لە دوای ڕاپەڕیەنە یەک لە دوای یەکەکانی ساڵانی ٢٠١٠-٢٠١١ دنیای عەرەبی و ئیسلامیی کە نووسەرانی عەرەب ناویان نا "بەهاری عەرەبی"، وەرچەرخانیک لە سروشتی حکومەتەکان و ئۆپۆزسیۆنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕوویدا. هەر بە ڕووخانی حکومەتەکان دەسەڵاتێکی شارەوەی نووستوو، کە لەنێو کۆمەڵگەی ئەو وڵاتانەدا گەشەی کرد بوو دەرکەوت، کە ئەویش ڕێکخراوە تونڕەوە ئیسلامییەکان بوون، خاوەن میلیشیای زەبەلاح بوون، خاوەن ئابوورییەکی پتەو بوون و هەوڵی پڕکردنەوەی بۆشایی سیاسی و  گرتەنە دەستی حکومەتی ئەو وڵاتانەیان دەدا.

 زەمینەی گەشەکردنی ڕێکخراوی توندڕەو جگە لە مەسەلەی بڕوابوون بە ئاین، مەسەلەی خراپی دۆخی ئابووریی و سیاسی و دەسەڵاتی گەندەڵ و چەوسێنەرە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەتایبەتی لە دوو دەیەی ڕابردوودا، ململانێی زلهێزە ناوچەیەکان و دنیا کەوتۆتە ئەو ناوچەیە. بێکاری و نەبوونی و دەربەدەری باڵی کێشاوە بەسەر گوزەرانی خەڵکدا، گەلێک لە گەنجی ئەو وڵاتانە بۆ بەدەستهێنانی قوتی ژیان، لەنێو ئەو میلیشیانەدا دەبن بە چەکدار. جگە لە دیاردەی بە میلیشیابوونی خەڵک دەیان دیاردەی ترسناکتر لەنێو کۆمەڵگەی ئەو ناوچانەدا پەڕەی سەندووە.

  بوونی ئەو ڕێکخراوە توندڕەوانە و میلیشیای چەکدار بۆ زلهێزە ناوچەیەکان و دنیادا هەرگیز نامۆ نەبوو، لەبەرئەوەی دوای خوێندنەوەی دۆخی ناوچەکە دەرکەوتووە کە زۆربەی ئەو ڕێکخراوانە لەسەر دەستی ئەواندا دروست بوون و بەهێز کراون. لە دوای ٢٠١٠کانەوە ڕێکخراوی توندڕەو و میلیشیا، لەسەر شانۆی سیاسیی و سەربازیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕۆڵی سەرەکییان هەبووە، لە یەکلایی کردنەوەی گرفتەکان و گۆڕانی هاوکێشەی هێز و ناسەقامگیری ئاسایشی ناوچەکە و دەرپەڕاندنی یەکدی.

زۆربەی هێز و میلیشیا ئیسلامییە توندڕەوەکان، لەژێر کۆنتڕۆڵی وڵاتانی زلهێز دروست بوون. دەزگەی هەواڵگری ئەو وڵاتانە، ژێربەژێر پەیوەندییان لەگەل سەرانی ئەو هێزە چەکدارانە دروست کردبوو، لە نزیکەوە ئاگایان لە گرفت و ئامانج و سروشتی هێزەکەیان و کەسایەتی ڕێبەرەکانیان هەبوو. لە ئەنجامدا ئەو میلیشیانەیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کرد بە ئەمری واقیع و لە خەڵکی ئەو ناوچانەیان بەردا، بۆیە کاتێک کە لە گەرمەی جەنگی سوریا و جەنگی دژ بە داعش و ڕووخانی سەدام و حکومەتی تالیبان لە ئەفغانستان، ئەمریکا و هاوپەیمانانی و ڕوسیا هاتنە ئەو ناوچانە، هەریەکەیان چۆن هاوپەیمانیان لەگەڵ وڵاتێکدا دەبەست، بەهەمان شێوە هەر وڵاتێکی زلهێز بەدزی و بەئاشکر، لەگەڵ هێزێکی میلیشیای ناوچەکە چووە سەنگەرێکەوە، بەگوێرەی ئەو زانیاریی و پەیوەندیەی کە لە ڕێگەی دەزگەی هەواڵگریەکان پێشوەخت بۆیان ئامادە کرابوو.  

