راگوێزان، ده‌ربه‌ده‌ری، تاڵانکردن. ده‌ستدرێژیی، سوتماکردنی کوردستان، نکوڵیکردن، پاکتاوی ره‌گه‌زی، به‌کارهێنانی گازی کیمییایی، زیندوبه‌چاڵکردن، کۆمه‌ڵکوژی، ژیانی کۆیلەمەرگی، کولتور له‌نیوبردن و دزی. ئه‌مانه‌ ئه‌و خه‌سڵه‌تانه‌ن که‌ سیستێمی ده‌وڵه‌تی کۆلۆنیال له‌ کوردستاندا، پیاده‌ی ده‌که‌ن.

سه‌رانی ده‌وڵه‌تی داگیرکار، له‌ هه‌ر ده‌موکاتێکدا بووبێت، له‌ژێر هه‌ر ناو و دروشم و ئایدۆلۆژیایه‌کدا، بێت، سیستێمی ده‌وڵه‌تی کۆلۆنیال په‌یڕه‌و ده‌که‌ن. له‌ راستیدا گرنگ ئه‌وه‌ نییه‌، ئه‌و رژێمانه‌ی که‌ له‌ ده‌سه‌لآتدان، سه‌ر به‌کام ئایدۆلۆژیان. یان کام ده‌سته‌ و گروپن، ئه‌مانه‌ سێستێمی ده‌وڵه‌ت به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن. که‌ ئه‌ویش سیستێمی ده‌وڵه‌تی کۆلۆنیاله‌. که‌واتا هونه‌ری کاره‌که‌ له‌ سیستێمی ده‌وڵه‌یدایه‌.

ئه‌گه‌ر سه‌رنجێکی رژێمه‌ یه‌ک له‌ دوا یه‌که‌کانی ده‌وڵه‌ته‌ داگیرکاره‌کانی کو‌ردستان بده‌ین. ئه‌وا ئه‌و راستییه‌مان بۆ ده‌رده‌که‌وێت. له‌سه‌رده‌می دروستبوونی ده‌وڵه‌تی ئێراقه‌وه‌ له‌ لایه‌ن ئینگلیزه‌کانه‌وه‌، که‌ به‌ رژێمی پاشایه‌تی ده‌ستیپێکرد، به‌ که‌ریم، ئارف و به‌کر، سه‌ددام کۆتاییان هات. مرۆڤ ده‌پرسێت ئه‌و مافە‌ نه‌ته‌وه‌یانه‌ کامانه‌ن که‌ کورد له‌ سایه‌یی ئه‌م رژێمانه‌ی ده‌وڵه‌تی کۆلۆنیالی ئێراقه‌وه‌ پێی شادبووه‌..؟جگه‌ له‌ ئه‌نفال و جینۆساید، سوتماکردن و ژه‌هراویکردن و مینرێژ کردن و دزینی سەروەت و سامانی کوردستان.. تد.!

له‌ ئێرانی کۆلۆنیالدا. له‌ رژێمی (ره‌زا شا)(حه‌مه‌ ره‌زا)، (خومه‌ینی)له‌ ده‌وڵه‌تی سوریای کۆلۆنیالدا له‌ سه‌رده‌می (ئه‌سه‌د) و (به‌شار)دا، له‌ تورکیای کۆلۆنیالدا. له‌ سه‌رده‌می ئایدۆلۆژیا، فاشیه‌کانی (مسته‌فا که‌مال)(ئیننۆ)(دیمیرال)،(ئۆزال)(چیله‌ر)(ئه‌ربه‌کان)(ئه‌جه‌وید) و (ئه‌ردوگاندا) ئه‌م رژێم و سەرە فاشیزمەرەگ ەزپەرستانە.‌ هه‌ریه‌که‌یان سه‌ر به‌ ئایدۆلۆژیایه‌ک بوون..! به‌لآم کوا دۆزی کورد له‌ لای ئه‌م رژیم و ده‌سه‌لآتدارانه‌ چاره‌سه‌ر کراوه‌..؟ هه‌ریه‌ک له‌م رژێم و سه‌رانه‌ی ده‌وڵه‌ت،جێبه‌جێکاری ئادۆلۆژیای ده‌وڵه‌تن، که‌ ئه‌ویش سیستێمی کۆلۆنیاله‌ له‌ کوردستاندا.

