مرۆڤایەتی کە لە مێژوودا ئەزموونی گێڕانەوەی زارەکی و پاشان نووسراوی (قەڵەم)ی کردووە، ئێستا چووەتە سەردەمێکی نوێ و تازە، بە دیجیتاڵکردن کە تایبەتمەندییەکی تایبەتی ئەم سەردەمە نوێیەیە، ئەمەش ئێمەی بە جیهانێکی مەجازی دەرچوون لە جیهانی واقیعی مەحکوم کردووە. لە ئەنجامدا، بۆ سوودمەندبوون لە پشتبەستنمان بە جیهانی مەجازی، کێشە و ئاریشەکان و لێکەوەتە زانبەخشەکانیشی بۆتە هۆی ئەوەی ڕووبەڕووی ئیدانەکردنی تووندی مرۆڤایەتی بووە. ئێمە ئێستا بە تەواوی بە ئامێری ئەلیکترۆنی دەورە دراوین. لە جیهانی دیجیتاڵیدا کاروبارەکان، کۆنفرانسە نێودەوڵەتییەکان، سیمیناری زانستی، شەڕەکان (جەنگی ئەلیکترۆنی)، بۆنە کولتووری و هونەرییەکان و تەنانەت پەرستشە ئایینییەکانیشی پێوە بەڕێوەدەچن. پەروەردەی منداڵ و گەنجەکانمان لەم جیهانە دیجیتاڵیەدا تووشی مەینەتییەکی زێدە بۆتەوە و چەندین گۆڕانکاری بلەز لە کۆمەڵگەکان و لەم جیهانەدا ڕوودەدەن. بێگومان لەم دونیایەدا دەتوانین بە خێرایی ڕەشەبا زانیاریمان دەست بکەوێت، پەیوەندیکردن ئاسانتر بووە، جگە لەوەش لە زۆر بواردا کارەکان ئاسانتر بوون، بە کورتی ژیانمان زۆر ئاسانتر بووە لە جاران. وەک چۆن ناتوانرێت نکۆڵی لە سوودەکانی ئەم تەکنەلۆژیایە بکرێت، ناتوانرێت زیانەکانیش پشتگوێ بخرێن. بۆ ئەم پێشکەوتنە دیجیتاڵییە و تەنیایی و گۆشەگیری واقعی لەنێوان تاکەکانی کۆمەڵگە زیادکردووە و ڕووێکی دیکەی کۆمەڵایەتی وەهمی لەنێوان سەرانسەری مرۆڤایەتی بونیادناوە. ئەمە وای کردووە ئاسانتر لە لایەنە زیانبەخشەکانی ئەم جیهانە مەجازییە باشتر تێبگەین. ئەوە دەزانین جگە لەبانگێشەی ئازادیی و دەڕبڕینی بیر و ڕای کەسی ئەوە وڵاتانی دیکتاتۆری وەک چین سوودیان لە سوودە تەکنەلۆژییەکانیان وەرگرتووە بۆ دروستکردنی ڕژێمی دیکتاتۆری دیجیتاڵی. پێکهاتەی کۆمەڵایەتی هەرەمی خەریکە دەگۆڕێت، ئەم پێکهاتە ڕێگە بە مرۆڤی ئاسایی دەدات بیانەوێت "بەناوبانگ"بن، جاران تەنها یەک دەرگا هەبوو، ڕێگەیەکی ئاسان نەبوو بۆ چوونە ژوورەوە یان دەرچوون لە لوتکەی هەرەمەکە. بۆیە هەوڵێکی زۆری دەویست و تەنانەت تەمەنێکیشی دەویست تا ناوبانگ دەربکەوێت. بەڵام ئێستا هەوڵێکی زۆر ناخایەنێت تا ناوبانگ بێت، چونکە ئەم پێکهاتە کۆمەڵایەتییە بازنەییە وەک تۆپێکەی گۆی زەوییە لە کوێت دەوێت، دەرگا بەڕووت کراوەیە، مرۆڤیش لە هەر شوێنێکەوە بیەوێت بچێتە ژوورەوە دەتوانێت. بۆیە کاتێک کەسێک دەڵێت "بەناوبانگ" دەبم، گرنگ نییە چی بکات، دەتوانێت خۆی لە دەرەوەی شاشە پیشان بدات. بە کورتی سروشت و شێوەی ناوبانگ لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی شاشەی مەجازیدا گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە، کە خەریکە لە شێوەی هەرەمییەوە دەگۆڕێت بۆ شێوەی گۆڕ و کەسانی ئاسایی دەرفەتی ئەوەیان بۆ دەڕەخسێت کە بە "ناوبانگ"بن و ببنە مرۆڤی "سوپەر". مەودای ژیانی تایبەتی مرۆڤ، بە واتایەکی تر مەودای ژیانی تایبەتی، بەرتەسکتر دەبێتەوە. خاوەن زانیاری و تەکنەلۆژیا خەریکە دەبنە بەهێزترین بڕیاردەر لە کۆمەڵگەدا. پەیوەندی خێزانی، خزمایەتی و هاوڕێیەتی یان پەیوەندییەکان لاواز دەبن. لە کاتێکدا کۆمپانیاکانی زانیاری و پەیوەندیکردن بە سەرقاڵکردنی سەرنجن و پاشان مامەڵەکردن بۆ ئامانجەکانی خۆیان، دەستیان بەسەر کۆمەڵگەدا گرتووە، بەڵام پێشتر تاکەکانیان کردووە بە بینەرێکی پاسیڤ. "ماندوێتی" بووەتە باوترین حاڵەت لە ناو ئێمەدا. ژیانمان پێشتر لەلایەن شاشەکانەوە دەستی بەسەردا گیراوە کە بەردەوام بە دوگمەی لایک و داواکاری هاوڕێیەتی و داواکاری فۆڵۆو مامەڵە دەکەن، "قۆناغێکمان پێدەبەخشێت بۆ ئەوەی ئینتیماکانمان لەگەڵ کەسانی دیکەدا هاوبەش بکەین، یان ژیانمان داوەتە دەستیان جا پێمان خۆش بێت یاخود نا. بە بێ هەستکردن خەڵکانی دیکە ژیانمان ئاڕاستە دەکات. ئەم شتانەی کە دەستیان بەسەر ژیانماندا گرتووە، شاشەکان، ماندوومان دەکەن و هەر جارێک سەیری دەکەین دڵۆپێک لە ژیانمان لەدەست دەچێت، هەرچەندە هەموو شتێک دەزانین، بەڵام لە خەسارداین بۆ ئەوەی بزانین بەرامبەر ئەمە چی بکەین. ڕەوت، لە ڕووی ئەکادیمییەوە، "پێکەنینی شاشەی ئەبستراکت" دەبیندرێت.

