جاشى کورد لە مێژودا لە جاش و خۆفرۆشى هیچ نەتەوەو گەلێکى دیکەى سەر ئەم گۆى زەویە ناچێت ، مرۆڤ کە لاپەڕەى رۆژنامەکانى سەردەمى بەعس بە تایبەت کوردیەکان هەڵدەداتەوە و دەبینێ چۆن جاشەکان شانازى بە کورد کوشتنەوە دەکەن و خۆیان پێ پاڵەوان و ئازایە ، توشى شۆک دەبێت ئەوە چ ئاوەزێکە شانازى کردن بە خیانەتەوە ، من دەمێکە پڕۆژەى کتێبێکى تایبەتم لە سەر جاشى کورد دەست پێکردووەو لەوێدا زۆر پرسیار وەڵام دەدرێتەوە بۆیە ئێستا و لەم بابەتەدا بەلاى ئەو خاڵانەدا ناچم بە ئومێدى ئەوەى بڕەخسێ و ئەو کتێبە تەواو بێت و روناکى ببینێت ، جاش و خۆ فرۆشى هیچ نەتەوەیەک نابینینیتەوە بڵێت " جاشایەتى و پاشایەتى " جاشى کورد ، جاشایەتى و خۆ فرۆشى بە پاشایەتى دەچوێنێت ، ئەمەش هەر لەبەر ئەوەى حکومەتە دژەکانى کورد بارى دەرونى و کەسێتى کوردیان هەڵسەنگاندوەو دەزانن چەند فشەى بە خۆى دێت کاتێ بە کڵاشى پەڕۆین و قاتى کوردیەوە خۆى بادەدات و کورد وتەنى شا بە سەپان نازانێت .

پرۆسەى ئەنفالکردنى کوردستان لە سەرەتاتا کۆتاى 1988 جاش لە هەموو قۆناغەکاندا پێش قەرەوڵى دوژمن بوو ، لە هەر هەشت قۆناغەکەى ئەنفالدا جاشەکان بە شانازیەوە باسى رۆڵى خۆیان دەکەن و تەنانەت هەندێکیان ئەوەندە بە وێرانکردنى کوردستان خەنین خۆیان وەک پاڵەوان وێنا دەکەن ، لە هەر هەشت قۆناغەکەى ئەنفالدا زۆرترین فەوجە جاشەکان ، مەفرەزە خاسەکان بەشداریان کردووەو بە شى زۆرى ئەو فوجانەش لە رۆژنامەکانى بەعسدا چاوپێکەوتنیان لە گەڵ کراوە ، بە گەڕانێکى سەر پێى ناوى دەیان فەوجت دەستدەکەوێت ، کە موستەشارەکانیان شانازى بە کارەکانیانەوە دەکەن .

ئێمە لێرەدا تەنها ژمارەى فەوجەکان دەنووسین و ناوى موستەشارەکان و ژمارەى چەکدارەکان نانووسین ، کە هەڵبەت ئەوەش پێویستى بە کنە کردنە ، بەشى زۆرى ئەو فەوجانەى لێرە ژمارەکانیان دەنووسم ناوى موستەشارەکانیان لامە ، پێشتریش بەشى زۆرى لێرەو لەوێ بڵاو کراوەتەوەو دادگاى باڵاى تاوانەکانیش ناوى زیاتر لە چوار سەت بەرپرسیار، موستەشار ، ئامر مەفرەزەو بکەرى ئەنفالى نارد بۆ حکومەتى هەرێم بۆ ئەوەى بگیرێن ، بەڵام حکومەتى هەرێم و وەزارەتى ناوخۆى هەرێم ئەم داوایەیان پشتگوێ خست .

