پاساوی دادگای پیاداچونەوەی هەولێر بۆ پەسەند کردنی تۆمەتەکانی زیندانیەکانی بادینان هەمان پاساون کە لە دادگای تاوانەکانی ٢ی هەولێر پەنجەی بۆ ڕاکێشراوە، بە زیاد کردنی ئەوەی کە پەیوەندیان بە کونسوڵخانەی وڵاتانی ئەڵمانیا و ئەمەریکاوە کردووە. لە ماوەی زیندانکردن و بڕیاری دادگا تاکو ئەمڕۆ دەیان ڕێکخراوی مەدەنی ناو وڵات و دەرەوەی وڵات و زۆر لە سەران و ئۆرگانەکانی حیزبەکانی ناو هەرێم  نارەزاییان بەرامبەر سەرکوتکردنەوەکان و سنوردارکردنی ڕای ئازادی تاکو ددەزگا میدیاکان دەربڕیوە. و تەنانەت هەندێك لە کەسایەتی و ئەندامان و لایەنگرانی ناو خودی پارتی بە پیر ئەم پێشێلکاری و ناڕەواییەوە نەچون.لەبەرمبەر ئەمەدا حکومەتە پۆلیسیەکەی مەسرور بارزانی و دەزگا ئەمنیەکان و دادگا وابەستەکان بە حیزبەکەیەوە لەسەر بڕیارەکان و پراکتیکەکانی خۆیان سوور بون.  

بێگومان دوا بڕیاری دادگای پیاچونەوە یەکەمین و دوا پێشێلکاری نیە و نابێت بەرامبەر چالاکوانان و ڕۆژنامەوانان و دەنگە ئازدەکان. بەڵام ئەم بڕیارە بە ئاراستەی ئەوەدا دەچێت کە ئیتر خەڵك و دەنگە ئازادەکان وەك ئەوەی هەستی پێدەکرێت بەرە و بێدەنگی و خۆشاردنەوە و شاردنەوەی ڕا و دەنگی خۆیان لە ڕێگای میدیا کۆمەڵایەتی و میدیاکان و ناو خەڵك بەرێت. بەتایبەتی ئەوانەی خۆیان یان کەسوکاریان لەلایەن پیاوان و دەزگاکانی دەسەڵاتەوە بە ئاسانی دەستیان پێیان دەگات و مەترسی دەسگیرکردنیان لیدەکرێت یان گوشاری نان و گوزەرانیان دەخرێتە سەر.

پێکهێنانی ئەو هەلومەرجە پۆلیسیە ترسناکە لە لایەن دەسەڵاتەوە چیە و چی لێچاوەڕون دەکرێت و بە چ ئاراستەیەکدا دەچێت؟ ئەمانە کۆمەڵی پرسیارن کە  ڕوبەڕومان دەبنەوە.

بێگومان دەسەڵاتی حکومەتە پۆلیسیەکەی مەسرور بارزانی، لە سەرەتای دەسبەکاربونیەوە هەمیشە ئامانجی لەم پراکتیکانەدا ئەوە بووە کە خەڵكی ئازاد و جەماوەر بێدەنگ بکەن و هەمان تاقیکردنەوەکانی ڕژێمەکانی  ناوچەکە وحیزبی بەعسی لەناوچو  بە پێی توانایان  پیادە بکەن. ئەمەش دوبارە ئەو پرسیارەمان ڕوبەڕو دەکاتەوە کە ئایا ئەوەی بە بەعس دەکرا بە ئەم دەسەڵاتە پۆلیسیە ئەنجام دەدرێت؟

دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان لە هەوڵی پیادەکردنی شێوازی مامەڵەی بەعس ڕوبەروی چەندین جیاوازی زۆر گەورەو و بنەرەتی دەبێتەوە.

حیزبی بەعس تەنها حیزبێکی دەسەڵاتداری سەرتاسەری ئێراق بو کە لە هیچ ناوچە و شوێنێکی ئێراقدا جگە لە ناوچە دورەدەستەکانی کوردستان هێز و پارت و لایەنێکی سیاسی تر بونی نەبو کە دژ بە بڕیار و کردارەکانی بوەستێتەوە، ئەو هێزە کوردیانەش ( خودی پارتی لە نێوانیاندا)  لە ئاستێکی لاوازدا بون و تەنها و تەنها شەڕی پارتیزانی و ڕەشەکوژیان پیدەکرا. هاتنە سەر دەسەڵاتیان هۆکارەکەی هێزی دەرەکی و هەلومەرجی جەنگی خەلیج بو.

