حەقیقەت و ڕاستی بە گشتی، واتا حەقیقەتی ڕەها و حەقیقەتی ڕێژەیی لە تێگەیشتن و بانگێشەکردنی مرۆڤەکان دا گەورەترین ئاریشەیە کە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی لە پێش ئاگایی مرۆڤ دا بە نەزانراوی ماوەتەوە. بۆیە حەقیقەت سەختترین چەمکی فەلسەفییە، کە تا ئێستا لەسەر ڕێژەیی بوون و ڕەهایی، مرۆڤاییەتی هاوسازنین، هەر ئەمەش وای کردووە، فەیلەسووفان و بیریاران بۆچوونی جودایان هەبێت، زۆرترین مشتوومڕی لەبارەیەوە کراوە. لەم شیکارییە دا لە ڕووانگەی ماتریالستییەوە شیکردنەوەی لە نێوان ڕەهایی و ڕێژەیی بوونی دەکەین.

حەقیقەت ئەو زانستەیە کە لەگەڵ ئەو شتەدا یەکدەگرێتەوە کە ڕەنگ دەداتەوە و بە پراکتیک تاقی دەکرێتەوە.

حەقیقەت بەرهەمی پرۆسەی هەستکردن بە جیهانە مرۆییە. بۆیە حەقیقەتیش بە پێی ئەم هۆکارانەی خوارەوە هەنگاو بە هەنگاو دروست دەبێت و پەرەی پێدەدرێت:

+ گەشەکردنی شتە بابەتییەکان؛

+ مێژوویی - مەرجە تایبەتەکانی تێگەیشتن؛

+ چالاکی پراکتیکی و چالاکیی مەعریفی مرۆڤ.

بەمجۆرە بەهۆی گۆڕانی چەندین فاکتەرەوە، ڕەنگە "زانیارییەک" ئەمڕۆ بە ڕاستی ناوببرێت، بەڵام لە داهاتوودا ڕەنگە ڕاستی نەبێت.بێدەنگی مردوو، وێنەیەکی سادە و کاڵ بێ مەیل، بێ جووڵە. له داهاتوو دەکەوێتە جووڵەکردن.

هەموو ڕاستییەکان بابەتییەت و ڕێژەیی و ڕەهای و کۆنکرێتییان هەیە.

+ بابەتییەتی حەقیقەت ئەوەیە بڵێین: گونجانی مەعریفە و واقیعی بابەتیی؛ سەربەخۆ لە ئیرادەی بابەتیی.

بۆ نموونە ڕێکەوتنی نێوان چەمکی "زەوی گۆییە نەک چوارگۆشە" لەگەڵ واقیعی بابەتیی یەکدەگرێتەوە؛ پشت بەو چەمکە نەریتییە نابەستێت کە هەزاران ساڵ پێش رێنێسانس بوونی هەبووە.

+ تایبەتمەندی حەقیقەت ئەوەیە بڵێین: مەرجداری هەر مەعریفەیەک، ڕەنگدانەوەی شتەکان لە ڕووی فەزا، کات، گۆشەی ڕەنگدانەوەی،...).

حەقیقەت کۆنکرێتە چونکە ئەو ئۆبژەی کە حەقیقەت ڕەنگ دەداتەوە هەمیشە بە شێوەیەکی کۆنکرێتی بوونی هەیە، لە ژێر هەلومەرج و هەلومەرجێکی دیاریکراودا لەگەڵ پەیوەندییە تایبەتەکاندا.

بۆ نموونە هەموو قسەیەکی تیۆرمی لە زانستەکاندا هەندێک مەرجی لەگەڵدایە بۆ دڵنیابوون لە وردییەکەی: “لە سنووری تەختەکەدا، کۆی گۆشەکانی ناوەوەی سێگۆشەیەک ٢ ڕاستە؛ ئاو لە پلەی گەرمی 100 پلەی سەدی بە ئاوی پاک و پەستانی دەکوڵێت.

+ ڕێژەیی و ڕەهای حەقیقەت ئەوەیە کە بڵێین: هەر حەقیقەتێک لە سنوورێکی دیاریکراودا بەتەواوی ڕاستە، و لە دەرەوەی ئەو سنوورەش، ڕەنگە ڕاست نەبێت؛ لە لایەکی دیکەوە هەر ڕاستییەک، لە هەندێک بارودۆخدا، تەنیا بەشێک لە واقیعی بابەتیی ڕەنگ دەداتەوە.