بە گوێرەى هەندێ سەرچاوە نزیکەى 500 فەوجى جاش و 480 هەزار جاش هەبووە، ئەمەى خوارەوە ژمارەى بەشێک لەو فەوجانەیە کە بەشدارى پرۆسەى ئەنفالیان کردووە ، هەموو ژمارەکانم لە رۆژنامەى هاوکارى دەرهێناوە " فەوجەکانى 35، 157، 96، 59، 174، 55، 20، 68، 172،205، 36، 81، 102، 94، 119، 226، 307، 28، 137، 90، 42، 54،52، 143، 196،240، 112، 224، 100، 50، 35، 26، 225، 138، 24، 16، 79، 109، هەتا دواى ئەمانە بەشێکى زۆر کەمن لە فەوجە بەشدارەکانى پرۆسەى ئەنفال " 

تەنها لە ئەنفالى یەکدا دە فەوج بەشدارى پرۆسەکەى کردوەو بە شانازیەوە باسى روخاندن و وێرانکردنى شەدەڵەو سەرگەڵ و بەرگەڵو ئەو ناوچە دڵگیرەى  کوردستان دەکەن و تێیاندایە گللەى ئەوەدەکات یەکەم فەوج بووە چووەتە ناو سەرگەڵوەوە کەچى وەک پێویست نیشانەى ئازایەتى نەدراوەتێ ئەو فەوجانەى بەشدارى پرۆسەى یەکەمى ئەنفالیان کردووە بریتین لە " فەوجەکانى 20، 5، 2، 23، 37، 109، 81، 96، 51، 36"بەرپرسى هەندێک لەو فوجانە کە ژمارەى هەندێکیان لە هەزار چەکدار زیاتر بووە بریتین لە " محێدین شێخ مەعروف ، ئیبراهیم حاجى ملۆ ، ئەسعەد هەرکى و هى دیکە " جگە لەوانەش موستەشار تەحسین محەمەد رەشید موستەشارى فەوجى 179 لە دیدارێکدا دەڵێت خاوەنى 1000 چەکدارین و بەشدارى قۆناغەکانى " 1، 2، 3، 4، 5، 6" ى ئەنفالم کردووە، تەحسین نمونەیەکە لە دەیان نمونەى ئەو موستەشارانەى بە جل و بەرگى کوردى و کڵاوو جامانەوە دەکەوتنە پێش بارق و عەلى حەسەن مەجید و سوڵتان هاشم و ئەیاد خەلیل زەکى و ئەوانى ترەوە بۆ راوکردنى کورد ، دۆستێک بۆى گێڕامەوە لە گوندەکانى قەرەحەسەن ئەوانیان بە زۆر لە رێگەو بانى کەرکوکەوە بردوە تا بە شۆفەڵ دێیەکانیان پێتەخت بکەن ، وتى لە یەکێک لە گوندەکان بەرپرسێکى سەربازى باڵا یەکێک لە موستەشارە بەناوبانگەکانى نارد بۆ سەیرکردنى چەمێکى بەردەمیان ، کاتێک کابراى موستەشار بە هەڵەداوان دەچێتە خوارەوە ئەفسەرەکە بە وانى دەورو بەرى دەڵێت " سەیرى کەن چۆن ئەسپێکە " نەتەحسین محەمەد رەشیدو نەیەک موستەشارى جاش بۆ یەکجاریش داواى لێبوردنیان لە میلەتەکەیان نەکرد ، نەک هەر ئەوە هەندێکیان بوونە پاڵەوان و شەهیدى فەرماندەى شەڕى ناوخۆ.

بێبەشدارى جاش چى دەکرا :

هەموو ئەوانەى کە وەک گەواهیدەرو شاهید باسى ئەو رۆژگارە دەکەن و ئێمەش کەم و زۆر خۆمان ئاگادا ر بووین ، ئەگەر پێشلەشکرى جاش و رێنیشاندەرى ئەوان نەبوایە رەنگە زەرەرو زیانەکان زۆر کەمتر بان ، خەڵکى جەلەمۆرد دەڵێن هۆکارێکى سەرەکى زۆرى ئەنفالى گوندەکەیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە جاشەکان سوپایان بردوەتە سەر بابە ڕووشەو ئەو ناوچانەى کە خەڵک خۆى لێحەشار دابوو، عوسمانى حاجى مەحمود لە بیرەوەریەکانیدا باسى ئەوە دەکات کە خەڵک بۆ خۆشاردنەوەو شمەک شاردنەوە شوێنى خۆیان هەبووەو حکومەت و سوپا بە ئاسانى پەى پێنەبردوون ، بەڵام جاشەکان بەشى زۆریان خەڵکى ناوچەکان بوونەو ئاگادارى کون و کەلەبەرى ناوچەکە بوونە .