که‌واتا له‌م راستیه‌وه‌ ده‌بێت کورد وه‌ک نه‌ته‌وه‌ هه‌ڵویسته‌ له‌سه‌ر (یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی) بکات، بۆ ئه‌وه‌ی که‌ بتوانێت به‌ره‌نگاری ئه‌و سیستێمه‌ کۆلۆنیاله‌ ببێته‌وه‌، که‌ ئه‌م ده‌وڵه‌تانه‌ له‌ کوردستاندا په‌یڕه‌وی ده‌که‌ن. ده‌بێت کورد ئه‌و تراژیدیانه‌ بگه‌یه‌نێته‌ ناو داموده‌زگا و سازییه‌ نێونه‌ته‌وه‌یه‌کان، له‌ سازشیی ناوچه‌گه‌ری و به‌ژه‌وه‌ندی خێزان و خێڵی به‌ دوور بگرێت. بۆ ئه‌وه‌ی که‌ کورد وه‌ک نه‌ته‌وه‌ ئه‌وه‌ مسۆگه‌ر بکات، که‌ جارێکی تر له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی فارس و تورک و ئاره‌به‌وه‌، رووبه‌رووی جینۆسایدی تر نابیته‌وه‌. ئه‌و گه‌ره‌نتییه‌ش به‌ بریاردانی مافی چاره‌ی خۆنیسین و رزگاری و سه‌ربه‌خۆیی و دیمۆکراتی مسۆگه‌ر ده‌کرێت.

ده‌با بزانین.. گه‌لانی تر که‌ وه‌ک گه‌لی کورد، هه‌مان چاره‌نوسیان رووبه‌روو بۆته‌وه‌، چۆن ئه‌و گه‌لانه‌ توانیان ئه‌و کاره‌سات و کۆمه‌ڵکوژیانه‌.. بکه‌نه‌ به‌رده‌باز و له‌ پێناوی ئازادی و سه‌رفرازی خۆیاندا به‌کاریانبهێنن..!؟

لیره‌دا ده‌خوازم هه‌ندێک وێنه‌ی ئه‌و کاره‌سات و کۆمه‌ڵکوژی کە جوله‌که‌کان، له‌ لایه‌ن نازیه‌کانه‌وه‌ به‌سه‌ریان هینرا، له‌گه‌ڵ تراژیدیای ئه‌نفالی به‌دناو کاره‌ساتی (چیای ئاگری)، هێرشه‌ دڕنده‌یه‌کانی (خومه‌ینی) له‌گه‌ڵ خوینه‌ری به‌ڕێزدا له‌م تێکسته‌ وه‌رگێڕاوه‌دا تاووتێ بکه‌ین. 

{هێتله‌ر و جوله‌که}‌، {کورد.... و تورکیا، ئێران، ئێراق و سوریا.} به‌ واتایه‌کی تر، تورک، فارس و ئاره‌ب... که‌س له‌م سێناوه‌ نه‌سڵه‌مێته‌وه‌.

کاتێک که‌ شؤڕشه‌کانی (ئاگرین) شه‌ڵاڵی خوێنکران، ئه‌وه‌ (تورک) ئه‌وکاره‌یان کرد، خۆ خه‌ڵکانی (تایلاندی) نه‌بوون.. 

کاتێک (خاڵخاڵی) لاوانی سنه‌ و مه‌هابادی به‌ کۆمه‌ڵ کوژ ده‌کرد... ئه‌وه‌ (فارس) بوون ئه‌و کاره‌یان ده‌کرد... خه‌ڵکی (کۆریا) نه‌بوون ئه‌و کۆکوژیه‌یان له‌ کورد کردبێت. 

کاتێک که‌ 182 هه‌زار خه‌ڵکی سفیلی کورد، 8 هه‌زار بارزانی، ئه‌نفالکران، 20 هه‌زار فه‌یلی بیسه‌روشوین و نادیارکران... هەڵەبجە کیمیاباران کرا، هه‌زاران گوند و شارۆچکه‌ ته‌ختی زه‌وی کران... ئه‌وانه‌ی ئه‌م کارانه‌یان ئه‌نجامدا... (ئاره‌ب) بوون. خه‌ڵکانێکی تر نەبوون، کە له‌‌ ناو ئه‌ستره‌یه‌کی تره‌وه‌ نه‌هاتبن.

