لە سیستمە دیموکراسیەکاندا یاسا بنەمای دەوڵەت و بنەمای گەشەکردنە. لە چاوی بیرمەندانی هاوچەرخدا گەلان گەشە ناکەن تەنیا لە ڕێگەی جێبەجێکردنی یاساوە نەبێت.  یاسا نوێنەرایەتی ئەو بنەمایە دەکات کە ناوکی دروستبوونی دەوڵەت لەسەری دامەزراوە. بەم شێوەیە دەبێت یاسا بۆ هەموو تاکێک جێبەجێ بکرێت و سەرۆکی دەوڵەت ئەندامی دەوڵەت بێت. ماوەیەکی زۆرپێش چەند سالێک ، داواکاری گشتی ئیسرائیل لە سێ دۆسیەی جیاوازدا بە فەرمی بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆکوەزیرانی ئەو کاتەی ئیسرائیل تۆمەتبار کرد؛ بەرتیل و ساختەکاری و پێشێلکردنی متمانە. ئەمانە ئەو تۆمەتانەن کە درێژترین سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بە ئینکاری تەواوەوە بەرەوڕووی بوونەوە، بە جۆرێک لە کودەتا لە دژی دەزانێت، ئەمە یەکەم پێشینە نییە لە مێژووی ئیسرائیلدا - بەڵکو پێشتر کەسانی دیکە لە پێکهاتەی دەوڵەتدا تۆمەتبار کراون لە تۆمەتی زۆر شەرمەزارکەر؛ لەو کاتەدا ئەم تۆمەتە هاتە مێشکی ئیسرائیلییەکان، ئەو تۆمەتە بوو کە ئاراستەی سەرۆکوەزیرانی پێشووی ئیهود ئۆلمێرت کرا لە کاتێکدا کە لە د،کاتدا بوو دوای ئەوەی لە دۆسیەکانی گەندەڵیدا سزا درا، هەندێکیان لێکۆڵینەوەیان لەسەر کرا لە کاتێکدا کە وەک سەرۆکوەزیران لە بەرپرسێکدا کاری دەکرد توانا، و بە لەبەرچاوگرتنی لیستی کەیسەکانی دادگاییکردنی سەرۆکەکان لە جیهاندا یان لێکۆڵینەوە لە ماوەی سەرۆکایەتییاندا زۆر وڵات هەن کە لێپرسینەوەیان لەگەڵ سەرکردەکانیان کردووە لەکاتێکدا لە دەسەڵاتدا بوون، لە کاتێکدا بوونی هەر وڵاتێکی عەرەبی کە دادگاییکردنی سەرۆکێکی کردبێت یاخود سەرۆک وەزیران لەکاتێکدا لە پۆستەکەیدا بووە بەتەواوی نامێنێت و ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ هۆکارە بنەڕەتییەکانی ناو بنیاتنەرانی دەوڵەت و پایەکانی دەوڵەت، لەوانەش بناغەکانی یاسای کارپێکراو و دامەزراوە جێبەجێکارەکان تا ئەو ڕادەیەی کە یاساکە تا چەند لە قووڵایی دەوڵەتدا جێبەجێ دەکرێت . هەرچەندە تەمەنی دەوڵەتی ئیسرائیل نزیکەی ٧٠ ساڵە، بەڵام پڕە لە چەندین حاڵەتی گەندەڵی و ئازاردانی سێکسی کە رای گشتی هەژاندووە و بووەتە هۆی دروستبوونی فەزیحەی سیاسی بۆ بەرپرسە دیارەکانی ناوی، کە مەترسی لەسەر داهاتووی سیاسی هەندێکیان دروستکردووە و بە تەواوی لەناوبردووە بۆ ئەوانی تریش. ئەمەش لە ٢٥ ساڵی ڕابردوودا دیارە، چونکە شاهیدی تۆمەتبارکردن و دادگاییکردنی سێ بەرپرسی دیار بووە، کە سەرۆکێک و دوو سەرۆک وەزیرانیان تێدایە. لەو شوێنەی کە دەوڵەت دۆزراوەتەوە، گەندەڵەکان دۆزرایەوە، و لەو شوێنەی کە یاسا دۆزراوەتەوە، هەروەها لە یەک گۆڕەپاندا گەندەڵی پێکەوە دۆزرایەوە و بەردەوامیی دەوڵەت و یاسا لەگەڵ بوونی گەندەڵیدا، لە دوای دەرکەوتنی ئەرێنی، تایبەتمەندییەکی هاوکاتە بیری یاسایی و ڕادەی بەکارهێنانی بۆ سیاسەتمەداران و فەرمانڕەواکان، سەرەڕای بوونی شێوازەکان بۆ دەوری یاسای یاسایی کە ڕێگەی بە جێگر یان سەرۆک دەدا گەندەڵی لە دەوڵەتدا ئەنجام بدات کاتێک لە لوتکەی هەرەمەکەدا بوو و هەروەها سەرانی... پارتەکان هەروەها جددیترین ڕۆڵیان لەم کارەدا هەیە..

