ئەگەر باس لە گەورەترین بیرمەندانی ڕابردوو بکەین، ئەوا بە دڵنیاییەوە ناوی فەیلەسووفی ڕۆشنبیری هۆڵەندی بەنێدکت سپینۆزا (١٦٣٢-١٦٧٧) دەبیستن.

سپینۆزا بە "فەیلەسووفی بارۆک" ناسراوە، چونکە جیهانبینییەکەی هەمەچەشنترینە و توخمەکان تێکەڵ دەکات: میتافیزیک، ستۆیکیزمی کۆن، عەقڵانیزمی سەدەی ناوەڕاست، مرۆڤگەرایی رێنێسانس و دواجار زانستی سروشتی.

باروخ دی سپینۆزا لە بنەماڵەیەکی جولەکەکانی سێفاردەوە هاتووە کە باوباپیرانیان دوای دەرکردنی لە پورتوگال لە ئەمستردام کۆتاییان هات. لە دووەم هاوسەرگیری مایکل دی سپینۆزا لەگەڵ هانا دیبۆرا لەدایکبووە. باوکی ئەو کوڕە كارگەیەكی میوەی هەبوو. کاتێک باروخ تەمەنی شەش ساڵ بوو، دایکی بە نەخۆشی سیل کۆچی دوایی کرد.

باروخ لە منداڵیدا نێردراوە بۆ ئێتز چایم کە قوتابخانەیەکی ئاینی سەرەتاییە و لەوێ فێری زمانی عیبری و تەورات و تەلمود بووە و هەروەها فێری تیۆلژیا و ڕیتۆریکی جولەکە بووە. ئەو گەنجە لە ڕۆژانی خوێندندا بەرهەمەکانی ئاریمۆتێلێس و ئەڤیسینا و ئاڤێرۆس و فارابی بە ڕێکخستنی مایمۆنیدس دەخوێندەوە، هەروەها مایمۆنیدس خۆی و ئەبراهام ئیبن عەزرا و گێرشۆنیدەس و ئەبراهام کۆهین هێرێرا و فەیلەسووفەکانی تری جولەکە. یەهودا ئابەربانێلی نیوئەفلاتونی. جگە لە زمانی عیبری، زمانەکانی لاتینی و فەرەنسی و ئیتاڵی خوێندووە و بە زمانی پورتوگالی و ئیسپانی و هۆڵەندی قسەی کردووە.

دوای مردنی باوکیان، باروخ و گابرێلی برای دەستیان بەسەر کاروباری خێزانەکەدا داگرت. بەڵام زۆری نەخایاند باروخ تووشی کێشە بوو. لەبەرئەوەی زۆرجار بۆچوونی هەڵەی دەردەبڕی و لەگەڵ نوێنەرانی دانپێدانانەکانی نەتەوەکان و بەتایبەت هاوکارەکانی و پرۆتستانتەکانی بەرکەوتەی هەبووە، لە ساڵی ١٦٥٦دا بە بیدعەچی تۆمەتبار کرا و لە کۆمەڵگەی جولەکە دەرکرا.

باروخ ناوی خۆی گۆڕی بۆ بینیدیک و پشکی خۆی لە کاروباری خێزانەکەی بە براکەی فرۆشت و ڕووی لە ئۆڤەرکێرک (گەڕەکێکی گەڕەکی ئەمستردام) کرد. بەڵام دوای ماوەیەک گەڕایەوە ئەمستردام و چووە ناو پەیمانگای تایبەتی یەزیدی پێشووی ڤان دێن ئێندێن. ئەو گەنجە لەماوەی خوێندندا زمانی لاتینی بەرەوپێش دەبات و یۆنانی و فەلسەفە و زانستە سروشتییەکانی خوێندووە، هاوکات فێری وێنەکێشان و وردکردنی چاویلکەی بینایی بووە. هەروەها لە کۆلێژ زمانی عیبری خوێندووە.

وردە وردە لە دەوری بێنتۆ یان (بینیدیکت سپینۆزا)، بازنەی هاوڕێ و خوێندکارەکانی کۆبوونەوە. لە هەمان کاتدا کۆمەڵگەی جولەکە لە ئەمستردام زۆر نیگەران بوون لە چالاکییەکانی و ئەو کاریگەرییەی لەسەر مێشکی كە هەیبوو. لە ساڵی ١٦٦٠دا کەنیسەی ئەمستردام بە فەرمی بانگەوازی ئەنجومەنی شارەکە کرد کە ئەم گەنجە لادەرە تاوانباری بکەن، چونکە نوێنەرایەتی "هەڕەشەیەک" دەکات بۆسەر لە خوا ترسان و ئەخلاق. دوای ئەوە، سپینۆزا ناچار بوو بۆ هەمیشە خاکی زێدی خۆی بەجێبهێڵێت.