کێشەی نێوان ڕوسیا و ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیان و زلهێزە ناوچەیەکان، هەوێنی دروستبوونی هێزی میلیشیا بووە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. دەزگەی هەواڵگری پاکستانی و ئەمریکی و سعودی، لە کاتێکدا کە ڕوسیا لە ئەفغانستان بوو، ئەوان بۆ بەهێزکردنی بەرەی جەنگ دژی ڕوسیا، لە سەرەتادا دەستیان هەبوو لە دروستکردنی جەیشی ئیسلام، جەیشی محەمەدی، جەماعەتی ئەشکەر تەیبە، ڕێکخراوی ئیسلامین، کە پاکستان لە دژی هیند بەکاریان دەهێنێت، هەروها ڕێکخراوی ئەلقاعیدە، بەهێزکردنی بنلادن و تالیبان. 

تالیبان بە پاڵپشتی ئەمریکا توانی لە ساڵی ١٩٨٩دا ڕوسیا لە وڵاتەکەی دەربکات. دوای ڕۆیشتنی ڕوسیا، تالیبان لە هێزێکی خاوەن میلیشیای توندڕەو بوو بە حکومەت لە ئەفغانستان، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ددانی پێدانرا. ئەو ئیتر بەگوێرەی گۆڕانی پێگەی لەنێو کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی و ناوچەکە، گۆڕانی دۆخی ئابووریی و سیاسیی مامەڵەی لەگەڵ ئەمریکادا دەکرد، نەک وەک جاران کە تەنیا هێزیکی میلیشیای ددان پێدانرا و نەبوو، دەبوایە ملکەچی هەموو داوایەکی ئەمریکا بێت. ئەمە ئەمریکای توڕە کرد، کە هێزێک هەتا دوێنی لەسەر دەستی ئەو گەشەی کرد، بەهێز بوو و ژێربەژێر ئەوەندە یارمەتیانی دا، ئەمڕۆ گوێ بۆ بڕیارەکانی ئەو شل ناکات، بوار بۆ بنلادن هەڵدەخات لە وڵاتەکەی جەنگ دژی ئەمریکا ڕابگەیەنێت. 

پەیوەندیی زلهێزەکانی دنیا بەتایبەتی ڕوسیا و ئەمریکا لەگەڵ هێز و میلیشیای ناوچەکەدا بەگوێرەی بەرژەوەندییان لە گۆڕانە، وەک چۆن گۆڕان بەسەر پەیوەندییە دیبلوماسیی و سیاسی و سەربازییەکانیان لەگەڵ حکومەتەکانی ناوچەکەدا دێت، هەروها هەڵوێستیشیان بەگوێرەی بەرژەوەندییان هەمیشە لە گۆڕانە، بۆیە دوژمنایەتی ئەمریکا لەگەڵ تاڵیبان هەتا هەتایێ نەبوو. دوای ڕووخانیان لەلایەن ئەمریکاوە و هەڵگیرسانی جەنگ لەنێوانیان، تاڵیبان هەوڵی دەدا پەیوەندیی لەگەڵ ئەمریکادا وەک جاران ئاسایی بکاتەوە، بێگومان سەرانی ئەو جوڵانەوەیە لەوە گەیشتبوون کە کلیلی گەڕانەوەیان بۆ دەسەڵات، ئەمریکایە، بۆیە لە ڕێگەی قەتەرەوە بێوچان هەوڵیاندا خۆیان لە ئەمریکا نزیک بکەنەوە. 

جەنگی دژی داعش هەلێکی دی بۆ تالیبان هەڵخست، کە دووبارە نیەتسافی خۆی بۆ ئەمریکا دەرببڕێت. لە کاتی ئیدارەی ترامپدا لە جەنگی دژی داعش بەشدار بوون، دواتر لە ساڵی ٢٠١٣دا بەفەرمی ڕێگە بە کردنەوەی ئۆفۆسی تاڵیبان لە قەتەر درا، کە بە دڵنیاییەوە ئەمریکا لە پشت ئەو بڕیارە بوو. چەند جارێک بە ناوبژیوانی قەتەر لەگەڵ نوێنەری ئەمریکادا بەنهێنی دانیشتبوون، تا ساڵی ٢٠٢٠ گەیشتنە ڕێککەوتنی کۆتایی بە گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ دەسەڵات بە مەرجی ئەمریکا. 