ئەمڕۆ بە پێچەوانەوە پارتی تەنها نیە لە مەیدانەکەدا و چەندین حیزب و لایەنی تری ناو دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵات بە مەبەستی بەرژەوەندیەکانی خۆیان یان وەکو باوەڕیان بە مافەکان ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ ڕوبەڕوی پراکتیکەکانی پارتی بونەتەوە و دەبنەوە. لە ڕێگای پەرلەمەنتارانیان و ئۆرگان و کەسایەتیەکانەوە مزایەدە دەکەن و لە ڕێگای ڕێکخراوە بە ناو مەدەنیەکانیان و دەزگا زۆر و فراوانە میدیاییەکانیان و میدیا کۆمەڵایەتیەکان لە هەوڵی شکاندنی زیاتر و زیاتری پارتیدان لە ناو خەڵك و لە نێو کۆمەڵگای نێودەوڵەتیدا. ئەمەش وا دەکات کە کەم تا زۆر دۆستانی بیانی پارتی و  لایەنگرانی پارتی و کەسانی نزیك لێیانەوە و ئەندامانی خوارەوەی ئەم حیزبە بکەونە ژێر کاریگەری ئەم هەوڵانەوە دژ بە پارتی بە تایبەتی کە لەسەر بنەمای ڕاستیەکان وەستابن.

لە لایەکی ترەوە ناکرێت نکۆڵی لەو ڕاستیە بکرێت کە ئەمڕۆ هەلومەرجی هەرێمی کوردستان وەکو سەردەمی بەعس و تاڕادەیەك ئەمڕۆی ئێران و سعودیە نیە. دەزگا میدیاییەکان و خەڵك و ڕێکخراوە مەدەنیەکان ئازادیەکی سنورداریان هەیە و پێشێلکاریەکان و کاردانەوەکان بەرامبەری لە ئاستە جیاوازەکاندا هەمان ڕۆژ و بەردەوام دەگەنە ڕای گشتی. ئەگەرچی مەخابن زۆر لە دەزگا بەناو سەربەخۆکان لە ژێرەوە مامەڵەیان لەگەڵ دەسەڵات و پارتە سیاسیەکاندا هەیە. بۆیە خۆپارێزانە و سنوردار و بە شەرمەوە هەواڵ و ڕاوبۆچونە جیاوازەکان بە ڕای گشتی دەگەیەنن. بەڵام میدیا ئازادەکانی تاراوگە و سۆشیال میدیا کەم تا زۆر توانیویەتی ئەو بۆشاییە پڕبکاتەوە و تەواوی ڕاستیەکان وەکو خۆی بە رای گشتی بگەیەنرێت.

ئەم پارتە سیاسیانەی کە ئەمڕۆ خۆیان لەسەردەسەڵاتن بە هۆی مێژوی ڕابوردویانەوە کە مۆرکێکی شۆڕشگێڕیان هەبووە هەمیشە لە فەرهەنگی سیاسیاندا قسەیان لە ئازادی و دیموکراسیەت و مافەکانی مرۆڤ و مافی ڕۆژنامەنوسان کردوە. لە توانایاندا نیە بە ئاسانی و بە بێ کێشە و ئەنجامی نەرێنی بۆیان بەعسی ئاسا ڕوبەڕوی ئەو دروشمە بریقەدارانەی خۆیان ببنەوە و دوبارە خەڵکی بەو شیوازەی ئەمڕۆ و بە پێجەوانەی دروشمەکانی ڕابردویان ڕابهێننەوە. هەر ئەوەش هۆکارە کە تەنها لە ڕێگای پاساوی تیرۆر و تێکدانی ئاسایشی وڵاتەوە دەنگە ئازادەکان سزادەدرێن یان ڕەشەکوژ دەکرێن.

