پیاوە ئاینی و دەسەڵاتدارەکانی باشوور دیوێکی کارەکانیان بۆ سیخوڕیی و دیوەکەی تریان بۆ بازرگانییە. نە سیاسییەکە بۆ دنیای دەکات، نە مەلاکەش بۆ دینەکەی. ئەوانەی دوای ئەمانەش کەوتوون سنوری بیرکردنەوەیان، عەقڵی ئەوانی تێنەپەڕاندووە.

لەناو تراژیدیای گەلێکدا، کە پارتەکان کردوویانە بە کۆمیدیا، خەڵکەکەی بە دەست مەلا و سیاسییەکانییەوە سەری لێتێک چووە، نازانێت شەڕ لەگەڵ عەقڵی خۆیادا بکات، یان لەگەڵ دەوربەرەکەی! لەناو ئەو هەموو گێژاوەدا ئەکتەرەکانی دەسەڵات و سەرلێشێواوەکانی ئەو گەلە، هەر یەکەیان رۆڵی خۆیان وەرگرتووە، کە دەبێت چی بکەن و چی بڵێن، لەوانە:
- کابرایەک کە دوێنی کۆمۆنیست و شیوعی بووە، بە پاساوی ئەوەی لەم دنیایەدا هیچی وەرنەگرتووە، ئەمڕۆ نوێژ دەکات، دەڵێت: بەڵکو بەم نوێژکردنە ئەو دنیای پێ مسۆگەر بکەم.
- یەکێکی دیکە پارتییە و سیخوڕی دەزگای پاراستنە، دەڵێت: من کەسێکی نەتەوەییم، قسە و جنێوی مزر و تەڕیش بە ناوگەڵی گەریلا و ژنانی یەپەژەی رۆژئاوا دەدات، دەشڵێت پەکەکە لە قەندیل چی دەکات بۆ ناڕۆنەوە بۆ وڵاتی خۆیان؟
- کابرایەکی تر یەکێتییە، بۆتە گۆڕان، خانەشینی دەسەڵات وەردەگرێت جنێویش بەو دەسەڵاتە دەدات، کە خانەنشینییەکەی دەداتێ. دوایی وەکو ئیخوانییەکی ئیسلامی داوا دەکات کە لە مزگەوتەکاندا وتارە ئاینییەکەی بخوێننەوە، وەک ئەوەی مەزگەوتەکان مەلا و وتاربێژیان کەم بێت.
- یەکێکی تر خەفیفەی سەردەمی بەعسە، هەموو حیزبێکی تاقیکردۆتەوە، ئیستا دەڵێت: ئەوەی ئاین لە سیاسەت جیابکاتەوە، کەسێکی خائینە.
- ئەمیتریان کۆنەنووسەری سەردەمی بەعسە، لەگەڵ بەرژەوەندی رۆژگاردا بوو بە گۆڕان، تا ئەو رۆژەی کردیان بە پارێزگار لە تاودا سوێی بووبوەوە، قورعان لە دەستی نەدەکەوتە خوارێ، ئەو دەستەی کە قورعانەکەی پێ هەڵگرتبوو، ئیستا دزی پێدەکات.
- کابرا پزیشکە و خوێندنی لە سودان تەواو کردووە، لە کوردستان دکتۆرە، وەکو قەسابێک رەفتار دەکات، دەڵێت: هەر نەخۆشێکی کافر بێتە لام، ناهێڵم بە ساغی لە ژێردەستم دەربچێت، دەیتۆپێنم. دەیەوێت مۆز لە ژنان حەرام بکات، دەفەرموێت: ئافرەت نابێت مۆز بخوات، چونکە ئافرەتی وا بێحەیا هەیە بە بەرچاوی پیاوەوە مۆز دەکرمێنێت. 

ئینجا کەمال وەرە لەناو ئەو هەموو پۆخڵەوات و نابەرابەریی و سەرلێشیواوەییەدا بتوانە وشەکانت بە جوانی ریزبکەیت و بیانکەیت بە نووسین، پێت وابێت دەتوانیت ئەو هەموو پیساییەی پێ رابماڵیت و هەموو شتێک بگۆڕیت!