دەبێت ئاماژە بەوە بدرێت کە قەتەر و تورکیا و داعش، لەیەک بەرەیەکدا بوون، بۆیە تورکیا ئاگاداری ئەوە بوو کە تالیبان لە ئفغانستان دەبن بە حکومەت، واتە ئەگەر ئەمڕۆ پاش ٢٠ ساڵ لە خوێنڕژان تالیبان لە ڕێگەی قەتەرەوە بگەڕێتەوە، بێگومان ئەوەش چاوەڕوان دەکریت بەهەمان ڕێگە دووبارە ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی هاوکێشەی میلیشیاکان لە ناوچەکە بەتایبەتی لەنێوان شیعە و سونە مەزهەبەکان، داعش زیندوو بکاتەوە. بەم کارەی لەلایەک سەرئێشەیەک بۆ ئەفغانستان، ئیران لە عیراق و سوریا دروست بکات، لەلایەکی دیەوە سەرئێشەیەک بۆ حکومەتی ئەسەد و ڕوسیا لە سوریا دروست بکات.  بۆیە ئەگەری زۆرە کە داعش لەژێر هەمان ناو و دروشم، یان لەژێر ناوی دی و دروشمی دیدا، پشتیوانی ئەمریکا و هاوپەیمانانی لە ڕێگەی قەتەرەوە مسۆگەر بکات. 

گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەمریکا و ڕوسیا و هاوپەیمانەکانیان، مانای گۆڕانی جیوگرافیای سیاسی و میلیشیاکان دەگەیەنێت. ئێستا ئاماژەکان دەریدەخەن کە ئەگەری ئەوە هەیە، یەکجاری عیراق بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی ئیران، هەرێم لەلایەن حەشدی شەعبیەوە کۆنتڕۆڵ بکرێت، بۆیە بۆ دژایەتی ئیران ئەمریکا دەیەویت حکومەتێکی توندڕەوی سونە مەزهەب بە ڕێبەرایەتی بزوتنەوەی تالیبان، لە پاڵ حکومەتی شیعەی ئیران و عیراقدا دەست بەکار بێت.

ئیران دەرک بەو تاکتیکە دەکات، بۆیە هەنووکە لە ئەفغانستان جموجۆڵەکانی لە جاران  گەرمتر کردوە. هەزارەکان کەمە نەتەوەن و شیعە مەزهەبن، ئیران دەمێکە لەنێویاندا کار دەکات، سوودی لە خراپی باری ئابووریی ئەو کەمە نەتەوەیە وەرگرتووە، بە موچەیەکی باش مانگانە گەنجەکانیان دەکات بە میلیشیا و ناسنامەی تایبەتیان بۆ دروست دەکات، بەگوێرەی بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەکەدا گۆزەگۆزیان پێ دەکات، لە سنوورەکان دەیانپەڕێنێتەوە، واتە دەیانێرێتە سوریا، لبنان و عیراق لەمەودواش بۆ ئەفغانستان.

ئێستا لە ئەفغانستان، تاران خەریکی ڕێکخستنی هێزێکی میلیشیایە لەژێر ناونیشانی " ئەلحەشد ئەلشیعی"، کە لەگەڵ هێزێکی دی شیعە لە ئەفغانستان کە فاتیمیونە ٣٠هەزار چەکدارن لەلایەن "فەیلەقی قودس" ی سوپای پاسداران هاوکاری ماڵی و سەربازیی دەکرێن جووتیان دەکات. سەرەڕای ئەوەی ئیران ئەو هێزانەی دژی تالیبان چەکدار دەکات، لەهەمان کاتیشدا لەگەل تالیبان لە گفتوگۆیە، وەک ئەو تاکتیک و ستراتیژیەی کە ئیران لە عیراق و یەمەن و لبنان سوریا پەیرەوی کرد، کە لەگەڵ سونە مەزهەبەکان گفتگۆ دەکات، لەلایەکی دیش میلیشیا شیعە دروست دەکات و بەهێزیان دەکات بۆ دژایەتیان و پشتیوانی لە ڕێکخراوی وەک حزبوڵا و دەیان ڕێکخراوی دی دەکات. 

