داعش کێ بوو، چی بوو وە لەسەنگەری کێیوە تەقەی دەکرد؟ بێگومان پێشتر زەرقاوی سەرکردەی تیرۆریستان لەبەرگی قاعیدەدا و کۆنە بەعسییەکان لەبەرگی  بەرگریی نیشتیمانییدا و دواتریش داعش لەبەرگی دەوڵەتی ئیسلامییدا، هەموو ئەمانە بەجۆرێک لەجۆرەکان وەکو نزیک لە سوننە یاخود پشتیوانییانی سوننە هەژمارکراون. لانیکەم تەواوی ئەم گروپە تیرۆریستی و توندئاژۆییانە لەسەنگەری ''مەزهەبی سوننە''دا تەقەیان لەهاوپەیمانی نێودەوڵەتی و نەیارانی بەعس و سوننە دەکرد. 

بۆیە ئەتوانم بڵێم، هەموو ئەم گروپە تیرۆریستانەی لەدوای ٢٠٠٣وە بەناوو لۆگۆو ڕەنگی جیاوازەوە دروستبوون بەشێوەیەک لەشێوەکان سوننە بوون وە سوننەش ئەم گروپانە بووە. یەعنی بەدیوێکیتردا وەکچۆن وتەیەک هەیە دەڵێت: هەموو موسوڵمانێک تیرۆریست نییە، بەڵام هەموو تیرۆریستێک موسوڵمانە. بۆیە ئەگەر هەموو سوننەیەکیش لەگەڵ ئەم گروپە تیرۆریستانە نەبوون و نەبن ئەوا لانیکەم هەموو ئەو چەکدارە تیرۆریستانەی شەڕیان کردووەو دەیکەن لەپێناو پاراستنی ناوەڕاستی عێڕاق و ناوچە سوننی نشینەکان، ئەوا سوننەی موسوڵمانن. تەبعەن بێگومان مەزهەبی شیعییش خاوەنی دەیان گروپی تیرۆریستییە، بەڵام گروپە توندئاژۆکانی سەر بەمەزهەبی شیعیی، ئەوان گشتیان لەچوارچێوەی هێزێکی میلیشیایی نیمچەقانونیدا کۆکراونەتەوە بەناوی حەشدی شەعبی وە هەمووییان ئیعازو فەرمان لە مەرجەعی باڵای شیعەکان وەردەگرن. 