چەکدارێکى قاسم ئاغاى کۆیە بۆى گێڕامەوە کە چۆن ئەوان پێش لەشکرى حکومەت داویانە بەسەر دڵى بالیسان و خەڵکێکى زۆریان گرتووەو کردوویانەتە دەست و دیارى خۆیان بۆ حکومەتى عیراقى ، هەر ئەو کەسە باسى کاریگەرى چەکى کیمیایى ئەو ناوچەیەشىبەسەر خەڵکەکەوە  بۆ باسکردم، چەکدارێکى خزمى خۆم کە لەبەر فیرارى پەناى بردبوە بەر رەبایەیەکى جاشەکان بۆى گێڕامەوە کە لە سەر سێ چوار بزن جاشەکان لە ناو یەکدا خەریک بووە یەکتر خەلاس بکەن ، ئەم ڕووداوە لە گوندەکانى قەڵاسێوکە بووە .

جاشەکان رۆڵێکى زۆریان لە سەرخستنى قۆناغەکانى ئەنفالدا بینى و ئەوان لە سوپاو لەشکرى بەعس خراپتر پەلامارى گوندەکان و ناوچەکانیان دەداو یەکێک لە ئامانجە سەرەکیەکانیشان تاڵانکردن و دەسکەوتى زۆر بوو ، سەرۆک جاشێک لە دیدارێکى هاوکاریدا سەبارەت ئەنفالى یەکەم دەڵێت " ئێمە یەکەم کەس بووین گەیشتینە ناوبارەگاى خیانەتکاران و سەریانمان پانکردەوە " ناوەڕۆکى قسەکە بەم جۆرەیە، ئەمە ئەگەر عەرەبێکى بەعسى بیڵێت رەنگە ئاساى بێت ، بەڵام کە کوردێک دەیڵێت ئیدى مرۆڤ لە بەردەمیدا سەرسام دەبێت ، ئەم گیانى خیانەت و گەلى خۆ کوژیە لەکوێوە سەرچاوەى گرتووە ، ئەم رقە چیە ، هەندێک لە جاشەکان وەک ئەوەى رقێک پاڵنەریان بێت ، پێش هەر بڕیارێکى حکومەت بۆ تاڵان و کوشتنى خەڵکى سڤیل ە هەروەها پێشمەرگە بە رۆژو بەشەو کەوتونەتە ناو ئەو گوندانەى کە شاڵاوەکانى ئەنفال لێیانەوە نزیک بووە و هەرچیان لە دەست هاتوە لە کارى نەشیاو کردوویانە .

ئەگەر وا دابنەین جاش بەشدارى ئەو پەلامارو کوشت و بڕەى نەکردایە ئەنفال ناکرا ، ئەوە وانیە چونکە بڕیارەکە ساڵێک پێشتر عەلى حەسەن مەجید بڕیارى لێدابوو ،بەڵام بەشدارى جاشەکان پرۆسەکەى پڕ زیان ترو کارەساتبار تر کرد ، هیچ هۆیەک نیە بۆ ئەوەى  بەشدارى دەستى جاسەکان لە ئەنفال بکێشینەوەو بڵێین با باسى جاشەکان نەکرێت ، بیانوشمان ئەوە بێت کە ئەمە لە پرسى جینۆسایدەکە کەم دەکاتەوە ، لە کاتێکا ئەوە هیچ راستیەکى تیانیە .

کەسێک بە ناوى سەلام مەحمود عەلى لە یەکێ لە ژمارەکانى هاوکاریدا دەنووسێت " رۆژى شەمە ى 11ى ئازارى ساڵى 1988، کارە پاڵەوانەکانى ئەنفال پشتى خۆ فرۆشانى شکاند " ئێستا کە ئەو رستەیە دەبینم و قسەى ئەو جاشانە دەخوێنمەوە کە باسى ئەنفال دەکەن ، جگە لەوەى دەپرسم چۆنیە ئێمە ئەو سەردەمە ئەم ناونانە سەرنجى رانەکێشاوین ،دواتر ئەوە چ  ئاوەز و لۆژیکێکە تۆ لە ناو دانى میلەتەکەى خۆت بە کارێکى پاڵەوانانە بزانیت ، ئایە هیچ نەتەوەو گەلێک هەیە لەسەر ئەم گۆى زەویە هێندەى کورد راوى خۆى کردبێت بۆ دووژمن .