تاران لە عیراق کۆمەڵێک میلیشیای لەژێر ناوی جیاوازدا دروست کردوە وەک، بەرەی"حەشدی شەعبی، بدر، ئەهلی حەق، حزبوڵا، خراسانی، ئەلشوهەدا، کتایبی ئیمام عەلی". ئەگەر پێویست بکات ئیران بۆ ئەفغانستان میلیشیا حازربەدەستەکانی لەژێر ناوی "حەشدی شیعی و فاتیمیون" بە ناسنامەی تایبەت ڕەوانەی ئەفغانستان دەکات، واتە جیوگرافیای میلشیاکانی دەگۆرێت، لە لبنان و سوریا و عیراق دەیانگوازێتەوە بۆ ئەفغانستان و بە پێچەوانەش. کەواتە ئەمریکا بۆ ئیران و تالیبان گرفتێکی مەزنی بەجێهێشتووە و باجەکەشی خەڵکی هەژاری ناوچەکە دەیدات. 

 

گەمەی ئەمریکا و ڕوسیا، تورکیا، پاکستان و ئیران لە ئەفغانستاندا بەهاتنی تاڵیبان کۆتایی نەهاتووە، هێشتا گەمەکە لە سەرەتایە، بواری ئەوەیان هەیە لە ڕێگەی سوودوەرگرتن لە جیاوازییەکانی نێو کۆمەڵگەی ئەفغانی و ناکۆکییە ناوچەیەکان، دیسان یاری بە چارەنووسی ڕەشوڕوتی ئەو میللەتە بکەن، سەنگەر لەنێو ئەفغانیەکان دژی تاڵیبان گەرم بکەن. هێشتا مانگێک تێنەپەڕیوە دەزگەی هەواڵگری دنیا بە تایبەتی فرەنسا دژی تاڵیبان پشتیوانی لە دەنگی ناڕەزایی سونە بە ڕێبەرایەتی ئەحمەد کوڕی شا مەسعود لە پینجاشیر دەکەن، کە کاتی خۆی باوکی دژی تالیبان بوو، بەدەستی تالیبانیەکان و ئەلقاعیدە لە ساڵی ٢٠٠١دا کوژرا. پەنجاشیر کە ١٠٠کم لە کابول دوورە، بەرەنگاری بوونەوەی حکومەتی تاڵیبانیان ڕاگەیاند و تا ئیستا ناوچەکەیان نەکەوتووە. 

فرەنسا برناردۆ لیڤی لە هەواڵگری فرنسی ناردووە بۆ لای شا ئەحمەد بۆ ئەوەی تاوتوێ دروستکردن و بەڕێوەبردنی هێزێکی دی میلیشیا بکەن. خاڵی هاوبەشی نێوان ئەو بزوتنەوەیە و داعش ئەوەیە کە هەردووکیان دژی تالیبانن، بۆیە بۆ ڕاگرتنی هاوکێشەی هێز ئەگەری ئەوە هەیە دووبارە داعش لەژێر هەمان ناودا یان ناوی دیدا زیندووە بکەنەوە. لە ئاکامدا گۆڵمەزەیەک لەو ناوچەیەدا دروست دەبێت پڕ بە دڵی وڵاتانی زلهێز.  هێشتا حکومەتەکەی ڕابردوو لە دەسەڵاتدا بوو، فرەنسا هەوڵی ئەوەیدەدا ئەو جوڵانەوەیە پەڕەبسێنێت، پار ماکڕۆن لە فرەنسا یادی ڕۆژی کۆشتنی شا مەسعودی کردەوە!

