بدبختی ما این شده است که موضوعات مورد بحث را شازده به ما دیکته می کند؛ تازه ترین اش ” تمامیت ارضی” است که آن را نخستین شرط از شروط سه گانۀ ائتلاف همایونی اعلام کرده و تنور بحث تمامیت ارضی  و تجزیه طلبی را  در میان مدافعان و منتقدان، داغ کرده است. اشکالی هم ندارد، ” عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد”! در گفته ها و نوشته های چند روز اخیر در این باره، تا جائی که دنبال کرده ام، یا شِکوِه های دفاعی از اتهام تجزیه طلبی است، یا بحث های آکادمیک غیر قابل خواندن و فهم برای توده های مردمی که شمشیر دموکلسِ ” تمامیت ارضی” بر بالای سرشان آویزان است. من می کوشم به سادگی و قابل فهم  توضیح بدهم منظور پان ایرانیست ها از ” تمامیت ارضی”  و تجزیه طلبی چیست.

” تمامیت ارضی” در فرهنگ سیاسی و دیپلمانیک  یعنی که مرزهای کشور، تغییر نکنند، و این هم یعنی که نه کشوری خارجی خاکی از کشوری را جدا کند و نه ساکنان منطقه ای از داخل کشوراعلام استقلال کنند و از آن جدا شوند. تا جائی که به حفظ تمامیت ارضی در مقابل تجاوزگری خارجی مربوط می شود، این یک سیاست خارجی  عمومی مشروع است که طبعاً همه دولت ها از مترقی و ارتجاعی به آن پایبنداند. اما “تمامیت ارضی” و “تجزیه طلبی” در مرز پر گهر ایران، مانند بسیار چیزهای دیگر یک معنای انحرافی و سرپوشیده دارد که در لغتنامه ها نمی توان پیدایش کرد و استناد به تعریفات رسمی و کلاسیک و آکادمیک این واژه ها در بحث ها، مشکلی را حل نمی کند.

مقدمتاً سه نکته برای تأمل: ۱- محمد رضا شاه تحت مجموعه شرائطی که بیرون از اقتدار نظامی – سیاسی و مصالح دیپلماتیک اش بود، در ۱۳۴۹ به استقلال بحرین ( که در ۱۳۳۶ رسماً استان چهاردهم ایران اعلام شده بود) گردن گذاشت و آب هم از آب تکان نخورد، تنها حزب فاشیست پان ایرانیست اعتراضی کرد که سرجایش نشاندند. ۲- جمهوری اسلامی در اصرار بر تداوم جنگ با عراق، در پی منضم کردن خاک عراق به ایران بود و با شعار ” راه قدس از کربلا می گذرد” برای توسعۀ امپراطوری شیعه، تغییر مرزهای ایران برایش نه تنها حرام نبود، بلکه ثواب هم می داشت اگر موفق می شد!  ۳- ایرانشهری ها، همچون شازده پهلوی که می گوید ” یک وجب از خاک ایران کم شود، اون ایرانِ من نیست”، با افزوده شدن به خاک ایران مشکلی ندارند و مدام از متعلقات سرزمین های امپراطوری پارس با حسرت یاد می کنند و در رؤیای بازگشت دوبارۀ آن ها به قلمرو سیاسی ایران اند؛ حتا در واکنش حکومت اسلامی به شعرخوانی اردوغان در ترکیه به تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۹ در باره جدا سازی دو بخش شمال و جنوبی  آراز ( رود ارس) دیدیم که گفتند آذربایجان شمالی جزئی از خاک ایران است و باید روزی به آغوش ایران برگردد. در این موارد، جابجائی مرزها برایشان مشکلی ندارد و مقدس نیست فقط مسئله شان با ملت های غیر فارس ساکن ایران است.  اما مسئله شان با ملت های غیر فارس چیست؟