کورد ده‌بێت له‌گه‌ل خۆی راستگۆ بێت...بۆ ئه‌وه‌ی که‌ به‌ ئازادی و سه‌رفرازی بگات... ده‌بێت سوور بێت له‌سه‌ر داوا نه‌ته‌وه‌یی و به‌ دادگایکردنی ده‌وڵه‌تی کۆلۆنیال و له‌ هه‌مانکاتدا بکه‌رانی تاوانه‌کان و داواکردنی ئه‌و زه‌ره‌رو زیان و دزین و تاڵانکردنه‌ که‌ به‌ دریژایی ئه‌و مێژووی داگیرکردنه‌ی له‌ کوردستان کردوویانه‌.

زاگرۆس زه‌رده‌شتی له‌ سویدیه‌وه‌ کردوویه‌ کوردی..!

رۆژی 4 ئۆکتۆبه‌ری 1942 مندالآن و ژنه‌ جوله‌که‌کان له‌ ئۆردوگای (میزۆجز) له‌ ئۆکرانیا، که‌ ده‌که‌وێته‌ شاری (ڕؤڤنۆ) له‌ لایه‌ن پۆلیسی ئاڵمان و چه‌کدارانی ئۆکرانه‌وه‌ گوله‌بارانکران.

رووداویکی تر به‌م جۆره‌ له‌ (دوبنۆ) له‌ ئۆکرانیا له‌ 5 –ی ئۆکتۆبه‌ری 1942 جێبه‌جێده‌کرێت، ئه‌م روداوه‌ دوای کۆتایی هاتنی جه‌نگ له‌لایه‌ن (هێرمان فرێدریچ) ئاشکراکرا.

ئه‌م سه‌ربازه‌ به‌م جۆره‌ روداوه‌که‌ ده‌گێڕێته‌وه‌. ده‌ڵێت:" من و هاوێ سەربازەکەم مۆێنیکێس، ملی راسته‌ رێگایه‌کمان گرت.. به‌ره‌و ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵکانه‌ ده‌چووین که‌ ‌هنرابوون. من و هاوڕێکه‌م ملماننا، که‌س رێگه‌ی پێنه‌گرتین. له‌و کاته‌دا گوێمان له‌ ده‌ستڕێژ و ده‌نگی گوله‌کان بوو، له‌ پشت ئه‌و کۆمەڵە چاڵ و که‌نده‌ڵانە هه‌ڵکه‌نراوه‌ ده‌هاتن کە ئامادەکرابوون..

ئه‌و مرۆڤانه‌ی‌ به‌ لۆری هێنرابوون، بریتیبوون له‌ پیاو، ژن و منداڵ.. ئه‌م مرۆڤانه‌ له‌ هه‌موو جۆره‌ ته‌مه‌نێکیان تێدا بوو. یه‌کێک له‌ سه‌ربازه‌ تایبه‌تیه‌کان، به‌ قامچیکه‌وه‌ به‌دیاریانه‌وه‌ راوه‌ستا بوو. ئه‌و سه‌ربازه‌ داوای له‌و مرۆڤانه‌ ده‌کرد که‌ جلوبه‌رگه‌کانی به‌ریان داکه‌نن. له‌ هه‌مانکاتدا فه‌رمانی ئه‌وه‌ی پێده‌کردن که‌ جلوبه‌رگی ده‌ره‌وه‌ ئاله‌ویدا دانێن، جلی ژیره‌وه‌ له‌ویدا، پێڵاو له‌ جێیه‌کی تردا، واتا شوێنه‌کان دیاری و ده‌ستنیشانکراو بوون. من بۆ خۆم کۆمه‌ڵێک پێڵاوی که‌ڵه‌که‌کراوم بینی.. نزیکه‌ی 800 بۆ 1000 جووت ده‌بوون. له‌ هه‌مانکاتدا جلوبه‌رگی زۆریش که‌ڵه‌له‌که‌ کرابوون.

ئه‌و مرۆڤانه‌ بێئه‌وه‌ی هاوار و پاڕانه‌وه‌ و گریان بکه‌ن، جلوبه‌رگه‌کانیان له‌به‌ری خۆیان داده‌که‌ند.

