بەداخەوە .. زۆرێک بەمەبەست بێت یان بەئاگایی حوکمدانى پێنج دیلى ڕێگاى سەختى ئازادى لە بادینان بەبەر تەسککردنەوەى ئازادیەکان و بەلێدانى دیموکراسى لەهەرێمى کوردستان دائەنێن ، لەهەرێمى کوردستان و بەتایبەت لە زۆنى قەڵەمڕەوى بنەماڵەى لەخوێن تێرنەبوى بەرزانى چ ئازادیى و دیموکراسیەک هەبووە هەتا بەرتەسک ببێتەوە یان زەبرى بەرکەوتبێت ، لەو ڕۆژەوە جەلال تاڵەبانى و سەرانى حیزبەکەى بەناوى جۆراو جۆر و بەپاساو و پاکانەى بێبنەما خیانەتى ٣١ى ئابیان قوتدا دەستوبرد خێڵى جامانە سور نەیهێشت کەلتورى داپڵۆسێنەرى بەعس ساردببێتەوە .

   بەداخەوە .. کە زانیارى پێویست لەبەردەستدانیە لەسەر لێکۆڵینەوە و دادگایکردنى ئەو پێنج چالاکوانە هەریەک لە ( شیروان شیروانى ، ئەیاز کەرەم ، هاریوان عیسا ، شڤان سەعید ، گوهدار زێبارى ) لەبەر ئەوەى ؛ دەقاو دەق وەکو ئەوە وایە لەئەمنى حکومەتى بەعس گیرابن و مەحکەمەى سەورەى بەعس دادگایکرابێتن ، بگرە بەهەموو دڕندایەتیەکى بەعسەوە زۆر لە شەلاتیەکانى بنەماڵەى بەرزانى شەریفتر بوون ، کەیسێک لەدادگا بوبێت هیچکات پێشوەختە سەدام قسەیەکى لەسەر نەکردووە وەکو ئەوەى مەسرورێکى خوێنمژ ئەیکات ، بڕیارێک لەدادگا دەرچوبێت هیچکات دەزگا ئەمنیەکانى بەعس بەیاننامەیەن لەسەر دەرنەکردووە وەکو ئەوەى دەزگاى پاراستنى زۆڵە نەوەى میت ئەیکات .

   دەزگاى دادوەرى وەکو هەر دەزگایەکى سەرکوتگەر بەدەست بنەماڵە و پیرە کەمتیارەکەى سەرى ڕەشەوەیە چۆنیان بوێت ئاوەها بەکارى ئەهێنن ، پێشتر بینیمان چۆن کەیسیان بۆ نەوشیروانى سەرۆکى حیزبى گۆڕان سازکرد و فەرمانی گرتنیان بۆ دەرکرد . ئەم کەیسە پەیامێکى قێزەونى لەخۆگرتبوو ئەویش ئەوەیە هەموو نەیارانمان بەم ڕێگەیەدا ئەبەین و درێخیان نەکردووە ..

   ئەم کەیسە لەلایەن پاراستن و ئاسایشەوە جوڵێنراوە واتا ئەو سکاڵاکارە ، چ ویژدانێکى زیندوو ئەوە قبوڵ ئەکات خۆت سکاڵا بکەیت و هەر خۆت لێکۆڵینەوەى لەگەڵدا بکات ، ئەگەر زەڕەیەک کەرامەت لەلاى ئەو دادوەرەى ئاسایش ببوایە ، ئەبوایە ئەوەی قبوڵ نەکردایە و ڕەخنەى ناقانونیبون و ناواقعى بونیان بگرتایە عەدالەتیش ئەوە ئەخوازێت ، ماقوڵە من شکاتت لێبکەم و خۆم لێکۆڵینەوەت لەگەڵدا بکەم ، قیمەت بۆ داواکارى گشتى دانانێن کەئەبوایە ئەو سکاڵاى بجوڵاندایە .