بەر لە پرۆسەى ئەنفال عەلى حەسەن مەجید لاى بەعس وەک بەرپرسى دەفتەرى شیمال دەستنیشانکرا ، بارەگاى ئەو دەزگایەش هێنرایە کەرکوک ،عەلى حەسەن مەجید وەک بەرپرسى رێکخستنى باکور لە بیستى حوزەیرانى 1987 بڕیارى 4008ى دەرکرد ، بڕیارەکە بریتیە لە حەوت خاڵ و ئێمە لە نووسینى تردا بڵاومان کردوەتەوە ، هەروەها لە زۆر شوێنى تریش بڵاو کراوەتەوە ، بڕیارەکە خاڵى یەکەم هەموو گوندەکانى کوردستان بە شوێنى قەدەغە کراو ناودەبات ، خاڵى دووەم دەڵێت ئیتر قەدەغەیە مرۆڤ و ئاژەڵ لەو ناوچانە ببینرێن ، هەروەها فەرمانى تەققە کردن دەدات بە سەربازەکان بێ گەڕانەوە بۆ سەروى خۆیان ، خاڵى سێیەم دەڵێت هامو شۆو تۆوکردن و کشت و کاڵ و ئاژەڵدارى لەو ناوچانە بە تەواوەتى قەدەغەن ،لە خاڵى چوارەمدا دەستى سوپاو فەیلەق و یەکە سەربازیەکان ئاوەڵا دەکات بۆ کوشتنى خەڵک ، لە پێنجەم خاڵدا دەڵێت هەر کەس گیرا لە 15 ساڵ تا حەفتا ساڵ پاش وەرگرتنى زانیارى لێى پێویستە لە دار بدرێت و بکوژرێت ،خاڵى شەش و حەوت باسى لێکۆڵینەوەى خێرا لە گیراوەکان و هەروەها تاڵانى کەل و پەل و مەڕو ماڵات و پارەو هەموو شت دەکات و دەڵێت  سوپاو یەکە سەربازیەکان هەرچیان دەسکەوت بۆ خۆیان .

ئەم بڕیارە مەترسیدارە کە ئیدى بڕیارى جینۆسایدەو ئەو رۆژگارە بێکاردانەوەى نێو دەوڵەتى تێپەڕ دەبێت، لە حەوت پارێزگادا جێبەجێدەکرێت کە هەموو پارێزگاکان یان بە تەواوەتى کورد ، یان کوردیان تێدایە ، پارێزگاکانیش بریتین لە " سلێمانى ، کەرکوک ، هەولێر ، دهۆک ، موسڵ ، تکریت ، دیالە " پێش ئەم بڕیارە عەلى حەسەن مەجید چەندین جار لە گەڵ بەرپرسانى ئەم ناوچانەو موستەشارە کوردەکان کۆبوونەوە دەکات و هەڕەشەى توند لە هەموو کورد دەکات ، تەنانەت لە کۆبونەوەى لە گەڵ موستەشارە کوردەکاندا بە زمانێکى زۆر پیس و نەشیاو هێرش دەکاتە سەر کوردو موستەشارەکانیش ، بێئەوەى کەس بوێرێت قسەیە بکات ، ئەو دەڵێت هەموو یان وەک بزن سەر دەبڕم و واو وا دەکەم ، موستەشارە کوردەکانیش سەر کزو بێدەنگ لە بەردەمیدا دانیشتوون.

