چەوان شورەشا فەرەنسا دەستپێکر؟
Thursday, 07/10/2021, 22:58
ل سالا ١٧٨٩ ێ ل فەرەنسا بارێ سیاسی و جڤاکی دا هاتە هەژاندن ، لیبرالیان کودەتا ب سەرکەفتیانە ئەنجام دابوو ، جڤاتا چینان ب داخوازا لیبرالیان ب پێکهاتەیا سێ چینان (خانەدان، زەلامێن ئاینی، گەل ) ل ٥ مەها گولانا سالا ١٧٨٩ ێ ئێکەمین کومبوون کر .
ئەڤ کومبوونێن دهاتە کرن گەفەکا مەزن بوو بو رژێما مەلکایەتی ، لویسێ چواردێ بریار دا کومبوون د ژورێن جودا بێتە کرن ژلایێ هەر چینەکێ ، چینێن خانەدان و زەلامێن دینی بریارا مەلکی پەسەندکر ، بەلێ چینا گەل ئەڤ بڕیارە ڕەدکر و بریاردا کومبوونێ پێکهاتانە ب ئێکگرتی بەردەوام بیت .
دەنگێ وێرانبوونا رژێما مەلکایەتی ل کولانێن فەرەنسا بەرزبوونێ دابوو ، ل ی تیرمەهێ جڤاتا گەل خو ب جڤاتا دامەزرێنەر راگەهاند ، لویسێ چواردێ تاکە هەلبژارتن دەست دابوو : بکارئینانا چەکی .
کولانێن پاریسێ ژلایێ سوپایێ رژێمێ هاتبوو داگیرکرن ، بەرسڤا خەلکێ پاریسێ زیندانا باستیلێ ڤەگرت ، ١٤ ی تیرمەهێ دا خەلکێ پاریسێ دەست دانا سەر زیندانا باستیلێ و بەرپرسێ زیندانێ کوشتن .
مەلکێ فەڕەنسا لویسێ چواردێ پێنگاڤێن هێدی ل ژورا خویا تایبەت ل کوچکا ڤێرسای دا دگەرا ،د ژور هەمان ژور بوو، بەلێ مەلك نە هەمان مەلک بوو ، زور بێ هێز بوو .
ژورا نێزیکی مەلکی کومبوونا جڤاتا چینان (Etajenero) دهاتە کرن ، لویسێ چواردێ هەردوو دەست تێکدان و ب دەنگێ دەستێن لویسی دەرکەفتی پارێزەرەك هاتە ژورا تایبەتا مەلکی ،مەلکی داخواز دا پارێزەری : ناکری (وەزیرێ دارایی یێ فەرەنسا ) ئاگادار بکەن ، دێ بەشداری جڤاتا دامەزرێنەرا کەم .
لویسێ چواردێ ئەڤ بڕیارە دا داکو ل فەرەنسا شەرێ ناڤخویی روینەدەت ، ئامانجا وی راگەهاندنا بریارا کێشانا سوپایێ رژێمێ ژ جاددەیێن پاریسێ و راگەیاندنا دووبارە دامەزراندنا ناکری وەکو وەزیرێ دارایی بو جڤاتا دامەزرێنەران ، پێنگاڤێن لویسی د ژورا خویا تایبەت دا بلەزتر دبوون ، ١٠
سالان دا قەیرانێن جڤاکی و ئابوری فەرەنسا دهەژاند ، قەرزێن دهاتە وەرگرتن ژ دەرڤە ئاستێ خوشگوزەرانی ب دەمکی بەرزکربوو ، بەلێ ئەو دەمە ب دووماهی هاتبوو ، ئابوریا فەرەنسا ل ژێر قەرزان دهاتە هەرشاندن ، داهاتیێ فەرەنسا ٥٥٠ ملیون فرەنگێن فڕەنسی بوو بەلێ ٣٠٠ ملیون بوو گرتنا قەرزان دهاتە خەرج کرن .
جاددێن فەرەنسا هاتبوون نوێ کرن ، بینایەتێن بەرز دهاتە دروست کرن ، هەروەکو فەرەنسا ل پێش ١٠ سالان پێشکەفتیتر بوو ، بەلێ پێشکەفتن بەس بو چینێن خانەدان و زەلامێن دینی بوون . نفوسا فەرەنسا %١٠ بێ کاربوون ، باجا گرانا خوشگوزەریا چینێن خانەدار و زەلامێن دینی بو خەلکێ بوون .
لویسێ چواردێ چارەسەری دیت ب دەستدانا چەند دەسەلاتێن خو ،بریارێن چاکسازیێن نوێ رژێمێ دناڤ خودا دژایەتی هەبوو ، ژ ڕاستبوونێ گەلەك دویر بوون ، ئەڤ بریارێن چاکسازیا رژێمێ دویر ژ راستیێ شورەشا فەرەنسا دەستپێکر ، لویسێ چواردێ لێبیرکرنا وێ چەندێ نەکربوو رژێمەکا هاتی هەرفاندن ب دروشمێن چاکسازیان نابیتە چارەسەر ، لویسێ چواردێ ل ژێر گیوتنێ گیانێ خو ژ دەست دا ، بەلکی ئەو گیوتینە رژێما لویسی بوو ، ئەڤە دەرسەکە بو کەسانێن تێبگەهیت .
نێچیرڤان ز
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست