لەو وتارەداباس،باسی ریشەناسیی وشە وباسی زمانە وانیی نییە.هەرنەتەوەیەکی گۆی زەوی لەو دووتەوەرەداپێشکەوتنی مەزن بۆ خۆی تۆمار بکا،بێ گومان لە بوارەکانی دیکەی ژیانیشدا سەرکەوتنێکی مەزن دەخاتە  رووپەڕیکی دیکەی ئەو دیرۆکەی کە دەبێ شانازیی پێوە بکرێ.پێشکەوتنی شآرستانیەت هێدی هێدی بوارێکی خوڵقاندکە مرۆڤ لە قالبی کۆمۆنەکانی سەرەتایی بێتە دەرێ وبەرەو ژیانێکی سەردەم هەنگاوباوێ.ئەو رێگوزەرەش هەرواهاسان دروست نەبووە.میلیونان ساڵی خایاندووە کە زمان و نەتەوە وجوغڕآفیاونیشتمان وخاک وئابوری وسیاسەت وزمان وفەرهەنگ ودابونەریت پێک بێن وپێناسەی نەتەوەیەک لە سەر عەرزدەربکەوێ.پاراستن وخۆپاراستنی هەمەلایەنە بۆ ژیانێکی ئارام وخۆش لە چوارچێوەی وڵاتێکدامرۆڤی هانداکە ئەو جوغڕآفیای تێیدادەژی بە هی خۆی بزانێ وخۆشی بوێ.پاراستن وڵات بە چەک،بە نووسین،بە ئەدەبیات،بە ئابوری ،بە شێعروهۆنراوەو...دەبنە هەوێنی نەتەوەیەک کە لە سەر ئەوخاکە دەژین.

فردۆسی یەکێک لە ناودارانی ئەدەب وشێعری پارسی زمانان بووە،کە ئاوازەی شۆرەتی ئەو گەورەشآعیرە سنوری جوغڕآفیای ئێڕانی تێپەڕآندوە وبۆتە هۆی ناسنامەیەک کە زمانی فارسی پێ پارێزراوە وبۆتە مایەی شانازیی بۆ  ئێڕانیەکان وفارس زمانەکانی سەردەمی خۆی.فردۆسی بە نووسینی / شآنامە/ لە رێگای هۆنینەوەی شێعر توانی ناوی ئێڕان وئێڕانی لە ئاسمیلەبون بپارێزێ.هەر بۆیەشە کە بۆتە شآعێرێکی ناودارکە ناکرێ مێژووی ئەدەب وشێعری فارسی لە بیریی بکا.تەنانەت زۆر زانای بیانیش لە سەر شآنامەی فردۆسی توێژینەوەولێکۆلینەوەیان کردوە.

پرسیاری گرینگ ئەوەیە،فردۆسی لەسەردەمی خۆیدا چۆن بیریی لە / ژن / کردۆتەوە؟ژنی چۆن ناسیوە؟مەگەر خاوەنی دایک نەبووە؟چۆن هاتۆتە سەردونیا؟کێ پەروەردەی کردوە؟مەگەر ئەوکاتیش نیوەی کۆمەڵگا ژن نەبووە؟زمان پێناسەیەکی هەرە بەهێزیی هەرنەتەوەیەکە،ئایا بە بێ بونی ژن ئەو زمانە دەپارێزرێ؟پێگەی کۆمەڵایەتی فردۆسی لەوسەردەمداپێگەیەکی لاوازنەبووە وئەو لە سەردەمی دەسەڵاتی پادشآیی ساسانیەکاندا لە چین وتوێژێکدامەزن کراوە کە پێی دەگووترائەشرافزادە وزەویداری مەزن.ئەو چین وتوێژە لە روانگەی سامان وداراییداد دوای سیستمی پادشآیی لە ریزیی دووهەمداجێگایان گرتووە.تۆ بڵێی ئەو پێگەیەی فردۆسی نەبووبێتە هۆی ئەوەی کە شاعیرێکی ئاوا ناودار/ ژن وئەژدیهای / وەک یەک شووبهاندبێ؟ئارەزووی مردنی ژن وئەژدیهای وەک یەک کردبێ؟تەنانەت دوعای کردوە کە هەم ژن وهەمیش ئەژدیهالە سەر گۆی زەوی پاک بکڕێنەوەونەمێنن!هەروەها تا رادەیەک پێنووسی شێعریی خۆی بەرەوپێش بردوە وگووتوویە:لە جیاتی پەرەستی ژن،سەگەکان  بپەرستن!هەروەهابەراشکاوی لە بەشێک لە شآنامەدا دەڵێ:یەک سەگ،لە سەت ژنی پارسی بە نرخترە!مرۆڤ سەری سووڕ دەمێنێ لە هزرورآمانی گەورەشاعێرێکی وەک فردۆسی بۆ ژن!من دەقی ئەو دوودێڕەی فردۆسی لە شآنامەی خۆیدا وەک خۆی بە فارسی دەنووسمەوە وپاشآن دەیکەمە کوردی:

ژن واژدها هردودرخاک بە

جهان پاک از این هر دوناپاک بە

زنان ستایی سگان را ستای

کە یک سگ بە ازصد ژن پارسی!