عەلى حەسەن مەجید پیاوێکى دواکەوتوى خوێنڕێژو " قەرەوى " بووە ، زمانى ئاکارو هەست و کەوتى سەربازیشى نەزانیووە ، مرۆڤێکى کەلەشەق و دڵ ڕەق بووە، جارێکیان سەدام حوسێن بە موکەڕەم تاڵەبانى دەڵێت ، ئەوەتا من دەمەوێ لە گەڵ کوردەکان رێکبکەوم ، بەڵام ئەوان ئامادە نین ، ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵى 1991 ، موکەڕەم تاڵەبانى دەڵێت ئاخر تۆ عەلى حەسەن مەجیدت ناردووە بۆ رێکەوتن لە گەڵیان ، قسەکە بەو مانایەیە کە عەلى پیاوى رێکەوتن و ئاشتى نیە .

هەر لەو ماوانەو دواتریشدا عەلى حەسەن مەجید بۆ سەرکوت و تۆقاندنى زیاترى موستەشارەکان چەند موستەشارێکى سزا دابە گرتن و تەنانەت لە ناودانیش ،لە گەڵ ئەوەشدا جاش و موستەشارەکان زیاتر دڵسۆزى خۆیان نیشانى بەعس و عەلى حەسەن مەجید دەدا .

لە دواى بڕیارە حەوت خاڵیەکەى عەلى حەسەن مەجید چەندین ڕووداوى خوێناوى و ناخۆش ڕوویاندا ، کە مرۆڤ تووشى شۆک و سەرسامى دەکات ، یەکێک لەو روداوانەى هەرگیز بیرم ناچێتەوە ڕوداوى کوشتنى خزمێکى خۆم بوو ، عەزەدین بە ئۆتۆمبیلەکەیەوە دەگەڕایەوە بۆ گوندەکەى خۆیان سەیدانى سەروو ، کۆپتەرەکانى بارق عەبدوڵا دەگەنە سەرى لە ئۆتۆمبیلەکە دایدەگرن ، هەموو دەرگاکانى ئۆتۆمبیلەکەى پێدەکەنەوە ، تەنانەت پشتوێن و مرادخانیەکەشى پێدادەکەنن، عەزەدین بوکێکى مناڵانەى بۆ مناڵەکەى کڕیووە ، تا ئەو ئێوارەیە دڵى خۆشبکات ، بەڵام کۆپتەرەکان پاش دورخستنەوەى عەزەدین لە ئۆتۆمبیلە لاندکرۆزەکەى ، سەرەتا سەیارەکەى بە بوک و کەل و پەلەکانى ناویەوە گڕ تێبەردەدەن ، دواتریش هەر لەوێ عەزەدین دەکوژن ، ئەمە نمونەیەکە لە هەزاران نمونەى لەو جۆرە.

جاشەکان لە دواى بڕیارەکەى عەلى حەسەن مەجیدەوە دەستیان ئاوەڵاتر بوو بۆ کوشتنى خەڵک و وەرگرتنى دیارى و خەڵات لە بەعس ، هەربۆیە لەو ماوانەدا کارەساتى زۆر ناخۆش روویاندا ، بۆنمونە سەربڕینى خەڵک و بردنەوەى سەرە بڕاوەکە بۆ بەعس بە ناوى ئەوەى ئەوە پێشمەرگە بووە ، یان وەک خۆیان دەیانگوت خۆفرۆشى سەر بە ئێران بووە ، لەو بارەیەوە چیرۆکى سەربڕینى شوان و خەڵکى سڤیلیشیان دەگێڕایەوە .

ئەوماوەیەى پێش دەستپێکردنى پرۆسەکە سەدان روداوى نەخوازراوى دور لە هەر ئاکارێکى مرۆڤایەتى ڕوویاندا و تەنانەت گەیشتە ئەوەى پێشمەرگە بۆ پاکبوونەوەى خۆى و بۆ نیشاندانى دڵسۆزى بە بە عس دەستى بچێتە هاوسەنگەرى خۆى و شەهیدى بکات ، لەو بارەیەوە چەندین چیرۆکى ئازار بەخش هەن .

