بنەرەتى ئەم گۆڕانکاریە بریاردەرە، بریتیە لە پێکهاتنى ئامێرو هێزى بەرهەمهێنان و پێشکەوتنى تەکنیکى ئابوورى کە لەسەر زەمینەى بەکارهێنانى زانستیانە بنیاتنراوە. ئەم پرۆسێسە لەنێو گەشەسەندنى شارە هاوچەرخەکان سەرى هەڵداوە، لەنێو ئەو ئافرەتانە کە کاتى خۆى بەکارى نێوماڵ و گشتوکاڵیەوە خەریک بوون. 

 ئەم گۆرانکاریە نۆێیەى ناو ئابوورى کۆمەڵگاى بۆرژوازى، مەتەرەسى سەرەکى بزووتنەوەى ئافرەتانى هاوچەرخ پێکهێنا و پێ بە پێى ئەم گۆرانکارییە، جەماوەرى ئافرەتان گەشەیەکى بەرینى کرد، بەپلان ورێکخستن بۆ ئازادبوونیان، لەسەر ئاستى یاساو دەسەڵاتى کۆمەڵایەتى پیاو، تێدەکۆشین وهەوڵیان دەدا بۆ یەکسانى مرۆڤانەى ئافرەتان لە گەل پیاواندا. 

 بزووتنەوەى ئافرەتانى بۆرژوازى بۆ داخوازى بنەرەتى یەکسانبوونى یاسایى وکۆمەڵایەتى سەرجەمى ئافرەتان لە گەل پیاواندا تێدەکۆشین. رابەرەکانیان لافى ئەوەی لێدەدەن کە بەئەنجام گەیاندنى ئەم داخوازیە بۆ هەموو ئافرەتان بەبێ جیاوازى، هەمان واتاى ئازادیبوون هەیە. 

 ئەم بۆچوونە هەڵەیە. ئەم ئافرەتانە نابینن، یا نایانەوێت ئەو راستیە ببینن، کە بڕیاردەرى راستى بۆ ئازادى کۆمەڵایەتى ومروڤایەتى، ئازادبوونە لە کۆیلایەتى کۆمەڵگاى بۆرژوازى...کە کۆمەڵگایەکە لەسەر شێوەى بەرهەمهێنانى سەرمایەدارى بنیات نراوە، لەسەر ناتەبایى چینایەتى نێوان بۆرژوازى و پرولیتاریا دابەشبووە، لەسەر دابەشبوونى نێوان چەوسێنەران و دەسەڵاتداران لەلایەکەوەو چەوساوەکان وژێردەستەکان لەلایەکى ترەوە. لێرەدا سەر بە ئەو یا ئەم چین، دوا بریاردەرە بۆ بارو شێوەى ژیانى ئافرەتان، نەک یەکێتى ئافرەتان وەکو جەستە. ئەو یەکێتیە لە خزمەتى دەسەلاتدارو بریارەکانى پیاوەکاندایە و کەم تا زۆر ئافرەتان بە بێ مافى دەمێننەوە و دەچەوسێنەوە . 

 یەکسانى جەستەیى و رووکەشانەى ئافرەتان لە گەل پیاواندا، لە تێکستە یاساییەکاندا بۆ ئافرەتانى ژێر دەستە وچەوساوەکان، هەروەک پیاوانى هاوچینەکانیان (کرێکاران وزەحمەتکێشان)، سەرەراى لەیەکچوونى گیانیان لەگەل پیاوانى بۆرجوازیدا، دووپاتى هیچ یەکسانى وئازادیەکیان ناکات. هۆکانى ئەم جیاوازییە، لە بنەڕەتى ناکۆکییە چینایەتێکاندایە، واتە موڵکایەتى تایبەت. ئەوانەى وا بەڕاستى و بە کردەوە، داخوازى رزگارى ویەکسانى تەواو دەکەن، دەبێت هۆى سەرەکى کوێلایەتى چیناتى لەناو ببەن. دەبێ کارەکتەرى کۆمەڵایەتى لەگەل ئامێرەکانى بەرهەمهێنانى مۆدێرن بگونجێت وبە شێوەیەک دابمەزرێت، تا موڵکایەتى تاکەکەس یان گروپى بچوک بگۆردرێت بۆ موڵکایەتى کۆمەڵایەتى، تا کۆمەڵ بە خۆى مەرجەکانى بەرهەمە مەتریال و کولتوورێکانى رێک بخات. لە سەر بنچینەى گۆرانکاریەکى ئابوورى وادا، دەتوانرێت شێوەى کۆمەڵایەتى نوێ وئاست بەرز گەشە بکات. لە تۆى ئەم جۆرە گەشەکرندنەدا، هەموو ئافرەتان دەتوانن بەڕاستى ئازادى گەشەکردن و مرۆڤبوونیان دەست بکەوێت. تەنها بە رێکخستنى خەباتى چینایەتى هەموو چەوساوەکان بەبێ جیاوازى گیانى، بەرەو ئەو ئامانجە دەمانبات، نەک خەباتى ئافرەتان بێ جیاوازى چینایەتى کە سەرلەنوێ بۆ ژێر دەسەڵاتى پیاواندا دەمانباتەوە(...). بیروراو پراکسیسەکان وامان پێشاندەدن، مێژووى کوێلایەتى جەستەیى ئافرەتان لەسەر بنچینەى موڵکایەتى تایبەت ولە پەیوەندى لەگەل ویدا پەڕەى سەندووە. 

 داوا سەرەکێکانى بزووتنەوەى ئافرەتانى بۆرژوازى بۆ تێکشکاندنى دەسەڵات وهێزى جەستەیى پیاوان بە سەر ئافرەتاندا بریتین لە: هەمان مافى بریاردانى مێردکردن، یەکسانى مافى پێکەوە ژیان وجیابوونەوە، هەمان ماف بۆ پێکەوە ژیان لەکەڵ مندالدا لەکاتى جیابوونەوە، یەکسانبوون لە رەوشتى سێکسى بۆ هەردوولا، مافى بڕیاردانى ئازاد بۆ موڵکایەتى ومووچە ودەسکەوتەکانى، ئازادى فێربوون، مافى یەکسانبوون لە هاتووچوون، چالاکى ئافرەتان لەگەڵ پیاواندا لەهەموو بوارێکى ژیانى کۆمەڵایەتى، مافى یەکسانى سیاسى لەنێو دەوڵەت ورێکخستنەکاندا. بێ گومان ئەم داخوازیانە بەهایەکى گەورەیان هەیە بۆ ئافرەتانى پرۆلیتارو زەحمەتکێش، بەتایبەتى لە دانپێنان بە یەکسانى بنەڕەتى ئافرەتان.

  ئەم ریفۆرمەو بەهاو و واتاکانى بۆ خۆشەکردن و لابردنى کۆیلایەتى گیانى بۆ زۆربەى ئافرەتان لە ناو کۆمەڵگاى بۆرژوازى کەم دەکاتەوەو دەیکات بە هیچ، بە رێگاى بەردەوامبوون ومانەوەى کوێلایەتى چینایەتى جەستەیى و ڕۆحى چەوساوەکان بەپەتى زنجیرەکان رادەگرێت . 