هاوتەریب لەپاڵ ئەم لایەنە سیاسیانە، کە لە کێبڕکێی باڵادەستیان بەرامبەر بە یەکتری،  چەندین تاك و ڕێکخراوی مەدەنی و گروپی ئاشکرا یان نەناسراوی ئازادیخوازی بێلایەن لە ناو وڵات و تاراوگە بە پێی تواناکانیان دژ بە دەسەڵات لە چالاکی هەمەجۆرەی مەدەنی و سیاسیدان. ئەمانەش بە ئاراستەی هاندانی خەڵك بۆ روبەڕووەستاندنەوەی ناڕەواییەکان ڕۆڵی لەبەرچاوی خۆیان دەبینن. هەندێك جار قسە لەوە دەکرێت کە ئەمانە ناتوانن خەڵك  ببزوێنن و بە ئەنجامێك بگەن، بەڵام ئەو تێڕوانینە بە پێچەوانەی ڕاستیەکانە و نەگونجاوە، لەبەر ئەوەی خەڵکی ڕۆڵی سەرباز و ڕێکخراوەکان ڕۆڵی ئەفسەر نابینن، کە کاردانەوەکان و وەڵامی خەڵکی بۆیان هەمان کات و سات روبدات.  کاریگەری و هاندانە بەردەوام و ڕۆژانەکان خوێنەران و بینەران بەرەو ئەوە دەبات کە بە تێپەڕینی کات و بینینی ڕاستیەکان و هەست کردن بە ناڕەواییەکان لەسەر خۆیان و نزیك لە خۆیان هەڵوێست و تەنانەت کەسایەتیان بگۆڕێت و گیانی ناڕەزایی و دوائەنجام یاخیبونیان تیا بنیاتبنرێت و کەڵەکە ببێت و بەرەو تەقینەوە بچێت.

روداوە تاڵ و ناسۆرەکان کە هۆکارە سەرەکیەکانی دەسەڵات و گەندەڵی وخراپبەکارهێنانی پلە و پایە و بەرپرسیارێتیەکانن، لە پاڵ ناڕەوایی و پێشێلکاریەکانی ڕۆژانە و لەبەرچاو، بونەتە هۆکاری ئەوەی کە چەندین تاکی کۆمەڵگا بەردەوام لە نێو خەڵك و لە میدیا کۆمەڵایەتیەکان بەتایبەتی ئەکاونتە بێناو و فەیکەکاندا بەو ئاراستەیەدا بچن کە بڵێن: (ئەمانە بە چەك هاتون وپیویستە تەنها بەچەك روبەڕویان ببینەوە.) کە ئەمەش توندڕەویەکی چاوەڕوانکراوە، لە لایەن هەندێك تاك و توێژی کۆمەڵگاوە.

راستیەکی حاشا هەڵنەگرە کە بەشێكی زۆر  لە کۆمەڵگاکەمان بە چەندین هۆکارو لێکدانەوەی جیاواز بە ئاراستەی بێهیوایی  چون، ئەمانەش هەندێکیان کەسانی ئازاد و دور لە دەسەڵات و ئۆرگانەکانی دەسەڵاتن.  بە شێوازێکی سست و بێهەڵوێست لەگەڵ نارەزاییەکی ناو ناخی خۆیان دەژین و لە دیاردە دزێوەکان دەڕوانن بە بێ ئەوەی کاردانەوەیەكیان هەبێت، ئەم حاڵەتەش لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر لە گۆران و بەرز و نزمی و پەیوەست بە هەلومەرج و سەردەم و روداوەکانەوەیە. لە هەمان کاتدا و لەلایەکی ترەوە بەشێك  لەو سست و بێهیوایانە  لە تاکەکانی نزیك و ناو پارتەکانی دەسەڵات پێکهاتون و ئەو بێهیواییەیان بەوەی گەیاندون کە بێهەڵوێست بەرامبەر تەواوی پێشێلکاریەکان و برسیکردن و گەندەڵی ناو پارتەکەیان بێدەنگ بن. تەنها ڕێگایەك ببینن ئەوەیە کە  لە ڕێگای پارت و لایەنە سیاسیەکانی وابەستە پێیانەوە لایەنی کەمی ژیان و گوزەرانی خۆیان و خێزانەکانیان بپارێزن.

هەندێك لە بێهیواکان لەو باوەرەدان کە ئەمڕۆ وڵاتانی ناوچەیی و زلهێزەکان پشتیوانی ئەو دەسەڵاتەن، بۆیە ڕوبەڕوبونەوەیان کارێکی ئاسان نیە و تەنانەت مەحاڵە!

هەندێك لەوانە ئەنجامی خەبات و تێکۆشانی سەردەمێکیان و پاشان بینینی ئەم ئەنجامە دزێوانە لە پارت و ڕێکخراوە بە ناو شۆڕشگێر و یان بەناو ئۆپۆزسیۆنەکان توشی بێهیوایی بون.

