نەورۆز بۆ کورد جەژنێکی نەتەوەییە یان ئاینی؟
Sunday, 19/03/2023, 22:03
• هێڤار حەسەن
• بی بی سی نیوز عەرەبی ٢٠ی ئازاری ٢٠٢١
• دوایین نوێکردنەوە لە ١٦ی ئازاری ٢٠٢٣
کۆمێنت لەسەر وێنەکەی سەرەوە: کورد لە شەوی نەورۆزدا، لە شاری قامیشلۆی باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، مەشخەڵیان هەڵگرتووە. 20.03.2021
بە ملیۆنان کورد و فارس و پشتون و ئازەریەکان و ئەوانی تر لە ٢١ی ئازاری هەموو ساڵێکدا بۆ جەژنی نەورۆز ئاهەنگ دەگێڕن. نەورۆز بە زمانی فارسی و کوردی واتا "ڕۆژی نوێ"، ئەو رۆژەش بۆ ئەم گەلانە بە جەژنی سەری ساڵ دادەنرێت.
نەورۆز تاکە جەژنە کە لەلایەن نەتەوە و ئایین و گەلە جیاوازەکانەوە لە سەرانسەری کیشوەرەکاندا بەڕێوەدەچێت . لە زۆرێک لە وڵاتانی وەک ئێران، عێراق، قیرغیزستان، و ئازەربایجان پشووی فەرمییە، هەروەها لە تورکمانستان، تاجیکستان، ئۆزبەکستان، کازاخستان، مەقدۆنیا، قەفقازی باشوور، کریمیا، باڵکان، کشمیر، ویلایەتی کوجاراتی هیندستان بەڕێوەدەچێت، هەروەها لە باکووری ڕۆژئاوای چین.
نەورۆز: سەرچاوەی جەژن و مانا و ڕێوڕەسمەکانە لە نێو ئەو گەلانەی کە ئاهەنگی تێدا دەگێڕن
زۆربەی ئەوانەی نەورۆز دەکەن، سەدان ساڵە بە جەژنێکی ئایینی یان فەرهەنگی دەزانن، بەڵام لە نێو کورددا سیمایەکی نەتەوەیی وەرگرتووە، بەتایبەتی لە سەردەمی مۆدێرندا. بۆتە بۆنەیەکی ساڵانە کە کورد لە ڕێگەیەوە ناسنامە و داخوازی و مافە نەتەوەیی و سیاسییەکانی خۆی لە تورکیا، ئێران، عێراق و سووریا دووپات دەکاتەوە.
تا ماوەیەک لەمەوبەر لە تورکیا و سوریا کورد بۆی نەبوو ئاهەنگی نەورۆز بگێڕدرێت، بەڵام کوردانی ئێران و عێراق بەختەوەرتر بوون، چونکە ئێرانییەکان خۆیان ئاهەنگی نەورۆز دەگێڕن، هەرچەندە بە ڕێوڕەسمێکی جیاواز، کوردانی عێراقیش دوای ئەوە ئاهەنگەکەیان بەهێزتر کرد لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا ئۆتۆنۆمییان لە هەرێمی کوردستانی عێراق بەدەستهێنا.
لە هەردوو وڵاتی تورکیا و سوریا، حکومەتە یەک لە دوای یەکەکان بە توندی ئاهەنگەکانیان قەدەغە کرد و بەشداربووانیان دەستگیر کرد تا ئەو ڕادەیەی زۆرێک بە گیانیان و پارەیان دا بۆ یادکردنەوەی ئەم ڕۆژە، بە تایبەت لە سەرەتای ساڵانی نەوەدەکاندا کە زرێپۆش و گوللە لە دژی بەشداربووانی ئاهەنگەکانی ساڵی 1990 بەکارهێنرا شاری سیزرێ لە باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و تەنانەت دەسەڵاتداران ژمارەیەکی زۆریان دەستگیرکرد، تەنانەت ئەوانەی کە تەمەنیشیان لە خوار ١٨ ساڵەوە بوو.