 ناتانیاهۆ لە ساڵی ١٩٤٩ لەدایکبووە، سیاسەتمەدارێکی ئیسرائیلییە و لە ساڵی ٢٠٠٩ تا ٢٠٢١ وەک نۆیەمین سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل کاری کردووە، پێشتریش لە ساڵی ١٩٩٦ تا ١٩٩٩. هەروەها نەتانیاهۆ سەرۆکی... پارتی لیکود - بزووتنەوەی لیبراڵی نیشتمانی. لە مێژوودا بە درێژترین سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل دادەنرێت، لە ساڵی ١٩٨٤ تا ١٩٨٨ باڵیۆزی ئیسرائیل بووە لە نەتەوە یەکگرتووەکان پێش ئەوەی پەیوەندی بە پارتی لیکودەوە بکات. لە هێزە تایبەتەکانی سوپای ئیسرائیلدا خزمەتی کردووە و لە ساڵی ١٩٧٦ لە پرۆسەی هێرشکردنە سەر فڕۆکە ڕفێندراوەکەی ئیسرائیل لە شاری ئەنتێبی ئۆگاندا یۆناتانی برا گەورەکەی لەدەستداوە. دوای ئەوەی بە فەرمی تۆمەتبارکرا بە گەندەڵی و بەرتیلدان، لەلایەن سەرۆکی ئیسرائیلەوە ئەرکی ناونانی کاندیدێک بۆ سەرۆک وەزیران پێسپێردرا بۆ ئەوەی هەڵبژاردنی پێشوەختە ئەنجام نەدرێت. بەڵام بەهێزی کاریگەرانەی سیستەمی دادوەری لە دەوڵەتی ئیسرائیلدا ئاشکرا دەکات، کە هیچ کەسێک لە لێپرسینەوە لە پێوەندی لەگەڵ گەندەڵی یان خراپ بەکارهێنانی کاریگەریدا بەدەر ناکات، شایەنی هەمان شتە کە لە لێکۆڵینەوەکانی ئۆلمێرت لە کاتی... دەستدرێژی کردنە سەر غەززە و کاتساڤ لە کاتی جەنگی سەر لوبنان، و هیچ کامیان نەیانتوانی لە دەستی ڕزگاریان بێت ئەم تۆمەتانە بە بیانووی شەڕی بەردەوامە لە کاتی لێکۆڵینەوەکەدا. لێكۆڵینەوەكان وەك خۆی بە شێوەیەكی زۆر شەفاف بەڕێوەدەچێت، قۆناغەكانی لێكۆڵینەوە لە رۆژنامە و كەناڵە مانگە دەستكردەكان ئاشكرا كرا و هیچی نەماوە، لە كۆتاییدا بڕیارەكە دەركرا. سەیر و سەرسوڕمانە کە ئەو بیرکردنەوانەی کە بەسەرماندا زاڵن هەمیشە وێنەی ڕەشی دەوڵەتی ئیسرائیل دەبینن و ئەگەر سەیری ئەم حوکمانە بکەین کە دەوڵەتی ئیسرائیل دەردەکەن، دەبێت ئەو لۆژیکە لەبەرچاو بگرین کە ئیسرائیل دەوڵەتێکی توندوتیژییە و پیلانگێڕییەکان، لە کوێی جێبەجێکردنی یاسادایە یان نا لەناو دەوڵەتدا. ئەم بیرکردنەوە لایەنگرییە لەلایەن ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە لە ئەنجامی دوژمنایەتییەکەی بەرامبەر بە دەوڵەتی ئیسرائیل و هاوسۆزی لەگەڵ دۆزی فەلەستین. 