بە شێوەیەکی مەجازی هەموو بوارەکانی کۆمەڵگە تا ڕادەیەک گۆڕانکاری بەسەردا دێت.

ئاوێنەی شاشەی مەجازی بەتەواوی سەرنجی عەقڵی مرۆڤ بۆ خۆی ڕادەکێشێت، نەک بیرکردنەوەی عەقڵ، بەڵکو بەبینی چاو، بیستن. بە واتایەکی تر خاڵی بنەڕەتی کردار چاوە، نەک عەقڵ یان بیرکردنەوە. لەم پرۆژەیەدا سەیرکردن و بینین و بیستن گرنگە نەک بیرکردنەوە و چاودێریکردن. لەم ئاوێنەدا چاو لە ئامرازی فێربوون و چاودێریکردن دوور دەخرێتەوە، دەکرێتە ئامرازی ئارەزوو و شەهوەت. ئەمەش بە سروشتی مرۆڤ زیاتر خۆپەرست و تێرنەبوو و بێباکانە و مەیلی توندوتیژی زیاتر دەکات. لەم ڕوانگەیەوە مرۆڤ پەیوەندی خۆی لەگەڵ خۆی، لەگەڵ ئەوانی تر، لەگەڵ کۆمەڵگە و لەگەڵ گەردوون دادەمەزرێنێت، نەک لەسەر بنەمای ڕاستی، بەڵکو لەسەر بنەمای وێنە و ڕواڵەت. چونکە ئەم سێبەرە زاڵە بەسەر ژیانی مرۆڤدا، تێگەیشتنی عەقڵ لاواز دەکات و تێگەیشتنی دڵ لەناو دەبات. ئەمە زانراوە مرۆڤ کەسێکی تێگەیشتووە و تێگەیشتن لە زانیارییەوە سەرچاوە دەگرێت. مەعریفە چەمکێکە لە بوارەکانی وەک لۆژیک، مەعریفە، فەلسەفە، دەروونناسی. مرۆڤ بە عەقڵ و دڵ و بیرکردنەوەکانی خۆی و کۆمەڵگە و جیهان هەست پێدەکات، واتە مرۆڤ بوونەوەرێکی هەستپێکەرە. مرۆڤ پێویستە بە هۆشیاری تەواوەوە مامەڵە بکات. بە واتایەکی تر مرۆڤ دەبێت بە عەقڵ و دڵی خۆی هەست پێبکات نەک تەنها بە وێنەکێشانەکانی و تەنانەت بە چاوەکانی. کاتێک مرۆڤ بە تێگەیشتنێکی گشتگیرەوە مامەڵە دەکات، دەتوانێت ماددە و مانا، فیزیا و میتافیزیک بزانێت.

 تێگەیشتن بەسەر سێ بەشدا دابەش دەکرێت: تێگەیشتنی هزری، تێگەیشتنی هەستەوەری و تێگەیشتنی سۆزداری. تێگەیشتنی فیکری ئاماژەیە بۆ گەیشتن بە بنچینەی کێشەکە لە ڕێگەی بیرکردنەوە و ئیستدلالەوە، دڵ ئاماژەیە بۆ تێگەیشتن لە کێشەکە لە ڕێگەی حیکمەت و عەقڵەوە بە یارمەتی تێگەیشتنی فیکری. تێگەیشتنی هەستیاری ئاماژەیە بۆ زانینی شتەکان لە ڕێگەی پێنج هەستی بینین، بۆنکردن، دەست لێدان، بیستن و تامکردن. تێگەیشتنی سۆزداری تەنیا دەکەوێتە ژێرکاریگەری بینی یان بیستن واتە شاشەی مەجازی خۆڵەمێشی تەنها یەکێکە لە هەستە بینراوەکانمان، کە سەرنجی لەسەر وێنە و شێوە و دەنگەکانە. هەر لەبەر ئەمەشە کە تێگەیشتنێکی وردە. کاتێک تێگەیشتنی بینراو زاڵ دەبێت، مرۆڤەکان مەیلیان هەیە بۆ هەستکردن بە هەموو ڕاستییەک بە وێنە و فۆرم و ئەوەی لە تێگەیشتنی مرۆڤدا گرنگە وێنەیە نەک ڕاستی. هەر وشەیەک، قسەیەک یان گفتوگۆیەک کە دەبیسترێت سنووردارە بە وێنە، چاوی مرۆڤ کەڕ دەبێتەوە بەرامبەر بەو شتانەی کە دەیبینێت و گوێچکە مەیلی لاواز دەبێت دەکەوێتە ژێر ڕکێفی ئەوەی هەیە کە دەیبینێت نەک ئەوەی دەیبیستێت. تێگەیشتنی بینراو هەموو وێنە و تێگەیشتنەکان کۆنتڕۆڵ دەکات. وێنە و فۆرم و وێنە جێگەی حەقیقەت دەگرێتەوە و نابێت ئەوەش لەبیر بکرێت، بۆیە زۆربەی ئایینەکان لەپاڵ فۆرمە ئایینەکانیان زۆرتین تەرکیزیان دەخەنە سەر فیلم و وێنە و واتە بۆ سەرنجڕاکێشانی پەیڕەوکارەکانیان چیڕۆک و ئامۆژگارییەکانیان بە وێنە و دەنگ دەگێڕنەوە. ئەمەش لەئایینی جوولەکە و مەسیحی و ئیسلام بە ڕوونی دەردەکەوێت. تەنانەت کە لە کڵێسا یان پەرستگای بوداییدا ئەوە وێنەیە کە بابەتی پەرستنە. شیعر، ئەدەب، فۆلکلۆر و هونەر بەهۆی ئەم شاشە خۆڵەمێشەوە چیرۆک گێڕانەوەکان لاواز دەبن.