حدود صد سال پیش، با ازهم پاشی امپراطوری عثمانی، انقلاب اکتبر روسیه، اکتشاف ذخایر نفتی و مقتضیات تازه برای انباشت سرمایه، امپراطوری انگلستان را سیاستی دگر آمد و کودتائی در “ممالک محروسه”  ترتیب داد و سلسلۀ قاجار را برانداخت و رضا خان میرپنج را کرد وزیر جنگ که مدتی بعد شد رضا شاه پهلوی و اولین کاراش را با ممنوع ساختن فامیلی پهلوی برای مردم آغاز کرد. (طنز تاریخ: رضا خان میر پنج هم مثل شازده نوه اش، ” در ته دل” طرفدار جمهوری بود ولی خُب … خمینی هم قرار بود از زیر درخت سیب یکسره برود در قم و روضه خوانی کند!) سناریوئی که رضاشاهِ کم سوادِ بی فرهنگ و حتا به لحاظ نظامی کم شعور(نظر افسران مطلع آن زمان) در ظرفیت ابتکار و درجۀ فهم اش از روندهای تاریخی و مسائل استراتژیک پیچیدۀ دنیا نبود، اما دارای امتیاز کم مانند قلدری و بی رحمی می بایست زیر نظر و هدایت مغزهای منفصل داخلی و خارجی، کارگردان و مجری اش باشد، تبدیل “ممالک محروسه” دوران قاجار به یک دولت- ملت با الگو برداری سطحی از دولت-  ملت های مدرن غربی بخصوص فرانسه و اندکی از ترکیۀ نوین مصطفا کمال: یک دولت، یک ملت، یک زبان رسمی، تمرکز قدرت اقتصادی و سیاسی و اداری،  یک ارتش، پول و گمرکات واحد… مدرنیزاسیون زیربنائی چون جاده کشی و خط آهن ( و مقدم بر همه از جنوب تحت سلطۀ انگلستان تا مرزهای شوروی!) … و همۀ این ها  در سرزمین آن زمانی، مستلزم تعطیل قانون” ایالتی- ولایتی” بود که قانون اساسی مشروطه، حکومت های محلی را برای ملت های ساکن این سرزمین مشترک به رسمیت شناخته بود. این یکی از اولین و اساسی ترین تهاجم رضا شاه به نقض قانون اساسی مشروطه بود که نهایتاً به تعطیل کامل و ابدی آن منجر شد. رضا شاه نام “ممالک محروسه ” را حذف و نام ایران را روی کشور گذاشت. ایران به معنای سرزمین آریائی نژادها ست و عمیقاً یک نامگذاری نژادپرستانه است در سرزمینی که اکثر ساکنان اش آریائی نیستند و اگر هم باشند، دادن هویت نژادی به یک کشور، کاریست که نازی های المان کردند و تصادفی نیست که رضا شاه هم در نمک نشناسی از ارباب انگلیسی اش که او را بر تخت سلطنت نشانده بود، به رژیم هیتلر گرایش پیدا کرد و حتا آرم یکی از مجلات  مهم آن دوره اش  به نام “ایران باستان” از نشان اهورا مزدا به صلیب شکسته، نماد نژاد آریائی و آرم  رسمی نازیسم هیتلری تغییر پیدا کرد.

وقتی یک دولت، یک ملت، یک زبان رسمی، یک مرکزیت سیاسی و اقتصادی و اداری در این سرزمین تاسیس می شود، هیچ نظرخواهی از ساکنان این سرزمین نشده است که آیا چنین تغییری را می خواهند یا نه، و یا چه نظام  سیاسی و ساختار دیگر ی را ترجیح می دهند. استبداد خونریز و قلدری نظامی رضاشاه جای هرگونه نظر پرسی از ساکنان کشور را در هر موردی پر می کند.