  سەرئەنجامى ئەم بزووتنەوەیە بە شێوەیەکى تایبەت، زیاتر بۆ ئازادى ئابوورى موڵکدارەکان، دەسەلاتدارەکان وچینى چەوسینەرەکانەو دەربارەى خەبات دژى کوێلایەتى چینایەتى بەبێ دەنگ دەمێنێتەوە. ئەم کوێلایەتیە کە زۆربەى ئافرەتان دەگرێتەوە، لە هەمان کاتدا کوێلایەتى جەستەیى دەپارێزێت و توندووتیژى دەکات، تەنانەت لەوەش زیاتر، ئەمانە ئەم جۆرە خەباتە ڕەتدەکەنەوە وشەڕى چینایەتى (چین دژى چین) دژى پیاوە بەرێزەکانیان دەخەنە ژێر پێیانەوە ...

 ئەم بزووتنەوەیە لەسەر زەمینەى کۆمەڵایەتى بۆرژوازى پابەستەو دژى هاتنە پێشەوەى پرۆلیتاریایە، هەول دەدەن بەڕێگاى چارەسەردۆزینەوەى یاسایى، مەرجە کۆمەڵایەتێکان ریفۆرم بکەن، بەم شێوەیە گیانى ئافرەتان بۆ قازانجى پیاوان دەست بە دەست دەکەن. ئەم ئافرەتانە دوژمنى سەرسەختى خەبات وشۆرشى رزگارى ئافرەتانن ودژى دەسەڵات گرتنەدەستى پرۆلیتاریان بەسەر هەموو ئامێرەکانى کۆمەڵ وبەرپاکردنى سۆسیالیزم رادەوەستن. ئەمانە ئێستا وەکو جاران نین، هەندێکیان لەسەرەتاى بزووتنەوەکەیاندا بەبێ لایەن رادەوەستان . 

 ئەم بزووتنەوەیە لەمەودوا چیتر پێشرەو و نوێنەرى ئافرەتانى ئازادیخواز نین. ئێستا بزووتنەوەیەکى چینى بۆرژوازین و هەر بەم شێوەیەش دەمێننەوە، پاشماوەى خەباتگێرانى بزووتنەوەى ئازادى چینى بورژوازین، ئەو چینەى وا دەسەڵاتداران وحکومەتى چینى فئوداڵیان لەناوبردو خۆیان بوون بەدەسەڵاتدارى سیاسى. ئامانجیان، جێبەجێکردنى یاسایى ئەو پرنسیپانەیە کە بۆرژوازیەت خەباتى بۆ دەکرد. ئەو پرنسیپانە کە لەلایەن فیئوداڵەکانەوە ژێر پێ دەخران. ئەو پرنسیپانە رووکەشى دیموکراتى بۆرژوازى بوون لە دانپێنانى یاسایى عەدالەت وهاوسانى هەموو بەشەکانى کۆمەڵگاى بۆرجوازى وەک دەربڕینێکى گشتى مافى مروڤ.. 

 بەگوێرەى ئیدۆلوژى زەردووسوورکراوى ئاینانەى پێشرەوانى خەباتگێرانى دەسەڵاتى بورژوازى بریتانیا لە سەدەى هەڤدەهەم، مافە مرۆییە گشتێکان بە پەخشندەیەکى خاڵقى ئاسمان لە قەڵەم دەدا. بەگوێرەى تێروانینى فەیلەسوفە مەتریالیستەکانى کە سەد ساڵ پاشتر هاتنە میدانەوە و بوون بەبرواى رابەرانى دەسەڵاتى بورژوازى لە فەرەنسا دژى تیرۆرى فئوداڵەکان،ئەو مافە مرۆییە گشتیانە، وەک مافێکى سروشتى ناسران، کە هەموو زنجیرە کۆمەڵایەتێکان بە بێ جیاوازى لەگەل لە دایک بوونیاندا دێنەپێش. هەندى لە بزووتنەوەى ئافرەتانى بۆرجوازى جیهان، بەسەرپەرشتى ئەو دوو بۆچوونە، داواى مافى یەکسانێتى ئافرەتان لەگەل پیاوان دەکەن وەک"مافێکى گشتى مرۆڤ"وەک"پێدانێکى خواوەندانە "ومافێکى سروشتانەى" ئافرەتانى بێدەسەڵات. ئەو مافەى کە لە لایەن پیاوانى دەسەڵاتدارەوە دزراوە. پاشان ئەم بزوتنەوەیە پەیتا پەیتا و بەنیوە چڵییەوەـ لە ژێرکارتێکردنەکانى بیرى سۆسیالیستى ورەخنەکانیداـ داخوازێکانیان بەپێى گۆرانکارى چالاکى ومەرجەکانى ژیانى ئافرەتان گۆرى. ئەمانە دژى ئەو راستیەن، کە لەناو کۆمەڵگاى بۆرژوازى وسویندخواردنەکانیان بۆ جێبەجێکردنى"بنەماکانى دیموکراسییەت"وەک دیکتاتۆریەتى بۆرژوازى کۆتایى پێهات،و" مافە گشتێکانى مرۆف"وەک ئیمتیازى موڵکدارەکان تەواو بوو . 

 ڕەگى بزوتنەوەى ئافرەتانى بورژوازى دەگەرێتەوە بۆ شۆرشى فەرەنسى لە ساڵانى یەکەمى سەرەتاى سەدەى هەژدەهەم. لەنێو هەورەتریشقە وبڵێسەى ئەو رووداوە پڕ زەبروزەنگەدا، ئافرەتە خەباتگیرو رێکخرابووەکان، داخوازى هاوسانى تەواوى گیانى ئافرەتان لەنێو خێزان، کۆمەڵگاو دەوڵەت بەرزکردەوە . 

 ئافرەتى بەناوبانگ (Olympe de Gouges) بەشێوەیەکى لۆژیکانە، بانگەوازى مافە گشتێکانى مرۆف بە ڕستە بەناوبانگەکەى بەرزکردەوە:"ئەگەر ئافرەت مافى سەرکەوتن بۆ سەر ملپەڕ(مقێلە)ى هەبێت، دەبێ بەهەمان شێوەش مافى ئەوەیشى هەبێت بۆ سەر تریبونەکان سەربکەوێت". بەڵام سەرەراى قوربانى ورەنجدانى جەماوەرى ئافرەتان لە بەرگریکردن بۆ سەرکەوتنى شۆرش، مافى مرۆف، مافى ئافرەتانى بەسەر نەکردەوە. سەرمایەدارى تازە پێگەیشتوو هێشتا کۆمەڵگاى بۆرژوازى بە قووڵاییەکى پێویست بۆ ئەم پێشکەوتنە نەگۆریەوە، هێشتا ناکۆکى چینایەتى نێوان بۆرژوازى وپرۆلیتاریا بەئاستێکى تیژ وپێگەیشتوو پەرەى نەسەندووە، تا سروشتى کارەکتەرى مافى ئافرەتان بە مافى مروڤ، بەروونى دانى پێبنرێت. ئەوەى ماوەتەوە بۆ جارى جاردان: مافى تێروتەسەلى ئازادى جەستەى بۆ هەموو ئافرەتان. 

