزێتەوە بۆ کاریگەری لەسەر بیروڕای گشتی وئاراستەکردنی بیرکردنەوە وبڕیاری سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی وتەنانەت ئایینی خەڵک. بە بەکارهێنانی چەندین تەکنیک وشێوازی دەروونی کە گرنگترینیان بریتین لە:

ئە. قاڵبدان، پرۆفایلینگ.

ب. ناونانی شتەکان بەبێ ناویان.

ت. دەستپێکردنی دروشمەکان.

و. دووبارەکردنەوە. درۆکە دووبارە بکەرەوە!

ج. پشت بەستن بە ژمارە وئامار وئەنجامی ڕیفراندۆم.

ح. سوود لە کەسایەتییە گەشاوەکان وەربگرە.

جار. دوور بکەوەرەوە لە بەرکەوتنی بیرۆکە باوەکان.

د. خۆنمایشکردن کە دەرفەت دەدات بە دیالۆگ، ودەربڕینی بیروڕا بە هەموو ئاراستەکان.

ی. دووپاتکردنەوە نەک گفتوگۆ، وبەڵگە.

ڕ. وروژاندنی غەریزەکان، بانگەشەی تێرکردنیان.

ز. (ئیدیعا) بابەتیبوون

 پێشکەشکردنی زانیاری شێواو کە وردبینی، متمانەپێکراوی، یان کاریگەری سۆزداری لەسەر وەرگرەکە نییە بە ئیستغلالکردنی ئایین، دأب و نەریت، یان بیروباوەڕەکان بە شێوازی لێکۆڵینەوەکراو، سیستماتیک، دوور لە بابەتییەت، یان تەنانەت لە ڕێگەی پرۆسەی پەروەردە و کتێبی خوێندنەوە.

بۆ نموونە لەسەر هەڵبژاردنی یەکێک لە نەیارانی سیاسی وەک (بزنی قوربانی) وتیشک خستنە سەر کارە خراپەکانی وگشتاندنی بۆ هەموو نەیارەکانی دیکە دامەزراوە.

هەروەها بۆ نموونە ڕۆشنایی دەخاتە سەر پرسە بێ بایەخەکانی میدیا بۆ ئەوەی خەڵک سەرقاڵ بکات پێیان، ووایان لێبکات باوەڕیان بەوە هەبێت کە بڕیاردەرن ودەتوانن بگۆڕدرێن. بۆ ئەوەی یاریزانە گەورەکان بە ئارەزووی خۆیان بێ جەنجاڵی کار بکەن.

- لاوازکردنی هەر بۆچوونێکی ناکۆکی، ولکاندنی پەیوەندییەکەی بە پڕۆژەیەکی نانیشتیمانی.

- برەودان بە درۆ ودووبارەکردنەوەی بەردەوام.

- بەکارهێنانی شێوازی جۆراوجۆری دەستکاریکردن، زانیاری هەڵە، شێواندن وبڵاوکردنەوەی هەواڵی درۆ، لەگەڵ کۆکردنەوەی هەمەلایەنەی هاوڕێیەتی لە سیستەمەکانی پەیوەندیکردندا؛ بۆ ئاراستەکردنی ڕای گشتی، وتێپەڕاندنی سەقفی ئەو کۆنتڕۆڵە توندانەی کە ئەخلاقی پیشەیی لە مامەڵەکردن لەگەڵ هەواڵدا پێویستی پێیەتی.

ئاراستەکردن، دووبارەکردنەوە وپشتبەستن بە پەیوەندی کەسی زیاتر لە بەرکەوتنی بەکۆمەڵ وگشتی؛ بۆ بەهێزی کاریگەرییە ڕاستەوخۆکانی، وزیادکردنی کاریگەرییەکەی لەسەر بابەتەکە.

- چەواشەکاریی ڕێکخراو لە ڕێگەی پلاتفۆرم وماڵپەڕەکانی سۆشیال میدیا، بە ناوی جیاواز، یان لە ڕێگەی کەسانی ناسراوی میدیایی (کات وشایەتحاڵی درۆین بوونەتە)، یان دەرکەوتنی خەڵک لە ژێر ناوی ساختەدا، نەک تەنها بۆ بەلاڕێدابردنی بیرکردنەوەی خەڵک؛ بەڵکو بۆ بەرەنگاربوونەوەی بیروڕای ئازادی کەناڵە سەتەلایتییەکان، شرۆڤەکارانی سیاسی، یان ئەو کەسانەی کە ئەو کەناڵانە میواندارییان دەکەن وبابەتەکە گەیشتووەتە ئەو ئاستەی کە هەڕەشە لە تەسفیەکردنی فیزیکی هەر کەسێک بکات کە دژایەتی سیاسەتەکەیان بکات.