اما یادمان نرود که همه چیز را نمی شود با شخصیت افراد توضیح داد. انقلاب مشروطه  در ۱۹۱۰ و انقلاب بلشویکی اکتبر روسیه در ۱۹۱۷ دو تحول بنیادی بودند که رضا شاه می بایست ایران را از شّر اولی و از خطر دومی نجات دهد. در دورۀ قدرت گیری رضا شاه، هم دموکراسی مشروط کنندۀ اقتدار شاه موی دماغ  اعلیحضرت قدَر قدرتی بود که می بایست با سلطنت مطلقه فرمانروائی کند و هم جنبش های ملهم از انقلاب بلشویکی در آذربایجان و گیلان و خراسان و نیز نافرمانی ها از قلدری و استبداد مرکزگرا  در بلوچستان و لرستان و کردستان … تمرکز قدرت را مانع می شد. سرکوب و قلع و قمع خونین همه این جنبش ها نه فقط محض خنثا کردن دموکراسی خواهی مشروطه گرایانه و تمایلات سوسیالیستی ملهم از بلشویک ها، بلکه در عین حال برای از میان بردن قهرآمیز چند ملیتی بودن این سرزمین و تبدیل قهر آمیز آن به یک کشور تک ملیتی با نام جعلی ” ملت ایران” بود. به ایدئولوژی باستان گرایانه چسبیدند و شاهنامه را کتاب مقدس کردند و داستان های دشمنی ایران و توران را ترویج کردند.  سیاست همسان سازی ( آسیمیلاسیون) فقط این نبود که آموزش زبان مادری ملت ها  و آموزش به زبان خودشان را ممنوع و زبان فارسی را به عنوان زبان رسمی آموزشی و اداری غیر فارس ها به آنان تحمیل کنند بلکه اساساً این بود که هویت اتنیکی و ملی آن ها، چند ملیتی بودن تاریخی این سرزمین مشترک  را انکار کنند تا تک ملیتی جعلی ” ایرانی” را جا بیاندازند. همسان سازی فرهنگی- زبانی در خدمت این تک ملیت سازی بود. وجود تنوع اتنیکی را با هیچ ترفندی نمی شد از این سرزمین پاک کرد، پس  ملت بودن شان را انکار کردند، آنها را “اقوام و طوایف و عشیره های ایرانی ”  و ” اقلیت های قومی” نام دادند. به این ترتیب، حکومتی متکی به سرنیزه و متکی به “روشنفکران تجدد خواه” از جانب یک ملت ( فارس)  بدون نظرخواهی از ملت های دیگر و حتا از خود ملت فارس، اراده کرد ( قلدری یعنی این) که ملت های غیر فارس ملت نباشند.

حاکمیتی که تمامی قدرت سیاسی و اقتصادی را در دست فارس متمرکز کرده است، حاضر نیست آن را میان غیر فارس ها توزیع و تقسیم کند. برای توجیه این سهم بری ناعادلانه، خود را همچون ملت برتر و ریشه دار تاریخی و باستانی و تنها ملت این سرزمین قلمداد می کند، از موضع صاحب خانه، صاحب نَسَق و قیم با ” اقلیت های قومی” که صلاحیت ملت بودن یا نبودن و حق تعیین سرنوشت شان را نیز در اختیار دارد برخورد می کند.  انکار چند ملیتی بودن این سرزمین، برای انکار حقوق ملی به رسمیت شناخته شدۀ جهانی است: حق ملت ها برای تعیین سرنوشت خود، حق خود مختاری، حق خودگردانی، حق آموختن زبان مادری و آموزش به زبان مادری، و حق پرورش و انکشاف فرهنگ و هنر و ادبیات بومی و ملی و تاریخی خود. پان ایرانیسم فارس محور که خواهان انحصار همۀ قدرت سیاسی و اقتصادی است، طبعاً هر گرایش به توزیع و غیر متمرکز کردن این اقتدار را تجزیۀ اقتدار فارس تلقی کند و هر ملتی را که  به انحصار و تمرکز قدرت معترض و طالب توزیع و عدم تمرکز قدرت سیاسی و اقتصادی باشد، ” تجزیه طلب” می نامد نه به خاطر آن که تجزیۀ خاک کشور در دستور باشد، بلکه چون با طلب تقسیم قدرت و عدم تمرکز آن، قدرت انحصاری سیاسی و اقتصادی فارس را تجزیه می کند! به این دلیل، هر ملیتی غیر فارس که خواهان خودمدیرتی، خواهان خودگردانی، خواهان انتخاب مسئولان محلی با رای آزادانۀ مردم محل و از میان اهالی بومی باشند و نخواهند که افراد فارس یا آسیمیلۀ پان فارس غیر بومی با انتصاب از سوی مرکز فارس محور بر آن ها تحمیل شود، ” تجزیه طلب” قلمداد می شوند. تجزیه طلبی، در فرهنگ متعارف سیاسی به معنای تکه پاره کردن یک سرزمین است و تمامیت ارضی به معنای حفظ  یکپارچگی خاک و ثبات مرزها؛  اما در فرهنگ پان ایرانسیم فارس محور، معنای حقیقی این واژه ها به اقتصاد سیاسی برمی گردد: تمامیت ارضی یعنی تمامیت قدرت سیاسی و اقتصادی متمرکز و در انحصار ملت فارس، و تجزیه طلب یعنی معترض به این انحصار گری و خواهان تقسیم عادلانه و دموکراتیک آن میان همه ملت ها و اتنیک های ساکن سرزمین مشترک!