ئێستا دەستەواژەی وەک سادەیی دیجیتاڵی، دیتۆکسی دیجیتاڵی و هاوسەنگی دیجیتاڵی دەبیستین. ئێمە بەدوای ڕێگایەکدا دەگەڕێین بۆ دەربازبوون لەو دیجیتاڵ یان شاشانەی کە ئەوەندە بە قووڵی لە ژیانماندا چەسپاون. ئەم هەوڵە چڕتر بووەتەوە، بەتایبەتی لە سەردەمی ڤایرۆسی کۆڕۆنادا، بەهۆی مانەوەی مرۆڤەکان بەندکردنیان، لەماڵەوە کاتی زیاتری پێداوون کە سیەرکەری شاشەکانبن ئەمەش وامان لێدەکات زیاتر ئالوودەی شاشەکان ببین، چەندین کتێب و بابەت و کۆنفرانس و پۆدکاست لەسەر زاڵبوون بەسەر ئالوودەبوونی شاشەدا لە جیهان بڵاوکراونەتەوە. بەڕای من کارپێکراوترین بۆ ئەم مەبەستە کتێبی "مینیمالیزمی دیجیتاڵی" کال نیوپۆرتی ئەکادیمی ئەمریکییە، کە لەلایەن دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی میترۆپۆلیسەوە وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی چەند زمانێکی دیکە. ئەم کتێبە نەخشەی ڕێگایەکمان بۆ دابین دەکات بۆ زاڵبوون بەسەر ئالوودەبوونی شاشە و ماندوێتی دیجیتاڵی. ئەم فەلسەفەیە لەسەر بنەمای بنەمای کەمترکردن، زیاترکردنە لە پەیوەندیمان لەگەڵ ئامێرە دیجیتاڵییەکان، ئەو بەهایانەمان پێدەبەخشێت کە بەڕاستی باوەڕمان پێیانە، وەڵامی ڕوونمان پێدەداتەوە سەبارەت بەوەی کە پێویستە کام ئامێر بەکاربهێنین و چۆن، هەروەها هەموو ئەو شتانەی کە هەمانە لەبیر دەکات بۆ وازهێنان و ئەو تێچوونانەی کە لە ئەنجامی وەرگرتنی ئەم شێواز و چارەسەرانەدا داومانن.و ڕێوشوێنی پێشنیار دەکات بۆ ئەوەی پەشیمان نەبینەوە لە جیابوونەوەمان لێیان. 