- خانمێکی بەڕێز دەناسم، ژنێکی وشیار و تێگەیشتووە، گێڕایەوە، دەیگووت: ئێمە چوار پێنج خوشک و دوو سێ برا بووین، لە ژیانماندا نەماندی باوکمان جیاوازی لە نێوان کەسماندا بکات، کە دەچووە مزگەوت و دەهاتەوە زۆر میهرەبان و رووخۆش بوو، چونکە مەلاکانی ئەو سەردەمە، لە مزگەوتەکاندا راستگۆ و دەستپاک و داوێنپاک بوون، قسەیان لەسەر ئەو بابەتانە دەکرد، کە مرۆڤ لە توندوتیژی دووربخەنەوە، وەکو ئەم مەلا ئیخوانی و خائینانەی ئەمڕۆ نەبوون، کە باسەکانیان تەنیا لەسەر ژن و کچانە، تا پیاوان بەرامبەر بە ژن و کچی خۆیان پڕبکەن لە رق و کینە، کە دوای نوێژی مزگەوت بە دەموچاوی گرژ و مۆنەوە خۆیان بکەن بە ماڵەوەدا، پەلاماری کچ و ژنەکانی خۆیان بدەن.

---

بۆ پێشەکی و کۆتایی ئەم زنجیرە نووسینەم هەوڵ دەدەم بە کورتی هەندێک قسەش لەسەر ئاین بکەین، کە ئاین وەک هەموو بیروباوەڕێک، بەتایبەتی لە وڵاتە ئازاد و دیموکراتەکاندا، رێگاپێدراوە. هەموو کەسێک ئازادە بڕوا بە کام بیروباوەڕ و ئاین بهێنێت، هەرچەندە زۆربەی ئاینەکان ئازادیی تاکیان سنوردار کردووە و کۆمەڵگا بەرەو ئەو ئاراستەیە دەبەن، کە لە ئاینەکەیاندا رێگاپیدراو نییە، ئاینەکان لە رابردوودا رەفتاریان وا کردووە، بەتایبەتی لە ئەوروپا، بەڵام ئیستا دەسەڵاتی کەنیسە کەمبۆتەوە و نەماوە، بەپێچەوانەوە لە ئاینی ئیسلامدا تا ئیستا بەردەوامە و ئیسلامەکانی کورد لە هەوڵی ئەوەدان، کە کوردستان بکەنە ئەفغانستان و خۆیان دەسەڵات بگرنە دەست، بەرەو ئەو ئاڕاستەیە هەنگاو دەنێن.

هەڵبەت کاتێک ئاین دەبێتە دەسەڵاتێکی سیاسیی، کێشەکانی ناو کۆمەڵگادا، بەرەو زیادبوون هەڵدەکشێت و ئازادییەکانی تاک بەرتەسک دەبنەوە، دیموکراتی بوونی نامێنێت، لە ئاینی ئیسلامدا، هەرچی ئیسلام نەبێت، مافی مرۆڤبوونیان لیدەسەندرێتەوە، دەبێتە کۆیلە، ژن و کچ لەخوار پیاو و کەمێک لەسەرو ئاژەڵ سەیر دەکرێن. ژن دەبێتە کەرەستەی خۆشی رابواردنی پیاو. کاتێک ئاین دەسەڵاتی سیاسیی دەگرێتە دەست، هەموو مافە سەرەتاییەکانی هاوڵاتیبوونی لێدەسەندرێتەوە و سنوردار دەکرێت، بەو ئازادییەشەوە کە کەسێک بیەوێت ناسنامەی نەتەوەبوونی خۆی، وەک (مێژوو، زمان، کەلتور، ئەدەب، هونەر و مێژوو...هتد) بپارێزێت. بۆ کورد مەترسییەکە زیاترە، چونکە لە ئاینی ئیسلامدا دوژمنەکانی کورد باڵادەستن و کەسانی خۆفرۆشیان کردۆتە رابەری سیاسیی و دینیمان، کە دەخوازن کورد لەناوبەرن، بۆیە بە ناوی ئاینەوە پرۆگرامی مەلا و ئیخوانەکانی کوردیان کردووە، تا بەو ئاڕاستەیە کار بکەن و ناسنامەی کوردبوونی خۆی لەدەست بدات.