موشێ کاتساڤ، لە ساڵی 1945 لە شاری یەزد لە ئێران لەدایکبووە، هەشتەمین سەرۆک کۆماری دەوڵەتی ئیسرائیلە و لە ساڵی 0200ی زایینی ئەو پۆستەی وەرگرتووە. دوای هەڵبژاردنی لەلایەن کنێستی ئیسرائیلەوە بۆ جێگرەوەی ئێزەر وایزمان کە بڕیاریدا دەست لە پۆستی سەرۆک کۆمار بکێشێتەوە، کاتساڤ بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر لە شیمۆن پێرێسی رکابەرەکەی بردەوە، کە لە کۆتایی خولی کاتساڤدا دووبارە خۆی هەڵبژاردەوە، بەهۆی ئەنجامدانی دەستدرێژی و ئازاردانی سێکسی دژی کارمەندە ژنەکانی پێشوو، سزای حەوت ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندرا، لەو ژمارەیەش پێنج ساڵ زیندانی بەسەر بردووە و لە ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ئازادکرا، دوای ئەوەی لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا سزاکە کەمکرایەوە. پەرەسەندنی چەندایەتی تەکنەلۆژیا و فرەچەشنی سۆشیال میدیا ڕۆڵێکی سەرەکی هەبووە لە ئاشکراکردنی گەندەڵی. لە زۆربەی حاڵەتەکاندا گەندەڵی ئەخلاقی بوو بە ئاشکرا و گشتی. جاروبار گوێبیستین و تەماشای بڵاوکردنەوەی ڤیدیۆ و وێنەی فەزیحەی سەرۆکی دەوڵەت و سەرۆکی حیزبی بەرپرس لە بارودۆخی سێکسی زۆر ترسناکدا دەکەین و دوای ماوەیەک لە شێواندنی میدیاکان ئەم هەڵسوکەوتە بێ ئەخلاقانە لە ناوچەی عەرەبی لەبیردەکرێنەوە. لە کاتێکدا شەڕی لوبنان لە تەمموزی ٢٠٠٦ شاهیدی لوتکەی خۆی بوو؛ پۆلیسی ئیسرائیل لێکۆڵینەوەیەکی بەرفراوان لەگەڵ موشێ کاتشاڤ سەرۆکی ئەوکاتی ئیسرائیل بە تۆمەتی دەستدرێژیکردنە سەر و هەراسانکردنی پێنج ژن کە لە ساڵانی نەوەدەکانی سەدەی ڕابردوودا وەزیری گەشتوگوزار بوو لەگەڵیدا کاریان کردووە، لێکۆڵینەوەیەکی بەرفراوانیان دەکردەوە. لێکۆڵینەوەکان بە سزادانی کاتساڤ کۆتایی هات و لە ساڵی ٢٠٠٧دا ناچار بوو لەسەر ئەو دۆسیەیە دەست لەکار بکێشێتەوە دوای ئەوەی کنێسێت دەستی بە ڕێکارەکانی لێپێچینەوە کرد، بەڵام بەهۆی درێژیی ئەو ماوەی یاساییەی کە پێویست بوو بۆ لێپێچینەوەکەی و نزیک بوو لە تەواوبوونی دۆسیەکەی زاراوە پێشتر. لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٠ کاتساڤ بە فەرمی سزای حەوت ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندرا بە تۆمەتی دەستدرێژیکردنە سەر دوو ژن و رێگریکردن لە لێکۆڵینەوەکان، پێنج ساڵ زیندانی بەسەر برد تا ساڵی ٢٠١٦ ئازادکرا. 

ئیهود ئۆلمێرت ١٩٤٥، سەرۆکوەزیرانی پێشووی ئیسرائیل،… لە ساڵی 1945 لە بنیامینە لەدایکبووە، لە ساڵی 1968 بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە دەروونناسی لە زانکۆی عیبری لە قودس بەدەستهێناوە، لە ساڵی 1973 بەکالۆریۆسی لە یاسا بەدەستهێناوە، ئۆلمێرت لە ساڵی 1993 تا 2003 سەرۆکایەتی شارەوانی قودسی کردووە و وەک سەرۆکوەزیرانی بە وەکالەتی لە... حکومەتی ئیسرائیل، دوای ئەوەی ئاریێل شارۆن تووشی جەڵتەی مێشک بوو. ساڵی 2006 بووە بەرپرسی حیزبی كادیمە، تا ساڵی 2008 بەردەوام بووە. لە کاتێکدا ئیسرائیل لە کۆتایی ساڵی ٢٠٠٨دا دەستی بە هەڵکوتانە سەر کەرتی غەززە دەکرد بەو کارەی کە ناوی لێنابوو ئۆپەراسیۆنی "کاست لید"، لێکۆڵینەوە لە پشت پەردەوە لەگەڵ سەرۆکوەزیران ئیهود ئۆلمێرت ئەنجام دەدرا بە تۆمەتی گەندەڵی کە لە سەردەمی سەرۆکایەتی شارەوانی قودسدا ئەنجامیدابوو لە ساڵی 1993 تا 2003. ئەم تۆمەتانە، و لە ساڵی 2014 بە فەرمی سزای شەش ساڵ زیندانی و غەرامەکردنی یەک ملیۆن شیکل، و دواتر پێشوەخت ئازاد کرا.