هەروەها کاریگەری پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا، دیاریی سلیکۆن ڤالی بۆ مرۆڤایەتی، لەسەر ژیانمان، مشتومڕی گەرمی لەسەرە. لە ئێستادا چێژ لە بەکارهێنانی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای وەک ئینستاگرام و تویتەر و یوتیوب و فەیسبووک وەردەگرین. بەڵام هێشتا ناتوانین لە ناوەوە دڵخۆش بین، لە لایەک چێژ و ناڕەحەتی لە لایەکی تر ئەزموون دەکەین، واتە لە حاڵەتێکی دەرونی دژبەیەکدا دەژین. فیلمی دیکۆمێنتاریی نێتفلێکس (دووفاقی کۆمەڵایەتی)، (The Social Dilemma) سەرچاوەیەکی گەورەیە بۆ تێگەیشتن لە عەقڵیەتی ناکۆکمان. لە فیلمێکی دیکۆمێنتاریدا کە پێکهاتووە لە چاوپێکەوتن لەگەڵ کارمەندانی پێشووی کۆمپانیاکانی گەنج و پیری، کۆمپانیاکانی گووگڵ، فەیسبووک، ئینستاگرام، تویتەر و یوتیوب، کە پێشتر هەموومانیان سەرسام کردووە، سیلیکۆن ڤالی دەڵێت: چۆن ئەم تەکنەلۆژیایەی پلاتفۆرمانەی کە لەلایەن کۆمپانیاکانەوە پەرەی پێدراوە دەتوانن کاریگەری نەرێنی لەسەر تاک و کۆمەڵگەکان هەبێت. "ئەگەر پارە نەدەیت بۆ ئەو بەرهەمەی کە بەکاریدەهێنیت، هەڕمێنی باشتر دەبێت، گەرهاتوو بە پارە و فیزاکارت بێت، دیسان ئالوودەبوو دەچێت دەیکڕێت، ڕەنگە بە هەمان شێوە هەر کێشەکە بەردەوام دەبێت!" وای دەبینم کە گرانکردنی نرخەکانشی بیرۆکەیەکی باش نابێت. ئەم جارە شکاندن و دزەکردنی نایاسایش بەرۆکی بابەتەکە دەگرێت. ئەم دۆکیۆمێنتارییە جوان دەچێتە ناو ناخی کێشەکە، جەخت لەوە دەکاتەوە کە پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا کاریگەرییەکی قووڵیان هەیە نەک تەنها لەسەر دەروونی تاکەکان، بەڵکو لەسەر دەروونی گشتی کۆمەڵگەش. جەخت لەوە دەکرێتەوە کە لە دونیای ئەمڕۆدا کە سیاسەتمەدارانی پۆپۆلیستی و ڕەگەزپەرست و دیکتاتۆر پێشەنگایەتی دەکەن، ئەم پلاتفۆرمانە زیاتر دابەشبوون لە کۆمەڵگەدا گەورەتر دەکرێن و تیۆری پیلانگێڕی بەرز دەکەنەوە و مرۆڤەکان لە ڕاستی (شێواندن، هەڵخەڵەتاندن، دەستکاریکراو) لەبری ئەوەی سروشتی ڕاستەقینەی ڕووداوەکان بزانێت، دوورت دەخەنەوە. بە بڕوای کۆمەڵناسیانەی کاریگەر ژان بۆدریلارد، ئێمە تەنیا ئاگاداری "سێبەر"ی حەقیقەتین. تایبەتمەندییەکی سەرەکی ئەم کۆمپانیا ئایتییانە کە بە بەرهەمی "ئەندازیاران و بازرگانان" ناسراوە، ئەوەیە کە ئەو تەکنەلۆژیایەی کە بەرهەمی دەهێنن ماندوو نەناسانەکاری لەسەر دەکەن و پێشی دەخەن. بیر لە زیانەکانی ناکەنەوە، چونکە ئەمە کارامەترین ڕێگایە بۆ ئەوەی ئەم کۆمپانیایانە پارە پەیدا بکەن.