لەگەڵ ئەوەی لە سەرەتادا تاڵیبان و حکومەتی ڕابردووی ئەفغانستان ڕازی نەبوون تورکیا بۆ کابول بچێت، لەژێر ناوی ئەوەی کەوا پارێزگاری لە فڕۆکەخانەی کابول دەکات لەسەر داوای ئەمریکا. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەمریکا ڕێگەی بە تورکیا دا بێت بۆ ئەفغانستان، ئێستا هێزی تورکیی لە کابولدا هەن. 

تورکیا پروپاگەندەی ئەوە دەکات کە گوایە ئەو هاتووە یارمەتی ئەفغانستان دەدا بۆ گەشەکردنی ئابووریی و ژێرخانی ئەو وڵاتە، بەڵام ئەزموونی چەند ساڵەی ڕابردووی ناوچەکە، پێمان دەڵێت کە تورکیا ڕووی لەهەر وڵاتیک کردبێت، وێرانی کردوە وەک، کوردستان، سوریا، لیبیا، تونس. تورکیا بەگوێرەی بەرژەوەندییەکانی جیوگرافیای میلیشیاکانی گۆڕیوە، میلیشیاکانی بەتایبەتی ئەلنوسسرەی لە تونسەوە برد بۆ سودان بۆ سوریا و کوردستان و داگیرکردنی شاری عەفرین، دواتر لە سوریا بردیانی بۆ لیبیا. ٢٠٠٠ کەس لە میلیشیای ئوگر تورکیا بردیانی بۆ سوریا. ٥٠٠٠ داعشی لە ساڵی ٢٠١٩دا گواستەوە بۆ ئەفغانستان.

ئوزبیک تورکمانەکانی ئەفغانستانن، دەزگەی هەواڵگری میتی تورکیی دەمێکە لەنێویاندا کەوتۆتە کارکردن چی بە خۆشکردنی ئاگر بە ڕۆحی نەتەوەیی تورک، یان چی هاندانیان بە ڕۆحی سونە مەزهەب بۆ دروست کردنی فیتنە و کۆکردنەوەیان لە قەوارەیەکی میلیشیای لە ئەفغانستاندا. چاوەڕوانی ئەوە دەکرێت تورکیا ئەو هێزەی کە ٥٠٠٠هەزار داعش بوون  لە ساڵی ٢٠١٩دا بردیانی بۆ ئەفغانستان، لەگەڵ ئوزبیکەکان نزیکیانکاتەوە، بێگومان ئەوە بەبێ ئاگاداری ناتۆ نییە. ئیتر تورکیا، ئەو جوڵانەوەیە سوریا و عیراق و لیبیا ئاسا، وەک کارتی فشار بەکار دەهێنێت دژی تالیبان و کاولکردنی زێتری ئەفغانستان و ژیاندنەوەی داعش. 

ئەمریکا بەفەرمی ڕایگەیاند، کە ئەوان لە عیراق دەکشێنەوە، بەگوێرەی خوێندنەوەی ڕووداوەکان ڕێککەوتنێکی ژێربەژێری لەسەر مەسەلەی عیراق و هەرێم هەیە، ئەگەر دەسەڵاتی ئیران نەڕوخێت ئەوە چاوەڕوان دەکرێت کە "حەشدی شەعبی" لە عیراق و هەرێم باڵا دەست بن. 

بۆ ئەمریکا سوریا گرنگترە لە عیراق، لەبەرئەوەی سوریا بە پراکتیک ڕوسیا لێ دەسەڵاتدارە، چین تا ئێستا هاورێی و هاوپەیمانێکی دڵسۆزی ڕوسیایە، کە ئەمریکا بەوە نیگەرانە، لە سەرەتای جەنگی سوریا تا ئێستا، پەکین، دەیان جار، لە کۆبوونەوەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا پشتیوانی، لە ڕوسیا کردوە، لە بەکارهێنانی مافی ڤیتۆ دژ بە بڕیارەکانی ئەمریکا و ئەوروپا بۆ لابردنی ئەسەد، لەو کاتانەی کە تاوانبار کرا بە بەکارهێنانی گازی کیمیاوی لە وڵاتەکەی خۆی دژ بە میللەتەکەی خۆی لە جەنگدا.