کلیک لەسەر ئەو کتێبەی عەلی باپیر بکە، هەر لە دوای راپەڕینی سالی ١٩٩١ ئەو مەترسییە بۆ کورد دروست بووە، کە نەوشیروان مستەفا بەبێ مەرج عەلی باپیری کردە هاوپەیمانی بزووتنەوەکەی خۆی.

عەلی باپیر: دەرد و دەرمانی بزووتنەوەی ئیسلامی

 لە ئاینی ئیسلامدا ئافرەت ژیانێکی خراپتر بەسەر دەبات، پێویستی بەوە نابێت وەک پیاو بکات، هەموو بەرنامەی کارەکانی لە ماڵەوە بۆ ئامادەکراوە، تەنیا دەبێت بڕیارەکان جێ بەجێ بکات و دەست و پلی رەنگین بێت. لێرەدا کەسی زیرەک و وشیار و خاوەن هزری قوڵ، یاخی دەبێت و هەموو یاسا و شەریعەتەکان دەخاتە ژێر پرسیارەوە، وەک کەسێکی ئازاد خۆی دەکاتە خاوەنی بیرکردنەوەی خۆی، کەسانی وەک: (کاک ئەحمەدی شیخ، مەحوی، نالی، مەولەوی، مەلای گەورەی کۆیە، ئەحمەدی خانی، مەولانا خالید، نەجمەدین مەلا، شێخ محەمەدی خاڵ و عەلادین سوجادی)، ئەمانە، کە موسوڵمانیش بوون و من لە ئیستادا ئەو ناوانەم بە خەیاڵدا هاتووە، لەگەڵ (ئۆشۆ و سارتەر، نیتشە. ستیڤان هاکین و ...هتد)، هەموویان خاڵێکی هاوبەشیان تێدا دەدۆزینەوە، ئەویش ئازادیی بیرکردنەوە و قبوڵکردنی یەکترە، ئەمیان بە بڕواهێنان، بە بوونی خودا، ئەویتریان بە نکوڵی کردن بە نەبوونی.

لێرەوە دەچینە سەر خاڵی هاوبەشی کەسانی سیاسیی و ئاینی لە باشووری کوردستان، ئەویش، وەک نمونە لەسەر رەوشتی بەرپرسی حیزبێکی دەسەڵاتدار، کە (دزیی، درۆزنی، ساختەچیتی، دەستپیسیی و داوێنپیسی، خیانەت و وڵاتفرۆشیی و ... هتد) هەموو ئەمانەی تێدا کۆبۆتەوە، هەمان رەوشت لە زۆربەی پیاوە ئاینیەکانی کوردستانیشدا دەدۆزرێنەوە، کە پڕاو پڕ کۆپی یەکترن، تەنیا جیاوازییەک لە پیاوە ئاینییەکەدا هەبێت و بە ئەرێنی بۆی گەڕابێتەوە ئەوەیانە، کە لەپاڵ ئایندا هەموو بێنامووسی و کارێکی خراپ دەکات، بەڵام بەپێی دەقی ئایەتێک، یان قسەی زانایەکی دینی دەتوانێت بیکاتە پاساو بۆ کارە ناشرینەکەی، خەڵکە ساویلکەکەش لێی وەردەگرێت، هەڵبەت
بۆ رەوادان بە فەسادیی و بێنامووسیەکانیان، پێویستییان بە کۆمەڵگایەکی نەخوێنەوارو دواکەتووە، بۆیە بەردەوام کاری لەسەر دەکەن، تا کۆمەڵگاش وەکو خۆیان فاسید و بەدڕەوشت و گەمژە بکەن، ئەمرۆ لە باشوور مزگەوتی زۆر، چایخانەی پڕ لە ئاپورەی بێکار و دەرمانخۆر، خەستەخانەی پڕ لە نەخۆش و پەککەوتە، بڵاوکردنەوەی مادەی هۆشبەر، کردنەوە و پەرەپێدانی شوێنی رابواردن و لەشفرۆشی (نێر و مێ)، هەموو ئەمانەیان برەو پێداوە، بەهەردوولا (بەرپرس و پیاوی ئاینی) خەریکی بەرهەمهێنانی فەسادین. هیچ کام لە پیاوە ئاینییەکان و بەرپرسە حیزبییەکان دژی یەکتر نیین و قسەناکەن، بۆ نمونە، کاتێک پیاوە ئاینییەکان باسی حیجاب و سەرپۆش و ناردنەوەی کچان بۆ ماڵەوە دەکەن، دەڵێن کچان واز لە خوێندن بهێنن، هیچ بەرپرسێک لە مەلایەک توڕە نابێت و کەسیان دژی ئەویتر قسە ناکەن، بە هەردوولا خەریکی فەسادکردنی کۆمەڵگا و پەراوێزخستنی ژن و کچانن. سووککردنی ئافرەت بەو شێوەیەی ئەمڕۆ ئەمانە دەستیان داوەتێ، سەرەنجامەکەی ئەوەی لێکەوتۆتەوە، کە ئافرەت کراوە بە کەرەستەی رابواردن و مامەڵەپێکردن بۆ کڕین و فرۆشتن، سیاسییەکان بۆ شەوی سووری خۆیان ئافرەت دەهێنن، پیاوە ئاینییەکانیش (چوار ژن) لە خۆیان حەڵاڵ دەکەن، ئەگەر بەرپرسەکە تەنیا شەوانی سووری هەبێت، ئەوا پیاوە ئاینییەکە هەموو شەو و رۆژێک دەکاتە سوور. بە هەموو پێوەرێکی ئەخلاقیی، نەک پێوەری ئیسلامی، بەرپرس و مەلا و پیاوەئاینییەکانی باشوور وەکو یەک بێ ئەخلاق و داوێنپیس و بەدرەوشتن.

نەوشیروان مستەفا یەکێکە لەو بەرپرسانەی، کە بەشێکی زۆر لە بەرپرسارێتی مێژوو ئێخەی دەگرێت، یەکەم وەک کەسی دووەمی یەکێتیی نیشتیمانی، دووەم، وەکو رێکخەری بزووتنەوەی گۆڕان، کە بووە هۆکاری بەهێزبوونی ئیسلامی سیاسیی و ئیخوانیییەکان.
ئیسلامی سیاسیی کە پرۆژەی داگیرکەرانی کوردستان و دروستکراوی تورکیا، ئێران، قەتەر، ئیمارات و وڵاتانی ترە، بەردەوام لە رێگای ئەم حیزبە ئیسلامییە کوردییەکانەوە کار لەسەر سڕینەوەی ناسنامەی کوردبوون دەکەن، تا کورد وەکو (موسوڵمانێک خۆی دروست بکات، نەک وەک نەتەوەیەکی جیاواز).

هەندێک لەو گەنجانەی، لە نزیکەوە نەوشیروانیان دەناسی و قسەی بۆیان کردبوو، دەڵێن: لە ساڵی 2015 بەدواوە نەوشیروان بڕوای بە کێشەی کورد نەمابوو، هەروەها قادری حاجی عەلیش ئەمەی پشڕاست کردەوە، کاتێک پێکەوە دانیشتین و باسی مادەی 140ی بۆ کردم، کە چۆن بەشێک لە نیشتیمانی کورد بە پێی بەندەکانی ئەو مادەیە لە کوردستان کرایەوە.

- ساڵی 1981 ئەو چەند مانگەی لە توژەڵە بووم، ئەو کاتە وردە کێشە کەوتبووە نێوان یەکێتیی و پاسۆکەکان، نەوشیروان لە ژوورەکەی خۆی دێتە دەرێ و لەو شاخەی بەرامبەریەوە دەڕوانێتە ئەو دیو بارەگای پاسۆکەکان، دانی جیڕ دەکاتەوە، بە دەوروبەرەکەی دەڵێت: رۆژێک دێت ئەم سەگبابانە بخەمە گۆڕی ئەجدادیانەوە.
- جارێکیان ساڵی 2008 لە پەیوەندییەکی تەلەفونیشدا لەگەڵ مندا، لە سەرەنجامی گفتوگۆیەکدا وتی:(چوار پارچە و رزگاری کوردستان قسەی دانیشتوانی ناو چایخانەیە). ئەو قسەیەی بۆیە کرد، چونکە وای دەزانی من وەکو پاسۆکەکان بیردەکەمەوە.