هه‌ر خیزانه ‌و پێکه‌وه‌ راوه‌ستابوون، یه‌کتریان له‌ ئامیز و ماچ ده‌کرد، گه‌ردن ئازادیان لێکدی ده‌کرد. ئه‌م مرۆڤانه‌ چاوه‌رێی فه‌رمانی سه‌ربازێکی تر بوون، که‌ ئه‌ویش به‌ خۆیی و قامچیه‌که‌ی ده‌ستیه‌وه‌ له‌ لایانه‌وه‌ راوه‌ستابوو. 

له‌ ماوه‌ی ئه‌و چاره‌که‌ کاژێڕه‌ی که‌ من له‌و دیمه‌نانه‌م ده‌ڕوانی،‌ که‌سێکم له‌و مرۆڤانه‌ نه‌دی که‌ هاوار و پاڕانه‌وه‌ یان نزایه‌ک بکات. من تێبینی خێزانیکم ده‌کرد که‌ 7 که‌س بوون.ژن و مێردیک، ئه‌م دوو هاوسه‌ره‌ ته‌مه‌نیان نزیکه‌ی 50 ساڵێک ده‌بوو، منداڵه‌کانیان..نزیکه‌ی 1ساڵ، 8 ساڵان، 10 سالآن هه‌روه‌ها دوو کچی گه‌وره‌شیان هه‌بوو، 20 و 24 ساڵان ده‌بوون.

ژنێکی پیری بسکسپی، منداڵێکی یه‌کساڵی له‌ ئامێز گرتبوو، گۆرانی بۆ ده‌گوت و ختوکه‌ی منداڵه‌که‌ی ده‌دا. منداڵه‌که‌ش ده‌خه‌نیه‌وه‌. دایک و باوکی مداڵه‌که‌ش به‌و دیمه‌نه‌ خوڕخوڕ فرمیسک له‌ چاویان ده‌باری. له‌و لاتره‌وه‌ باوکێک ده‌ستی کوڕه‌ منداڵه‌که‌ی گرتبوو، ته‌مه‌نی ئه‌و کوڕه‌ نزیکه‌ی 8 ساڵان ده‌بوو، باوکه‌که‌ له‌سه‌ر خۆ له‌گه‌ڵ کوڕه‌که‌ی ده‌په‌یڤی.. کوڕه‌که‌ش ده‌گریا، باوکی کوڕه‌که‌ هیمایه‌کی بۆ ئاسمان کرد و ده‌ستێکی به‌سه‌ری  کوڕه‌که‌یدا هێنا، دیار بوو شتێکی بۆ روونکرده‌وه‌.

ئه‌و سه‌ربازه‌ تایبه‌ته‌ی که‌ له‌لای ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ مرۆڤه‌وه‌ وه‌ستا بوو بانگی له‌ هاوڕێەکی سه‌ربازی کرد، ئه‌و سه‌ربازه‌ش هاتوو 20 که‌سی له‌و کۆمه‌ڵه‌ مرۆڤانه‌ جوودا کرده‌وه‌. ئه‌و سه‌ربازه‌ فه‌رمانی به‌و مرڤانه‌ کرد، که‌ به‌ره‌و ئه‌و چاڵه‌ هه‌ڵکه‌نراوه‌ بڕۆن که‌ گڵه‌که‌ی به‌رز و هەڵچنرا بووه‌. ئه‌و خیزانه‌ی که‌ من له‌ باره‌یانه‌وه‌ دووام له‌گه‌ڵ ئه‌م کۆمه‌ڵه‌دا بوون. ئێستاش وێنه‌ی ئه‌و کیژۆڵه‌ پرچ ره‌شه‌ لاوازه‌م وه‌ک خۆی دێته‌ پێش چاو، که‌ به‌به‌رده‌می مندا تێپه‌ڕی، به‌ ده‌سته‌کانی هێمای بۆ خۆی کرد گوتی"ته‌مه‌نم 23 ساڵه‌."