عەلى حەسەن مەجید پێش دەستپێکردنى پرۆسەکە هەموو ئامادەکاریەکى کردبوو، فەوجە سوکەکانى جاشى ئامادە کردبوو فەوجە خەفیفەکان لاى بەعس ناویان "ئەفواج دیفاع وەتەنى" بوو، فەوجەکانى بەرگرى نیشتمانى ، جگەلەو فەوجانە سوپایەکى گەورەى لە فەیلەق و لیواو مغاویرو هێزى تایبەت و گاردى کۆمارى و هتد سازو ئامادە کردبوو ، لەوانە ،فەیلەقەکانى یەک دوو پێنج ،لیواکانى پاسەوانى کۆمارى ،فەوجە جیاجیاکانى مغاویر ، یەکەى کیمیاى و هێزى ئاسمانى و باشترین فیرقەو لیوا پیادەکان، هەموو ئەم هێزانەو دەیان فیرقەو لیواو یەکەى جیاجیا بە هەموو چەک و چۆڵێکى پێویستەوە بەردرانە دەرو دەشتى کوردستان و هەزاران گوند وێرانکران و هەزاران خەڵکى سڤیل بەرەو چاڵەکانى مردن بران ، سەبارەت بە ژمارەى ئەوانەى لە ناو دران ، عەلى حەسەن مەجید خۆى دان دەنێت بە کوشتنى سەت هەزار کەسدا ، لە کاتێکا کورد باس لە نزیکەى دوو هێندە دەکەن ، بەڵام راستیەکەى بە گوێرەى تاوانەکە و ئەو رێژە زۆرەى خەڵک لە بیست شارو شارۆکەو زیاتر لە 4000 هەزار گوند ، هەروەها کۆکردنەوەى خەڵک لە ئۆردوگا جیاجیاکان ، ژمارەکە زۆر لە 182هەزار زیاترە ، لەبەر ئەوەى ئەوانەى ئۆردوگاکانیش هەر بە نیازى مردن ئامادە کراون ، شێوازى دروستکردنى ئۆردوگاکان زۆر سەربازیەو بە جۆرێکە کە سوپاو دەسەڵات زۆر بە خێرایى بتوانێت کۆنترۆڵى بکات .

دواى کەمتر لە سێ ساڵ لە ئەنفالى کوردستان ، راپەڕینى خەڵکى کوردستان بە ڕووى بەعسدا هەموو ناوچەیەکى گرتەوە ، سەرەتا رانیەو حاجى ئاواو دواتر سلێمانى و سنورەکانى تر ، سنورى پارێزگاى سلێمانى کە لە ئەنفالدا زۆرترین زیانى بەرکەوت یەکەم شوێن بوو بۆ راپەڕین ، دواتر هەولێرو دواى ئەویش دهۆک دەستیان پێکرد ، هەموو ئەو جاش و موستەشارانەى کورد بە بڕیارێکى سیاسى بەرەى کوردستانى و بۆ بەرژەوەندى جزبە گەورەکان بەرلێخۆشبوون کەوتن ، ، ئەوەى سەیرە دواى لێخۆشبوون و پەیوەندى کردن بە پارتى و یەکێتیەوە دانەساکان و بەڵگە نامەیەکم لایە چەندین موستەشارو جاش داواى پەیوەندیان لە بەعس کردوەتەوەو بەعسیش داواو هەست و کەوتەکانیانى هەڵسەنگاندووەو بۆ هەندێک بە باشى زانیوەو بۆ هەندێکى تر بە خراپ ، ئەم نووسینە جێى بڵاو کردنەوەى ئەو بەڵگە نامەیە نیە ، بەڵام گرنگە بزانرێت کە جاش و موستەشارەکان لە ڕووى قانونیەوە لێخۆشبوونیان بۆ دەرنەکراوەو تەنانەت لە کاتى دادگاى کردنى تاوانبارانى ئەنفال و هەڵەبجە چەندین کەسیان ناوى هاتووەو لە سەر ئەو بنەمایە دادگاى باڵا وەک تاوانبار ناساندوونى .