 شۆرشەکانى نیوەى یەکەمى سەدەى نۆزدەهەم لە فەرەنساو ئەلمانیا و بە هەمان شێوەش خەباتە سیاسى و کۆمەڵایەتێکانى بەریتانیا وشۆرشە خوێناوێکانى باشوورى ئەمریکاى پیشەسازى، دژى ئەمریکاى باشوورى فئوداڵ ولابردنى کوێلایەتى ڕەشپێستەکان، لە لایەن هەڵگرانى داخوازى مافى یەکسانى ئافرەتان بەرێوە چوون. لەم کاتەدا گروپى جیا جیاى ئافرەتان پێک دەهات وئەم داخوازیە بەرزدەکردەوە. لە فەرەنسا وئەلمانیا، هەندێ لە پێشەواکانى ئەم بزووتنەوەیە شانبەشانى ئازادى بۆ ئافرەتان، داواى باشکردنى مەرجەکانى ژیانى کرێکارە ئافرەتەکانیان دەکرد. ئەم بۆچونە لەسەر بنەماى چینایەتى پرولیتارى دانەمەزرابوو، بەڵکو بەناوى هەستى هومانیستانەوە، بۆ ئەوەى لەشوێنە بەرزەکانیانەوە یارمەتى"خوشکە هەژارەکان"نیان بدەن، بانگەوازى خەبات بۆ خۆیارمەتیدانیان بەرزنەکردەوە. هاتنەپێشەوەى کرێکاران لە شۆرشەکانى فەرەنسا وئەلمانیا وەک چینێکى خەباتگێرو یەکگرتووـ جەنگى پاریسێکان لە یونى 1848ـ ترسیان خستە گیانى بۆرژوازیەت، لە هەموو وڵاتاندا ولەهەرکوێ سەرمایەدارى هێرشى دەکرد، ناکۆکیە چینایەتێکان لەنێوان چەوسێنەران و چەوساوەکان توندوتیژتر دەبوون، پرۆلیتارەکان دەستیانکرد بەمارشى خۆرێکخستنى سەندیکایى وسیاسى لە پێناوى دەسەڵاتى شۆرشگێرانە. بۆرژوازێکان یەکەم جار هەوڵیاندا گێلە بەم دەسەڵاتە بکەن ولەدواییدا لەناویان بدەن. ئەمانە لە چینێکى شۆرشگێرەوە بوون بە هێزێکى کۆنەپەرەست ولە کۆتاییدا رێک بوون بە چینێکى دژ بە شۆرش.لەم پەڕەسەندنەدا بزووتنەوەى ئافرەتانى بۆرجوازى بەشداریکردو تا دەهات کارەکتەرە چینایەتێکەى روونتر دەبووەو و بە ئاشکرا بەهەمان چەنەبازى دەهاتنە پێشەوە. سەڵماندنى ئەم قسانە، لە بۆچونەکانیاندا بەدەرکەوتن لەمەڕ یاساکانى پاراستنى ئافرەتە کرێکارەکان ومافى دەنگدان بۆ ئافرەتانیان کرد بە ماف بۆ"ئافرەتە خانەوادەکان". لەم کاتەدا مافخوازانى ئافرەتانى"رادیکالتر"هەنگاویان بۆ پێشەوە دەنا، لەپشتیاندا پێداویستى وداخوازى جەماوەرى ئافرەتانى چینى بۆرژوازى بچوک ورۆشنفکر راوەستابوو. ئەمانە دەسەڵاتى کەپیتالیزمیان بە دەسەڵاتێکى تاڵ دەبینى .   

   دەبێ سرنجى ئەوەش بدەین کە بزووتنەوەى ئافرەتانى بۆرژوازى لەئاهەنگەکانیاندا سروودى ئینترناسیونالیزمى خۆشکایەتیان دەخوێند، بە سۆزێکى گەورەوە سروودى خۆشەویستى بۆ دنیاى ئاشتى دەوت، لەگەل زۆربەى رێکخراوەکانى ئافرەتانى بۆرژوازى هەموو وڵاتان بەناوى"بەرگرى لە وڵات"وەکو ناسیونالیستێکى تیژرەو، پشتگیریان دەکرد لە جەنگى چوار ساڵەى ئیمپریالیستەکان بۆ سەربڕینى گەلان. لەهەرکوێ چین وگەلى چەوساوە و رووتکراوە دژى ئیمپریالیزم رادەپەڕین و بەرپادەکرد، ئافرەتانى بۆرژوازى دەبوون بەیارمەتیدەرى ئیمپریالیستەکان وئافرەتانى زەحمەتکێش لەخەباتى شۆرشگیرانەى براکانیان بە بۆچوونى پوچ دوردەخستنەوە وملیونان ئافرەت بۆ خۆیان رادەکێشا.

  ناوەرۆکى ئەم بزووتنەوە دژ بە شۆرشە، بریتییە لە رێکخراوى ئافرەتانى فاشست لە ئیتالیا، پۆلەندا وئەلمانیا و ئەمەریکا ولاتەکانى تر. بەکورتى، بزووتنەوەى ئافرەتانى بۆرژوازى دەسەڵاتێکى ترسناک وجددى دژ بەشۆرشە، لەگەلیاندا، نابێت هیچ هەوڵێک بۆ رێککەوتن یاهاوکارى بدرێت، دەبێ لێیان بدرێت بۆ ئەوەى شۆرشى پرۆلیتاریاى جیهانى بەسەرکەوتن بگات وهێزى ئۆپەکتیف وسوپێکتیڤى مێژوو بە لوتکەکەى بگات. 

 بزووتنەوەى ئافرەتانى سۆسیال دیموکرات توانى لە گرنگترین و باشترین کاتە مێژوویەکەیدا، وەک بزووتنەوەى ئافرەتانى پرۆلیتار بەرامبەر بە ئافرەتانى بۆرژوازى رابووەستێت. لەم قۆناغەدا، لەبوارى تیئۆرى وپراکسیسدا، پێشەنگى خەبات بوون بۆ ئازادى وهاوسانى تەواوى کۆمەلایەتى ومرۆڤایەتیانەى هەموو ئافرەتان. کێشەى ئافرەتانیان هێنایە بەر تیشکى مەتریالیزمى مێژوویى وەک بەشێکى جەوهەرى کێشەى گشتى کۆمەڵایەتى ولەبەر ئەمە دانیان بەوە دەنا، کە ناکۆکى وخەباتى چینایەتى نێوان چەوساوەکان وچەوسێنەران ناو کۆمەڵگاى برجوازى، واتایەکى هەرە گرنگى هەیە بۆ ئیمانسەى تێروتەسەلى ئافرەتان. مامەلەکردنەکانیان بە پێى ئەو بڕوایەدا بوو، کە تەنها بەرێگاى روخاندنى شۆرشگیرانەى کۆمەڵگاى بۆرجوازى وجێبەجێکردنى سۆسیالیزم وەک کارێکى خۆرزگارکرنى پرولیتاریاى خەباتگێر بەرپادەکرێت. هەموو ئافرەتان دەپشکوێنێ وکاتێکردنى مرۆڤایەتیانەى خۆى لەگەل خۆى دەهێنێت، نەک رێگاگرتنەبەرى بەرابەرێتى گیانى رووکەشانەى نێو یاساکان.   

 ئەم بزوتنەوەیە بەپێچەوانەى مافخوازى ئافرەتانى بۆرژوازى، بانگەشەى ئافرەتانى پرۆلیتاریا بۆ بڕوا بنەرەتییەکانى دەکرد ،نەک بۆ ئافرەتانى هەموو چین وتۆێژەکان بۆ پێکەوە خەباتکردن وەک ئافرەت دژى پیاوان، یا بۆ ریفۆرمکردنى کۆمەڵگا بەرێگاى لابردنى ئیمتیازاتى پیاوان.ئەمانە ئافرەتانى پرۆلیتاریا بۆ خەباتکردن لەریزو ئەلقەکانى برا پرولیتارەکانیان کۆدەکردەوە ورێکدەخست وفیردەکرد، لەهەمان کاتیشدا بانگەوازى ئافرەتە چەوساوەکان وژێردەستەکانى چین وتوێژەکانى تریان دەکرد، پێکەوە لە گەڵ پرۆلیتاریا وبۆ بەرپاکردنى خەباتى چین دژى چین ولەپێناوى شۆرش دژى سیستێمى بۆرجوازى ولابردنى موڵکایەتى تایبەتى ئامیرەکانى بەرهەمهێنان خەبات بکەن. 

