تا ئەو چرکە ساتە، جوگرافیای سوریا دابەش بووە بەسەر سێ هەرێمدا، بێگومان ئەم دابەش بوونە لەسەر ئاستی نێونەتەوەیی ددانی پێدانەنراوە، لە میدیاکاندا لە کۆڕ و کۆبونەوە نێودەوڵەتەیەکاندا، هێشتا سوریا وەک وڵاتێکی یەکگرتووی ژێر دەسەڵاتی ئەسەد مامەڵەی لەگەڵدا دەکرێت و دەناسرێت، بەڵام لەسەر ئەرزی واقیعدا بیناغەی دابەش بوونی ئەو وڵاتە بۆ سەر سێ هەرێم داڕێژراوە، کە ئەمە خواستی ڕوسیا و ئەسەد نییە، بۆیە بە بەکارهێنان و جوڵاندنی هەستی نیشتمانی لەژێر دروشمی پاراستنی یەکپارچەی خاکی سوریادا، ئەسەد و ڕوسیا دەیانەوێت بەلای کەمی نەهێڵن لەوە زێتر جڵەوی کۆنتڕۆڵکردنی سورییان لەدەست بترازێت.  

لە هەقیقەتدا ئەو دابەشبوونە  تەنیا جوگرافی نییە، ئەڵبەتە دابەش بوونێکی سیاسی و سەربازیشە، کە ئێستا لەوێ سێ دەسەڵاتی سوری حوکمڕانی هەر زۆنێک دەکات، کە هەریەکەی هاوپەیمانە لەگەڵ هێزێکی دەرەکی لەسەر هەردوو ئاستی جیهانی و ناوچەیدا. ئەم دابەشبوونە هێشتا بیناغەیەکی پتەوی نییە، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ددانی پێدانەنراوە، ڕوون نییە لەدوای هەوڵەکانی ڕوسیا بۆ نزیکردنەوەی دەسەڵاتدارانی هەرسێ هەرێم،  ڕووداوەکانی ناوچەکە و هەڵوێستەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانانی لە ئایندەدا ئەو دابەشبوونە بەرەو چی ئاقارێکدا دەبات.  

ئەم سێ هەرێمە ئێستا بە ئاشکرا لە سوریادا سیمایان بەدەرکەوتووە، لە کۆبونەوە نێودەوڵەتیەکاندا بۆ چارەسەری مەسەلەی سوریا بەفەرمی نوێنەریان بانگێشت دەکرێن:

هەرێمی یەکەم:

ڕۆژئاوا و ناوەڕاستی سوریا دەگرێتەوە و ئەسەد حوکمڕانی دەکات، کە لەسەرەتای جەنگی سوریادا بەچڕی لەلایەن ڕوسیاوە  پشتیوانی وکۆمەکی سەربازی و مادی دەکرێت. دەسەڵاتدارانی ئەو هەرێمە، دژی هەرێمی دووەم و سێیەمی سوریان، پێیان وایە بوونی ئەو هەرێمانە یەکپارچەی خاکی سوریا دەخاتە مەترسیوە و شەریک بۆ حکومەتی ئەسەد پەیدا دەکات، بەڵام بەسەرپەرشتی مۆسکۆ هەندێک جار ڕوویداوە کە بەشێوەیەکی کاتی دیمەشق هاوپەیمانیەتی  لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەردووک هەرێم دژ بەویتر ببەستێت.  