    بەڕاگرتنى تۆمەتبار خستنە زیندانەوە هەموو ئازادییەک لەدەست ئەدات ، کەواتە ئەبێت دەستەبەرى ئەو مافانەى بۆبکرێت کەبتوانێت بەرگرى لەخۆى بکات و کەسایەتى و کەرامەتى لەکەدار نەبێت ، لە ئاستى دنیادا دەستەبەرکردنى مافى تۆمەتبار ئەوەیە کەنابێت وەکو تاوانبارێک (مجرم ) مامڵەى لەگەڵدابکرێت و ئەو بێتاوانە هەتا لەدادگایەکى عادیل دا تۆمەتێکى بەسەردا ساخ ئەبێتەوە ، ئەبێت پارێزەرى بۆبگیرێت لەسەر حسابى حکومەت ئەگەر خۆى تواناى دارایی دابینکردنى پارێزەرى نەبووبێت ، بەئامادەیی پارێزەر وتەکانى وەربگیرێت . نابێت بەهیچ جۆرێک توندو تیژى و زۆر دژى بەکاربهێنرێت هەتا لەژێر فشاردا ووتەکانى وەربگیرێت، یان فشارى مەعنەوى بخرێتەسەرى دژى خۆى یان خێزان و کەسوکارى ، مافى وەڵام نەدانەوەى هەیە و ئەوە بەبەڵگە دژى دانانرێت . 

    لە مادەى یەکەمى جاڕنامەى جیهانى مافەکانى مرۆڤ ساڵى ١٩٤٨دا هاتووە: (هەرکەسێک تۆمەتى تاوانێکى بەرەو ڕوو کرابێت بێتاوانە هەتا لە دادگایەکى ئاشکرا کە هەموو مافێکى بەرگریکردنى تیا دەستەبەر کرابێت تۆمەتێکى بەسەردا ساغ ئەبێتەوە) . لە عەهدى نێو دەوڵەتى بۆ مافە مەدەنى و سیاسیەکان ساڵى ١٩٦٦ و لەمادەى ١٩ و برگەى پێنجەمدا هاتووە : تۆمەتبار بێتاوانە هەتا لە دادگایەکى دادپەروەرانەدا تۆمەتى بەسەردا ساغ ئەبێتەوە .  لەمادەى ١٩ و بڕگەى پێنجەمى دەستورى عێراق ساڵى ٢٠٠٥دا هاتووە : تۆمەتبار بێتاوانە هەتا تۆمەتێکى بەسەردا ساغ ئەبێتەوە  . ساڵى ١٩٧٥ کۆمەڵەى گشتى نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئاگانامەى (اعلان )پاراستنى ئینسانەکان لە سوکایەتى پێکردن و ئەشکەنجەو مامڵەى نامرۆڤانە بە بریارى ژمارە ٣٤٥٢ و لەمادەى یەکەمدا هاتووە: (مەبەست لەئەشکەنجەى ئەم ئاگانامەیە هەموو کردەیەکە کە ببێتە هۆى ئازار و معاناتێکى جەستەیی و عەقڵى ... بەمەبەستى دەستکەوتنى زانیارى یان دانپیانان بەتاوانێکدا .)  

   پەڕلەمانە شرۆڵەکەى هەرێمیش بەیاساى ژمارە  ١٥ى ساڵى ٢٠١٠ ویستویەتى لەگەڵ ئەم ڕەوتە ئینساندۆستانەى دنیاى پێشکەوتوو سەبارەت بە مامڵەى تۆمەتباران بێتەوە و سیمایەکى نەخشین بەحکومەتەکەى بنەماڵە ببەخشێت بەڵام ئەوەى مایەى گاڵتە جاڕییە ئەو بەندانەى ئاماژەمانپێکرد لەبرى ئەوەى لەبەندێکى یاسیدا جێگاى بکاتەوە لەهۆکانى دەرچونى یاساکەدا ئاماژەى پێداوە بەوەش بەها قانونیەکەى لەدەستداوە ، بەبەراوردێک بەوپرنسیپانە کە ئاماژەمانپێکرد ، ئەوە ئاشکرا ئەبێت ئەم یەخسیرکراوانەى بادینان بەرەنگارى چ هەژدیهایەک بونەتەوە کەهیچ حسابێک بۆ هیچ مافێکى ئینسانى و قانونى ناکات . 

    کاتێک مەسرور بەچالاکوان و ڕۆژنامەنوسانى هەولێر - لەکاتێکدا کەیسەکەیان لە دادگادابوو – ئەڵێت سیخور و تێکدەر ... ئەنجومەنى دادوەرى وەکو ئەوەى قوڕقۆشم کرابێتە گوێیەکانى بێدەنگەى لێکردووە ، بەڵام کە پلکە ڕێوازى پەڕلەمان قسەیەکى ئاسایی و شەرمنانە ئەکات خێرا ئەنجومەن بەیاننامەیەک وەڵامى ئەداتەوە ، ئەمەش وەلائى ئەم ئەنجومەنە بۆ بنەماڵەى مەسرور دەرئەخات ، ئیتر باسکردنى سەروەرى و یاساو عەدالەت هیچ مانایەک نابەخشێت .