- هەروەها قادری حاجی عەلیش کۆمەڵێک نهێنی دیکەی بۆ باسکردم، لەوانە هۆکاری وازهێنانی لە بزووتنەوەی گۆران و ناکۆکی نێوان خۆی نەوشیروان مستەفا، وتی: کاک نەوشیروان هەموو بزووتنەوەکەی پڕ کردووە لە منداڵە ورتکەی ئیسلامی، ئەوانە لەناو گۆڕاندا وەک بۆمب چێنراون. وتی: من چەند جارێک ئەو مەترسییەم بۆ کاک نەوشیروان خستۆتە روو هەمیشە ئەو وەڵامەی دەدامەوە، کە دەبێت لەم جۆرە گەنجانە بهێنینە ناو بزووتنەوەکەمانەوە، بەمە دەتوانین زۆربەی ئەندامانی کۆمەڵ و یەکگرتووی ئیسلامیش بۆ لای خۆمان رابکێشین. لەو دواییەشدا کاتێک پزیشکەکان پێیان وتوبوو، تووشی نەخۆشی شیرپەنجە بووە، قادری حاجی عەلی گێرایەوە، کە دوای ئەوە وەکو جاران بڕوای بە سیاسەت و کێشەی کوردیش نەمابوو. بە قادری وتوبوو، کورد هەرگیز رزگاری نابێت.

نەوشیروان مستەفا لە سەرەتای دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕانەوە، بایەخێکی زۆری بە ئیسلامییەکان دەدا و بە لێشاو دەیهێنانە ناو بزووتنەوەکە و لە خۆی نزیک دەکردنەوە، باسی لە سەوابیتی دینی دەکرد، لەگەڵیاندا دادەنیشت پەیمانی پێدەدان و دەیگوت بزووتنەوەکەمان ئایدۆلۆژیی و عیلمانی نییە. هەروەک لە قسەی ئەم (مەلا کامەران)ـەدا دەردەکەوێت.

نەوشیروان کە لە سەردەمی ساڵانی شەستەکانی سەدەی رابوردودا، لەگەڵ دەرکردنی گۆڤاری (رزگاری)دا، وەکو کەسێکی مارکسیی و لینینی و ماویزم خۆی ناساندبوو، بەڵام دوای وازهێنانی لە یەکێتیی و دروستکردنی بزووتنەوەی گۆڕان، خۆی لە مەلا و پیاوە ئاینییەکان نزیک کردەوە، کۆڕ و کۆبوونەوەی لەگەڵیاندا دەکرد، دەچووە مزگەوتەکان و قورعانی بەرزدەکردەوە و ماچی دەکرد، دەچووە پرسەکانەوە، لچ و لێوی دەجوڵاند، نوێژی نەدەکرد، لێ وەک ئەکتەرێک رۆڵی نوێژکەرێکیشی دەبینی، هەموو ئەمانەی بۆ مەرامێکی سیاسیی دەکرد. لە گردی زەرگەتەش سەری ماری سڕ بووی گەرم دەکردەوە.

نەوشیروان زۆربەی ئەو لاوە گەنجە ئیسلامییە ئیخوانییانەی هێنایە ناو بزووتنەوەکەی، پۆست و رۆڵی گرنگی پێسپاردن، لەوانە: 

1. وشیار عەبدوڵڵا (کۆنە یەکگرتووی ئیسلامی)

2. هەڤاڵ ئەبوبەکر (کۆنە قەڵەمنووسی بەعسی)

3. د. یوسف محەمەد ( کۆنە پاسەوان و حەسحەسی یەکگرتووی ئیسلامی)

4. عەلی حەمە ساڵح (کۆنە کارمەندی رووداو)

5. عەبدوڵڵا مەلا نوری (کۆنە یەکێتیی)

6. کۆمەڵێک گەنجی ئیخوانیی دیکە، لە نمونەی مەلا کامەران.

من لەناو ئەوانەدا هەڤاڵ ئەبوبەکر و عەبدوڵڵای مەلا نورییم هەڵبژاردووە،  کە لەچاو ئەوانی دیکەدا کەمتر قسەیان لەسەر کراوە.