یەکێک لەو گرفتە سەرەکیانەی ئەمڕۆ ڕووبەڕوومان دەبێتەوە دیاردەی سەرنجدان و سەرقاڵکردنە کە لە منداڵ و گەنجی تازە پێگەیشتوودا بەهێزترە. ئەو کۆمپانیایانە کە پێشتر باسمان کرد، پێشتر سەرنجی ئێمەیان بۆ خۆیان ڕاکێشاوە. بەپێی لێکۆڵینەوەکانی کۆمپانیای دیلۆیت ڕیسێرش لەسەر بەکارهێنەرانی مۆبایلە زیرەکەکان لە جیهاندا، بەکارهێنەرانی مۆبایلە زیرەکەکان لە هەر خولەکێک، سەیرکردنی مۆبایلە زیرەکەکان دەبێتە هۆی کێشەی دەروونی و هزری و سۆزداری و جەستەیی لە کەسێکدا. ئێدوارد تافتەر، پرۆفیسۆری ئەمریکی لە زانستی کۆمپیوتەر، لە فیلمە دیکۆمێنتارییەکەدا ڕایگەیاندووە، "دوو پیشەسازی هەن کڕیارەکانیان بە بەکارهێنەر ناودەبەن و ئەمانەش پیشەسازی بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان و پیشەسازی نەرمەکاڵاکانن"، ئەمەش ڕۆشنایی دەخاتە سەر ئەم ڕاستییە دڵتەزێنە. زۆربەمان مەترسییەکانی ئالوودەبوون بە شاشە دەزانین، بەڵام هێشتا کۆڵ نادەین و بەردەوام دەبین لە چێژوەرگرتن لە شاشە. دەتوانین بە وتەی ئیبن خەلدون، یەکێک لە دامەزرێنەرانی زانستەکانی وەک کۆمەڵناسی و فەلسەفەی مێژووی ئیسلامی، "مرۆڤ منداڵی خووەکانە". ئەم دۆخە عەقڵیەتی تاوانباریشمان چالاک دەکات. کال نیوپۆرت ئەو پارادۆکسە ڕوون دەکاتەوە کە ڕووبەڕوومان دەبێتەوە: “بێگومان کەس بە مەبەستی لەدەستدانی کۆنترۆڵ ناچێتە ناو ئەم جیهانە. هەموو کەسێک هۆکاری باشی هەیە بۆ ئەوەی سەرەتا ئەپێک دابەزێنێت و ئەکاونتێک دروست بکات، بەڵام دواتر بە تەواوی نوقم دەبێت لە جیهانی سەرنجڕاکێشی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیادا. مرۆڤ لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک و کەسانی دیکە ناوی خۆی تۆمار دەکات بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لە پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێکانی ئەودیوی جیهان، دوای ماوەیەک لە هەست و سۆزەکانی ئەم جیهانە ئەفسوناوییەدا دەخنکێن و بە تەواوی هاوبەش و خۆشەویستان و هاوڕێ نزیکەکانی لەبیر دەکەن.