بۆ نموونە لە سنووری تەختەدا (بە کێشانی سفر)، کۆی گۆشەکانی ناوەوەی سێگۆشەیەکی ڕەها یەکسانە بە ٢ چوارگۆشە (ڕەها)، بەڵام ئەگەر ئەو مەرجە بگۆڕدرێت (بە کێشکردن جگە لە سفر)، ئەوا ئەو تیۆرمە چیتر نییە ڕاستە (ڕێژەیی)، پێویستە بە تیۆرمێکی نوێ تەواو بکرێت (پەرەپێدانی پرۆسەیەکی مەعریفی وردە وردە بۆ ڕاستییەکی تەواوتر - ڕاستییەکی ڕەها).

ڕاستی ڕێژەیی بریتییە لە زانینێک کە بە وردی ڕەنگدانەوەی واقیعی بابەتیانە بەڵام ناتەواو و ناتەواو و پێویستی بە تەواوکردن و ڕێکخستن هەیە لە گەشەکردنی زیاتری تێگەیشتندا.

لە ڕاستییەکی ڕێژەییدا ڕەنگدانەوەی واقیعی بابەتیی تەنیا لە هەندێک لایەن و بەشێکدا سنووردارە و بەهۆی بارودۆخی مێژووییەوە سنووردارە.

بۆ نموونە ئەم دوو قسەیەی خوارەوە هەردووکیان ڕاستن، بەڵام تەنیا ڕاستییە ڕێژەییەکان: (١) سروشتی ڕووناکی تایبەتمەندی شەپۆلی هەیە؛ (٢) سروشتی ڕووناکی سیمایەکی تەنۆلکەیی هەیە. لەسەر بنەمای ئەم دوو ڕاستییە دەتوانرێت بچینە سەر قسەیەکی تەواوتر: ڕووناکی سروشتێکی دووانەی هەیە وەک شەپۆل و تەنۆلکە.

لە ڕوانگەی ماتریالیزمی دیالێکتیکەوە، بە سروشتی خۆی، بیری مرۆڤ دەتوانێت ڕاستی ڕەهامان بۆ دابین بکات و دابین دەکات کە تەنیا کۆی گشتی ڕاستییە ڕێژەییەکانە.

هەر قۆناغێکی پەرەسەندنی زانست تەنۆلکەی نوێ بۆ ئەو کۆی گشتی حەقیقەتی ڕەها زیاد دەکات، بەڵام سنووری ڕاستی هەموو تیۆرمە زانستییەکان ڕێژەیین، هەندێک جار فراوان دەبن، هەندێک جار بچووک دەبنەوە، بەپێی گەشەی مەعریفە.

ڕاستی ڕەها و ڕاستی ڕێژەیی هەردووکیان ڕاستی بابەتین. کاتێک دان بە حەقیقەتدا دەنێین وەک بابەتی، وەک یەکێتییەک لە نێوان دوو ئاستی ڕەها و ڕێژەیی، ئەوەش مانای ئەوەیە کە حەقیقەت کۆنکرێتە.

- حەقیقەتی ڕێژەیی هەمیشە توخمگەلێکی تێدایە کە حەقیقەتی ڕەهایە. حەقیقەتی ڕەها لە ڕاستییە ڕێژەییەکان دروست دەبێت، کە بە ڕاستییە ڕێژەییەکان تەواو دەکرێت.

– جیاوازی نێوان حەقیقەتی ڕەها و ڕاستی ڕێژەیی لە سروشتی ئەواندا نییە بەڵکو لە ڕادەی گونجانیاندایە لەگەڵ ئۆبژەی ڕەنگدانەوەیدا. ئاست یان سنووری نێوانیان هەمیشە بوونی هەیە بەڵام بەردەوام دەسڕدرێتەوە و دادەمەزرێت.

پراکتیک تاکە پێوەرە بۆ حەقیقەت. تەنها لە ڕێگەی پراکتیکەوە و لەسەر بنەمای پراکتیک دەتوانین جیاوازی بکەین لە نێوان ڕاستی و هەڵەدا.

– پراکتیک ڕۆڵێکی وەهای هەیە، چونکە سوودی “گشتگیری”ی هەیە و واقیعی ڕاستەوخۆیە. لە ئەنجامدا پراکتیک دەتوانێت زانین "ماددی" بکات، زانین بگۆڕێت بۆ ئۆبژەی دیاریکراو و سۆزداری لە جیهانی بابەتیدا.

ستانداردە پراکتیکییەکان هەم ڕەها و هەم ڕێژەیین. بە ڕەهایی لەبەر ئەوەی پراکتیک تاکە پێوەرە. بەڕێژەیی لەبەر ئەوەی پراکتیک هەمیشە لە گۆڕان و گەشەکردندایە، بۆیە پێویستە تەواوکەر و پەرەپێدانی زانستی پێشووتر بکرێت.