چیرۆکی خۆشەویستی "مام و زەین " کە لە ڕۆژی نەورۆزەوە دەستی پێکرد
نەورۆز: ئەو جەژنەیە، کە لەلایەن 300 ملیۆن کەسەوە بەڕێوەدەچێت.
کۆمێنت لەسەر ئەم وێنەیە: پارێزگای حەسەکە لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، بڵێسەی نەورۆز داگیرساند .
نەورۆز لە لای کوردەکانی سوریا
سیاسەتەکانی حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی سوریا کە ئامادە نەبوون دان بە ناسنامەی کورد لەو وڵاتەدا بنێن، هەستی هەڵاواردن و نادادپەروەری کوردیان قووڵتر کردەوە و وایکرد زیاتر وابەستەی نەتەوەیی خۆیان بن، کە بەردەوام هەوڵی سڕینەوەی دەدرا.
پێدەچێت کوردەکان لە نێوان ١٠ بۆ ١٥ لەسەدی دانیشتوانی سوریا پێکدەهێنن کە ٢٣ ملیۆن کەسی پێش جەنگ بووە، واتە زیاتر لە دوو ملیۆن کەس. بەڵام هیچ ئامارێکی فەرمی لەو بارەیەوە نییە.
پێش هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو، ئاهەنگی نەورۆز لە باخچە، ژێرزەمین، یان بە نهێنی لە ناو ماڵەکاندا لە کۆبوونەوەی بچووکدا و دوور لە چاوی دەزگا ئەمنییەکان بەڕێوە دەچوو.
دوایی وای لێهات، کە کوردەکانی سوریا دەستیان کرد بە پلاندانان بۆ ئاهەنگی نەورۆز لەبەردەم خەڵکدا، هەروەها لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا بە شێوەیەکی سیاسەتبازانە هەوڵی زیندووکردنەوەی ئاهەنگەکانیان دا.
لە هەندێک لەو شێوازانەی کە هەندێک جار بەکاریان دەهێنا، گەنجێک و ژنێکی گەنج وا خۆیان نیشان دەدا کە تازە هاوسەرگیریان کردووە و قەرەباڵغییەکە تەنها بانگهێشتنە بۆ ئاهەنگی هاوسەرگیریی و بۆ ئەوە هاتوون.
حسێن ئەو "ئاهەنگی گەورەیە" لە عەفرین وەبیر دێنێتەوە و دەڵێت: "دەزگای ئەمنی هێرشیان کردە سەر ئاهەنگی نەورۆز، کە وادیارە ئاهەنگی هاوسەرگیری بوو، زۆرینەی ئامادەبووان هەڵهاتن، دوو تەپڵ لێدەریش بێ ئەوەی بزانن لە دەوروبەریان چی دەگوزەرێت، مانەوە، بۆیە دەستگیرکران". بۆ لێکۆڵینەوە لەلایەن ئاسایشەوە بردیانن، چونکە کەسی دیکەی لێ نەمابوو، بەڵام دوایی تەپڵ لێدەرەکان دەیانگوت: "زۆرمان بیستووە، بەڵام لە ژیانمدا هەرگیز نەمانبیستووە کە تەپڵلێدان بە سیاسەت دابنرێت."