نازسته‌کان هه‌ر که‌ ده‌سه‌ڵاتیان گرته‌ ده‌ست، ده‌ستیان به‌ راوه‌دوونانی  هۆمۆسیکسواڵه‌کان کرد. نازسیه‌کان بڕوایان وابوو، که‌ ئه‌م گروپانه‌ له‌ ناو کۆمه‌ڵگادا، مه‌ترسی ئه‌وه‌یان لێده‌کرێت، که‌ له‌ رووی فیزیکی و ده‌روونی و ته‌ندروستیه‌وه‌، کاریگه‌ری زاوزێکردن له‌ ناو گه‌لدا که‌مبکه‌نه‌وه‌. واتا رێژه‌ی منداڵبوون که‌م ببێته‌وه‌. له‌به‌ر ئه‌وه‌ یه‌که‌کانی پۆلیسی نه‌هێنی، هه‌ڵمه‌تێکیان بۆ سه‌ر جێگای کۆبوونه‌وه‌ و ناو باڕ و ماڵه‌کان کرد. پۆلیس هه‌موو هێزیکی خۆی به‌کارهانی. ئه‌م هه‌ڵمه‌ت و گرتن و راوه‌دوونانه‌، کۆتایی به‌ ساڵانی ئازادی هانی. به‌مجۆره‌ نازیه‌کان یاسایه‌کی تونگوتیژیان دژی چالاکوانانی هۆمۆسێکسواڵیه‌کان به‌کارهانی. ئه‌م راوه‌دوونان و گرتنه،‌ سه‌رجه‌م ساڵی 1930 گرته‌وه‌ و گه‌یشته‌ ترۆپک.

بۆ ئه‌و مه‌به‌سته،‌ به‌رێوه‌به‌ری پۆلیسی نه‌هێنی (هیملێر) نوسینگەیەکی کرده‌وه‌. کاری ئه‌م (هۆبه‌یه‌) ده‌سنیشانکدن و سه‌رژمێری و ته‌نگهه‌ڵچنین، به‌ هۆمۆسیکسواڵه‌کان بوو. زۆر له‌ نازسته‌کان داوای ئه‌وه‌یان ده‌کرد، که‌ ئه‌و مرۆڤانه‌ی به‌و کاره‌ تاوان بارده‌کرێن، یان ئه‌و کاره‌ ده‌که‌ن له‌ سێداره‌ بدرین.

ژاماره‌ی گیراوه‌کانی ئه‌م ده‌سته‌یه‌،له‌ ساڵه‌کانی 1937 بۆ 1939 به‌ته‌واوی گه‌یشته‌ ئاستێکی بڵند. نزیکه‌ی 100000 مرۆڤی ئاڵمانی و نه‌مساوی گیران و تاوانبارکران.

10000 بۆ 15000 هه‌زار ره‌وانه‌ی زیندانه‌کانی ناو ئۆردوگا زۆره‌ملێکان کران. ئه‌م مرۆڤه‌ هۆمۆسێکسواڵیانه‌ ده‌بوو یه‌کی( سێگۆشه‌یه‌کی په‌مه‌یی) به‌ به‌رۆکیانه‌وه‌ بدرون. ئه‌م مرۆڤانه‌ له‌لایه‌ن پۆلیسی نه‌هینی و به‌ندیه‌کانی تره‌وه‌، که‌وتنه‌ به‌ر لۆمه‌ و توانج و فشار و ئازاردان و مامه‌ڵه‌ی تایبه‌ت و خراپیان له‌ته‌کیاندا ده‌کرد. زۆر له‌م مرۆڤه‌ هۆمۆسێکسواڵیانه‌ رووبه‌رووی مردن ده‌بوونه‌وه‌. ژماره‌ی ئه‌و مرۆڤانه‌ی که‌ له‌م کامپه‌دا ژیانیان له‌ ده‌ستدا، به‌ته‌وای له‌به‌ر ده‌ستدا نییه‌. به‌ڵام ئه‌و زانیاریانه‌ هه‌یه‌ که‌ 

ده‌ڵێت:"له‌ 60% ئه‌و مرۆڤانه‌ مردن."

نازیه‌کان له‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوون که‌ له‌ باره‌ی هۆمۆسێکسواڵیه‌وه‌ (ئایدۆلۆژی و زانست) پێکه‌وه‌ ببه‌ستنه‌وه‌. له‌ ئه‌نجامی ئه‌م هه‌وڵه‌یاندا زانستێکی ساخته‌یان ئافراند. به‌ مه‌به‌ستی گۆڕینی هه‌ڵسوکه‌وت و خوره‌وشتی هۆمۆسێکسواڵیه‌کان.

