لەوتـەی دەوڵەتێک بە ناوی عـێراق لە (١٩٢١) دا، لە لایـەن بەریتانیـاوە دروستکـراو باشـوری کوردستانیـش بە زۆر خـرایە سەر ئـەم عـێراقـە. تا ئەمـڕۆش لەسەر بنەمـای (کەسی نەشـیاو لە شوێنی شـیاودا) عـێراق بەڕێـوەدەبـرێت. ئەگـەر کەسی شـیاویش لە شـوێنی شیاودا هـەبـووبـن یا هـەبـن زۆر دەگەمـەنـن. هـیچ سـوودێکـیشیان بۆ کـورد و کوردستان نەبووە لە کورد کوشـتن و کوردستان کاولکـردن زیـاتر. نەبوونی پـرەنسیـپی " کەسی شـیاو لە شـوێـنی شـیاودا" لە حوکـمـڕانی دەوڵـەتی عـێراقـدا، شـوێنەوارێـکی کـاولـکەر و مـاڵـوێـرانی و تـرسـنـاکی دروسـتکـردووە. سـامـانـێکی زۆری عـێـراق بە فـیڕۆچـوون. باجی ئەم هـەڵانە و سیاسەتە چەوتـانەش، بە تایبـەتی گـەلی کورد داوێـتی و دەیـدات و بـۆتە قـوربـانی. بـۆ نمـوونە لە رژێـمی بەعـسی رەگـەزپەرسـت و شۆڤـێنی عەرەبـدا، چەقـۆوەشـێن و سەرسەرییـەکی وەکوو (سـەدام حوسـێن) بـوو سەرکـۆماری عـێراق، بێڕەوشت و ناڕەسەن و چاوشۆڕێکی وەکوو عـەریف (عەلی کـیمیاوی) کـرایە وەزیـری بەرگـری. چیـان بەسەر گـەلی کوردمـان بە تایبـەتی و گەلی عـێراق بە گـشتی هـێـنا؟ ئەمـەش بۆ گەنـدەڵـیی (کـەسی نەشـیاو لە شـوێـنی شـیاو) دەگـەڕێتەوە. چـونکە ئەمانە و زۆربـەی وەزیـرەکـانیان و کاربەدەستە باڵاکـانیان، هـیچ خەسـڵەت و مـەرج و پێـویستییەکی سـەرکـردەیی و و بەڕێـوەبـردنی، ئـەو پۆست و شـوێـنـە هەسـتـیارانەیان تـێـدا نەبوو. وەنەبی دەسەڵاتـدارانی ئێستای عـێراق لە دارودەستەکەی سەدام باشتربن. هەڵگـری هەمان ڤایرۆسی رەگەزپەرستی و دژەکوردن. کۆمەڵێک میـلیـشیای چەکـداری لە یاسا دەرچـوو و بەکـرێگـیراو، دەستـیان بەسـەر دەسەڵاتی عـێراقـدا گرتـووە.         

گەندەڵیی بۆتە شـێرپەنجەیەکی کوشندەی ئـەم سەردەمە، بەتایبەتیش لەو وڵاتـانەی کە لەلایـەن چەنـد کەسێکەوە، یا پـارتییەکەوە دەسەڵات و پـۆسـت و پـایە گـرنگ و بـاڵا و هەستیارەکانیان، لە بنەماڵە و کەسوکاری خۆیان و خزمانیان قورخکـردوون. دەستیان بەسەر ئابووری و دارایی و کۆمپانییەکان و سەرچاوەی داهـاتـدا گرتوون، فەرمانگە و دەزگاکانی حکومەت لەژێـر رکێف و کـۆنترۆڵی خۆیانـدایە. هـێزی چەکـداری داپـڵۆسین و سەرکوتکردن و دەمکوتکـردنیان هـەیە. لە زمانی هـێز زیاتر هیچ زمانێکـیتر نازانن.