من لێرەدا مەبەستمە زیاتر قسە لەسەر سوننەی تونڕەوو تیرۆریستانی سەر بەم مەزهەبە بکەم. کە بەڕاستی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گروپگەلێکی مەترسیدارن، وە هەزاران و ملیۆنان مرۆڤی بێتاوانی ئەم جیهانە بەجۆری جیاواز قوربانی دەستی ئەم گروپانەن. سەیرەکە ئەمەیە جیهان بەگشتی و غەرب بەتایبەتی پێیان وایە تەنها ئەوانە قوربانین کە ڕاستەوخۆ فیشەکی ئەم گروپانە بەر جەستەییان کەوتووە، لێ کەم کەس بیری لای ئەوەیە کە خەڵکانێک هەن بەشێوەیەکی فیزیکی و هەیە بەماددی و هەیە بەمەعنەوی قوربانی دەستی گروپە تیرۆریستەکان و داعشن. بۆنمونە من یەکێکم لەوکەسانەی ئەگەرچی موباشەڕ فیشەکی داعشم بەرنەکەوتووە، بەڵام ئەم باجە قورسەی من لەڕووی مەعنەوییەوە داوم و لایەزال ئەیدەم زۆر دژوارترە لەوەی ئەگەر فیزیکییەن ئازاردرابام، چونکە ئەگەر لەوساوە چەند فیشەکێکم بەرکەوتبایە ئێستا دەمێک بوو برینەکانم ساڕێژ ببوون و هەر بیرم چوبویەوە، بەڵام من شەخسی خۆم یەکێکم لەوکەسانەی بە"دیل" یەسیر کەوتمە دەستی داعش و دوای چەند کاژێرێک بەموعجیزە ڕزگارم بوو، دواتریش هەڕەشەی جددی لەسەر گیان و ژیانم بوو، وە من وەکو هەرێز ئامانجێکی دیاریکراوی داعش بووم، هەربۆیە ناچارکرام وڵاتی خۆم جێبێڵم و دەردەبەری ئەوروپا بم، بەڵام بەداخەوە لەوێش بۆم دەرکەوت مافی مرۆڤ درۆیەکی ماکیاجکراوی ڕازێندراوەیە دەرهەق بە من، چونکە من وامزانی وەکو قوربانی و هەڵاتوویەکی دەستی داعش مافی "پارێزگاریم دەبێت" وە پێشوازییم لێدەکرێت وەکو قارەمانێکی جەنگێکی نێودەوڵەتی دژی داعش، بەڵام ئەمانە بۆ من هیچی وەڕاستنەگەڕان و توشی شۆکێکی گەورەییان کردم. وە من ئەوەی هەمبوو لەژیانا لەدەستمدا ئێستاش تەواو بێئومێدم هەم لەوەی دەسەڵاتدارانی کوردستان و عێڕاق تەعویزێکم بکەنەوەو بمپارێزن، هەم لەوەی لەوڵاتانی ئەوروپا بپارێزرێم، بۆیە هیچم بەدەستەوە نەماوە ئەوەنەبێت کە هەموو ئەوەی لە ٣٥ ساڵی تەمەنمدا ئەزمونم کردووەو فێریبووم بۆدونیای بەیان بکەم، بۆئەمەش هیچ ڕێگەیەکم شکنەبرد جگە لەنوسین. من پێموایە ژیانی من تراژیدیایەکی ئازاربەخشە بۆیە بەنیازم لەچوارچێوەی ڕۆمانێکدا بەناوی "نزیکبونەوە لەمەرگ" بڵاوی بکەمەوە. چونکە لەحەقیقەتدا تارمایی مەرگی داعش باوەشی پێداکردم و سێبەری فریشتەی ئەجەل لەتەنیشتمەوە تێپەڕی. وە ژیانی تراژیدیاو دەربەدەری و لەدەستدانی ژیانێکی ئارامم دوای ئەوە دەستی پێکرد کە لەچنگی داعش ڕزگارم بوو، چونکە نە وڵاتی خۆم و نەوڵاتانی غەرب هیچ قەرەبوویەکی ماددی و مەعنەوییان نەکردمەوە، بۆیە ئەبێت من ئەم چیرۆکە مەرگەساتە بۆنەوەی دوای خۆم بگێڕمەوەو بەرلەوەی خەنجەری جەهل و تارمایی تیرۆر لەئامێزم بگرن و بۆئەبەد بێدەنگم بکەن. ئەبێت قسەبکەم و ئەو ڕاستییە تاڵانەی سەبارەت بە دووڕوویی جیهان پێیگەیشتم دەبێت بیدرکێنم.  وەکو سەرەتاییەکیش بەنیازم لەچەند نوسینێکی سیاسییدا تەعبیر لەم بۆچونانەم بکەم کەماوەیەکە کەللە سەرم دەکۆڵن. ئیتر چونکە منیش نە کەناڵێکی تی ڤی نە ڕۆژنامەو نەڕادیۆم نییە بۆیە لەهەر کەناڵێکی میدیاییدا بڵاویان دەکەمەوە کە بتوانێت ئەم بیروڕا سیاسییانەم بۆبڵاوبکاتەوە. 

ئەمەوێت بگەڕێمەوە سەر ئەم خاڵەی کەپێشتر تەحریفی مەزهەبی سوننەو تیرۆریستانم کرد، لەڕاستیدا من نامەوێت بڵێم تەواوی سوننەی موسوڵمان توندئاژۆن، بەڵام ئەتوانم بەڕێژەیی بڵێم کەزۆرینەی شوێنکەوتووانی مەزهەبی سوننە لەگەڵ گروپە تیرۆریستەکان یەک موتوربەن بەقەدی دارێکەوە بەناوی ئیسلام. 

 ڕاستییەکەی ئیسلام دوو ڕوخساری هەیە، ڕوخسارە جوانەکەی ئەوەیە کە دایکو باوکانی ئێمەومانان پەیڕەوی ئەکەن، کەجگە لەمیهرەبانی، مرۆڤدۆستی و گیانی بەیەکەوەژیان شتێکیترنییە. ئەم دیوە جوانەی ئیسلام بەردەوام نیشاندەدرێت و خەڵکی پێئاراستە ئەکرێت.