له‌ ساڵی 1920 وه‌ هه‌ندێک له‌ مرۆڤه‌ (زانستوانه‌کان)، پڕوپاگه‌نده‌ی ئه‌وه‌یان ده‌کرد، که‌ کارێکی به‌جێ و راسته‌، ئه‌و مرۆڤانه‌ بکوژن و له‌ ناوبه‌رن، که‌ بوونه‌ته‌ بار به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگه‌وه‌. ئه‌وان مه‌به‌ستیان مرۆڤه‌ (که‌مئه‌ندامه‌کان و ئه‌و مرۆڤانه‌ی که‌ نه‌شونمایان ئاسایی نه‌بوو). ئه‌م مرۆڤه‌ (زانستوانانه)‌ ده‌یانگوت" ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌ ژیانیان هیچ بەهای نییه‌." ئه‌م جۆره‌ بۆچوون و برۆکه‌یه‌، له‌لای نازیه‌کانه‌وه‌، به‌ شێوه‌یه‌کی خێرا بره‌وی پێدرا. 

نازیه‌کان ده‌یانویست مرۆڤه‌ ‌ته‌ندروسته‌کان بهێڵنه‌وه‌، به‌ڵام خۆ له‌ مرۆڤه‌ که‌مئه‌ندامه‌کان رزگارکه‌ن.

نازیه‌کان جوله‌که‌ و قه‌ره‌جه‌کانیشیان به‌ مه‌ترسیه‌کی گه‌وره‌ له‌سه‌ر ره‌گه‌زی ئاڵمان داده‌نا. هه‌ر ئه‌و هۆیه‌ش بوو، که‌ وا به‌ شیوه‌یه‌کی هۆڤانه‌ و ره‌گه‌زپه‌رستانه‌، به‌راگویزان و ده‌ربه‌ده‌رکردن و کۆمه‌ڵکوژی روبه‌رویان بوونه‌وه‌. 

نازیه‌کان، له‌گه‌ڵ مرۆڤه‌ (که‌مئه‌ندام و بەخشێنراوەکانی) ناو کۆمه‌ڵگه‌ یه‌کیان نه‌ده‌گرته‌وه‌. له‌ هه‌مانکاتدا ئه‌و مرۆڤانه‌یان به‌ هه‌ره‌شه‌ و مه‌ترسی له‌سه‌ر ره‌گه‌زی ئاڵمان داده‌نا، به ‌ناوی (مرۆڤه‌ بێبەهاکان) ناوزه‌دیان کردبوون. نازیه‌کان ئه‌و مرۆڤانه‌یان وه‌ک به‌رخۆر و ره‌نجبه‌ر له‌ رووی ئابوریه‌وه‌ ده‌بینی. هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش ده‌یانگوت:" ئه‌وانه‌ بارێکی گرانن به‌سه‌ر، مرۆڤه‌‌ ته‌ندرووست و به‌رهه‌مهێنه‌ره‌کانه‌وه‌‌."

زانا ره‌گه‌زناسه‌کان (ئه‌و مرۆڤانه‌یان،‌  بەبێەها ده‌بینی، تایبه‌تمه‌ندی و ره‌واڵه‌تی ئه‌م مرۆڤانه‌یان‌ به‌ (بۆماوه) په‌سن ده‌کرد و ده‌یان گوت:"ئه‌‌م تایبه‌تمه‌ندیه‌، به‌ شێوه‌یه‌کی ترسناک ده‌گوێزرێته‌وه‌ بۆ گیان و ژیان و ته‌ندروستی تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌." ئه‌و زانا ره‌گه‌زناسانه‌ ده‌یانگوت:"ئه‌م په‌رۆشی و دڵگه‌رمیه‌مان‌ بۆ پاکردنه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ و ره‌گه‌زی ئارییه‌."

ئه‌م راوه‌دوونان و زیندانی و کوشتوبڕه‌ی به‌ هه‌زاران هه‌زار مرؤڤانه‌،‌ پێناسه‌کردن و ناوزه‌دکردنیان له‌ لایه‌ن نازیه‌کانه‌وه‌ به‌ (مرۆڤه‌ بێبەهاکان) هه‌موو ئه‌و مرۆڤانه‌ی ئەگرته‌وه‌، هه‌ر له‌ سۆزانیه‌کانه‌وه‌، تا ئه‌و مرۆڤانه‌ی که‌ دوو جار کاریان دابونێ و نه‌یانکردبوو، به‌م ئایدۆلۆژیه‌ نازیه‌کان هه‌موو ئه‌م هاوڵاتی و مرۆڤانه‌یان به‌ سزا گه‌یاند، که‌ له‌گه‌ڵ ره‌وت و تێڕوانینی ئه‌واندا یه‌کی نه‌ده‌گرته‌وه‌.