قـورخکـردن و دەساودەسکـردنی دەسـەڵات لە بنەمـاڵەدا و بـوونی (کەسـی نەشـیاو لە شوێـنی شیاودا) لە باشووری کوردستانـدا، گەورەتـرین هـۆکـاری شکـستی دەسـەڵات و دواکـەوتـن و تەشەنەکردنی گـەنـدەڵی و وێـرانـکـردنی ژێـرخـانی ئابـووری و سـتـەم و چەوسانەوە و نایەکـسانی و نادادپەروەریی کۆمـەڵایـەتی و ئیـفـلـیجکـردنی پـێشکەوتـن و گەنـەشەکـردنی ئـابـووری و پێـشـێـلکـردنی یاسـا و رێسا و دەسـتـوور و بـێکـاری و کـوێـرەوەری و هـەژاری و بـرسـێـتی و دزیـکـردن و بەرتـیـل وەرگـرتن و پاشاگەردانی و بەفـێڕۆدانی سامـانی گەل و کاڵبوونەوەی سۆز و خـۆشـەویستی و هـاوبەستەبوون بۆ کورد و کوردسـتان و بەفـیڕۆدانی خوێـنی هـەزاران شەهـیدی گەلەکـان و بێ هـیوایی و بـێـزاری و رەشـبـیـنی و کـۆچـکـردن و نەبـوونی خـزمـەتـگـوزاری، دەزانـرێـت. هـۆی هەموو ئەم نەهـامـەتیـانەی گەلەکەمان بۆ نابەڵەدی و نەشیاوی و خۆسەپێنی دەسەڵاتی ئەمـڕۆی هـەرێـمی کوردستان دەگەڕێتەوە. تا دێت قـەوارەی هەرێـم بچـووکـتر دەبێـت. 

پێشتر دەوتـرا (کەسی شیاو لە شوێنی شیاودا) ئەم قـسە نەسـتەقـە، جـوانتریـن رستەیە لە مێـژووی مـرۆڤـدا، ئەم قـسەیەش پـڕ بە پێستی ئـەم پەنـدە کوردییە رەسەنەمانە، کە دەڵێت (نـان بۆ نانەوا و گۆشـت بۆ قـەساب). بەڵام لە ئەمڕۆدا بە پێچەوانەوەیە، کەسی نەشـیاو لە شـۆێـنی کەسی شـیاو دایـە. نـان لەلای قەسـاب و گۆشـت لە لای نانـەوایە. 

زانای بە ڕێـوەبـردن (جـۆن ماکـسوێـل) دەڵـێت:" گـەر کەسێک لە شـوێنـیکـدا دابنرێـت کە لە کـارەکەیـدا نـابەڵـەد بێـت، کـارەکەی ئەنجـامـێکی بـاشی نـابێـت". 

گەر گەل و نیشـتمانێک، نەزان و هـیچ لەبار و هەگـبە بەتـاڵی رۆشـنبـیری و سـیاسی و ئیداری بەڕێوەی بەرێت، دەبێت پێشبینی چی لە داهاتووی ئەو گەل و نیشتمانە بکەین؟؟

(سـوکـرات) دەڵێت: "دەسـەڵات پیـاوان گەنـدەڵ ناکـات.. بەڵکوو گەر هاتـوو گەمـژەکـان بخـرێـنە دەسـەڵاتـەوە، ئەوان دەسـەڵات گـەنـدەڵ دەکـەن". 

گـرنگـتریـن ئەو مەرج و خەسـڵەتە سەرەکـییانەی پێـویستە لە سەرکـردەی لـێهـاتـوو و شـیاو و دڵسـۆزدا هـەبن (پسپۆری، رۆشنبیریی گـشتی، توانای سەرکـردەیی، رەوشـت، خۆنەسەپێن، بەرژەوەنـدی نەویستی تایبەتی) بەڵام بەداخەوە سەرکردەکانی کورد، هـیچ لەو مەرجانەیان تێـدا نییە. چونکە لەسەر بنەمـای بنەماڵـەیی و عـەشـرەتی و حـیزبی و دەڵەچـەیی و خـزمێـنە و تەشی رێستن و پێـڵاودانان و مەسینە بۆ هـەڵگـرتـن، پۆست و دەسەڵاتیان وەرگرتووە. زۆربەشیان پایە بە پایەی ئیـداری و سیاسیدا سەرنەکەوتوون. 