ئەو جاشانەى بەرەى کوردستانى لێخۆش بوونى بۆ دەرکردوون لەهەر هەشت قۆناغەکەى ئەنفالدا بەشداریان کردووەو دەستیان بە خوێنى گەلەکەى خۆیان سوورەو پێویستە جگە لە دادگاى کردن ئەوانەى ماون داواى لێبوردن بکەن و داواى لێخۆشبوونلە کەس و کارى قوربانیەکان بکەن ، هەندێک لەوان خزم و کەس و کارى خۆیان داوەتە دەستەوە ، ئەو ماوەیەى کە پرۆسەى ئەنفال بە ڕێوە دەچوو تەواوى ئەو شارو شارۆکانەى قوربانیەکانیان بۆ دەهات زۆر لە سەربازگە دەچوون ، من شاهیدى زندوى سنورى چەمچەماڵ و شۆڕش و بەشێکى زۆرى کەرکوک و شوان وسەنگاوو قەڵاسێوکەو جەبارى و قەرەحەسەن و قادر کەرەم و ئەو ناوچانەم ، خۆم ئەو کاتە تەلەبەى دواناوەندى شەوانى چەمچەماڵ بووم ، ماڵیشمان لە خزم و کەس و کار جمەى دەهات ، هەر منیش لە گەڵ چەند هاوڕێیەکمدا بێناز ترین خۆپیشاندان و بە گژا چوونەوەى بەعسمان لە سنورى چەمچەماڵ بەرپاکرد .

هەڵبەت دەبێت ئەو راستیە بڵێن کە لە ناو جاشەکانیشدا خەڵکانێک هەبوون بە ناچارى یان لە بەر هەر هۆیەک بووبوون بە جاش ، واتە خەڵکى ئەو تۆشیان تیا بوو کە ئەو بارو دۆخەى پێناخۆش بوو ، بەڵام ناچار بوو ، وەک چۆن بە ناچاریش هەموو بڕیارەکانى بەعسى جێبەجێدەکرد .من ئەوە ناشارمەوە وەک چۆن خەراپەى جاسم بینبوە ، چاکەى جاشیشم بینیوە ، بەڵام ئەمە دەبێت قانون یەکلاى بکاتەوە ، کێ باش بووەو کێ خراپ ، چونکە هەندێک لە جاشەکان زۆر راشکاوانە دەڵێن ئێمە بە بڕیارى پارتى یان یەکێتى بووینەتە جاش .

ناوى هەموو ئەو موستەشارو بەرپرسە جاشانەى لە پرۆسەى ئەنفالدا بەشداریان کردووە ، ماون و لەبەردەستن ، تەنانەت ناوى ئەوانەش کە جاش و موستەشار نەبوونەو مەڕو ماڵات یان شت و مەکى ئەنفالکراوانیان تاڵانکردووە ، بەشێک لەو ناوانە لە دادگاى باڵاى تاوانەکان ناویان هاتووە ، بەشى زۆریان لە رۆژنامەى هاوکارى و شوێنى تر دیدارو چاوپێکەوتنیان هەیە ، زۆربەیان بە بۆنەى تایبەت و جیا جیا پیرۆزباییان لە سەدام کردووەو هەموو بروسکەو پیرۆزباییەکانیان ماوە ، من سەدان پیرۆزباى ئەوانم لە بەردەستە ، تێیاندایە ئێستا لە هەرێمى کوردستان شەهیدى فەرماندەو شەهیدى قارەمانە ، هەموو ئەوان پێویستە رووبەڕووى دادگاى تایبەت بکرێنەوە ، دادگایەک بۆ راستکردنەوەى دادوەرى و ڕوون نیشاندانەوەى مێژوو ، ئەمەى ئێمە لە سەر بەشدارى ئەوان دەینووسین نەتۆمەتەو نەبوهتان ، ئەوە دانپیانانى خۆیانە بۆ رۆژنامەکانى ئەو رۆژگارە کە خۆیان وەک پاڵەوان نیشانداوەو هەندێکیان شانازیان بەو نۆتى شوجاعەو نیشانەى ئازایەتیەوە کردوە ، کە بەعس پێى بەخشیوون ، بۆ ئەمەش هەموو وێنەکان ماون ، بۆیە کەس ناتوانێ نکوڵى بکات ، باسترین هەنگاویش بۆ لە قاودانى جاشێتى و دوو بارە نەبوونەوەى ئەو ناشرینیە داواى لێخۆشبوونە لە قوربانیەکان .