 چین، چەند جارێک ڕایگەیاند کە لەگەڵ ئەسەد پلانی دروست کردنی پارکی پیشەسازی بۆ ١٥٠ کۆمپانیای چینی داوە، هەروها چین پشکی هەیە لە نەوت و تیلێکۆم. گرنگترین بەرهەمی کۆتایی جەنگی سوریا کە، چین خۆی بۆ ئامادە کردوە، دووبارە دروست کردنەوەی سوریایە کە قازانجێکی ئابووریی بێ هاوتای دەبێت بۆ چین. ئەمریکا بەوە نیگەرانە کار لەسەر ئەوە دەکات کە لە ئەجێندای ڕوسیا و چین بدات لە سوریا، نەهێڵێت ئەو پڕۆژە ئابوورییانە سەربگرن. 

گەشە پێدانی ڕێکخراوی توندڕەو بۆ زلهێزەکان کارێکی ڕووکەش نییە، ئەڵبەتە دوای خوێندنەوەیەکی قوڵی واقیعی ئەقڵیەتی تاکی موسڵمان، ڕێبەرانی بزوتنەوە سیاسی، میلیشیای و جوڵانەوە نەتەوەیی و نیشتمانیی ئەو ناوچەیەیە، ئینجا ئەوان بڕیاری پشتیوانی و دروستکردنی دەدەن. مەسەلەی ڕێکخراوی ئیسلامی ئامرازێکە بۆ وڵاتانی زلهێز بەجۆڕێک بەکاریدەهێنن کە خزمەت بە ئەجێندا و بەرژەوەندییەکانیان بکات، هەروها ئەو هێزانە دژی یەکدیش بەکاردەهێنن، نمونە یواکهیورس، کەوتۆتە ناوڕاستی ئاسیا، ناوەندی سەڕەکیی بەرهەم هێنانی وزەیە بۆ چین. چین لەژێر هەڕەشەی گروپە ئیسلامییە توندڕەوە سونە مەزهەبەکانە لەوێ. 

تورکیا، یارمەتیدەری سەڕەکیی گروپە توندڕەوەکانی یۆگهیورسی و ڕوسیایە. دەسەڵاتدارانی تورکیا، پاسپۆرتی تورکیان بۆ ئەندامانی ئەو گروپانە دەرکردوە،  ڕیگەیان بۆ دابین کردون بۆ بڕینی سنوور چوون بۆ سوریا بۆ بەرەکانی شەڕ.  هەروها تورکیا، هەڵساوە بە دامەزراندنی ڕژێمی سەلەفی ئەلنوسرە، کە پارێزگاری لە چییچانیەکان و یوگەیورسەکان دەکات،  کە بۆ ڕووسیا و چین هێڵی سوورن. ئەم هەنگاوانەی تورکیا دڵخۆشکەرن بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی. بۆیە هەر کارێک پەیوەندیی بە دروستکردنی میلیشیاوە هەبێت ، ئەوا ڕوو لە تورکیای  ئەندامی ناتۆی خاوەن ئەزموون لەوبارەیەوە دەکەن، بۆ ئەوەی  میلیشیایان بۆ دروست بکات، بەشەڕیان بدات دواتر کەی ویستیان تەفروتونایان بکات.

دەسەڵاتدارانی چین، نایانەوێت ئەو ناوچەیە بکەوێتە ژێر دەستی ئەو گروپانە، کە لە ئاکامدا کاردانەوەی خراپی هەبێ لەسەر ئابووری چین و یەکگرتووی وڵاتەکەیان، بەڵام بە دڵنیاییەوە بوونی ئەو جۆرە زەمینەیە، ڕێخۆشکەرە بۆ ئەمریکا و هاوپەیمانانی کە دەستێوەردان لەنێو گرفتی ناوەوەی چین بکەن. سەڕۆکی پارتی "تورکستانی ئیسلامی" عەبدوڵا مەنسور لە ٢٠١٤دا لە چاو پێکەوتنێکدا گوتی:

ئەو گروپە توندڕەوە لە ئەلقاعیدە نزیک بوونە واتە لەگەڵ تالیبانیش پەیوەندییان باش بووە، بەشداریی جەنگی سوریایان کردوە.