تا ئێستا ڕوون نییە کە دابەشبوونی سوریا بەسەر سێ هەرێمدا ڕێککەوتنی ژێربەژیر نەبووبێت لەنێوان ڕوسیا و ئەمریکادا، لەبەرئەوەی ڕووداوەکان دەریخست کە هەردووک هێز بەیەک نەفەس لە یەک کاتدا، دەستێوەردانیان لە دۆخی ئەو وڵاتەدا کرد. ئەوان سوودمەند بوون لە جیاوازییەکانی نێو میللەتانی سوریا، بەئاسانی هەریەکە هێزێکی سیاسی و سەربازییان لەنێو دڵی کۆمەڵەگەی سوریدا دۆزیەوە بۆ ئەوەی هاوپەیمانیەتی لەگەڵدا ببەستن، گرنگترین خاڵیش ئەوەبوو، کە لە جوڵەی سەربازیی یەکدی بێ دەنگ دەبوون، وەک ئەوەی لە عەفرین ڕوویدا.  دوور نییە کە ئەوان لە سەرەتای هەنگاوەکانیان بۆ دابەشبوونی سوریا کۆک بووبن، بەڵام دواتر ڕووداوەکان و ئەنجامەکانی بەگوێرەی جووت بوونی بەرژەوەندیەکانیان بەرهەم نەهاتبن، بۆیە دەبینین دوای جەنگی سوریا یەکیان پشتیوانی لە مانەوەی ئەسەد دەکرد و ئەویتر دژی بوو.    

مۆسکۆ بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی مەبەستیتی ئەو بەشەی سوریای لەدەست نەچێت و حکومەتی مەرکەزی هەمیشە دەسەڵاتدار بێت. ئەو ئەگەر بۆی بکرێت لەژێر دروشمی چارەسەری دیبلوماسی، ئەسەد لەگەڵ هێز و دەسەڵاتدارانی هەرێمەکانی دی کۆدەکاتەوە، جا چی لەژێر ناوی پەیڕەو کردنی سیستەمی فیدراڵی بێت لە دەسەڵاتی سیاسی ئەو وڵاتە، یان هەر ناوێکی دی بێت، بتوانێت ئەم بەشەی سوریا وەک جاران بە ددانپێنراوەی لەسەر ئاستی نێونەتەوەیی بمێنێتەوە، هەموو هێزە چەکدارەکانی هەرێمەکانی دی لەژێر ناوی دامەزراندنەوە و یەکخستنەوەی سوپای نیشتمانی سووریدا کۆ بکرێنەوە، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت بۆ ساڵی ٢٠٢٢ ئەم بەشە هەر لەژێر دەسەڵاتی ئەسەددا بمێنێتەوە، بەڵام ڕوون نییە کە لە ساڵی داهاتوودا ڕوسیا بتوانێت بە ئاسانی ئەو ئامانجانە بپێکێت، لەبەرئەوەی کۆمەڵێک کۆسپی بەهێزی لەبەردەمە، کە گرنگترینیان بوونی هێز و میلیشیای ئیرانی و تورکیاییە،  کە تاران و ئەنقەرە بۆ سەپاندنی مەرجە ئابووریی و سەربازییەکانیان بەسەر ڕوسیادا بەکاریان دەهێنن، هەروها خواستی سیاسی و ئامانجی هەرێمی سێیەم کە گرفتێکی دییە کە دەبێت ڕوسیا چارەسەرێکی گونجاوی بۆ بدۆزێتەوە.

 تاران و ئەنقەرە لە ڕێگەی میلیشیاکانیان دەتوانن ناسەقامگیری لە ناوچەکەدا دروست بکەن، چی بە بیانوی ئەوەی لەوێوە دژی ئیسرائیل کار دەکەن، یان دژی مانەوەی هێزی دەرەکیین، گرنگرتین خاڵیش کە تورکیا بەبێشەرمانە هەمیشە دەیکات بە بیانو بۆ هێرشە سەربازیەکانی، مەسەلەی گەشەکردنی هێزی یەپەگەیە. لە ئاکامدا ئەم جۆرە مامەڵەیەی تاران و ئەنقەرە بۆ ڕوسیا سەرئێشەیەکی مەزنە بەرژەوەندییەکانی ڕوسیا لە سوریا دەخاتە مەترسیەوە.  