نەورۆزی دیمەشق و کوشتنی خۆپیشاندەرێک
لە دیمەشق ساڵی ١٩٨٦ حکومەت ڕێوشوێنە ئەمنییەکانی توندتر کرد و هێزە ئەمنییەکان بڵاوەیان بەو جەماوەرە کرد، کە لە گۆڕەپانی شەمدین کۆبوونەتەوە بۆ ئەوەی رێگری لە خەڵک بکەن، تا نەچنە شوێنی ئاهەنگەکە، کە بڕیار بوو لە غوتەی جەرگەی دیمەشق بکرێت، بۆیە تەقە و فیشەکیان ئاراستە کردن و چەندین کەس شەهیدکرا، لەوانە گەنجێک بەناوی سلێمان ئادی و هەروەها بریندارکردنی پێنج کەسی دیکە. زۆری نەخایاند، هەواڵەکە بڵاوبووەوە و کورد لە هەموو ئەو شارانەی کە تێیدا ئامادەبوون بە ژمارەیەکی زۆر هاتنە دەرەوە و قەدەغەکردنی ئاهەنگەکانی جەژن لەلایەن دەسەڵاتەوە و کوشتنی ئەو گەنجەیان شەرمەزار کرد.
ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە ژمارەی زۆرتر دەستگیرکرد کرا، بەتایبەتی لە ناوچەی ئەلجەزیرە لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا و لە شاری حەلەب.
نەورۆز و ڕۆژی دایک لە سوریا
ڕۆژی دایک لە سوریا پشووی فەرمی نەبوو، هەرچەندە لە ٢١ی ئازاردا دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٥٦ لەلایەن دەسەڵاتدارانی میسرەوە پەسەندکرا.21ی ئادار لە میسر بە پشووی فەرمی ناسێنرا، بەڵام بە بۆنەی نەورۆزەوە نەبوو، بەڵکو بە بۆنەی ڕۆژی دایکەوە.
سەرەڕای پەسەندکردنی لە سوریاش، وەک پشووی فەرمی، بەڵام دەزگا ئەمنییەکان هەوڵیان دەدا ڕێگری لە ئاهەنگگێڕانەکەی بکەن بە ڕێگەی دیکە، وەک سەپاندنی ڕۆژێک لە "کاری خۆبەخشانە" لەلایەن دامودەزگا و دەستە و قوتابخانە حکومییەکانەوە لەو ناوچانەی کە زۆرینەی کورد بوو، ئەویش لە ژێر هەڕەشە و... ترساندن لەوەی کە بە تۆمەتی سیاسی بەدوایاندا بگەڕێن.
پێش ئەوەی ٢١ی ئادار وەک پشووی فەرمی لە سوریا پەسەند بکرێت، بە مەبەست قوتابخانەکان لەم ڕۆژەدا وادەی تاقیکردنەوەکانیان دیاری دەکرا، ئەگەر نەورۆز بکەوتایەتە کۆتایی هەفتەوە واتا رۆژی هەینی، هەموو خوێندکارانی ئەو گەڕەکە کە زۆرینەی کورد بوون، پێویست بوو بێنە قوتابخانە بۆ ئەوەی "کاری خۆبەخشانە" ئەنجام بدەن. هەروەها لە هەندێک دامەزراوەی حکومی و لە هەندێک ناوچەدا.
ڕێوڕەسمی جەژن یان شۆڕش؟
ڕێوڕەسمی جەژن بۆ کورد لە ٢٠ی ئازار لە کاتی خۆرئاوابووندا دەست پێدەکات، بە داگیرساندنی ئاگری نەورۆز- داب و نەریتێک دەگەڕێتەوە بۆ مێژووی ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی ئاشوور لەسەر دەستی مادەکان (باپیرانی کورد) لە دەستی کاوەی ئاسنگەر، ئەمەش بە پێی سەرگوزشتە کوردییەکان کە دەیگێڕنەوە بۆ مێژووی نەورۆز.کە بە بڵێسەی ئاگرەوە بە دەستەوە چۆتە دەرەوە بۆ شاخ بۆ ئەوەی سیگناڵی سەرکەوتن بۆ خەڵک بنێرێت.ئازاد، پزیشکێکی تەمەن 46 ساڵە، وردەکاری ڕێوڕەسمی نەورۆز کە لە سوریا بەکاردەهێنرێت بۆ بی بی سی عەرەبی دەگێڕێتەوە و بە "24 کاتژمێری شۆڕش" دەچوێنێت کە ساڵانە یەکجار دووبارە دەکرایەوە.