 بزووتنەوەى ئافرەتانى سوسیال دیموکرات بە فکر وکردەوە شەرەفى بوون بە بزافى ئافرەتانى پرۆلیتار لەدەستدا. ئەمرۆ ناوەرۆک وئامانجیان بووە بە بزافێکى ریفورمیست، یاریەکى تایبەتیە لە مافخوازى ئافرەتانى بۆرجوازى ودیموکراتى بۆرجوازى.بەهۆى پەیوەستبوونیان بە ئینترناسیونالى دووهەمەوە وخیانتکاریان لە پرۆلیتاریا،لەگەل دەستپێکردنى جەنگى جیهانى یەکەم 1914،گەشەسەندنیان پلە بە پلە دابەزى . 

 بزووتنەوەى ئافرەتانى پرۆلیتارى وبۆرجوازى لەپێناوى ئیمانسەبوونیان هەمان ئەساسیان هەیە: لەناوبردنى کارى ناوماڵ وچالاکێکانى ئافرەتان لەناو خێزان بەرێگاى شێوەى بەرهەمهێنانى سەرمایەدارى، بەڵام جگە لەوانە، کۆمەڵگاى بۆرجوازى رێگا بە ناکۆکى چینایەتى ئافرەتان دەدات ... فشار بەسەر کرێى کارى هەرزان کە ئافرەتانیش ئازادانە دەیانەوێت، تەنها سەرئەنجامى بەرفراوانى سەرمایەدارى نیە، بەڵکو لەهەمان کات سەرئەنجامى گەشەکردنێتى . 

 کارى کرێگرتەیى لەنێو کۆمەڵگا، پابەندبوونى ئافرەتانى پرۆلیتار بۆ پیاوان لەناو دەبات، لەکار دەستکەوتن لەگەل پیاواندا هاوسانى دەکات، سەراى ئەوەش کوێلایەتى گیانى وەک ئافرەت لە بوارى ماف ویاسا بەزنجیر بە ئەوەوە بەسراوەتەوە، دەبى نرخێکى بەرز بۆ سەربەخۆیى ئابوورى خۆى بدات، لەگەڵ سەرئەنجامە بێبەزەیێکانى کوێلایەتى چینى پرۆلیتار. هەروا تەنها ئافرەت ئەم نرخە نادات، بەڵکە پیاوى پرۆلیتاریش،بەشێوەى کەمکردنەوەى کرێکەى، هەڕەشەى دەرکردن لە کار وکەم بوونى کات بۆ بەخێوکردن وئاگادارکردنى منداڵەکانیان(...). ئەو کرێکارانەى وا هێشتا بەباشى لە سوسیالیزمى زانستى شارەزا نەبوون، کارتێکردنەکان وهۆکانى ئەو سەرئەنجامانە جێگۆرکێ دەکەن، لە جیاتى ئەوەى رژێمى چەوسێنەری کۆمەڵایەتى سەرمایەدارى بە بەرپرسیار بزانن بەرامبەر نەبوونیان، کار بە بەرپرسیار دەزانن. ئەمانە خەبات دژى کارکردنى ئافرەتان لەبوارى کارى پیشەسازى دەکەن، وداواى قەدەغەکرنى یاسایانەیان بۆ دەکەن. خەباتى جەستەیى لە جیهانى پرولیتاریاش ئاگر دەسەنێت، لە چوارچێوەى داخوازیەک، بۆ ئەوى ئافرەتان لە واقیعدا سەرلەنوێ ببن بە پابەندى پیاوان ...

 * لە کۆنفرانسى ئینترناسیونالیزمى یەکەم، پرۆلیتاریا وەکو پێشەنگ ونموونە لەپێناوى ئازادى بێقەیدو شەرتى ئافرەتان هاتەپێشەوە. لە کۆنگرەى جنیف ساڵى 1866 پێشنیارى دژایەتى قەدەغەکردنى کارى ئافرەتان لەبوارى پیشەسازى کرد. داخوازى قەدەغەکردنى کارى ئافرەتان لەلایەن سەندیکا راسترەوەکان، برۆدونێکان وئەنارشیستەکان لە بریتانیا بانگەوازى بۆ کرا ...

 * لە کۆبوونەوەکانى ئینترناسیونالیزمى دووهەم لە باریس ساڵى 1889 یەکێک لەو دوو ئافرەتە پرۆلیتارە، لەسەر داخوازى نوێنەرانى کرێکارانی ئەلمانیا ، دژى قەدەغەکردنى کارى ئافرەتان، بەرپەرچى فێمینستەکانی دایەوە، بەوەى کە ئافرەتە پرۆلیتارێکان دەبێ قسەکانیان لە گەڵ پرۆلیتارەکان کرێ بدەن. ئینتەرناسیونالیزم سمپاتى خۆى بۆ ئەم داخوازییە پێشاندا، بەڵام نە حزبەکان ونە سەندیکاکان بڕیاریان لەسەر مەسەلەى دەورى ئافرەتان دا. ئەمە دەورى ئینتەرناسیونالیزمى دووهەم بەرامبەر بە ئافرەتە پرۆلیتارەکان پێشاندا. ئەم  ئینتەرناسیونالە لە دەورى پێشرەوایەتى ودەستپێشخەرى ئافرەتە پرۆلیتارەکان وخەباتیان لە پێناوى ئازادى، رێکخستن و ئیدۆلوژیان  بۆ شۆرشى کۆمەڵایەتى پشت کوێ خست.

 لە ئەلمانیادا، بزووتنەوەى ئافرەتانی کرێکار لەبوارى پراکسیس و تیئۆرى گەیشتنە ئەو بڕوایە کەوا، گیروگرفتى کێشەى ئافرەتان، تەنها وەک گیروگرفتێکى کۆمەڵایەتى وتەنها لە چوارچێوەى شۆرشى پرۆلیتاریا ودکتاتۆرییەتى پرۆلیتاریا و سۆسیالیزم چارەسەر دەکرێت.

 لە کۆنگرێسى زیۆریغدا1893لەسەر مافى دەنگداندا، رێگاى ریفۆرمیست و لادەریان  گرتە بەر

 کۆبوونەوەکانی ئینتەرناسیونالیزمى دووهەم لە ساڵى 1907لە شتوتگار، سەرکەوتن بوو بۆ مارکسسیتەکان.  بزووتنەوەى ئافرەتانى سۆسیال دیموکرات لەباشترین ماوەى خەباتى باڵى چەپى حزبە (س.د)ەکانى ئینتەرناسیونالیزمى دووهەمى پێکهێنا. ئەمانە لە بازنەى ئۆپۆرتۆنیزم وریڤژنیزم دەخولانەوە.

 لە کۆنفرانسى یەکەمى ئافرەتانى سۆسیالیست لە شتودگارد1907، بریار درا، بڵاوکردنەوەى(هاوسانى)وەک ئۆرگانێکى سۆسیال دیموکرات، ببێت بە ئۆرگانى ئینتەرناسیونالى دووهەم وسکرتێرەکەیان هەڵبژارد.

 لە کۆنفرانسى ئافرەتانى سۆسیالیستى ئینتەرناسیونال لە کۆبنهاگن1910، لەسەر داخوازى ئافرەتە پرۆلیتارەکان، بەیەکدەنگ بڕیاردرا، ناوى چالاکێکانیان بنێن رۆژى جیهانى ئافرەتان.    