هەرێمی دووەم:

باکووری ڕۆژئاوا و بەشێک لە باکووری کە هاوسنوورە لەگەڵ تورکیادا، دژی دەسەڵاتی ئەسەدن و لەلایەن تورکیاوە هەموو جۆرە یارمەتییەکی سەربازیی و ماددی دەدرێن، هەروها سنوور و فڕۆکەخانەی تورکیاش لە خزمەتیانە. ئەم هێزە تەنیا دژی دەسەڵاتی ئەسەد نییە ئەڵبەتە بە پلەی یەکەم دوژمنایەتی لەگەڵ هێزی یەپەگەیە. ئەوان بوون لەگەڵ سوپای تورکیادا شاری عەفرینیان داگیر کرد، تا ئەو چرکە ساتە کۆنتڕۆڵیان کردوە و یەکەم شتیش کە ئەنجامیان دا پاکتاوی نەژادی بوو کە تا هەنووکە بەردەوامە، لە ساڵی داهاتووشدا چاوەڕوان ناکرێت وا بە ئاسانی ئەوانە ئەو ناوچانە چۆڵ بکەن یان بەبێ هیچ مەرجێک بچەنە ژیر ڕکێفی ئەسەد لەسەر دەستی ڕوسیا. 

هەرێمی سێیەم و کورد:

دەکەوێتە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا، ئەو هەرێمە لەژێر دەسەڵاتی سوپای سوریای دیموکراتە، چارەنووسی میللەتی کورد لەو بەشەدایە و کە یەپەگە بەهێزترین بەشی چەکداری ئەو هێزە پێکدەهێنێت،  لەسەر ئاستی دنیادا ناسراوان کە جەنگی قارەمانەیان دژی داعش ئەنجام داوە، قوربانی زۆریان داوە، ئەوان بوون کۆبانی و عەفرینیان لە داعش پاراست و سەرنجی هەموو میدیای دنیایان بۆ خۆیان ڕاکێشا و تا ئەو چرکەیە ناوبانگێکی پڕ لە سەروەریان لەسەر ئاستی جیهان و ناوچەکەدا هەیە، بەڵام دواتر هێزی هەرێمی دووەم بە پشتیوانی تورکیا و هێزی هەرێمی یەکەم بۆ پشتیوانی ئەسەد، ڕوسیا پشتی لەو هێزە کرد و بەگەلەکۆمەکێ بەبەرچاوی ئەمریکا توانیان پاشی داعش ئەوجا هێڕش بکەن بۆ عەفرین و داگیری بکەن. 

دەبێت ئەو ڕاستییە نەبوێرین کە ئەم هێزە لەسەر ئاستی دنیا و ناوچەکەدا بەوە ناسراوە کە ئەمریکا پشتیوانیان دەکات، لەگەڵ ئەوەشدا ئەزموونی داگیرکردنی عەفرین ئەو ڕاستییەی دەرخست، کە تورکیا و میلیشیاکانی کاتێک کە هێرشیان کردە سەر عەفرین، ئەمریکا خۆی لێ مات کرد، سەرەڕای ئەوە ئەزموون پێمان دەڵێت کە هەمیشە بێ متمانەی لەنێوان ئەمریکا و ڕوسیادا هەیە، ئەوەندەی ئەو دووانە شارەزایی یەکدین لە گەمە سیاسی و سەربازییەکاندا هیچ لایەنێک ئەوەندە شارەزایی نییە، بۆیە بوونی ئەمریکا یان هاوپەیمانە سوریەکانی لەو ناوچەیەدا، وا دەکات کە ڕوسیا زێتر لە جاران پشتیوانی لە مانەوەی دەسەڵاتی مەرکەزی ئەسەد بکات.  وا چاوەڕوان دەکرێت کە ڕوسیا هەموو توانایەکی بخاتە گڕ بۆ ئەوەی لەگەڵ دەسەڵاتی خۆجێی بەشێوەیەک ڕێکبکەوێت، کە هەمیشە بەدزی و بەئاشکرا هەوڵبدات هەموو مەرجەکانی مانەوەی حکومەتی مەرکەزی دیمەشق بەسەپێنێت.