بەشێکی زۆر لەو بێهیوایانە وەك نەخۆشیەکی درمی لە کەسانی نزیك لە خۆیانەوە وەریانگرتووە و لە دەوروبەرێکی تەندروستا نەبون کە لەو بازنەیە بەدوریان بگرن و بیانپارێزن.

سەرباری بونی تەواوی ئەم دیاردە نەخوازراوانە، ئایا دەکرێت وەکودیاردەیەکی هەمیشەیی و نەگۆڕ تێیان بڕوانین؟ ئەگەر سەیری مێژوی مرۆڤایەتی بکەین، ململانێی نێوان دەسەڵاتداران و ڕەعیەت دیاردەیەکی ئەبەدی و ئەزەلیە. بەڵام شێواز و ئاکاری ململێکان لە هەلومەرجە جیاوازەکاندا ڕەوتی جیاواز و مۆرکی جیاواز بەخۆیانەوە دەگرن.

ئەمڕۆ دەسەڵاتی کوردی بە چی پشتقایمە و بۆچی خەڵك بە راستەوخۆ و بە شێوازێکی توند وتیژ روبەڕویان نابێتەوە؟

یەکێك لەو هۆکارە سەرەکیانە ئەوەیە کە کۆمەڵێك هێزی نەخوازراو لەلایەن زۆرینەی خەڵکەوە، لە مەیداندان.  لە سەردەمانێکدا تائێستاش لە هەندێ ناوچەدا مەترسی داعش و هێزە ئیسلامیەکان لە ناخی خەڵکا بونی هەیە و بێگومان لە ناو خراپەکاندا ناچارن لە خراپترین بسڵەمنەوە و بێدەنگ بن لەو هێزانەی کە خراپەکانیان بە ڕێژەیی کەمترە. لە ڕێگای فتوا بێبنەما توندەکانی تاك و لایەنە ئیسلامیە کوردیەکان و کاردانەوە توندرەویەکانیان بەرامبەر دیاردە ئاساییەکانی ناو کۆمەڵگاکەمان، (کە ئەنجامێکی ئاسایی ناو کۆمەڵگاکەمانە وەکو تەواوی کۆمەڵگاکانی دونیا  کە لە ڕێگای گڵۆباڵیزم و کۆمۆنیکاسیۆنی خێراو کاریگەری کەلتورەکان لەسەر یەکتری هاتونەتە ناو کۆمەڵگاکەی ئێمەشەوە) مەترسی ئەم دەستێوەردانە لە ژیانی کۆمەڵگا زیاتر و زیاتر خۆی زەق دەکاتەوە.

هەربۆیە تاك و هێز و پارتە ئیسلامی و توندرەوەکانی ناو کوردستان کە لە ناو زۆربەی خەڵکدا بونەتە شەبەحێکی ترسناك و پەسەند نەکراو، مەترسی ئەوە دەکرێت لەگەڵ رودانی هەر پشیویەك لە کوردستان ئەوان سودمەند و باڵادەست بن. هەمان ئەم مەترسیەش لە لایەن دەسەڵاتەوە کراوەتە  ئامرازێك بەدەستیانەوە کە بەخەڵکی پێشان بدەن و پێیان بڵێن:" بە ئاگابن، ئەگەر ئێمە مەیدان بەجێبهێڵین، ئەمانە جێگرەوەکانمان دەبن، ئەمانە نەك برسیتان دەکەن و ماف و ئازادیەکانتان وەکو ئێمە زەوت دەکەن، لە هەمان کاتا ئازادیە تایبەتیەکانیشتان لەدەست دەدەن و حوکمی سەدەکانی ناوەندتان بەسەردا دەسەپینن!."  

دەسەڵات تاکو ئەمڕۆ لە هەردو زۆنەکەدا هەمیشە و بەردەوام ئەوەیان بە خەڵك گەیاندووە کە ئەمان بە ئاسانی بە ئاشتیانە و شێوازی ئاسایی دیموکراسی دەسبەردار نابن لە دەسەڵات و ئامادەی خوێنڕشتن و زەبروزەنگی بێسنورن تاکو ئەو کاتەی تاقە پیاویکی خێڵەکانیان و لایەنگرانیان بتوانێت بەرگریکاریان بێت.

