زاراوەی دیکتاتۆر نزیکەی دوو هەزار و ٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر لە ڕۆما دەرکەوت.. ڕاست، بە واتای، دادوەرێک دەسەڵاتی پێدراوە بە دەسەڵاتی ناوازە بۆ بەڕێوەبردنی کاروباری دەوڵەت لە کاتی قەیرانەکاندا.. ئەنجومەنی پیران کە لە هەمان کاتدا ئەنجومەنی شارەکەیە، بنەمای... پەنابردنە بەر دیکتاتۆرێک و یەکێک لە کونسوڵەکانی سپارد (سەرۆک دادوەرەکان هەر ژەنەڕاڵێکیان بە سەرۆکی کۆماری ڕۆما هەڵدەبژارد) بە دانانی لە نێو کونسوڵەکانی پێشوو. لە ڕوانگەی ئیتیمۆلۆژییەوە دیکتاتۆر کەسێکە کە "دیکتاتۆر" بۆ هاووڵاتیانی ئەو سیاسەتە دەکات کە دەبێت لە ماوەی سەرۆکایەتیەکەیدا پەیڕەوی لێبکرێت، بەبێ ئەوەی ئەگەری کێبڕکێی لەسەر هەبێت، بەڵام ئەم دەسەڵاتە باڵایە تەنها بۆ ماوەیەکی دیاریکراو پێی دەدرێت : شەش مانگ، و پێشوەختە تێدەگەین، کە دەبێت لە کۆتایی خولەکەیدا دەستبەرداری دەسەڵاتەکانی بێت، جا ئەرکەکەی تەواو بکات یان نا. بناغەی دیکتاتۆری ڕۆمانی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٥٠١ پێش زایین، بەپێی ئەو کرۆنۆلۆژیای نەریتیەی کە لە کارەکانی مێژوونووسی لاتینی لیڤی دامەزرا، تیتۆس لارسیۆس (یان لارجیۆس) فلاڤۆس یەکەم دیکتاتۆر بوو کە لە حاڵەتی نائاساییدا ڕاسپێردرا بۆ سەرکردایەتیکردنی شەڕی دژ بە دوژمنانی... ڕۆما. پاشان لە نێوان ساڵانی ٥٠١ بۆ ٢٠٢ پێش زایین، ڕۆمەکان نزیکەی ٨٠ جار پەنایان بۆ دیکتاتۆرێک برد بۆ ئەوەی حوکمڕانییان بکات. دەکرا هەمان کابرا بووایە، کە چەندین جار بەکرێ گیراوە. بەم شێوەیە مارکوس فیوریۆس کامیلۆس (یان کامیلی) پێنج جار لە نێوان ساڵانی ٣٩٦ بۆ ٣٦٧ پێش زایین دامەزرا.

دیاردەی ڕێزگرتن لە سەرکردە هەمیشە بە درێژایی مێژووی خۆی بۆ حوکمڕانی تاکەکەسی و سەرهەڵدانی دەوڵەتە تۆتالیتاری و دیکتاتۆرەکان تەرخانکراوە، هاوکات بەشداربووە لە بەرهەمهێنانی چینێکی دەسەڵاتدار کە سواری پشتی گەل و نیشتمان بوون و تاڵانی گشتییان دەکرد پارە، و دانانی هێڵی سوور لەبەردەم هەموو لێپرسینەوەیەکدا، لەسەر بنەمای ئەو بنەمایەی کە هەموو شتێک کە لەلایەن سەرکردەوە دەرچووە باس ناکرێت.وە موناقەشەی لەسەر ناکات، چونکە هەرگیز هەڵە ناکات.سەبارەت بەو شێواز و میتۆدانەی کە ڕاهاتبوون قوربانیی گوێڕایەڵی و تەنانەت کۆیلایەتیش پێشکەش بە کەسایەتی ئەم حاکمە سەرکردەیە دەکەن، سەرەتا بە هەڵبەستنی هێما و نووسینی مێژوویەکی داهێنەرانە و فێرکردنی بۆ مرۆڤەکان دەستیان پێکرد، بۆ بەدەستهێنانی موعجیزە کە لە تواناکانی تاکی ئاسایی تێدەپەڕێت، کە ئەمەش کەمکردنەوەی هەموو دەسەڵات و... دامەزراوەکانی دەوڵەت لە یەک کەسدا