 ڕووسیا و تورکیا و ئیران، پێگەیان بەهێزە، هەروها دەزگەی هەواڵگریان لەگەڵ دەزگەی هەواڵگری ڕوسیا و ئەمریکاش ژێربەژێر کار دەکەن،  هەموو شتێکیش شەفافانە لە میدیاکاندا بڵاوناکرێتەوە، بۆیە ئەگەری زۆرە ئیران و تورکیا بۆ پێکانی مەبەستەکانیان لە کۆبونەوە داخراوەکاندا سازشی زۆر بۆ ئەمریکا بکەن، کە کاردانەوەی لەسەر چارەنووسی دەسەڵاتی خۆجێێ ئەو هەرێمە هەبێت و کاردانەوەی گرنگتریشی لەسەر هێزی چەکداری یەپەگە هەبێت.  

ڕوسیا دوای ڕێککەوتنی لەگەڵ ئەنقەرە کۆنتڕۆڵی سەربازیی بەشێک لە سنووری ڕوسیا و تورکیای کردوە، بەتایبەتی لە ئیدلیب لەگەڵ سوپای تورکیی هاوکارە،  هەروها بنەکەیەکی سەربازیی زەبەلاحی لە هەرێمی ژێر دەستی ئەسەدا هەیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا کۆنتڕۆلی هێزی سەربازیی ئاسمانی ئەو هەرێمەی نییە کە ئەمە مایەی نیگەرانییە بۆی، هەروها ئیران لە هەوڵی ئەوەدایە لە دیرزور هەرێمێکی سەربەخۆی دروست بکات، کە ڕوسیا لەگەڵ ئەوەی بە ڕووکەش لە میدیاکاندا وا دەردەخات کە لەگەڵ تاران موو بەنێوانیان وەناچێت، بەڵام ئەم جوڵەی ئیرانی هەرگیز قبوڵ نییە و بەهەموو شێوەیەکیش هەوڵی تێکشکانی دەدات، بۆ ئەو مەبەستە هەوڵدەدات پەیوەندیی دیمەشق لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی ئاسایی بکاتەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت یارمەتی ئابووریی و سەربازییان لەو وڵاتانە بۆ مسۆگەر بکات و دیمەشق لە گۆشەگیری ڕزگار بکات. 

 لە دەرئەنجامدا دەردەکەوێت، کە ئەم هەرێمە سروشتێکی تایبەتی هەیە، تورکیا و ئیران و میلیشیاکانیان زایدەن حکومەتی دیمەشق و بەغداد و هەرێمی باشووری کوردستانیش دژیانن، شانبەشانی ئەوەش هێزە سیاسی و سەربازییەکەی هەڵگری بیری نیشتمانی و نەتەوەییە، هەڵگری نامەی پرسێکی ڕەوای میللەتێکە کە بۆ سەدان ساڵە بەبێ چارەسەر ماوتەوە، بەتایبەتی پرسی کورد، بۆیە ئەمە مەترسی خستۆتە دڵی ئەنقەرە و تاران و بەغداد و هەرێمی باشوور.  تا ئێستا تەنیا هێزێکی بەهێز کە پشتیوانیان بکات ئەمریکایە، کە ئەمیش جێگەی متمانەی سەدا سەد نییە، چونکە ئەمریکا بەگوێرەی بەرژەوەندییەکانی مامەڵە لەگەڵ ئەو پەیوەندییە دەکات، بۆیە مەرج نییە هەموو کاتێک بەرژەوەندیەکانی لەگەڵ بەرژەوەندیەکانی ئەو هێزەدا جووت بێت، لەبەرئەوە ئەو هێزە بەتایبەتی یەپەگە، هەمیشە دەبێت پلانی کشانەوەی سیاسی هەبێت، خۆی بۆ هەموو ئەگەرێک ئامادە بکات وەک کشانەوەی ئەمریکا، هەروها لە ساڵی ٢٠٢٢دا کە هەموو هەوڵەکانی ڕوسیا بۆ ڕێککەوتنی ئەمان لەگەڵ دیمەشق بەبەراورد لەگەڵ ٢٠٢١دا چڕتر دەبێت، شانبەشانی ئەوەش  هەموو فێڵوتەڵەکەکانیشی وردتر خوێندنەوەیان بۆ دەکات.