تجزیۀ کشور به معنای تکه پاره شدن ایران از لحاظ کلی ناممکن نیست، اما هیچیک از ملت ها و اتنیک های ساکن ایران را نمی شود تجزیه طلب دانست چون هیچیک به تنهائی نه می توانند کل کشور را متلاشی کنند، نه می توانند متفقاً چنین قرار و مداری باهم بگذارند و عملی اش کنند، و نه اساساً  چنین خواسته ای برایشان موضوعیت عقلی یا عملی دارد. هر یک از آن ها  حد اکثر می توانند جدائی خواه بشوند تا خود را از سلطۀ ملت ستمگر رها کنند و این ابداً تجزیه کشور نیست بلکه جدائی طلبی منطقه ای است. اگر همه یا تعداد زیادی از ملت ها جدا شوند، کشور تجزیه می شود ولی همه ملت ها نمی توانند ساعت هایشان را برای تجزیه ایران در یک زمان با هم تننظیم کنند! آنچه در واقع می تواند کشور را به سوی تجزیه براند یعنی ملل ساکن ایران را یکایک ناگزیر از جدائی کند، نه این ملت ها بلکه حکومت ستمگر است. این ملت ها اگر هویت و حقوق شان به رسمیت شناخته شود، اگر حق مدیریت زندگی خود را داشته باشند، اگر در آزادی و رفاه باشند، اگر ایران را خانۀ خود بدانند و نه خود را ناتنی و در حاشیه، مگر به سرشان زده است که جدا شوند؟ ” هیچ زنجیری به از سیری نباشد شیر را”. تمامیت ارضی در ایران کثیرالملّه به معنای یکپارچگی کشور، تنها بر پایۀ همزیستی داوطلبانۀ برابر حقوق، دموکراتیک و مشترک المنافع همه ملل و اتنیک ها  می تواند تضمین شود وگرنه، یکپارچگی خاک، تنها با خون نابرابر ها و ستمکش ها تضمین می شود، کما این که صد سال است چنین بوده است. نمی خواهم منکر شوم که در جنبش های ملی امروزی در ایران گرایشات و حتا تشکیلات های جدائی طلب هم وجود دارند، اما علت وجودی چنین گرایشاتی چیزی جز این نیست که در این یک قرن، از هرگونه امیدی به حل مسئله ملی در چهارچوب ایران نا امید شده اند و راهی برای خروج از بن بست، جز فرار از زندان نمی بینند. اگر درست نیست بگویم که تجزیه طلب خودِ دولت و حکومت پان ایرانیست و شووینیسم فارس است، اما محرک اش اوست، اگر تجزیه پیش بیاید، مسئول و مسبب اش اوست. این دولت ها همیشه از توطئه خارجی برای تجزیه ایران دم می زنند تا فرا افکنی کنند که گویا در داخل هیچ دلیل و محرکی برای جدائی وجود ندارد و اگر هم گرایشاتی هست، تحت تأثیر تحریکات خارجی هاست. اما اگر مردم از زندگی شان راضی باشند، تحریکات خارجی ها نمی تواند رویشان اثر کند. قدرت نفوذ خارجی ها نیز متکی به ستم ملی در داخل است. 

فقط رضا پهلوی نیست که ” تمامیت ارضی” را شرط و شرط مقدم ائتلاف سیاسی عنوان می کند، در همۀ ائتلاف هائی که در طیف پان ایرانیست ها تا کنون صورت گرفته و در همۀ منشورها و میثاق های مصوب یا پیشنهادی شان  طی ده های گذشته، تمامیت ارضی نخستین اصل و “خط  قرمز” بوده است. این یعنی رضا پهلوی و همۀ جریاناتی که چنین اصلی را شرط قرار می دهند، ائتلاف را به پذیرش سلطۀ ملت فارس، پذیرش تمرکز قدرت فارس محور و تمکین به پان ایرانیسم تک ملیتی و تک زبانی مشروط می کنند، ” تمامیت ارضی” اسم رمز این بسته بندی است. همۀ آن ها  به ائتلاف با جریانات سیاسی ملت های ساکن ایران نیاز دارند اما به شرطی نمایندگانِ آن ها را می پذیرند که رخت ملت را از تن خود برکَنند و در قامت کوتاه ِ” اقلیت قومی” با گردن کج،  بی هویت و بی زبان، اجازۀ ورود به ائتلاف بگیرند، و البته چنین جریاناتی و چنین ” نمایندگانی” هم  نایاب نیستند!