دەیانەوێت وا پێشان بدەن کە وڵاتانی زلهێز پشتیوانی ئەبەدی و ئەزەلیانە و بەرژەوەندیەکانی یەکتری و مانەوەی یەکتری دەپارێزن و تەنها و تەنها ئەمان دەتوانن ئەو بۆشاییە پڕ بکەنەوە کە وڵاتانی زلهێز بۆ پاراستی ناوچەکە لە هێزە توندڕەوەکان پشتیان پی دەبەستن.

هەوڵدەدەن خودی خەڵك و کۆمەڵگا بخەنە ئەو باوەرەوەی کە کۆمەڵگای ئەمڕۆی کوردستان لە ئاستێکدایە تەنها شایەنی ئەم جۆرە دەسەڵات و مامەڵەیەیە، بێگومان ئەم بیرۆکانەش لە ڕێگای کەسانی خۆیانەوە دەخەنە بازارەوە و خەڵکانی ناهۆشیاری دور لەوانیش دەکەوێتە داوای ئەو بیرۆکە ژاراویانەوە.

تەواوی ئەم هیپۆتێزانە و ئەم هەلومەرجەی ئەمڕۆی کوردستان کەم تا زۆر هۆکارن بۆ رونەدانی گێرەشێوی و توندوتیژی. بەڵام ئایا دسەڵاتێکی وەکودەسەڵاتە ناڕەواکانی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەند و باکوری ئەفەریقا سەرباری باڵادەستی موتڵەقیان بەسەر هاوڵاتیانەوە نەیانتوانی خۆیان لە بەهاری عەرەبی ڕزگار بکەن و ڕاپەرین و پشێوی لەو وڵاتانەدا ئەنجام درا ئایا دەکرێت ئەو کارەساتانە لەم هەرێمەدا بەو جیاوازیە گەروانەوە و بەو لاوازیەوەی کە هەیەتی چاوەڕوان نەکراو بێت؟

ئەگەرچی هێشتا تاكی قەلەم بەدەست و کەسان و ڕێکخراوی مەدەنی و سیاسی هێشتا لە مەیداندان کە هیوای چاکسازی و گۆڕانکاریان لە بیری بەشێك لە خەڵکدا هێشتۆتەوە. بەڵام ئایا گەرەنتی ئەوە هەیە کە دەستەو ڕیکخراوی توندوتیژ و چەکدار سەرهەڵنەدەن و ئەنجامی ئەوەش  دەسەڵات بەرەو توندڕەوی زیاتر و دوائەنجام پشێوی سەرتاسەری نەچێت؟

ئەگەرچی تاکو ئەمڕۆ زۆربەی تاك و ڕێکخراوە مەدەنیەکان و خەڵکی هەرێمەکە دەیانەوێت ئاشتی کۆمەڵایەتی سەقامگیر بێت. بەڵام ئایا مامەڵەی دەسەڵات و درێژە پیدان بە پێشێلکردنی ئازادیەکان و ناڕەوایی و برسیکردنی خەڵك و بەردەوام گەشەی جیاوازی نێوان چینەکان دەتوانێت ڕێگای توندوتیژی و گرژی نێوان خەڵك و دەسەڵات بنبڕ بکات؟ ئەمە وەڵامدانەوەی پەیوەستە بە مامەڵەی بەردەوام و داهاتوی پارتەکانی دەسەڵاتەوە. دەسەڵاتیش وەك ئەوەی دەبینرێت نەك هەر لە پێشێلکاریەکان و برسیکردنی خەڵك هەست بە هەڵە و تاوانی خۆیان و دەوروبەریان ناکەن، بەڵکو سورن لەسەر درێژەپێدانی. بۆیە سەرهەڵدانی توندوتیژی و تەنانەت کاری ڕەشەکوژی و کاری تیرۆریستی و داڕمانی ئاشتی کۆمەڵایەتی لە شێواز و لە سەردەم و ئەنجامی روداوێکی لەپڕی نالەبار دیاردەی چاوەڕوانکراوە لە کوردستان و ڕۆژانە مەترسیەکانی زیاتر و زیاتر دەبنەوە، کە خودی دەسەڵات و دروستکەری ئەم هەلومەرجە ترسناکە چاوەڕوانکراوەن. ئەگەرچی خۆیان نرخەکەی دەدەن و ئەوان بەرپرسیاری یەکەم و کۆتایین، لەهەمانکاتدا خەڵکی کوردستان دەکەن بە قوربانی بەرژەوەندی و خۆخوازی خۆیان و بنەماڵە و لایەنگرانی سەرشۆڕیان.