ژن وئەژدیها هەردووژێرگڵ بن باشترە

دونیا پاک بێتەوە لەو دووناپاکە باشترە

لە جیاتی پەسنی ژن بە سەگ  هەڵابڵێ

چون سەگێك بە سەت ژنی پارسی دەقەبڵێ!

لەو دوودێرەدا روانگەی ئەو شاعیرە فارسە ناودارەمان بۆ دەردەکەوێ.ئەگەر سەرکردەی حیزبێک یان رێکخراوەیەک یان کەسانی ئاسایی ناو کۆمەڵگا بەوجۆرەبێ ،ئەوەندە جێگای لۆمە ورەخنە نییە.بەڵام کەسێکی وەک فردۆسی کە دەڵێ سی ساڵی رەبەق رەنجم کێشاوە تا زمانی فارسیم گەیاندۆتە ئەو ئاستە، دەبێ مرۆڤ چۆنی لێ بنەڕێ؟تائەورۆ من هیچ کەسێکی شارەزالە شانامەی فردۆسی یان کەسێکی بیانی کە ئۆگریی شانامەی فردۆسی وزمانی فارسیە،نەدیوە لەو بوارەدا رەخنە لە فردۆسی بگرێ وبڵێ،بۆ چی بەو شێوەیە خۆی خستۆتە ژێرپرسیار؟

هەروەها شانامەی فردۆسی کە خوڵقهێنەرەکەی ئەبولقاسم فردۆسی تووسیە،لە دێڕێکدا بە جۆرێکی دیکەش باسی لە ژن کردوە.ئەو پێی وایە ژن دەبێ لە ماڵ نەیەتە دەرێ وکاریشی تەنیا دروستکردنی منداڵ بێ بۆ شەڕ!ئەو هەستە پێش دەرکەوتنی ئیسلامە لە ئێڕان!ئەوهزرەی کە ئیسلامیش ژن بەڕێوەبەریی ماڵی دادەنێ ولە ڕێکاریی کۆمەڵایەتی جودای دەکاتەوە!بەواتایەکی دیکە فردۆسی پێمان دەڵێ: ژن نابێ خۆی تێکەڵاوی سیاسەت وسیستمی پەروەردە لە وڵاتدابکا!

جاری واهەیە رستەیەک یان وشەیەک یان دێڕێک لە هەزاران هۆنراوەی کەسێکی وەک فردۆسی کەسایەتیی ئەودەباتە ژێر پرسیار؟فارس زمانەکان بە تایبەتی شانازیەکی یەکجار زۆر بە فردۆسی وشانامەی فردۆسی دەکەن.ئەوەش مافی خۆیانە.بەڵام هیچکات لە خۆیان پرسیوە کە بۆ روانگەی کەسێکی ئاوا ناودار لە ئاست ژن ئەوەندە لاوازبووە کە ژنی بە مرۆڤ نەزانیوە وهاوتەریبی کردوە دەگەڵ ئەژدیهایان بەرادەیەک کە سەگێکی پێ لە سەت ژن بەنرختر بووە!

شآنامەی ئەبولقاسم فردۆسی ماوەی سی ساڵی رەبەقی خایاند تا بە شێوەیەکی حیماسی دایبڕێژێ تا زمانی فارسی لە ژێرکاریگەریی بیانی رزگار بکا.مەلی ئاواتی شانامەی فردۆسی لە جیاتی ئەوەی بە دووباڵ بفرێ،خاوەنی باڵێک بوو!ئەویش لە بەرچاونەگرتنی نیوەی کۆمەڵگایەکە کە ژن بەڕێوەی دەبا.کۆمەڵاگای بێ پیاوناگاتە مەبەست،کۆمەڵگای بێ ژنیش،کۆمەڵگایەکی کەم ئەندامەوناگاتە مەبەست.من ئیستیش نەمزانی خامەرەنگین و زمانزانێکی وێنەی فردۆسی بۆسرنجی خۆی بەو شێوەیە لە شآکارێکی وەک شآنامە داوەتە ژن؟

ئەبولقاسم فردۆسی تووسیی لە دایک بوی ساڵی ٣٢٩ی هیجری ،قەمەرییە.کۆچی دوایی فردۆسی لە ساڵی ٤١٦ هیجری،قەمەریە.شانامەی فردۆسی وەک بەرهەمێکی حیماسیی میللی ئێرانی دەنرخێنرێ.ئەوشآعیرە نازناوی پسپۆڕی قسە وپسپۆڕی تووسیی / حەکیمی قسە / پێدراوە.فردۆسی لە بنەماڵەیەکی زەویدارودەوڵەمەند گەورەبووە.کاتێک لە سەردەمی پادشآیی ساسانییەکاندا عەڕەب هێڕشیان کردو سەر ئێڕان لە سەدەکانی ٢و٣ی هیجریدا بۆ ئەوەی زەوی وسامانی خۆیان بپارێزن وپێگەی کۆمەڵایەتی خۆیان لە دەست نەدەن،روویان لە ئیسلام کردوبونە مسڵـمان.

لەو سەردەمەدابە کەسانێكیان دەگووت: دێهقان یان دێهگان یان دەهێگان کە لە چین وتوێژێکی باڵا بون لە سەر دەمی ساسانییەکاندا لە ئیران.دێهقانەکان لە روانگەی دارایی وساماندا لە ریزیی دووهەمی کۆمەڵگادا بون وبە گرووپێکی مەزنیی زەویدارپێناسە دەکران.