دەشڵێت: ئێمە لە شاری قامیشلۆ بووین، کە زۆربەی تەمەنم لەوێ ژیام، ڕووبەڕووی دەورییە سەربازییەکان و پۆلیسەکان بووینەوە کە لە بەرەبەیانی ٢٠ی ئازارەوە خەریکی کۆکردنەوە بوون، بۆ ڕاوەدوونانی کۆمەڵێک گەنج و هەر گردبوونەوەیەک، کە ڕەنگە ڕووبەڕووی ببنەوە و ڕێگری لێبکەن ئەوان لە داگیرساندنی ئاگری نەورۆز، کە بەشێکی جەوهەری ڕێوڕەسمەکانمانە لە ئاهەنگگێڕاندا، ئێمە گەنج بووین لە هیچ شتێک نەدەترساین، بۆ ئێمە ئەو ڕۆژە ڕۆژی سەرپێچی دەسەڵات بوو و دووپاتکردنەوەی بوونمان بوو وەکو کورد.”
لەگەڵ سەرەتای سەدەی بیست و یەکەم، خووی ئاگر بەردان لە تایەی ئۆتۆمبێل، گۆڕا بۆ ڕێپێوانی مۆمی ڕێکخراو، بەو پێیەی خەڵک بە ڕێپێوانی هێمنانە دەچوونە دەرەوە بە شەقامە سەرەکییەکانی شارەکەدا دەسوڕانەوە، مەشخەڵ و مۆمیان بەدەستەوە بوو، دروشمی پیرۆزبایی هاتنی ساڵی... نەورۆز و داوای مافی کوردیان دەکرد، بەڵام دەزگا ئەمنییەکان بڵاوەیان پێدەکردن و چالاکوانانی نێوانیان دەستگیرکرد و دەیانبردە زیندانەکان، بە تۆمەتی "هاندانی ململانێی تائیفی".
تێکدان و بڵاوکردنەوەی پاشماوە و زبڵ و خاشاک
دوای نمایشی مۆمی شەوانە، خەڵک بەیانیەکەی دیکە، بە جلوبەرگی فۆلکلۆری کوردییەوە، دەچوونە دەرەوە بۆ شوێنی مەراسیمەکە، کە لە هەر شارێکدا پێشوەخت دیاری کرابوو. بەڵام پێش ئەوەی خەڵکی بگاتە ئەو شوێنە، کۆمەڵێک خەڵکی خۆبەخش دوای بەرەبەیان دەچوونە دەرەوە بۆ دروستکردنی سەکۆکە و پاراستنی لە خزمەتگوزارییە ئەمنییەکان، کە لە شەوی پێش نەورۆزەوە لەوێ جێگیرکرابوون.کۆمێنت لەسەر ئەم وێنەیە:کوردانی سوریا لە ئاهەنگی نەورۆز لە پارێزگای ئەلحەسەکە لە نزیک سنووری سوریا و تورکیا لە ٢١ی ئازاری ٢٠١٩ کۆدەبنەوە.
جەمال ڕەشۆ، یەکێک لەو خۆبەخشانەی کە لە لیژنەکانی پاراستن و ڕێکخستنی حیزب لە حەلەب بوو، دەڵێت: لە بەرەبەیانەوە دەوریە و تیمە سەربازییەکان لە کاتی ڕێپێوانی بەیانیانمان بەرەو شوێنی حزبەکە چاوەڕێمان بوون، هەندێکجار زیاتر لە ئا هەزار خۆبەخش، لە نێوماندا ژن و دایکی گەنج زۆر بوون، پێی گوتین پاشەکشە بکەن یان تەقەمان لێدەکەن، بەڵام ئێمە گرنگیمان بە هەڕەشەکانیان نەدا."