ئەمڕۆ نەوەی نوێی "نیۆ-لودیتەکان" هەیە کە دەڵێن نابێت هەر تەکنەلۆژیایەکی نوێ لە تەکنەلۆژیای مۆدێرن بەکاربهێنرێت، هەروەها هەوادارانی "خووی ژمارەیی" کە جەختیان لەسەر سپاردنی هەموو شتێک بە تەکنەلۆژیا نوێیەکان لە ڕێگەی هەستەوەر و شتە لەبەرکراوەکانەوە هەیە، دوو ڕەوتی توندڕەو سەریان هەڵدا. 

یەکەم: فەلسەفەی سادەیی دیجیتاڵی ئامانجی ئەوەیە هاوسەنگییەک لە نێوان ئەم دوو توندڕەوییەدا دروست دەکات.

دووەم: زەمینەیەکی ناوەڕاست، ئەگەر بڵێین. سادەیی، فەلسەفەی بنەڕەتی بزووتنەوەی سادەیی، بنەمای سادەیی دیجیتاڵیش پێکدەهێنێت. بەم پێیە سادەیی دیجیتاڵی خۆی بەم شێوەیە پێناسە دەکات: ئەمە فەلسەفەیە سەبارەت بە چۆنیەتی بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا بۆ ئەوەی زۆرترین سوود لە کاتەکانت وەربگریت، سەرنجت لەسەر ئەو شتانە بێت کە بەهایان پێدەدەیت، لەسەر بڕیار و چالاکییە هۆشیارەکانت، هەروەها فێربوون لەوەی کە وازی لێهێناوە بۆ ئەوەی لە ئالوودەبوون بە شاشە ڕزگارت بێت. 

فەلسەفەی سادەیی دیجیتاڵی نیۆپۆت شێوازێکی نوێی ژیانە کە پەیوەندی نێوان تەکنەلۆژیا و مرۆڤەکان ڕێکدەخات، ئامانجی باشترکردنی کوالیتی و ئاستی ژیانی مرۆڤە، نەک میتۆدێک کە بۆ ماوەیەکی کاتی خوێنەران هان بدات و بارگرانییەکی قورس بسەپێنێت و پزیشکی ناچاری جێبەجێ بکات، شێوازەکان سێ بنەمای سەرەکی هەیە:

یەکەم: تێچووی زۆری، واتە داکۆکیکارانی سادەیی دیجیتاڵی باش ئاگادارن کە بەسەربردنی کات و سەرنج و سەرنجدان لەسەر ئامێر و ئەپ و خزمەتگوزارییە زیادەکان دەتوانێت دەرئەنجامە نەرێنییەکانی هەبێت. کاریگەری زۆر هۆکار توانای لەناوبردنی سوودەکانی هەر خزمەتگوزارییەک یان زانیارییەکی هەیە. بە کورتی هەبوونی زیاتر لە شتێک بەو مانایە نییە کە سوودی هەبێت یان باشە. 