بێرلوسکۆنی ... لەدایکبووی ساڵی 1936 سیاسەتمەدارێکی ئیتاڵییە، بازرگانێکی ناسراوە و خاوەنی میدیای وڵاتەکەیە، هەروەها سەرۆکی یانەی وەرزشی میلان. لە مێژووی خۆیدا دوو جار سەرۆکوەزیران کاری کردووە، دیارترینیان خولی دووەمی بووە لە ساڵی ٢٠٠١ تا ٢٠٠٦، هەروەها لە ٨ی ئایاری ٢٠٠٨ تا ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١١ بۆ جاری دووەم ئەو پۆستەی بەدەستەوە بووە، هیچ سەرۆک وەزیرانێک نییە کە... لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە زیاتر لە سیلڤیۆ بێرلۆسکۆنی فەرمانڕەوایی ئیتالیا کردووە، کە دەگاتە ١٠ ساڵ، و هیچ سەرۆکوەزیرانێک لە مێژووی ئیتالیادا وەک بێرلۆسکۆنی نەخراوەتە بەردەم دادگا، لە ماوەی ٢٠ ساڵی پۆستە سیاسی و حزبییەکانیدا، بێرلۆسکۆنی وتی لە ١٠٦ حاڵەتدا ٢٥٠٠ جار دەرکەوتووە. دواجار سزا نەدرا جگە لە یەکێک کە لێکۆڵینەوە لە ساڵی ٢٠١١ دەستی پێکردبوو و ناچاری کرد دەست لە پۆستی سەرۆکوەزیران بکێشێتەوە، هەروەها لە ساڵی ٢٠١٣دا سزای زیندانیکردن و ناشایستەیی بۆ پۆستی گشتی بەسەردا سەپێندرا، ئەمەش بووە هۆی دەرکردنی لە ئەنجومەنی پیران و کۆتایی هات ژیانی سیاسی خۆی دوای نزیکەی ٢٠ ساڵ زیندانیکردن، ململانێ و هاوپەیمانی و مشتومڕ. کریستیان ویلهێلم 

کریستیان ویلهێلم

واڵتەر وۆڵف کریستیان ویلهێلم واڵتەر وۆڵف سیاسەتمەدارێکی ئەڵمانییە لە یەکێتی دیموکراتی مەسیحی کۆنەپەرست. لە ساڵی ٢٠١٠ بە سەرۆکی ئەڵمانیا هەڵبژێردرا، و وەک پارێزەر سوێندی یاسایی خوارد، هەروەها لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٣ بۆ ٢٠١٠ وەک سەرۆکوەزیرانی ساکسۆنی خواروو سوێندی یاسایی خوارد. یەکەم سەرۆکی کاسۆلیکی ئەڵمانیا بوو لە ساڵی ٢٠١٢. کریستیان وۆڵف سەرۆکی ئەڵمانیا نامەی دەستلەکارکێشانەوەی خۆی لە پۆستەکەی پێشکەش کرد، دوای ئەوەی داواکاری گشتی داوای هەڵگرتنی پارێزبەندییەکەی کرد بەهۆی گومانی وەرگرتنی قەرزێکی کەم سوود بە بڕی ٥٠٠ هەزار یۆرۆ لە هاوڕێیەکی دەوڵەمەندی خۆی، داوای هەڵگرتنی پارێزبەندییەکەی کرد ، سەرۆک کۆمار لە سەرەتاوە هەوڵی داوە ڕێگری لە بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرتی قەرزەکە لە ڕۆژنامەی “بیلد” بکات و کاتێک تۆمەتەکانی سەری پەرەی سەند، داوای لێبوردنی لە ڕۆژنامەکە کرد و لەگەڵ ئەوەشدا دەستلەکارکێشانەوەی خۆی لە پۆستی سەرۆکایەتی پێشکەش کرد. 