ئاماژەی بەوەشکرد، "بەڵام هەر کە ڕزگارمان بوو لە بازگەی یەکەم کە لە پۆلیس پێکهاتبوو، بازگەی دووەم پێکدێت لە زبڵ و خاشاکی شارەکە و پاشماوەی بیناکان و شتی تر کە دەسەڵات بەکاریدەهێنا بۆ شێواندنی شێوەی شوێنەکە دەیانهێنا و لەسەر ڕێگاکە بڵاویان دەکردەوە ".
لە درێژەدا دەڵێت "ئەوە تەنها زبڵ و خاشاک نییە، بەڵکو تراکتۆرەکان سەرەڕای ڕووبەرە فراوانەکەی زەویەکەیان دەکێشا، ئەمەش دەبێتە هۆی نوقمبوونی پێیەکانمان لەناو زەوییە نەرمەکەدا، و بە سەختییەکی زۆرەوە ڕۆیشتین، کێشەکە دوو هێندە زیادی دەکرد، کاتێک بارانێکی زۆری مانگی ئازار دەباری".
نورهان، مامۆستای زمانی ئینگلیزی دەڵێت، زۆر باش بیرم دێتەوە کە چۆن جل و بەرگی کوردی لەبەرکردن قەدەغە بووە، هەروەها دەورییەکان چۆن ڕێگایان دەگرت و ڕێگرییان لێدەکردن لە درێژەدان بە گەشتەکەیان بەرەو شوێنی مەراسیمەکە بەتایبەتی ئەگەر بیانبیننایە بەو جلوبەرگە کوردیانەوە .
ئەو ڕوونی دەکاتەوە، "پێشتر جلە فۆلکلۆرییەکانمان لەناو جانتاکانماندا دەشاردەوە، لەگەڵ گەیشتنمان بە شوێنی کۆنسێرتەکە، چادرێکی بچووکمان دادەنا، کە تیایدا دەمانتوانی جلەکانمان بگۆڕین و جلوبەرگەکانمان لەبەر بکەین کە هەموو کاتێک پێی دڵخۆش بووین.
کۆمێنت لەسەر ئەم وێنەیە: پەیکەری ماتەمینی کاوە لە ناوەندی شاری عەفرین لە سوریا، پێش ئەوەی لەلایەن سوپای تورکیاوە دەستی بەسەردا بگیرێت
لە خراپەوە بۆ خراپتر
دوای ڕۆیشتنی حافز ئەسەد، و دەستبەکاربوونی بەشاری کوڕی بۆ پۆستی سەرۆکایەتی حکومەت، کوردەکان وەک سوریەکانی تر پێیان وابوو ئەو گەنجەی لە بەریتانیا خوێندوویەتی و بووەتە پزیشک، ڕەنگە سەردەمێکی نوێ بوێت. بەڵام شتەکان خراپتر بوون و گردبوونەوە و ئاهەنگی نەورۆز بە توندی قەدەغە کران.
لە نەورۆزی ساڵی 2008 هێزە ئەمنییەکان لە چەند شارێک بە تایبەت لە شاری قامیشلۆ تەقەیان لە بەشداربووان کرد.
لە ساڵی 2009 دوو کەس لە شاری ڕەقە بە گوللە کوژران و بە دەیان کەسیش گوازرانەوە بۆ زیندانەکان، دەیان کەسیش لە شاری حەلەب و شوێنە هاوشێوەکان لە ناوچەکانی دیکەی وڵات دەستگیر کران.
تۆمەت و بڕگەکانی سەرکوتکردنی ئازادییەکان
دەستگیرکردنی کوردانی ئاهەنگگێڕانی نەورۆز بەپێی باری نائاسایی کە لە ٨ی ئازاری ١٩٦٣دا ڕاگەیەندرا، ئەنجام دەدرا.بەپێی باری نائاسایی دەسەڵاتداران بەبێ فەرمانی دادوەری دەتوانن دەستبەسەرکراوان بگرن و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکەن، ماوەی لێپرسینەوەکە لەوانەیە چەند هەفتەیەک، چەند مانگێک، یان زیاتر بخایەنێت، لەو ماوەیەدا لەوانەیە تووشی هەموو جۆرە ئەشکەنجەیەک بدرێن.