وەلێ کەم کەس توانیویەتی خۆی لەقەرەی باسکردن لەدیوەکەیتر بدات. لێرەدا ئێمە دەمانەوێت ڕووی دووەمی ئەم مێژووە هەڵماڵین، بەتایبەتی ئاراستەی سەلەفی ئەهلی جیهادی قیتال و ئیسلامی داعشئاسا. ئەوانەی ئینکاریی ئەوە دەکەن داعش لەناو دەقەکانی ئیسلامدا جێینابێتەوە، بەشێکیان لەمێژووی فتوحات تێنەگەیشتوون، بەشێکیشیان هەوڵدەدەن ڕووە باگینیەکەی داپۆشن. ئێمەش ئەمانەوێت ئەم دەمامکە لادەین و بڵێین ئەوەی داعش دەیکاتو کردی لەچوارچێوەی دەقەکانی شەریعەتدا جێگای دەبێتەوە.  لەڕاستیدا داعش، قاعیدە و حیزبە ئیسلامییەکانی ناو حکومەت هەریەکێکن و گشتیان لەیەک مەنهەج فیکریان هەڵدێنجن، کەشەریعەتی ئیسلامە. حیزبە ئیسلامییەکانی عێڕاق و کوردستان بەژداری هەڵبژاردنی دیموکڕاسیانە دەکەن و لەناو پەڕلەمانن و باسی ئازادی دەکەن. ئەوان هەتاکو ئەو کاتەی دەسەڵاتی ئیسلام ناوچەکە کۆنتڕۆڵدەکات ئەو ڕووخسارە میانڕەویە نیشاندەدەن، ئەگینا گەر دەمامکیان لادەی جیاوازیان نییە لەگەڵ داعش و هەمان فیکرو تێڕوانینیان هەیە سەبارەت بە شەریعەت. بەڵام ئەوان جیهادی قیتالیان بۆ داعش جێهێشتووەو خۆشیان لەناو کۆمەڵگادا وردەوردە کۆمەڵگا بەئیسلامی دەکەن و دەیانەوێت هەموو ژنان حیجاب ببن و مەیخانەکان دابخرێن و لەهەموو کۆڵانەیەکیشدا مزگەوتێک بونیاد بندرێت. حزبی ئیسلامی تیرۆری فیکری دەکەن و داعشیش تیرۆری فیزیکی دەکات. حزبی ئیسلامی عەقیدەی ئیسلام بە دیدە تەکفیرییەکەی دەرخواردی خوشک و براکانی ئێمەمانان دەدەن و داعشیش فیشەک و شمشێری ئاراستەی مل و دەمی پێشمەرگەو سەربازان دەکرد. ئەوان هەردوکیان ئەرکیان تیرۆرە، جا یەکێکیان تیرۆری فیکری و ئەویتریان تیرۆری فیزیکی. 

هەموو ئەوانەش چ ناوێکیان هەیە گرنگ نییە، چونکە هەمویان ئەو مناڵە توندڕەوەن لەدامێنی شەریعەتی ئیسلامەوە لەدایکبوون. بەعس و داعش لەژێر ڕۆشنایی سوڕەتی ئەنفال دەیان هەزار کوردیان بەزیندوویی خستە ژێر گڵەوەو ژنەکانیشیان کردن بەکۆیلەو لەلایەن جەنگاوەرە جیهادییەکانەوە هەتککران. لەڕابردوشدا ئیسلام بەزەبری شمشێر کوردستانی داگیرکردو جەنگاوەرەکانی عەڕەب هەزاران ژنی کوردیان کردە کۆیلەو هەزاران لەبابوباپیرانی ئێمەییان سەربڕی. لەقورئاندا ئایەتی (النساء) دەڵێت: ئەو ژنە ناموسوڵمانانەی لەجەنگدا بە ''غەنیمە'' بەتاڵانی دەکەونە دەستتان بۆتان حەڵاڵن و دەتوانن بەبێ ڕەزامەدی خۆیان سێکسیان لەگەڵ بکەن! یانی ئەوەی داعش لەشەنگال دژی ئێزیدیەکان کردی ڕێک جێبەجێکردنی شەریعەت بوو. هەتائێستاش هەموو عولەمایانی ئیسلام نەیانتوانیوە بڵێن داعش ئیسلام نییە. 

ئیسماعیل سوسەیی، کەئیمامێکی بەناوودەنگە پێش گرتنی وتی: پێشمەرگە لەبەرەی ڕۆژئاوایە و سیستەمێکی عەلمانیی دەپارێزێت بۆیە شەهید نییەو ناچێتە بەهەشتەوە، بەڵام داعش بانگەوازی دەوڵەتی ئیسلامی دەکات و جیهاد لەپێناوی خودادا دەکات بۆیە ئەوان شەهیدن و دەچن بۆ بەهەشت. 

سەیرکە ئێمە ئەبێت زۆر بەقوڵی تێڕامێنین و ئەم بابەتە زۆر بەجددی وەربگرین کاتێک فتوای ڕێبەرێکی ئیسلام کە سەدان هەزار شوێنکەوتووی هەیەو ئیعاز بەموسوڵمانان ئەدات کە لەدونیای داعشدا شەریعەتی ئیسلام جێبەجێ بکەن، یانی کاتێک سەدان ئیمامی ئاوا کاریگەر فتوای کوشتنی ئێمەومانان دەدەن، ئەوا بەڕاستی مەترسییەکی جددی لەسەر ژیانمانەو ئەگەری تیرۆرمان لەهەر لەحزەیەکی بێئاگاییدایە. ئەتوانم بڵێم هەموو بەیانییەک هەر یەکێک لەئێمەومانان کاتێک لەماڵ دێینە دەرەوە تارمایی مەرگ لەسەری کۆڵانەکە چاوەڕێمانەو لەگەڵ هەر هەنگاوێکدا زیاتر نزیک دەبینەوە لەنوکی ئەم خەنجەرەی بەدەستی هەر موسوڵمانێکی عەوامەوەیە.