 لە کۆنفرانسى ئینتەرناسیونالى ئافرەتە سۆسیالیستەکان لە بێرن1915لەسەر بنەماى چینایەتى پرۆلیتاریا، بانگەوازى ئافرەتان کرا بۆ خەبات لە دژى خیانەتکارى زۆربەى سۆسیال دیموکراتەکان وسەندیکاکان لە هاوپشتى ئینتەرناسیونالیستى پرۆلیتاریاى هەموو گەلان، و بانگەوازى خەبات کرا لەپێناوى ئاشتى بۆ گەلان وبۆ رووخاندنى کۆمەڵگاى بۆرژوازى. زۆربەى ئافرەتانى سۆسیال دیموکرات کەوتنە ژێر کارتێکرنى سەرکردایەتى ئینتەرناسیونالى دووهەمەوە و پشتگیریان لە (بەرهەڵستى لە نیشتیمان)ى ئیمپریالیزم کردو شانبەشانى ئافرەتە خانەوادەکان درێژەیان بە پروپاکەندەى شۆفێنیستى دەدا. بەم هەڵویستەیاندا دەربارەى خەسڵەتى ئەم جەنگە ئیمپریالیستەیە وچوونیان بۆ سەنگەرە ئابوورییەکە ولەهەموو پرسیارە کۆمەڵایەتییەکان، پشتگیرى تەواوى خۆیان بۆ بۆرجوازى پێشاندا. بەمە ئافرەتە پرۆلیتارەکانیان بێ ئومید کرد.

 ئەم رابردووە بەناوبانگەیان تیشک دەخاتە سەر ئەوەى، کە تا چ رادەیەک بزووتنەوەى ئافرەتانى سۆسیال دیموکرات تێکشکا و پەردەى لەسەر رووخسارى ریفۆرمیست و لادەریان لادا بەوەى کە نایانەوێت رێکخستنى سەرمایەدارى بروخێنن، بەڵکە پشتگیرى لێ دەکەن. بەمەیش کوێلایەتى چینایەتى ئافرەتانى پرۆلیتاریا بەهێزتر دەکەن و رایدەگرن. بەڵام ئەمانە بۆ ئەوەى رێگا لە ئافرەتانى زەحمەتکێش بگرن، هێشتا هەر لە سۆسیالیزم دەدوێن. ئەمانە، ئافرەتە پرۆلیتارێکان بەرەو تاقە رێگاى سۆسیالیزم وسیستێمى کۆمۆنیوم لە جیهان نابەن،بەرەو شۆرشکردن لەپێناوى دەسەڵات گرتنەدەست نابەن، بەڵکە بە خەونى گەشەسەندنى ئاشتیانە بەرەو سۆسیالیزم وبەرێگاى ریفۆرمى کۆمەڵایەتى دیموکراتى بۆرژوازى دەیانکەن بە قوربانى بۆ سەرمایەدارى.

 ئەم خەسڵەتە تایبەتیانە بەندە بە کۆنفرانسى جیهانى ئافرەتانى سۆسیال دیموکرات لە مارسیلیا1925ولە برۆکسل 11926 ولە 1928 هەمان سیاسەت و بەرنامەى ئینتەرناسیونالیزمى دووهەم پێکدەهێنن. لەبوارى مافى یاسایى بۆ پاراستنى ئافرەتە کرێکارەکان وبایەخ پێدانى کۆمەڵایەتى وپاراستنى دایکان ومنداڵان و پێداویستەکانیان بە هەموو شێوەکان بەستەوە بەداخوازییە کەمەکانى کۆبوونەوەکانى واشینتون1919ومافى مرۆڤ. ئافرەتانى سۆسیال دیموکرات پروپاگەندەیان بڵاودەکردەوە دژى" ئیمپریالیزمى سوور"ى وڵاتى شووراکان و لەبارەیەوە درۆودەڵەسەیان بڵاودەکردەوە. ئەم بزووتنەوەیە خەباتى نەدەکرد لە دژى سیاسەتى داگیرکردن و بوون بە بۆرژوازى وچیتر بۆرژوازى نەیانى دەچەوساندەوە، لە بڵاوکردنەوەى بیرورایان رێگایان لێ نەدەگیرا ولە هەرکوێ حکومەتى ئیئتیلافى هاتە دەسەڵات، ئەمانیش بۆیان هەبوو دەنگ بدەن، لەلایەن حکومەتەوە پشتگیریان لێ دەکراو نوێنەرانیان لەناو پەرلەمانەکانیان دادەنیشتن، وترس لە شۆرشکردن بوو بە زادیان...

 لەسەر رێگاى ئازادى ئافرەتاندا، شۆرشى پرۆلیتاریا کە کەپیتالیزم دەروخێنێ، دەبێ ریفۆرمیزم لە نێو چینى کرێکاران لەناو ببرێت. 

 پاشان کلارا زێتکین باسى بزووتنەوەى ئافرەتانى کۆمونیست دەکات. ئەم بەشە بۆ کاتێکى تر دەهێڵمەوە.

 ********************

قەیسەرى ئەلمانیا ڤیلهیلمى دووهەم، بە کلاراى دەوت"جادوگەرى مەملەکەتى ئەلمانیا". شاعرى فەرەنسى ئەراگۆن بە"ئافرەتى سەردەمى نوێ...کە هاوسانە لە گەڵ پیاودا" دادەنا. کلارا نزیکەى 50ساڵ کارى بۆ بزووتنەوەى ئافرەتانى پرۆلیتار و بزووتنەوەى کرێکارى کرد، رێکخەرى رۆژى جیهانى ئافرەتان بوو. ئافرەتێکى یاخى بووە لە ژیانى تایبەت و لە کارى سیاسى، هاورێى رۆزا لۆکسمبۆرگ، ئەلکسندەر کۆلنتاى ولینین بووە. کەسایەتییەکى فرەلایەن بووە: مامۆستا، زانایەکى لیتراتوورو هونەر، نووسەر، رۆژنامەنووس وقسەکەرێکى لێهاتوو بووە...

 لە ئۆکتۆبەرى 1882دا گەیشتووەتە پاریس ولە بۆلیڤارد دیپۆرت رۆیاڵ ژمارە64دا ژوورێکى بە کرێ گرتووە. لەو کاتەدا پۆلیسى فەرەنسى چاودێرى شۆرشگێرە رووسەکانى دەکرد، و بەتایبەتى هاوسەرەکەى کلارا کە ناوى(ئۆسیب زێتکین) بووە وپۆستەکەى کلارایش. لە یەکى ئۆگۆست1883(مەکسیم)ى کوڕیان هاتە دنیا، بەڵام ژیان لە گەڵ منداڵێکدا لە تەنیا ژوورێک ولەهەمان کاتدا ئیشکردن، ئاسان نییە. لە مانگى ئۆکتۆبەردا ماڵەکەیان گۆاستەوەو ماڵێکى دوو ژووریان بەکرێ گرت، پاش کەمتر لەساڵ ونیوێک، کوڕێکى تریان بوو و ناویان نا(کۆستیا). هەردووکیان بڕیاریاندا بوو بەرەسمى زەواج نەکەن.