هرگونه بحث اقناعی با پان ایرانیست ها و شووینیست های فارس با توسل به فرهنگ های سیاسی و حقوقی و بین المللی کاری عبث است؛ ما هراندازه سوگند بخوریم که تجزیه طلب نیستیم، او ما را بخاطر مخالفت مان با انحصار قدرت در دست فارس، تجزیه طلب می داند؛ وقتی از تمرکز زدائی دفاع می کنیم، ما را تجزیه طلب می داند (او در بهترین حالت تمرکز زدائی اداری به معنی توزیع اقتدار فارس در مناطق دیگر بجای تمرکز در تهران را قبول می کند وگرنه عدم تمرکز به معنای خود مختاری، خود مدیریتی و توزیع متوازن ثروت و امکانات رشد اقتصادی، همان تجزیه  طلبی است، تجزیۀ ” تمامیت” قدرت فارس!) عکس قضیه هم صادق است: پان ایرانیستِ شوینیستِ فارس هرچه زور بزند نمی تواند ما را نه با کلام و نه با سرنیزه مجاب کند که ستمی برما روا نمی دارد و ما به عنوان ملت حق و حقوقی نداریم تا ستم ملی موضوعیت داشته باشد. دعوای معرفتی یا بدفهمی در کار نیست تا با مباحثه و گفتمان بازی و گفتمان سازی حل و فصل شود. مسئلۀ منافع است و تنها توازن قوا می تواند معادله را برهم بزند. توازن قوا برای حل مسئله ملی در ایران فعلی، تنها با سرنگونی جمهوری اسلامی مساعد نخواهد شد اگر بعد از جمهوری اسلامی، پان ایرانسیم و شووینیسم فارس همچنان ایدئولوژی و قدرت مسلط در این کشور باقی بماند، چیزی که رضا پهلوی و دیگر ایرانشهری ها  در پی آن اند. آنان در همین جنبش انقلابی چهارماهۀ اخیر، قیام های کوردستان و بلوچستان و آذربایجان و دیگر ملت ها را که آشکارا  انفجار اعتراض و خشم تلنبار شده از ستم ملی بود، نشانۀ ” وحدت ملی اقوام ایرانی در قیام ملی” نامیده برایش هلهله کردند؛ گوئی که آن ها برای اعلام همبستگی با ملت ستمگر به خیابان ها ریختند و برای او قربانی دادند و اعلام همبستگی کورد و تورک و بلوچ و غیره، گوئی همبستگی “ملت واحد ایران” بوده است! دراین قیام، هندوانه زیر بغل ملت ها دادند تا پوست خربزه زیر پایشان بیاندازند، اما باز هم از همۀ تریبون هایشان همصدا با جمهوری اسلامی، آن ها را تجزیه طلب نامیدند و می نامند و متاسفانه از اینطرف هم به جای برخورد تعرضی حق به جانب و طلبکار، در مقام متهم، سوگند می خورند که به خدا ما تجزیه طلب نیستیم. اما این سوگند خوردن ها  آن ها را از این تهمت زدن ها منصرف نخواهد کرد. به جای سوگند خوردن به آن ها باید برای احقاق حقوق دموکراتیک ملی خود سوگند خورد و برای آن مبارزه کرد. اگر ما نه به دنبال انقلاب اجتماعی رادیکال بلکه فقط به دنبال یک رژیم سیاسی دموکراتیک بورژوائی هم باشیم، در ایران چند ملیتی، دموکراسی سیاسی بدون دموکراسی درونی ملت های ساکن این سرزمین در چارچوب یک نظام دموکراتیک جمعی مشترک شان (فدراتیو کنفدرالی، یا شورائی یا  شکلی دیگر) بی معنا ست. یک چنین رژیم دموکراتیکی را در فردای جمهوری اسلامی در کاسۀ قلمکار و سینی نقره ای تقدیم ملت های ستم کشیده نخواهند کرد. از همین امروز در متن همین قیام های جاری لازم است ملت ها به جای تماشاگری “تا ببینیم چه می شود”، سازمانیافته و مصمم هر یک با هویت ملی و مطالبۀ حقوق ملی خود و همبسته با ملت های دیگر، به طور فعال مشارکت و دخالت کنند و میدان را برای معرکه گیری ایرانشهری ها خالی نگذارند. آشِ فردای سرنگونی جمهوری اسلامی، در آشپزخانۀ امروز در حال جوشیدن است. اگر در آشپزی آن دخالت نکنیم، کسی آش نذری به درِ منزل مان نخواهد آورد!