دانانی کەسی نەشیاو لە شوێنی شیاودا، کارەسات و تاوانە دەرهـەق بە گەل و نیشتمان. نهـێنی سەرکەوتن و پێشکەوتن و بەختەوەریی گەلان و وڵاتان، دەگەڕێتەوە، بۆ بوونی سەرکـردە و بەرپـرسانی دڵسـۆز و خـۆبەخـتکەر و پسپوری شـیاو لە شـوێنی شـیاودا. 

بەداخەوە نە کاربەدەستانی بـاڵای دەسەڵات، نە سەرکردەکانی حـیزبە دەسەڵاتـدارەکان، هەرگیز ئامادەنین دەست لە پۆسـت و لە کورسییەکانیان هەڵبگرن. ئەوان وەکوو قـیر و زفـت بە کورسی و پـۆسـتەکـانیـانەوە نووسـاون و بە هـیچ کـلـۆجـێک بەریـان نـادەن. 

بێگومان شوانی دڵسۆز و وریا و بەئاگا، مەڕەکانی بە جوانی دەلەوەڕێنێ و لە گورگ و لە دەعبا دەیانپارێزێت. بەڵام گەر هاتوو شوانەکان خۆیان گورگبـن، ئەوسا چارەنووسی مەڕەکـان چیـدەبێـت ؟؟ چونـکە شـوانی ناپـاک زۆر لە گـورگ خـراپتـر و دڕنـدەتـرە. 

کورد وتەنی (تا رەجـەب سەرپاڵـەمـان بێـت.. حـاڵـمان لەمـە باشـتر نابێـت) بارودۆخی کورد و کوردستان تابێـت خـراپتـر دەبێـت باشـتـر نابێـت. چونـکە سەرکـردەکـانی کورد کاڵـفامی سیاسی و بەڕێوەبردنن، هـیچ ماستەرپلانێکی ستراتـیژیی نەتەوەیی کوردییـان نیـیە. لە هەمـوو گـەمە سـیاسییەکان و دیـپلـۆمـاتییەکانـدا دۆڕاون. نابەڵـەدن و تـوانای پێشبینی و خوێنـدنەوەی ورد و گـریمانەیـان بۆ داهـاتـوو نییە. ناتـوانـن بە وردی ناخی بەرانبەرەکانیان و نەیاران بخـوێننەوە. بۆێە هەمیشە خەڵـەتـاو و دۆڕاون و شکـستیان هـێـناون. بـەڵام بـێـباک بـوونە و بـێـباکـن، وەک ئـەوەی نـە بایـان دیبـێـت و نە بـاران. زۆر بەداخـەوە رۆژێـك لە رۆژان بەخویانـدا نەچـوونەتەوە، پەنـد و وانەیـان لە هەڵە و دۆڕانـدن و شکـستییەکـانیـان وەرنەگـرتـوون. تادێـت خـراپتـر تێـدەکەون. بێـئاگـان لـەو پیـلان و تـۆڕانـای داگـیرکەرانی کوردسـتان بە گەلەکـۆمەیی بۆ سـڕینەوەی ناسـنامـەی کورد دایانـڕشتوون. هـەمـان سیاسەتی (پەرتکە و زاڵـبە) لەگـەڵ کـوردا بەکاردەهـێـنن. 