سەرکردە دەسەڵاتەکانی بەخۆی بەخشیوە کە لە سەقفی ئەوەی خەیاڵ دەکرێت تێدەپەڕێت و پیرۆزکردنی لەلایەن جەماوەرەوە زیاتر دەبێت کاتێک کاردەکات بۆ هەڵوەشاندنەوەی هەموو دامودەزگاکانی کۆمەڵگەی مەدەنی وەک سەندیکا و حزب و کۆمەڵە مەدەنییەکان، بەجۆرێک خەڵک نەتوانێت خۆیان بنیات بنێن داهاتوو دوور لە تێڕوانین و پلانەکانی ئەم فەرمانڕەوایە سەبارەت بە ڕێگاکانی داهاتوو، وەک سەرکردە هەموو تارەکانی بەدەستەوەیە، ئاگاداری هەموو وردەکارییەکانی دەوڵەتەکەی و هاووڵاتیانیەتی، و لە دەستیدا فەرمان و قەدەغەکردن، ڕێگریکردن و بەخشین بە مەبەستەکە لە خوداکردن و پەرستن، هەروەک چۆن هەڕەشەی بوونی هێزە شاراوەکان، چ ناوخۆیی بێت یان دەرەکی، کە کاردەکەن بۆ هەڕەشەکردن لە سەقامگیری، بەشدارە لە ملکەچکردنی زیاتری خەڵک بۆ پڕۆژە و خواستەکانی ئەم سەرکردەیە جگە لەوەی کاردەکات بۆ پرسیارکردن لە یەکپارچەیی... نوخبەکان، کاردەکەن بۆ بێناوبانگکردنی لێهاتووییەکانیان، تۆمەتبارکردنیان بە کارکردن لە دەرەوەی وڵات و جێگرەوەیان بە نوخبەی دیکە کە زیاتر دڵسۆزن بۆ سەرکردە ڕەمزییەکە و ئایدۆلۆژیاکەی

 میدیا بەگشتی و دیجیتاڵ میدیا بەتایبەتی، بووەتە یەکێک لە گرنگترین ئامرازە ستراتیژییەکان لە پرۆسەکانی پێکهێنانی بیروباوەڕ و دروستکردنی بیرۆکە و ڕای گشتیدا، بەو پێیەی حکومەت و ڕێکخراوەکان بەکاریدەهێنن بۆ سەرکردایەتیکردن و ئاراستەکردنی ڕای گشتی بەگوێرەی ئەوەی خزمەت بە خۆیان دەکات بەرژەوەندییەکان، و لەگەڵ فراوانبوونی بەکارهێنانی سۆشیال میدیای نوێ و تەکنەلۆژیای زانیاری مۆدێرن، وشە و دەنگ و وێنە جیهانگیری کراون، کاریگەرییان لەسەر بیرکردنەوە و بەها و ویژدان و ڕەفتاری مرۆڤی هاوچەرخ قووڵتر بووەتەوە، لەلایەن... ڕاکێشانیان بۆ دۆزییەک، یاریکردن بە هەست و سۆزەکانیان، دووبارە داڕشتنەوەی ستۆکی کولتووری و سەلیقەی جوانیناسی و سیستەمی بەهاکانیان و پێکهێنان و ڕێکخستنەوەی تێڕوانینەکانیان بەرەو بوون و ژیان و بەم شێوەیە میدیای دیجیتاڵی لە کاریگەرییەکەیدا باڵاتر بووە بیری ئایدیۆلۆژیی تۆتالیتاری باو لە نێوان تاکەکانی ناو حزب و حکومەت و دەوڵەتەکاندابەمجۆرە بێ عەقڵ و هەڵبەستنی وەهم بووەتە تێڕوانین و تێڕوانینی مرۆڤایەتی و تێڕوانینیان بۆ بابەت و بابەتی جۆراوجۆر و هۆشیارییان بۆیان، بەتایبەتی لەو کۆمەڵگایانەی کە بەرهەمی مەعریفە و شۆڕشی تەکنۆلۆژی بەکاردەهێنن ئامێری میدیایی بۆ گەیشتن بە ئامانجە ئایدیۆلۆژییەکانیان لە هەموو بوارەکاندا بۆ ئەوەی لە بەرژەوەندی مانەوە و کۆنترۆڵکردنی خۆیاندا بن،

بە جۆرێک کە ساختەکردنی هۆشیاری بەکۆمەڵ بە تێکەڵکردنی ڕاستی لەگەڵ وەهم و چەواشەکردنی ڕای گشتی، وای لێدەکات بێتوانا بێت لە شیکردنەوەی واقیع و داتاکانی بە شێوەیەکی زانستی یان لە ڕووی لۆژیکییەوە، و بەم شێوەیە ئاسانکاری بۆ ئاراستەکردنی بەرەو هەندێک ئامانج، چونکە خەمی سەرەکی بڕیاردەر هەورکردنی مێشک و بڵاوکردنەوەی دەنگۆ و درۆیە کە ڕاستییەکان لە خەڵک دەشارێتەوە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ هاوهەڵبژاردن و شێواندنیان لە