بیرمان نەچێت مناڵ و خوشک و باوک و براو دایک و هاوسەرى جاش نەک هیچ گوناهێکى لە ئەستۆ نیەو بەرپرسیارەتى جاشى ناکەوێتە سەر ، بگرە زۆربەیان هەر پێیان ناخۆش بووە کوڕەکەیان ببێتە جاش، تەنانەت ئەمە بۆ ناو هۆزو عەشرەتەکانیش وایە ، راستە بەشێکى زۆر لە سەرۆک عەشرەتەکان فەوجیان بۆ کراوەتەوە ، بەڵام راستیەکە ناشاردرێتەوە .هەر خودى وشەکەش لە ناو خەڵکا وەک جۆرێک لە بێزاندن بە کار دەهات و کەس و کارى جاشەکانیش بە هەمان ناو ناویان دەبردن .

پێویستى لێپێچینەوو لێپرسینەوە ئەرکێکە بۆ گێڕانەوەى دادوەرى و ساڕێژکردنى برینەکان هیچ کاتێک بۆ ئەوە درەنگ نیە ، وەک چۆن جولەکەکان هیچکاتێکیان بە درەنگ نەزانیووە بۆ دادگاى کردنى هەر نازیەکى کە شوێنیان دۆزیبێتەوە ، نەڤێتنامیەکان و نەکەس لەو جاش و خائینانە خۆش نەبوونە کە هاوکارى دوژمنیان کرددوە ، لیخۆش بوون هەمیشە وادەکات جاشێتى و جاش بوون و خیانەت ئاساى بێت و هەر کێ ویستى بیکات ، وەک چۆن تا ئێستا لە ناو کوردا برەوى هەیەو هەمیشە مەترسى ئەوە هەیە کە خەڵک ببنە پیاوى دوژمن و پشت لە گەلەکەى خۆیان بکەن .

دەبێت کارێک بکرێت کە جاشێتى وەک شانازى نەبینرێت ، کارێک کە جاشایەتى نەبێتە پاشایەتى و ببێتە رسوایى ، بۆئەوەى بۆ هەمیشە بکەوێتە پشتمانەوەو هەرگیز دووبارە نەبێتەوە .

بە کورتى لە ئەنفالدا :

500 فەوجى جاش و مەفرەزەى تایبەت  هەبوو ، کە ژمارەى چەکدارەکانیان لە 450 هەزار کەس زیاتر بوو 

زیاتر لە 95%ى گوندەکانى کوردستان وێران کران ، پیتەر گالبرێس کە بە ناو گوندە عەرەبیەکاندا بۆ کوردستان هاتوە دەڵێت هەموو گوندە عەرەبیەکان ماون و هەموو گوندە کورد نشینەکان روخێنراون ، بیست قەزاو ناحێ وێرانکران ، ئەنفال نزیکەى تەواوى باشورى کوردستانى گرتەوە لە خانەقین و کفریەوە تا زاخۆ .

قۆناغەکانى ئەنفالیش بەم جۆرە بوو :

ئەنفالى یەکەم : لە 9ى شوبات تا 19ى ئازار ، پەلامارە سەرەکیەکە لە 21ى شوبات بوو .

ئەنفالى دوەم : 23ى ئازار تا یەکى نیسانى 1988

ئەنفالى سێیەم : لە حەوتى نیشان تا کۆتاى ئەو مانگە .

ئەنفالى چوارەم : لە دووى ئایار تا هەشتى ئایار

ئەنفالى 5و 6و 7 کە هەرسێکیان پێکەوە دێن و بەشى زۆرى حەوزى پشدەرو بتوێن و قەڵادزێ و شەقڵاوە سنورى هەولێرى گرتەوە لە 15ى ئایار تا کۆتاى ئایارى خایاند .

مانگەکانى تەموزو ئاب بەردەوام کێوماڵ و پەلامار هەبوو.

دواقۆناغى ئەنفال کە قۆناغى هەشتەمەو بەعس ناویان ناوە "خاتمە "لە مانگى ئاب دەستى پێکرد بۆ سەر بادینان ، تا 5ى ئەیلو بەردەوام بوو ، رۆژى شەشى ئەیلول بەعس بڕیارى لێبوردنى گشتى دەرکرد ، بڕیارەکە جەلال تاڵەبانى  نەگرتەوە .