نازیه‌کان ته‌نانه‌ت هه‌ڵه‌یه‌کی گچکه‌شیان به‌ ناته‌واوی گیانی (مرۆڤی بێبەها) پێناسه‌ ده‌کرد.

له‌ وڵاتی نازیه‌کاندا (نازیلاند) ئه‌و (زانایانه‌ی) ئه‌و کاته‌ که‌ توێژینه‌وه‌یان له‌سه‌ر (کریمیناڵ بایلۆژی) ده‌کرد. ئه‌و مرۆڤانه‌ی که‌ له‌م چینه‌دا پێناسه‌ ده‌کران، ئه‌مانیش له‌ ئۆردوگا و کامپه‌کان خزێنران، بۆ ئه‌وه‌ی که‌ چاودێریان له‌سه‌ر بێت و(زارۆکیان) نه‌بێت و ده‌یان خه‌ساندن. ئه‌م مرۆڤانه‌ش نیشانه‌ی (سێگۆشه‌یه‌کی ره‌ش) به‌به‌رؤکیاندا ده‌دورا.

له‌ 3 جولی 1935 یاسای ژن و ژنخوازی له‌ نێوان که‌سێکی ئاڵمان و که‌ سێکی بیانی نا (ئاڵمان) یاساخکرا. ته‌نانه‌ت ئه‌م (زاگۆنە - یاسا ) که‌سێکی به‌ره‌گه‌ز ئاڵمانیشی ده‌گرته‌وه‌ گه‌رچی که‌مئه‌ندامیش بێت.

له‌ 2 ئاوگوستی سه‌رکۆماری ئاڵمان (پاول ڤان هیندێنبۆرگ) مرد.

له‌ 19 ئاوگوستی هێتله‌ر بانگه‌وازی (ده‌سه‌ڵاتی سێیه‌می) راگه‌یاند.

له‌ مانگی ئۆکتۆبه‌ر و دێسێمبه‌ر، ره‌شبگیری هۆمۆسێکسواڵیەکان سه‌راسه‌ری ئاڵمانیای گرته‌وه‌.

له‌ مانگی ئاپریلی 1936 جوله‌که‌کان له‌ خزمه‌تی سه‌ربازی سڕکران.

له‌ 15 سێپتێمبه‌ر له‌ کۆبوونه‌وه‌یه‌کی نازیه‌کاندا (نورنبێرگ) ئه‌وه‌یان رونکرده‌وه‌، که‌ جوله‌که‌ بۆی نییه‌ له‌گه‌ڵ مرۆڤی به‌ره‌گه‌ز ئاڵمانیدا ژنوژنخوازی واتا هاوسەرگیری سازدەن.

له‌ ساله‌کانی 30 دا پتر له‌ 400 یاسا ده‌رچوو که‌ هه‌موویان له‌ مافی جوله‌که‌یان که‌مده‌کرده‌وه‌.

له‌ 26 نۆڤێمبه‌ر یاسایه‌ک ده‌رچوو، که‌(قه‌ره‌جه‌کان _ رۆمەکان) بۆیان نییه‌، ژنوژنخوازی له‌گه‌ڵ ره‌گه‌زی ئاڵماندا بکه‌ن.

له‌ 17 جونی 1936 به‌ڕێوه‌به‌ری گاردی تایبه‌ت (هێنریک هیملێر) بوو به‌ به‌ڕێوه‌به‌ری پۆلیسی ئاڵمان.

له‌ 16 ئاوگوستی هێتله‌ر یاریه‌کانی ئۆلۆمپیاتی له‌ به‌رلین کرده‌وه‌.

له‌ 13 مارسی 1938 وڵاتی نه‌مسا و ئاڵمانیا بوونه‌ یه‌ک وڵات.

له‌ مانگی ئاپریلدا بریاری ناونوسکردنی هه‌موو جوله‌که‌ و سامان و سه‌روه‌ته‌کانیان درا.