ڕۆبێرت فیکۆ یان کۆسیاک ڕۆژنامەنووسێکی لێکۆڵینەوەی سلۆڤاکییە و لێکۆڵینەوەی جددی لەبارەی پەیوەندییەکانی نێوان سیاسەتمەدارانی سلۆڤاکیا و مافیای ئیتالیا بڵاوکردووەتەوە بە مەبەستی ئەنجامدانی چەندین تاوانی گەندەڵی. دوای بڵاوبوونەوەی لێكۆڵینەوەكان، سلۆڤاكییەكان سەریان سوڕما بە دۆزینەوەی تەرمی ئەو رۆژنامەنووسە و دەزگیرانەكەی دوای ئەوەی لە ماڵەكەی خۆیدا تەقەیان لێكرا، لە ساڵی 2018. ناڕەزایی توندوتیژ لەلایەن خەڵكەوە سەریهەڵدا لەسەر كوشتنی كۆچیاك و دەزگیرانەكەی، كە دواجار سەركردایەتی لێكەوتەوە بۆ دەستلەکارکێشانەوەی سەرۆکوەزیران ڕۆبەرت فیکۆ و وەزیری ناوخۆ و سەرۆکی پۆلیس هەروەها. 

لەدایکبووی ساڵی ١٩٥٥ سیاسەتمەدارێکی ئیسپانییە و لە ساڵی ٢٠١١ەوە سەرۆکوەزیرانی ئیسپانیایە، سەرۆکی پارتی جەماوەری کۆنەپەرست بووە، هەروەها سەرۆکی ئۆپۆزسیۆن بووە لە پەرلەمانی ئیسپانیا. لە ساڵی ٢٠١٨ پەرلەمانی ئیسپانیا متمانەی لە ماریانۆ راخۆی سەرۆک وەزیران سەندەوە لەسەر پاشخانی تۆمەتی گەندەڵی کە بەدوای چەند پیاوێکی ئەو پارتە دەسەڵاتدارەدا کەوت کە سەرۆکایەتی دەکات.و ئەندامانی ئێستای پارتەکەی، کە دواتر بووە هۆی لێسەندنەوەی متمانە لە دژی ئەو و ئەو دان بە شکستدا بنێت، پیرۆزبایی لە سەرۆکوەزیرانی نوێ دەکات کە جێگەی گرتەوە. 

یانس جانسا لە ساڵی ٢٠١٣ پەرلەمانی سلۆڤینیا دەنگیدا بە لادانی سەرۆکوەزیرانی سلۆڤینیا جانج جانسا، دوای گومانی لەسەر بەرپرسیارێتی باج و تۆمەتبارکردنی لە مێژە بە بەرتیلدان کە پەیوەندی بە گرێبەستی چەکەوە هەبوو. لەماوەی 20 ساڵی رابردوودا زیاتر لە 10 سەرۆك و سەرۆك وەزیران لە وڵاتە جیاجیاكانی ئەوروپا بە تۆمەتی جۆراوجۆری گەندەڵی و بەرتیل و خراپ بەكارهێنانی پۆستەكانیان دادگایی كراون، لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كراوە یان لەكار لابراون، ئەمە جگە لەوەی چەندین وەزیر و بەرپرس و بەرپرسی باڵای تر لە... وڵات. کە کیشوەرەکەی کردە کابوسێکی ڕاستەقینە بۆ کەسانی گەندەڵ و خاوەن دەسەڵات و کاریگەری. کاتێک سەرۆک یان کەسی کاریگەر بڕیار دەدات کە بەردەوامی حکومەت بۆ هەندێک میتۆد پێویستە، و ئەم چەمکە جەوهەرەکەیە، ئەگەر زۆرێک پێیان وایە وڵاتانی ئەوروپا نزیکە لە گەندەڵی، بەڵام بە وردی سەیر بکەین، وێنەکە ئەوەندە گوڵاوی دەرناکەوێت، وەک کیشوەری کۆن شاهیدی بوو لە ٢٠ ساڵی ڕابردوودا تەنها، دەستلەکارکێشانەوە یان دەرکردنی نزیکەی ١٠ سەرۆکی دەوڵەت و حکومەت بە تۆمەتی گەندەڵی و بەرتیل و ئیستغلالکردنی کاریگەرییەکانی

 زۆر هەوڵم دا بە گەڕان بەناو لیستی ئەو سەرۆک دەوڵەتانە یان حکومەتە عەرەبانەی کە بە تۆمەتی گەندەڵی یاخود خراپ بەکارهێنانی کاریگەری لە سەردەمی دەسەڵاتیاندا لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە، دەرکەوت کە تا ئێستا هیچ سەرۆکێکی عەرەبی لە نووسینگەکەیدا دادگایی نەکراوە.