 بارى دارایى کلارا لە پاریس دژوارترین کات بووە لە هەموو ژیانى. زۆر جار بە کۆڵەمەرگى دەژیان، تا رادەى ئەوپەڕى دەیتوانى شیرو میوە بۆ منداڵەکانى مسۆگەر بکەن، تەنها گۆشتى ئەسپیان پێدەکڕا. لەماڵەوەیش خاوەنى یەک فلسیش نەبوون، نانیان بە قەرز دەکڕى، یا بۆ مێوانى دەچوون بۆ لاى ناسیاوەکانیان. هاورێیەکى کلارا (گێرترود ئەلکسەندر) کە یەکەم نووسەرى بیوگرافى کلارایە، نووسیویەتى"ئەو کاتە لە نێوان رووسە شۆرشگێڕکان کە لە پاریس دەژیان، شێوە شیوعییەتێک هەبووە. ئەوانەى پارە یا خەڵۆزیان هەبووە، مێواندارى ئەوانەیان کردووە کە هیچیان نەبووە. هەرچەند ئەم هاوپشتییە باش و واقیعى بووە، بەڵام ئەمەش سنوورە خۆى هەبووە. کلارا لە نامەیەکیدا بۆ کاوتسکى دەنووسێت: پارە چڵکى دەستە، بەڵام بەداخەوە چڵک پارە نیە". لە 1/ئەپریل/1887 لە دەرگاى ماڵەکەیان درا. ئەوە شیرفرۆشەکە نەبوو، بەڵکە پۆلیس بوو. دەمێکە کرێى خانووەکەیان نەداوە، بۆیە خاوەن ماڵەکە بە هێزى پۆلیس لە ماڵەکە دەریان دەکات، لەم کاتەدا کلارا خەریکى شۆردنى منداڵەکان بوو، کاتى ئەوەشیان پێنەدا، جلوبەرگى تەواویان لەبەر بکات، دەبوایە یەکسەر لە ماڵەکە دەربچن. لەم کاتەدا پۆلیس شتومەکانیان لەگەڵ خۆدا برد، هەموو نامەو بابەتەکان و ئەوانەى هێشتا تەواو نەبوو بوون. تەنها جلوبەرگى بەریان پێ رزگارکرا. سەرەراى ئەو بارودۆخەش، ژوورێکیان دەست نەکەوت لە هوتێلێک. کاتژمێرى 9ى ئێوارە، رووت و رەجاڵ لەسەر شەقامەکان دەرۆیشتن، تا رووسێک جێگاى بۆ کردنەوە. دەبێ تا ژوورێکیان دەست دەکەوێت، لە ماڵە رووسێکەوە بۆ ماڵە رووسێکى تر بڕون". کلارا لە ژیانى پاریسدا فێرى سیاسەت وخەریکى خوێندنەوەو فێربوونى بنەماکانى مارکسیزم بوو.

 لە نامەیەکیدا بۆ کاوتسکى لە رۆژى 22/3/1886دەنووسێت: من کارى بەرگدوورى، چێشت لێنان و جلوبەرگ شۆرى  دەکەم. بەکورتى دەڵێم من کچێکم بۆ هەموو کارێک. شان بەشانى ئەمانەیش دوو کوڕەکەم نایەڵن پشوویەک بدەم. دەمویست لە کارەکتەرى لویس میشائیل شارەزا ببم، دەبوایە لووتى ژمارە یەک پاک بکەمەوە، پاشان چوومە سەر مێزى نووسین، ژمارە دوو ووتى برسیمە. سەربارى ئەمانەیش ژیانێکى بۆهیمى بەسەر دەبەم.".

 کلارا یەکەم هەنگاوەکانى لەبوارى رۆژنامەنووسى دەنا، بەڵام تەنها شەوان پێدەکرا بنووسێت، ئێوارانیش زۆر جار ماندوو و بێ هێز دەبوو. دەیویست ئێواران بۆ کۆبوونەوەکان بڕوات کە لە ماڵان دەکرا. ناچار دەبوون هەردوو منداڵەکەیان لە گەڵ خۆیان ببەن و لە ژوورى تەنیشت بیانخەوێنن. 

 کلارا زۆر خەریکى لێدوان و گفتوگۆ بوو لە گەڵ ئۆسیب لە مەڕ گیروگرفتى بزووتنەوەى کرێکارى لە ئەلمانیا، رووسیاو فەرەنسا و بەشدارى کارە پراکتیکەکانى دەکرد (کۆبوونەوە، مانگرتن، خۆپیشاندان)، هەروەها خەریکى بیرورا گۆرینەوە لە گەڵ(پاوڵ لاڤارکۆس) مێردى کچەکەى مارکس(لاورا) بوو.

 کلارا وەک ئینتەرناسیونالیستێک بیرى دەکردوە. لە 1887-1888نامەیەک لە پاریس دەنووسێت: سۆسیالیزم نە فەرەنسییە، نە ئەلمانییە، بەڵکە ئینتەرناسیەنالە... کە چەوسانەوە ئینتەرناسیونال بێت، کەواتە دەبێت هاوپشتى کرێکارانیش ئینتەرناسیونال بێت". هەروا لە نامەیەکى تردا بۆ ئەلکسەندەر کۆلونتاى دەنووسێت:"تەنها ئینتەرناسیونالیزم رێگاى درووستە. لەهەرکوێدا بۆمان بڕەخسێت، لەوێدا کار بۆ بیروباوەرى خۆمان دەکەین، هەر وەک من و ئۆسیب ...".

 لە سەرەتاى 1886کلارا هەستى بە ماندوو بوونێکى نائاسایى کرد، پزیشکێکى رووسى ناسیاو، پێشبینى نەخۆشى سیلى لێ کرد، بۆیە پێشنیارى ئاووهەوا گۆرینى بۆ کرد. سەرنووسەرى (سەردەمى نوێ)لە رۆژى6/5/1886سەد مارکی بۆ رەوانەکرد. ئارتۆى براى دەعوەتى کردو هەندێک پارەى بۆ نارد. بەم جۆرە کلاراو دوو منداڵەکەى بۆیان کرا بەرەو شارى لایبزک بکەوێتەرێ. بەخۆشگوزەرانییەوە هاورێ کۆنەکانى خۆى و ئۆسیب دەبینێت. لەم کاتەدا یاساکانى دژ بە سۆسیالیستەکان بەکار دەهێنران، حزبى سۆسیال دیموکراتەکانیش وەک جاران بەنیوە نهێنى کارى دەکرد. لەم ماوەیە بەناوى(لیسلى) بەخەڵک دەناسرا، لەبرى پشوودان خەریکى کۆبونەوەو سمینارگێڕان بوو. 

 پاش دوو مانگ گەرایەوە بۆ پاریس. لەم کاتەشدا بارى ئابووریان بەرەو باشى نەدەرۆیشت. ئۆسیب لەماڵەکەى دەرکرا، لەوەیش خراپتر، تووشى نەخۆشى ببوو. پزیشکەکان نەیانتوانى دەستنیشانى نەخۆشییەکەى بکەن، لەچەند رۆژێکدا تواناى لاواز بووەوە وبایەخى بەهیچ شتێک نەدەدا، تەنانەت کارى سیاسیشى نەدەکرد. تا دەهات بارى تەندەرووستى بەرەو خراپى دەچوو و لە ماوەى چەند مانگێکدا ئەفلیج بوو و لەناو جێگەدا کەوت. دەبوایە کلارا ژیانى خێزانى بەرێوەوە ببات وخزمەتى هاوسەرە نەخۆشەکەیشى بکات. 

 لە 25/3/1888لە نامەیەکدا دەنووسێت: جێگاى پیاوانم گرتۆتەوە، بەڵام سەرەراى ئەوەیش گرانى ئەم بارودۆخە لە وەتەن نایەت". پاش چل ساڵ تشارلس راپۆپۆرت دەنووسێت: بۆ ماڵیان رۆیشتم، ئەو ماڵە بچوک وهەژارە لەشەقامى رووى دى لاگلاسیر. بارى هەژاریان زۆر گەورەبوو، بەڵام لەوە گەورەتر، ئازایەتى کلارا بوو کە دەگەیشتە ئاستى ئازایەتى قارەمانەکان. لەو کاتەدا ئۆسیبى بێچارە، بەهۆى ئیفلیجییەوە بە جێگاکەى بەسترابووەوە (ئەم نامەیە لە ئومانیتیێ لە 10/یولى/1927بڵاوکرایەوە).