ڕاستییەکانیان تا ئەو ڕادەیەی کە پاڵیان پێدەنێت بۆ وەرگرتنی هەڵوێستی تایبەت کە پێشوەختە ئامادەکراون، و لەگەڵ گۆڕینی ئامانجەکانی دروستکەرەکەیدا دەگۆڕدرێن و ئەمەش دەستکاریکردنی دەروونەکانە، کە مرۆڤەکان لە واقیعەکەیان جیادەکاتەوە، و دیدگای ئەوان بۆ پرسەکانیان دەشێوێنێت، واتە. جگە لە هەڵبەستنی ڕووداوی بێ بنەما، و چاندنی چەمک و بەها و باوەڕ و داب و نەریتی بەسەرچوو، بە ئامانجی شێواندنی واقیع و گەندەڵکردنی کۆمەڵگا، هەموو ئەمانە وایکرد خەڵک ئەو واقیعە تاڵە قبوڵ بکەن کە لە ڕووی گەندەڵی و دزییەوە وڵاتەکەیان تووشی ئازار کردووە ، برسێتی، وێرانکاری، وێرانکاری، خوێن، و ئاوارەبوون زۆرجار تیۆری پیلانگێڕی بەکاردەهێنرێت بۆ ڕوونکردنەوەی دیاردە کۆمەڵایەتییە نهێنییەکان، یان ڕووداوە توندوتیژەکان کە کۆمەڵگا دەهەژێنن، یان تەنانەت بارودۆخە مەترسیدارەکان کە ئاماژەن بۆ پیلانگێڕی بۆ تەقاندنەوەی هەموو ڕاستی و بەڵگە و ڕوونکردنەوەکانی دەوروبەر ئەو ڕووداوانە، و ناوەڕۆکی ئەم تیۆرییە بەزۆری لەسەر بنەمای هەست و هەست و قەناعەتی پێشوو بنیات نراوە، کە لەلایەن یاری بەرژەوەندییەکان بەبێ هیچ پشتگیرییەکی ڕاستەقینە یان لۆژیکی سەپێنراوە و تیۆری پیلانگێڕی لە کاتی گێژاودا زیاد دەکات، وەک ئەوەی لە... دوای کارەساتە سروشتییەکانی وەک بوومەلەرزە و لافاو و پەتاکان، یان لە کاتی ناڕەزایەتییە سیاسییەکان، قەیرانە ئابوورییەکان، شۆڕشەکان و شەڕەکاندا، بە مەبەستی شەیتانکردنی خۆپیشاندەران و وێناکردنیان وەک دوژمن، و بەم شێوەیەش شەرعیەتدان بە بەکارهێنانی توندوتیژی دژی ئەوان بۆ... ئیرادەی ئاشتیانەی خۆیان لە گۆڕانکاریدا بشکێنن بەڵام ئەوەی لە ناوچەکانی ئئمە لە ناوچەکانی دیکە جیا دەکاتەوە ئەوەیە کە تیۆری پیلانگێڕی وەک ئاگری کێوی تێیدا بڵاودەبێتەوە، و بە توندی لەسەر بیرکردنەوەی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی دادەنیشێت کە عەقڵی غیابی و هۆشی دەستەجەمعی تێیدا گەندەڵ دەکات، هەروەک چۆن بازاڕی تیۆری پیلانگێڕی دووبارە دەبێتەوە لە هەموو وتاری گەورە یان ڕووداوێکی مەترسیداردا، بە مەبەستی غیابی عەقڵ و ساختەکردنی هۆشیاری گەلان بۆ پاساوهێنانەوە بۆ شکستی فەرمانڕەئ و خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتیەکانیان، هەروەها لەبری ئەوەی کارێک بکەن بۆ ڕزگارکردنی خەڵک لەم مەترسییە نزیکانە، وەک هەمووان وڵاتانی جیهان کە ڕێز لە خۆیان و گەلەکەیان دەگرنبەخوداکردنی سەرکردە و دەسەڵات بۆتە هەوێنی هەموو دەسەڵاتێکی ستەمکار و چاکەکانی ناو شۆڕشەکان، سەرەڕای شکستەکانیان لە زۆر حاڵەتدا، کاریان کردووە بۆ ڕزگارکردنی عەقڵی مرۆڤ لە وەهمەکان بە چەندین لایەنی حەقیقەت، و لە دیل بوونی... تیۆری پیلانگێڕی کە تەمبەڵی تووشی بوو و توانای بیرکردنەوە و پێشنیارکردنی چارەسەری ئیفلیج کرد، و وای لێکرد ڕووداوەکان ببینێت و