لە گوندی ڕینسبورگ لە نزیک لایدن نیشتەجێ بوو، کە ئەوکات ناوەندێكی قەرەباڵغ بوو. لێرەدا پیشە و پەرەی بە بۆچوونەكانی دا، کە لە کۆلێژدا و داهاتێکی بەردەوامی بۆ بەدەستهێنا. لە شاری ڕینسبورگ، سپینۆزا یەکەم کتێبەکانی کتێبی (کورتەیەک لەسەر خودا و مرۆڤ و بەختەوەرییەکەی، نامەیەک بۆ باشترکردنی عەقڵ، بنەماکانی فەلسەفەی دیکارت و ئەخلاق)ی نووسیوە.

كەم كەم سپینۆزا لەناو بازنە زانستی و فەلسەفیەکانی ئەوروپادا ناوبانگێکی زۆری پەیدا کرد. زۆرجار ڕاوێژی بە خوێندکارانی زانکۆی لیدن دەکرد، و لە ساڵی ١٦٦١ سپینۆزا سەردانی یەکێک لە سەرکردەکانی ئەکادیمیای شاهانەی لەندەنی دەکرد، هێنری ئۆڵدنبێرگ (١٦١٨-١٦٧٧). دوای ئەوە ساڵانێکی زۆر نامەی بۆ دەنێرنێت.

لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٦٦٣دا، سپینۆزا ڕووی لە شاری واربۆرگ کرد کە لە نزیک لاهای. لەوێدا کریستیان هیوگنس (١٦٢٩-١٦٩٥)، فیزیازان و بیرکاری بەناوبانگی ئەو سەردەمەی ناسی، هەروەها فیلۆلۆژیست گێرهارد ڤۆس (١٥٧٧-١٦٤٩) کە بەرهەمەکانی کاریگەرییان لەسەری هەبوو.

گاگا لە ساڵی ١٦٦٤دا کتێبی (بناغەکانی فەلسەفەی کارتێزی) بڵاودەکاتەوە، کە تاکە بەرهەمی تەواوی ژیانی سپینۆزا بوو، کە لەژێر ناوی خۆیدا چاپ و بڵاوکرایەوە، هەروەها کتێبی (مێتافیزیکی رەنگدانەوەی)، لە ساڵی ١٦٧٠دا کتێبی (تیۆلۆژی-سیاسی) بە بێ ناو بڵاوکرایەوە، دوای ئەوە نووسەر بە سیكۆلارێكی توندڕەو دادەنرا. فەیلەسووف تەنیا بە پاڵپشتی برایانی دەسەڵاتداری ئەوکاتی دی ویت (یەکێک لەوانە یان دی ویت (١٦٢٥-١٦٧٢) پابەند بوو بە بۆچوونەکانی کارتێزیەوە) بۆیە بە شێوەیەکی زۆر جددی گۆشەگیری نەدەکرا.

لە مانگی ئایاری ساڵی ١٦٧٠ سپینۆزا ڕووی لە گاگا کرد. لە ساڵی ١٦٧٣ پێشنیارێکی هەڵبژێردراوانی ئەوکاتی ژوورەکەی ڕەتکردەوە بۆ وەرگرتنی کورسی فەلسەفە لە زانکۆی هایدلبێرگ و بانگێشەی بۆ دەکرد کە ئازادی ڕادەربڕینی لێ زەوت کراوە. لە ساڵی ١٦٧٥دا ئەخلاقی تەواو کرد و بۆچوونە فەلسەفییەکانی خۆی بە سیستماتیک کرد، بەڵام بۆ ماوەیەکی زۆر لە بڵاوکردنەوەیان دوودڵ بوو ، چونکە تا ئەو کاتە برایانی دی ویت لە ئەنجامی هەڵچوون و شۆڕشە سیاسییەکان کوژران. حکومەت لە وڵات دروست کرا. لەڕاستیدا وێنە دەستنووسەکانی کتێبەکە لە نێو نزیکترین هاوڕێکانی سپینۆزادا بڵاودەبوونەوە