 کلارا چیتر هیواى بەچاک بوونەوەى هاوژینەکەى نەما، ئۆسیب بارى دارایى خێزانەکەى ئەوەندى تر خراپتر کرد. کلارا ناچار بوو پەنا بۆ هاورێیان و دۆستانى ببات. داواى یارمەتییان لێ بکات. لە بێچارەییدا، داواى پشتگیرى کرد لە هاوسەرى کچەکەى مارکس، بیرنشتاین، کاوتسکى، لیبخنت. ئەمانیش دەستى یارمەتیان بۆ درێژ کرد. لە نامەیەکیدا دەنووسێت: هەموو وەک خەون دەهاتە بەرچاوم، ئاشکرایە یەک شت هەبوو هەستم پێدەکرد، ئەوەش زۆر کارەسات و دڵتەزێن بوو: ئۆسیب دەمرێت. ئێوارە پاش کاتژمێرى هەشت دڵ و هەناسەى راوەستا، منیش وام لێ هاتبوو وەک بڵێى ژیانى منیش رادەوەستێت (لەنامەیەک بۆ یلینا ستازڤا). هەروا لەو نامەیەدا نووسیوویەتى: منداڵەکان، ئارەزووەکان و کارە خەباتگێرانەکەى ئۆسیب درێژەى پێدەدەم". تشارلس راپۆپۆرت دەنووسێت: مەرگى ئۆسب، کلاراى خستە ناو ئازارەوە، تا بمرم لەیادم دەمینێت. بەدرێژایى چەند مانگێک، هەر جارێک کە سەردانم بکردایە، دەمبینى کلارا نامە درێژەکانى خۆشەویستە مردووەکەى دەخوێنێتەوە، هۆن هۆن فرمێسکى بۆ دەرشت. کلارا تەنها بیرى هاوسەرە خۆشەویستەکەى ویادى باوکە ڕۆحێکەى دەکرد. سوپاس بۆ ئۆسیب، کەسێکى باوەر بە مارکسیزم، کەوا بووە هۆى ئەوەى کلارا رێگەى بەرەو سۆسیالیزمى مارکس وشۆرش بگرێتەبەر".

 ئۆسیب لە 31/یەنیوەرى لە گۆرستانى فۆن ئیڤرى نێژرا ولە تەمەنى 39ساڵیدا گیانى لەدەستدا. کلارا بەتەنهایى رێگەکەى درێژەپێدەدا. لە ئۆرگانى پارتى کرێکارانى فەرەنسا (لى سۆسیالیستا) ووتارەکانى بلاودەکردەوە ولەهەمان کاتدا ووتارى بۆ رۆژنامەى هاوسانى دەنارد. و بۆ رۆژنامەى (تریبۆنى گەل) ئۆرگانى سۆسیال دیموکراتەکانى ئەلمانیا لە بەرلین.

 لە نێوان دیسەمبەرى 1886 ویونى1890دا لەناو رۆژنامە ناوبراوەکاندا،300وتارى ئۆسیب و کلارا بڵاوکرراوەتەوە. ئەنگلز لە16/5/1889نامەیەک بۆ پاوڵ لافارکوى دەنووسێت: کلارا ووتارى زۆر باشى لە رۆژنامەى (تریبۆنى گەل) لە بەرلین بلاوکردوەتەوە، ئەگەر ئێمە پێش سێ مانگ باسێکى وا روونمان لەبەر دەست بوایە، ئەوا سوودێکى لە رادەبەدەرى دەبوو"....

 (...)لە 11/11 رۆزا لە زیندانى بروسلاو بەربوو ولە هەمان رۆژ خۆیى گەیاندە شارى بەرلین ودرێژەى بەکارەکەیدا، وەک بەرپرسیاریکى رۆژنامەى سپارتاکیستەکان وئاڵاى سوورـ یەکەم ژمارەى لە 9/1/1919 دەرچوو ـ. کلارا زۆر هەوڵیدا بە تەلەفۆن پەیوەندى بە رۆزا بکات، بەڵام بەهۆى پەککەوتنى دائیرەکانى تەلەفۆن، هەوڵەکانى بەئەنجام نەگەیشتن. لە رۆژى16/1پێ کرا لەگەلیدا بدویت، بەڵام زۆر بەخراپى ونەیشیتوانى بەدوورودرێژى لەسەر بارودۆخەکە قسە بکات، بۆیە کلارا لەرۆژى دوایى زۆر بەخێرایى نامەیەکى بۆ رۆزا نووسى (ئەم نامەیە بۆ یەکەم جار لە ساڵى 1969لە رۆژنامەىـ بۆ پێشەوە بڵاوکرایەوە. یەکیک لە ئەفسەرەکانى ئەو تیپە کە لە شەوى رەشى15ـ16/1919رۆزایان کوشت، ئەو نامەیە لە جانتا دەستێیەکەى دەرکردووەو وەک"یادگاریەک "بۆ خۆى هەڵگرتووە). 

 لە18/11رۆزا تەلێکرامێک بۆ کلارا رەوانە دەکات:"خێرا وتارێک بۆ (رۆتە فانەـ ئاڵاى سوور) بنووسەو ئیمزاکەتى لەسەر دابنێ. ئێمە خوازیارى بابەتێکین دەربارەى ئافرەتان". لە هەمان رۆژ نامەیەکى رۆزاى پێگەیشت"بەدڵەوە چاوەروانى ووتارەکەت دەکەم ـ با زۆر کورت بێت!. خۆت زۆر ماندوو مەکە. ناوەکانیشمان دەوێت. هەندێ لەسەر ئافرەتان بنووسە، ئەمە ئێستا زۆر گرنگە، لەم بارەیەوە هیچ کەسێک لەئێمە تێناگات". کلارایش ووتارێک لەژێر ناوى(شۆرش و ئافرەتان) دەنووسێ. 

    سەفەرەکەى کلارا بۆ بەرلین بەناجارى هەفتە لەدواى هەفتە دوادەخرا، رۆزایش لەبەر ئەوەى بە دەستەى دەرهێنانى رۆژنامەکەوە بەسراوەتەوە، ناتوانێت بەرلین بەجێبهێڵێت. لەم کاتەدا بارودۆخەکە بەرەو خراپى دەچوو.رۆزا نامەیەکى ترى بۆ کلارا دەنووسێت:" هەر چەند رۆژى جارێک لەلایەن بەرپرسیارەکانەوە بەخێرایى ئاگادارکردەنەوەمان پێ دەگات، من و کارڵ بەرادەیەک لەلایەن سەفاحەکانەوە چاودیرى دەکرێین کە بۆ خەوتنیش بۆ ماڵى خۆمان ناڕۆین، بەڵکو هەموو شەوێک دەگەڕێین بۆ جێگایەک تێیدا بخەوین.

 لەم ماوەیەدا رۆزا هیواى بەخۆدا کە لە هەفتەى ئایندە بارودۆخەکە"بەچاک یان خراپ"روون دەبێتەوە، پاشان کلارا دەتوانێت بۆ بەرلین بێت. بەڵام لە هەفتەى دووهەمى مانگى یەنیوەرى1919لە شتوتگارد، سپارتاکیستەکان زیندانى دەکران وکەسیش نەیدەزانى چییان بەسەر هاتووە. 