بەهاتنی تاڵیبان بۆ دەسەڵات، چین ڕایدەگەیەنێت کە ئەوان هەرگیز کێشەیان لەگەڵیاندا نەبووە و دەکرێت لەمەودوا ڕێککەوتنی ئابووریی لەگەڵیاندا ببەستن، بەڵام بۆ مەودای دوور چاوەڕوان دەکرێت کە گرفت لەنێوان ئەو دوو وڵاتەدا ڕووبدات، بەتایبەتی ئەمریکا بەبێ مەرج تالیبانی نەهێنایەوە دەسەڵات. هێزی توندڕەوی داعش لە ئەفغانستاندا بەتایبەتی لەسەر سنوورەکانی چین هەن، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت دژی ڕوسیا و چین ئەو ڕێکخراوە بەجۆرێکی دی بهێنرێتەوە گۆڕەپانی ململانێکان کە لە کاتێکدا ڕوسیاش کێشەی بوونی ڕێکخراوی توندڕەوی ئیسلامی هەیە و ئەمریکاش لە ڕێگەی دەزگەی هەواڵگریدا زانیاریی تەواوی لەسەر ئەو گروپانەدا لەبەردەستدایە. 

حزب و گروپی ئیسلامی کورد، لەنێو ئەو کێشمەکێشمەیەدا ناتوانن کارێگەریان هەبێت، لەبەر چەند هۆیەک:

یەکەم: بەدریژایی سێ دەیەیە ئەوان لەسێبەری حکومەتی گەندڵی هەرێمدا بە ئیسراحەت لێیان پاڵداوەتەوە. سەرانی ئەو بزوتنەوانە لە قسە زێتر بەولاوە هیچی دیان لێ شین نابێت و ناتوانن نوێنەرایەتی فەلسەفەی ئیسلامیی کوردستان بکەن.

دووەم: لەگەڵ ئەوەی کە کورد نەتەوەیەکی موسڵمانە، بەڵام زەمینەی ڕێکخراوی ئیسلامی لەنێو کۆمەڵگەی کورددا لاوازە، وەک زەمینەی مەسەلەی نەتەوەیی و نیشتمانیی نییە، بۆیە هەمیشە دروشمی نیشتمانیی و نەتەوەیی کارێگەرتر بوونە بۆ کۆکردنەوەی خەڵک، دروستکردنی پێگەی جەماوەریی. ئەو هێزە ئیسلامییانە تەنیا دەبێت لەژێر سێبەری گروپە ئیسلامیی عەرەب و تورک و فارسەکاندا بمێنن و لەگەڵ کاتدا لەنێو ئەواندا دەتوێنەوە و هیچ بوونێکیان نامێنێت. 

ئەمریکا هەر کاتێک بێەوێت دەتوانێت ئەو گروپە توندڕەوانە لەیەکتر نزیک بکاتەوە، یان بیاندا بە گژ یەکدا، بۆیە خوێندنەوەی ڕووداوەکان ئەو ئاماژەیەی پێوە دیارە، کە بۆ لەمودوا گۆڕانکاری لە جیوگرافیایی سیاسیی و سەربازیی ئەو گروپانەدا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەکرێت. ئێران و تورکیا ئاگایان لەوە هەیە، بێگومان ئەمەش کاردانەوەی لەسەر کوردستان بەگشتی و هەرێم بەتایبەتی دەبێت.   

میلیشیاکان ئەگەر فشاری سیاسییان نەبێت لە ناوچەکە، بەڵام فشاری سەربازییان دەبێت. ئامرازێکی کارێگەر دەبن بەدەست تورکیا و ئیران لە ناوچەی ڕۆهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆ بڵاوکردنەوەی ترس و تۆقاندن لەنێو گەلانی ناوچەکە، کە بە زەبری چەک و دەستدرێژی کردنە سەر ماڵومنداڵ و ناموسییان، ملیان پێ کەچ دەکەن و هەوڵی کڕینی ڕێبەرانی و دەنگی ئۆپۆزسیۆن دەدەن. 