ئەگەر کەسی داواکراویان نەدۆزیەوە، هەر ئەندامێکی بنەماڵەکەی دەگرن و ئەو کەسە نزیکەیان دەخستە ژێر هەمان جۆری ئەشکەنجەدان تاوەکو داواکراوەکە تەسلیم دەبێت.
ئەمە لەگەڵ ڕێبوار ئەحمەد تەمەن 51 ساڵ رویی داوە، کە لەبری براکەی لە ساڵی 1998 لەکاتی هەڵکوتانە سەر ماڵەکەیان لەلایەن پیاوە ئەمنییەکانەوە لە ماڵەکەدا کە لەوێ نەبوو، براکەیان گرت بۆ زیندانیان برد.
ڕێبوار دەڵێت : "لەدوای ئەوەی منیان خستە ناو ئۆتۆمبێلێکەوە لێمدرا، و سەرەڕای ئەوەی خوێن لە پێمەوە دەڕژا، بەردەوام بوون لە لێدانم، ئەگەر برا داواکراوەکەم لە شوێنی من بووایە، ئێستا مردبوون، چونکە ئەو". بەدەست نەخۆشی دڵەوە دەناڵێنێت”.
تاوانی برای ڕێبوار "گواستنەوەی کەرەستەی کۆنسێرت و ئامێرە مۆسیقییەکان بوو بۆ شوێنی کۆنسێرتەکەی حەلەب".
زۆرجار دەستگیرکراوەکان ئەوانەن، کە چالاکانە بەشداری ئاهەنگەکانی نەورۆزیان دەکرد، وەک هونەرمەند بوون، بۆ نموونە ئەندامی تیپەکانی سەمای فۆلکلۆریی، یەکێک لە ڕێکخەرانی مەراسیمەکە، یان ئەوانەی بەشدارییان لە ڕێپێوانی ئاشتیانە و ڕێپێوانی مەشخەڵی نەورۆزدا دەکرد، کە پێش… ڕۆژێک پشوو، یان تەنانەت ئەوانەی کە ئامێرەکان دەگواستەوە، وەک براکەی ڕێبوار .
کۆمێنت لەسەر ئەم وێنەیە: لە شاری ئەستەنبوڵی تورکیا، لایەنگرانی پارتی دیموکراتی گەلان (کوردی) ئاهەنگی نەورۆز دەگێڕن
ئەو تۆمەتانەی ئاراستەی دەستگیرکراوانی کورد کراوە لەسەر بنەمای دوو ماددەی یاسای سزادانی سوریا (ماددەی 267 و 307 ) بووە، کە دەسەڵاتداران بانگەشەی ئەوە دەکەن کە کورد بە دوای دابەشکردنی سوریادا دەگەڕێت، بەڵام لایەنە کوردییەکانی ئەو وڵاتە ئەمەیان ڕەتکردەوە.
لە مادەی ٢٦٧دا هاتووە کە “هەر کردارێک، وتارێک یان نووسینێک کە داوای دابڕانی بەشێک لە خاکی سوریا و لکاندنی بە وڵاتێکی بێگانە بکات، بە تاوان دەزانرێت، تاوانبارەکەش سزای زیندانی هەتاهەتایی دەبێت”.
سەبارەت بە مادەی 307، هاتووە “تاوانبارکردن و سزادانی هەر کەسێک کە کردەوە، نووسین، یان گوتارێک ئەنجام بدات بە مەبەست یان لە ئەنجامی وروژاندنی ململانێی تائیفی یان نەژادی یان هاندانی ململانێی نێوان مەزهەبەکان و توخمە جیاجیاکانی میللەت، و سزاکەش دەبێت زیندانیکردن بێت بۆ ماوەی ٦ بۆ ٢٤ مانگ و غەرامەکردن.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