جارێکـیان سـەدام حوسێـنی گـۆڕبەگـۆڕ، لە دیـوەخـانەی سەرۆکەکـانی عـەشـیرەتەکانی شاری رەمـادی، لە رۆژئـاوای عـێراق دانیشتـبوو. سەرۆکەکانی عەشـیرەتە عەرەبەکان داوایان لە سەدام کـرد چەکیـان بـداتی، ئەمـانیـش و وەکوو سەرۆک عـەشیرەت و خێـڵە کوردەکـان، فـەوجی خەفـیـفە (جاشـایەتی) دەکەنەوە. سەدام پێـیووتـن: ئەوەی بە کـورد دەکـرێت بە ئێـوە ناکـرێـت. سەرۆکەکـانی عـەشـیرەتە عـەرەبەکـان گـرژبـوون و وتیـان: چـۆن پێـمان ناکـرێـت؟! سـەدام بە یەکـێک لە پاسەوانەکانی وت: کـڵاشینکۆفـەکەت بـدە بە دەسـتی ئـەو سـەرۆک عـەشـیرەتە عـەرەبـەوە. ئەویـش چـەکـەکـەی داپـێی. سـەدام پێیـووت: فەرمـوو ئەوە چـەکە و بـراکەتی پێ بکـوژە. سەرۆک عەشیرەتەکە وتی: مـن چـۆن دەسـتـم لە بـراکـەی خـۆم دەچـێـت و بـیکـوژم؟! ئەمـە بە مـن نـاکـرێـت. سـەدام حوسـێـن وتی: بەڵام ئەمـە بـە کـورد دەکـرێـت و ئـامـادەیە بـراکـەی خـۆی بکـوژێـت.

زۆرم پێ سەیـرە کە لە تەلەفـزیـۆنەکـاندا قـسە دەکەن و خۆیـان هـەڵـدەکـێشـن و باسی چـاکسـازی دەکـەن و منـەت بەسەر خـەڵکـیدا دەکـەن. کـام چـاکـسازیتان کـردووە؟ بـۆ وادەزانن خەڵکی هـێندە گـێلـن هـیچ نازانن و هـیچ نابینن؟ چـاکسازی بە موزایـدەکردن و بە قـسە ناکـرێـت بە کـردار ئەنجـام دەدرێـت.   

لە هەموو ئەمانەش خراپـتر و قـێزەوەنـتر، ناڕێـک و خۆخـۆرن، هـەمیشە شەرەکانیان لەسەر قورخکـردنی دەسەڵات و ئاغایەتی و کورسی و پۆست و پارە و جانتاپڕکردن و بەرژەوەنـدیی کـەسی و حـیزبیتـانە، نەک لەسـەر بەرژەوەنـدیی نەتەوەییـمان. هەمـوو شـتەکانیـشیتان کردوون بە دوو بەشەوە، دوو ئیـدارەیی، دوو هـێزی پـێـشـمەرگە، دوو ئـاسایش، دوو... دوو... گەر وا بـڕوات، بە دووری نازانین، کە لە چوونە ژوورەوە بۆ ناو شارەکانی هەولـێر و بۆ سلـێمانی، لە بازگەکـانـدا بەبێ پاسـپۆرت و ڤـیـزە، رێ بە هـیچ کوردێـکی دانیشـتووی شـارەکانی ژێـر دەسەڵاتی یەکـتری نـەدەن، تەنـانەت گەر بـۆ سەردانـیش بـێـت.     

سەد کـۆبـوونەوە و دانشتنیان پێکەوە کـرد. بەڵام هەمـوویان بە (هـیچ) کۆتـاییان هـات. چونکە دڵسۆز و راستگـۆنیـن، نێـوان ناخـتان و زمـانتانن، پـردێکە لە درۆ و رق و بێ مـتـمانـەیی و بێ بـڕوایی و ...هـتد. هـەر لایـەکـتان بـوونە بـە نـۆکـەری، دەوڵـەتـێکی داگیرکەری کوردستان. بە کورتی ئێوە (لەسەر ئـەوە رێکەوتـوون.. کە رێـکـنەکـەون). 

کەی جارێک لە جـاران بە دڵپـاکی و نیەتبـاشی و دڵسـۆزییـەوە پێکەوە دانیـشتـن؟؟ کەی جارێک لە جاران بەرژەوەندیی باڵای گەلەکەمانتان خستە سەرووی بەرژەوەندیی کەسی و حـیزبـایەتیـتانەوە؟ کەی.. کەی.  باجی ئـم هەموو کارەسات و نەهـامەتـییانەش، گـەلە داماوەکەمـان داوێـتی و دەیـدات. ئەوانە راسـتیـیەکـانـن، ئەگـەرچی وتـنی راسـتی تـاڵە.