له‌ 15 جولی نوێنه‌ری 32 نه‌ته‌وه‌ له‌ (ئێڤیان) گفتوگۆیان ده‌رباره‌ی په‌نابه‌رانی جوله‌کان کرد.

له‌ 17 ئاوگوستی پێویستبوو، که‌ ژنه‌ جوله‌که‌کان له‌ وڵاتی (نازیلاندا) ناوی (سرا) بخه‌نه‌ سه‌ر ناوه‌کانی خۆیان، هه‌روه‌ها پیاوانیش ناوی (ئیسرائیل له‌ته‌ک ناوه‌ فه‌رمیه‌کانیان له‌ خۆ بنێن.

له‌ 5 ئاوگوستی له‌سه‌ر پاسپۆرتی جوله‌که‌کان به‌‌ گه‌وره‌یی و به‌‌ پیتی (J) و به‌ ره‌نگی سوور ستێمپڵکرا. واتا (جووله‌که‌).

له‌ 28 ئۆکتۆبه‌ر نزیکه‌ی 17000 هه‌زار جوله‌که‌ی (پۆڵۆنی) له‌ ئاڵمانیاوه‌ ئاودیوی سنووری پۆلۆنیا کران.

له‌ 10 نۆڤیمبه‌ر له‌ شه‌وی کریستاڵدا کۆکوژی جوله‌که‌کان و کاولکاری شوێنه‌کانیان و نزیکه‌ی 30000 هه‌زار جوله‌که‌ به‌ زیندانی بۆ کامپه‌کان گوێزارنه‌وه‌.

له‌ 15 ئۆکتۆبه‌ر پاش شه‌وی کریستاڵ، منداڵه‌ جوله‌کان بۆیان نه‌بوو، بچنه‌ فێرگه‌ و به‌ر خوێندن.

له‌ 30 جانیوه‌ری 1939 له‌ په‌رله‌مانی ئاڵمانیدا هێتله‌ر گوتی:"له‌ جه‌نگێکی جیهانیدا ره‌گه‌زی جوله‌که‌ بنبڕ ده‌که‌ین."

له‌ 21 فیبریوه‌ری پێوسته‌ جوله‌که‌کان هه‌موو ئه‌و زیڕو زیوه‌ی که‌ هه‌یانه‌ بیده‌نه‌ ده‌ست ده‌وڵه‌ت.

له‌ 29 جونی پتر له‌ 400 ژنه‌ قه‌ره‌ج له‌ نه‌مساوه‌ گوێزرانه‌وه‌ه‌ بۆ کامپی رۆره‌ملێی (راڤێنسبروگ).

له‌ 1 سێپتێمبه‌ر، دووه‌م جه‌نگی جیهانی به‌ داگیرکردنی پۆلۆنیا له‌ لایه‌ن ئاڵمانه‌وه‌ ده‌ستیپێکرد، له‌ هه‌مانکاتدا گروپه‌ (ئینساتزه‌) ئاڵمانه‌کان ده‌ستیان به‌ کوشتنی که‌شیش و مالوم و مرۆڤه‌ ئاکادمی و زاناکانی جوله‌که‌ کرد هەروەها بە بریارێک جولەکە ئاڵمانەکان بۆیان نەبوو کە پاش کاژێڕ 21 شەو لە دەرەوە بمێننەوە.

له‌ 20 سێپتێمبه‌ر جوله‌که‌کان بۆیان نه‌بوو کە ئامێری رادیۆیان هه‌بێت و بەکاربێنن.

له‌ مانگی ئۆکتۆبه‌ردا، راپێچکردن و گواستنه‌وی جوله‌که‌کان له‌ (نازیلاند)ده‌وه‌ جۆ ناوچه‌ی (لوبلین) ده‌ستیپێکرد.

له‌ 20 نۆڤێمبه‌ر سه‌رۆکی پۆلیسی ئاڵمان (هێنریک هیملێر) فه‌رمانیدا هه‌موو ژنه‌ قه‌ره‌جه‌کان زیندانی بکرێن.

له‌ 23 نۆڤیمبه‌ر، پێویست بوو‌ له‌سه‌ر هه‌موو فه‌رمانبه‌ره‌ جوله‌که‌کان، که‌ ئه‌ستیره‌یه‌کی (داڤید)* هه‌ڵگرن.