شتەکان و شتەکان و پرسەکان وەک خۆیانن کە بەڕاستی هەن، بۆیە بە زانین و کردارەوە قسەیان لەگەڵ دەکات، هەروەک چۆن شۆڕشەکان کەشوهەوایەکیان دروستکرد کە کولتوری کەسایەتی و وەسیەتکردن دەردەکات، چونکە شۆڕش هەوڵدەدات لەسەر بنەمای بنبڕکردنی ئەو گەندەڵییە بێت کە لە ئێمە و لە ئەوانی دیکەدا هەیە، بۆ ئەوەی دەست بکەین بە گۆڕینی عەقڵیەتەکان بۆ ئەوەی داهاتوو بگۆڕێت، بەڵکو لە گۆڕینی عەقڵیەتەکاندا، بە ڕێکوپێکی بۆ گەیشتن بە سەردەمێکی نوێ بە کولتوورێکی جیاوازەوە، لەسەر بنەمای ڕێساکانی ماف و یاسا، بنیاتنانی دەوڵەتی دیموکراتی مۆدێرن، و دانانی هێڵی سوور کە ئاستەنگن کە ڕێگرن لە هەر حاکمێک یان بەرپرسێک کە هەرکەسێک بیەوێت گۆشەگیری بکات و هەرکەسێک بیەوێت دەستنیشان بکات، و ئەوەش ڕێگری دەکات لەوەی دەسەڵاتی دادوەری و میدیا و ئیدارە و ئاسایش بخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆیەوە بە تەواویپەرستنی سەرکردە و پەرستنی بت گوزارشتە لە پەرستنی سۆز، کە جەماوەری بێباکانە دەکاتە گەمژە، جەماوەری لێرەش کۆکردنەوەی کۆمەڵێک کەسە کە دیدگاکانیان هەڵدەوەشێنەوە و پێکەوە ڕێکدەکەون بۆ پێکهێنانی یەک دیدگا، کە ڕەنگە جیاواز بێت لە دیدگای تاک لە نێوانیاندا لەکاتێکدا ئەو لەوان دابڕاوە و ئەمەش نوێنەرایەتی ئەو خواستە بەکۆمەڵە دەکات کە لە یەک کەسدا بەرجەستە بووە و خواستی بەکۆمەڵی جەماوەری بێئاگا مافەکانیانە، کە ئەوان وەهمیان هەیە کە سەرکردە دەیھێنێت ئەوان و وایان لێبکەن مەشقیان پێبکەن و چێژیان لێ وەربگرنبەم شێوەیە تێبینی ئەوە دەکەین کە کۆنتڕۆڵکردنی جەماوەر و کۆنتڕۆڵکردنی (هیپنۆزی) ئامانجێکە کە لە ڕێگەیەوە سەرکردە هەوڵدەدات لە واقیعەکەیان دووریان بخاتەوە و لە بیرکردنەوە لە مافەکانیان دووریان بخاتەوە، بە وەهم بێهۆشیان دەکات بۆ ئەوەی بیر لە چی نەکەنەوە لە دەوروبەریان ڕوودەدات، هەروەک چۆن فێریان دەکات ئەوەی دەیەوێت و دواتر دەڵێت ئەوان ئەوانەن کە دەیانەوێت نەک ئەو / سەرۆکەکان / پاشاکان دەڵێن بە خێرایی داگیرکەری مێشکی جەماوەر دەکات، بەجۆرێک کە مەیلیان بۆ گۆڕینی بۆ جوڵە و کردار هەیە، وە ڕەنگە پەلە بکەن لە جێبەجێکردنی تا ڕادەی خۆبەختکردن، چونکە لە دۆخی جەماوەریدا وزەی بیرکردنەوە کەم دەبێتەوە تایبەتمەندی و سیفەتەکان کە لە نائاگاییەوە سەرچاوە دەگرن، وەک توڕەیی، هاوسۆزی، ئیمپاسیڤ و توڕەیی، زاڵن جەماوەر ئەگەر لە بزووتنەوەکانیدا عەلمانی یان ئایینی بێت، هێشتا کاردانەوەی ئایینییان هەیە، کە وایان لێدەکات سەرکردە بپەرستن و لە هێز و دەسەڵاتەکانی بترسن و ملکەچبوونی کوێرانە بۆ ویستی ئەو، بۆیە قسەکانی دەبنە بابەتێک کە ناکرێ باس دەکرێت، و ئەوانەی هاوبەشی سەرسامی ئەم جەماوەرە نین بۆ قسەکانی سەرکردە، دەبنە دوژمن.و هەموو ئەمانەش بەهۆی بێباکی و ئامادەیی دەروونی جەماوەرەوە بۆ قبوڵکردنی ئەوە دەگەڕێتەوەتی