ئەمریکا لە کۆتا گەشتەکەی کازمی بۆ ئەمریکا بە فەرمی ڕایگەیاند کە ئەوان لە عیراق دەکشێنەوە. بێگومان ئەمە بێ ڕێککەوتنی پێشوەختە نییە لەگەڵ ئیران و بەغداد و تورکیا وەک مەسەلەی ئەفغانستان. ئەمریکا سێ دەیەیە جگە لەمشق پێکردن و دابین کردنی چەک و تەقەمەنی خەرجیەکی زۆری لە سوپای عیراقی و پێشمەرگە کردووە، ئێستا کاتی ئەوە هاتووە پێیان بڵێت ئیتر ئەوە ئەرکی خۆتانە وڵاتی خۆتان بپارێزن، ئێمە ٣٠ساڵە پشتیوانیتان دەکەین، وەک ئەوەی بە سوپای ئەفغانی وت کە ٣٠٠هەزار کەس بوون. ئەمریکا گوتی ئێمە بۆ ماوەی ٢٠ ساڵ بە پارە و چەک یارمەتی ئەو سوپایەمان دا، بەڵام ئەوەمان بۆ ناکرێت ڕۆحی بەرەنگاری لای ئەو سوپایە دروست بکەین بەرامبەر بە وڵاتی خۆیان و جەنگێکی بێ کۆتاییان بۆ بکەین.  

جەختکردنەوە لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی پێشوەختەی عیراق، ڕێککەوتنی ئەمریکا و ئیرانە. تاران کە باسی یەکێتی خاکی عیراق دەکات، بۆ ئەوەیە کە بە کورد بڵێت، چارەنووست هەر وەک کوردەکانی ئیرانە، هەروها بۆ ئەوەیە کە تورکیا چاو لە داگیرکردنی بەشێکی عیراق نەبڕێت. تاران خۆی بە خاوەنی عیراق دادەنێت، سێ دەیەیە بەخۆڕایی لە عیراق لە جەنگدا نییە. لە ٢٦/٧/٢٠١٥دا، ڕۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران، لە یاریگەی شاری سنە، وتارێکی پێشکەش کرد و گوتی:

ئاماژەکان دەریدەخەن کە ئەگەر لە ئایندەدا دەسەڵاتی ئیران نەروخێت، حەشدی شەعبی بەخۆشی بێت یان بە ناخۆشی، ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، دەبێت بە خاوەنی هەرێم. ئەو قەوارەیەی هەرێم واتە حکومەتی بنکە فرەوان،  تا ئێستا قسوری نەکردوە لە خزمەت کردن بە ئەجێندای ئیران، وێرای ئەوەش دیار نییە، کە خاڵەکان و بڕگەکانی ئەو ڕێککەوتنەی نێوان ئیران و ئەمریکا دەربارەی عیراق و هەرێم چییە و بایدن چی بەگوێی کازمیدا چرپاندوە؟ لەبەرئەوە ڕوون نییە کە دوای ڕۆیشتنی ئەمریکا ئیران چ جۆرە گۆڕانکاریەک لە پەیکەری هەرێم و هێزی پێشمەرگە دەکات.  لەو چەند ڕۆژەی ڕابردوودا "حەشدی شەعبی" لە میدیا لۆکەڵیەکان ڕایگەیاند، کە دوای ڕۆیشتنی ئەمریکا، مەترسی لەسەر هەرێم نابێت و ئەوان دەیپارێزن. کەواتە حەشدی سەر بە ئێران، ئاگایان لەوە هەیە کە ئەوان ئەو ئەرکەیان پێ سپێردراوە. سەرانی هەرێم ئەگەر لە وردەواڵاتی ئەو ڕێککەوتنە ئاگادار نەبن، بەڵام بە دڵنیاییەوە لە هێڵی پانی ئەو ڕێککەوتنە ئاگادار کراونەتەوە، ناتوانن سەرپێچی لە هەڵبژاردنەکانی داهاتووی عیراق و یەکێتی  خاکی عیراق بکەن، ئاشکرایە کە هەڵوێستیشیان لەگەڵ کازمی و بەرهەم جووت کردوە دەربارەی ئەو بابەتە.