  لە رۆژى13/یەنیوەرى کلارا بڕیاریدا نامەیەک بۆ رۆزا بنووسێت، لەبەر هۆى ئەمنیەتى هەمان نامە بۆ دوو ئەدرەسى جیاواز دەینێرێت، لەم نامەیەدا دەنووسێت:"خۆشەویستە گەورەکەم، تاقە رۆزاکەم، تۆ بڵێیت ئەم نامەیە، ئەم خۆشەویستیەم بە تۆ بگات؟.....سەراى هەموو شتێک...ئاخ رۆزاکەم ئەمە چ رۆژگارێکە!. گەورەیى مێژوویى وبایەخى مامەڵەکردنى تۆم لە بەرچاودایە. بەڵام ئاگاداریم لەم بوارەدا، ناتوانێت بەسەر ترپەترپى دڵم سەربکەوێت. من ناتوانم زاڵ ببم بەسەر خەمخواردنى پڕ ئازارم  ومەترسیم لەسەر ژیانى...من هەست بەئازار دەکەم و شەرمەزارم لەوەى کە لەلاى تۆ نیم و بەشدارى لە خەباتى تۆ ناکەم...دوێنى رۆژنامەکان هەواڵى دەستگیرکردنى تۆیان کرد بەدەست چەتەکانى حکومەتەوە. ئەم هەواڵە رووخاندمى، بۆ ئێوارەکەى هەواڵەکەیان بەدرۆخستەوە، هەناسەى ئاسوودەبوونم هەڵکێشا وخۆمم بە هیواوەوە بەستەوە...توند لەئامێزت دەگرم، بەدڵمەوە...کلاراکەت بۆ ئەبەد".

  رۆزا فریاى خویندنى ئەم نامەیە نەکەوت. پاش تیرۆرکردنى رۆزا وکارڵ بەدەست سوسیال دیموکراتەکانەوە، کلارا نامەیەک بۆ ماتێڵدا یاکوپ دەنووسێت:"من لەو بروایەدا نیم ژیان بەبێ کارڵ ورۆزا بتوانێت بەردەوام بێت، لەدەرەوە رۆژ هەڵبێت... ماتێڵدا، ماتێڵدا، داخۆ دەتوانین بە بێ کارڵ و رۆزا بژێین؟. ئەم هەوڵدانە بۆ من یەک واتاى هەیە، ئەویش ئەوەیە، ژیان ناوەرۆکى ئەوانى بدەینێ، بەهۆش وگیانى هەردوکیان لەنێو ولەگەل جەماوەر کار وخەبات بکەین، بەخەمخۆاردنێکەوە خەبات بکەین، بۆ ئەوەى گیانى غەدر پێکراوەکان بەڕابەرایەتى بمێنێتەوە. ئەمە وەک وەسیەتێکى رۆزایە بۆ من، شانبەشانى ئەمەش دەبى کارەکانى رۆزا کۆبکرێنەوەو بڵاوبکرێنەوە...

 تیرۆرکردنى ئەم دوو کۆمونیستە بوو بە هۆى توڕەیى ونارەزایەتى لە هەموو کۆڵانە کرێکارنشینەکانى ئەڵمانیا. لە کۆتایى ئەم مانگەدا کلارا لە شارى ئێسلنگن لەبەردەم هەزاران کەس ووتارى خوێندەوە، پاشان لە شارى شتوتگارد پرسە رێکخراو هەمیشە کلارا لەسەر ئەم رووداوە دڵتەزێنە قسەى دەکرد.

   کلارا لەماوەى دوو ساڵ کەمتر دوو کارەساتى گەورەى بەسەر هات، ئەوەش مەرگى هەرە خۆشەویستەکانى بوو ـ جگە لەدوو منداڵەکەى کە زۆر خۆشیدەویستن ـ، یەکەم هاورێى ژیانى و دوو هاورێ خۆشەویستەکەى. لەم رۆژە بەدواوە پرچى سپى رووخسارى کلاراى پۆشیەوە، وەک ئافرەتێکى پیرى لێهات، ئافرەتێک کە بۆ بیروراکانى هەتا دوا هەناسە درێژەى پێدەدات .

  کلارا، پاش هەفتەى خوێناوى  لەبەرلین ولەناوبردنى شۆرش ولەدەست دانى گیانى هەزاران کرێکار، چیتر باسى لە نەخۆشیبوونى نەکرد. لەم کاتەدا شۆرش لە هەنگاریا ودەسەڵاتەکەى بۆ چەند مانگێک درێژەى هەبوو، لە روسیاشدا سەراى تاوانەکانى دوژمنانى شۆرش وسەختى بارودۆخى ژیان بەهۆى ئابلوقەدانى ولاتە ئیمپریالیستەکان، دەسەڵاتى شووراى بۆلشەوێکان جێگیرتردەبوو، لە مانگى مارس/1919لەچەندین شارو شارۆچکەکانى ئەلمانیا راپەڕینى چەکدارانە بەرپادەکرا، تەنانەت حکومەت بۆ لەناوبردنى کۆمونیستە چەکدارەکان فڕۆکەکانیشى بەکارهێنا،تیرۆرى گشتیان بەرپاکرد. بەم شێوەیە دەسەڵاتى دیموکراتى بورجوازى سەرمایەدارەکان بە تیرۆر ولەناوبردنى شیوعیێکان جێگیربوو، دەستدرێژى ئەم تیرۆرە گەیشتە گیانى کلارایش، بەڵام کرێکارەکان لە دوا چرکەدا رزگاریان کرد.     

 لەکۆتایى مانگى مارس/1919 کلارا لە سەرکردایەتى حیزبى شیوعى ئەلمانیا کاریکرد ولە هەمان کاتدا سەرنووسەرى رۆژنامەى (ئافرەتانى کۆمونیست) بوو ـ ئەم رۆژنامەیە ئۆرگانى حزب بوو بۆ رێکخستنى ئافرەتە پرۆلیتارێکان.     

 لەدیسەمبەرى1920بۆ سۆڤێت سەفەر دەکات. هەڵدەبێژرێت بۆ سەرکردایەتى کۆمونیستى ئینترناسیونال، لەبوارى ئیئۆرى شێکردنەوەى رەگ و ریشەى فاشیزم دەورێکى باڵاى هەبوو. لە 8مارس/11933بۆ ئاخرین جار لە راگەیاندنەکاندا قسەیکرد. لە20/یونى/1933تەوى لێهات وبەسەختى هەناسەى پێدەدرا. لەم کاتەدا باسى رۆزا لۆکسمبۆرگى دەکرد. لە کاتژمێرى دووى بەیانى بزووتنەوەى ئافرەتانى کۆمونیست رابەرو تێکوشەرى نەمرى خۆى لەدەستدا.400هەزار کەس لە خەڵکى مۆسکۆ هاتن بۆ ماڵئاوایى لە کلارا. گەورەترین پرسەیان بۆ رێکخست. یەکەم جار فریتس هێکەرت وتارەکەى خوێندەوە، پاشان مۆلۆتۆڤ وئەمجار کرۆبسکایا ونوێنەرانى حزبە کۆمونیستەکانى جیهان وکرێکارە رووسەکان. پاشان لە دیوارى کرێملن، لەتەنیشت کۆڕى کۆمۆنیستە بەناوبانگەکان نێژرا.

1- کلارا زێتکین: دەربارەى مێژووى بزووتنەوەى ئافرەتانى پرۆلیتارى ئەلمانیا.

2- گیلبەرت بادیە: کلارا زێتکین-بیوگرافییەکى نوێ-.