دووەم: بنەمای دووەم ئەوەیە کە باشکردن گرنگە و سادەخوازە دیجیتاڵییەکان دەزانن کە بڕیاردان لەسەر ئەوەی کە ئایا تەکنەلۆژیایەکی دیاریکراو بۆ شتێکی بەهای ڕێژەیی بەسوودە یان نا، تەنها هەنگاوی یەکەمە. بە وردی ڕەچاوی ئەوە دەکرێت کە چۆن ئەم تەکنەلۆژیایە بەکاربهێنرێت بۆ ئەوەی بە باشترین و کاراترین شێوە ئەم سوودانە بەدەست بهێنرێت.

سێیەم: سادەیی دیجیتاڵی داوای ئەوە دەکات کە مرۆڤەکان لە کاتی هەڵبژاردنی تەکنەلۆژیادا بە شێوەیەکی گونجاو مامەڵە بکەن، ئامێرە تەکنەلۆژییەکان بە شێوەیەکی دروست و گونجاو و لەسەر بنەمای بەهای مەبەستدار بەکاربهێنن. جەخت لەوە دەکاتەوە کە تەکنۆلۆژیا کە ڕاستەوخۆ سوودی لێ وەرناگرێت و بەها بۆ ژیانمان زیاد ناکات، نابێت هیچ جێگەیەکی لە ژیانماندا نەبێت. زانیارییەکی زۆر لەخۆدەگرێت کە چۆن ڕێوشوێن و بەکارهێنانە پێشنیار کراوەکان دەتوانن یارمەتیدەرمان بن بۆ ئەوەی ژیانێکی باشتر و مانادارتر بژین. سەیرکردنی ڤیدیۆی کۆمیدی لە یوتیوب بۆ ماوەی کاتژمێرێک ماندوومان دەکات، بەڵام فێربوونی چۆنیەتی گۆڕینی ماتۆڕی، موبەڕیدەیەک، هەوادارێکی تەکنیکی لە یوتیوبەوە یان سەیرکردنی ڤیدیۆی پەیوەندیدار بۆ بەدەستهێنانی زانیاری لەسەر بابەتێکی دیاریکراو سوودی زیاتری دەبێت بۆ ئێمە. یەکێک لە بناغەکانی سادەیی دیجیتاڵی تێگەیشتنە لەوەی کە بەکارهێنانی بە ئەنقەست و وردی تەکنەلۆژیا نوێیەکان ئەنجامێکی باشتر لە دوژمنایەتی تەکنەلۆژیا یان بەکارهێنانی بێ پێشوەختەی هەر تەکنەلۆژیایەکی نوێ بەرهەم دەهێنێت. فێربوونی کاتێکی سەربەخۆ بۆ خۆت و دوورکەوتنەوە لە گەڕانی بێ ئامانج لە سۆشیال میدیادا. بەپێی ئەو پرەنسیپەی کە هەموو شتێک لە دونیادا بۆ مرۆڤە، پێویستە سۆشیال میدیا و تەکنۆلۆژیاکانی تر وەک ئامرازێک ببینین، هەوڵبدەین وایان لێبکەین بۆ مرۆڤ کاربکەن و خۆمان بەدوور بگرین لە کردنی مرۆڤ بە کاری ئەو شتانەی کە دروستیان کردووە.

كتاب بعنوان "إدمان الإنترنت" للأستاذ الدكتور محمد شاهين. دار العلوم العربية للنشر والإعلام بجمهورية مصر العربية ٢٠١٦.

کیتاب اعتیاد به اینترنت نووسندە: سمیه جگتایی ناشر: پادینازبان: سال چاپ:١٣٩٩.

https://www.thesocialdilemma.com/ The Social Dilemma

Digital Minimalism: Choosing a Focused Life in a Noisy Cal Niporti – February 5, 2019