  سەرتاپا دادگاى پێداچونەوەى هەرێمى کوردستان مڵکى پارتیە بێجگە لە یەک دوو دادوەرى کەڕواڵە و بێزمان بەڕوکەش سەر بەیەکێتین و ئەوانیش ناتوانن هیچ هاوکێشەیەک وەک ئەوەى پارتى ئەیەوێت بەپێچەوانەوە بگۆڕن .  تۆمەتبارى سەرەکى خوێنڕشتنى ١٧ى شوباتى سلێمانى ، هیوا ئەحمەد بەبیانوى ئەوەى شارى سلێمانى شوێنێکى ئەمین نیە بۆ دادگایکردنى کەیسى دادگایکردنى بۆ هەولێر ئەگوێزرێتەوە، بەڵام هەر ئەم ئەنجومەنە ڕازینابێت کەیسى نەوشیروان مستەفاى سەرۆکى حیزبى گۆڕان و بەهەمان هۆ بۆ سلێمانى بگوێزریتەوە .

    پارتەکەى بنەماڵە جەڵەبێک پارێزەرى سەر بەلقەکان و دەزگاى پاراستنى خستۆتە گەڕ و بەیانامەیان پێدەرئەکات بەناوى دەستێوەرنەدان لەکارى دادگاکان و پەلامار و قسەکردن لەسەر بڕیارى دادگا ، ئەم کۆمەڵە بەبەراورد بەژمارەى پارێزەرانى هەرێم لەسەدایەکیشى نیە ، ئەوانە هیچ ئینتمایەکیان بۆ پیشەکەیان نیە بەڵکو سواڵکەرى بەر دەرگاى ئەو حیزبەن چاوەڕێن پاشماوەیەکیان بۆفڕێبدەن یان لە بێئیشیاندا چاوەڕێى وەزیفەیەکن ، سەیر ئەوەیە لەبەیاننامەکەیاندا بەدەق ئەڵێن : (هیچ کەس ترسى لەدادگا نامێنێت) کەواتە دادگا لەلاى پارتى بۆ ترس و تۆقاندنە نەک بەدیهێنانى عەدالەت و گەڕانەوەى ماف بۆ مافخوراوان ، بەم نمایشە پارتى هیچ حورمەتێکى بۆ ئەو جەڵەبە پارێزەرە نەهێشتۆتەوە ، بەڵام پارێزەرێک لەهەولێر لەبەر ئەوەى بەحکومەتى وتوە بێحورمەت فەمانى گرتنى بۆدەرکراوە ، سەیر ئەوەیە لەلیستى ناوى ئەو پارێزەرانەدا شەش پارێزەرى مردوى تێدایە ... لە مێژوى عێراقدا پارێزەر ئەوەندە بەهێزو شکۆدار بووە لەسەردەمى پاشایەتیدا چوار پارێزەر حوکومەتێکیان ڕوخاندووە .

   دادگاى تاوانەکانى هەولێر بەمادەى ١٥٦ى یاساى سزاکان عێراق کەبە یاسای ژمارە ٣٣ى ساڵى ٢٠٠٣ پەرلەمانى کوردستان هەموارکراوە و ئەوەش دەقەکەیەتى :( هەرکەسێک بەدەستى ئەنقەست و بەهەر شێوەیەک بێ لەکارێک تێوەگلێ بەمەبەستى زیاندان لەئاسایش و سەقامگیری و سەروەری دامودەزگاکانی هەرێمی کوردستانی عێراق و ببێتە هۆی کەوتنەوەی ئەو زیانە، بەبەندکردنی هەتا هەتایی یان بە بەندکردنی کاتی سزا دەدرێت ). حوکمى ئەو یەخسیرکراوانەى بادینانى داوە ، بۆ زانیارى خوێنەران لەسەردەمى حوکمڕانى بەعس هەر کوردێک گیرابێت ئیعدامکرابێت یا زیندانى کرا بێت بەپێی ئەم مادەیە بووە .

   دادگایکردنەکە وەکو ئەوانەى بینیویانە و ئەیگێرنەوە گاڵتە جاڕێک و نمایشێکى مەسروریانە بووە و مەبەست حوکمدانى گیراوەکان بووە بەپەلەپڕوزێ ، لەکاتێکدا تۆمەتێکى وەها قەبە بدرێتە پاڵ ئەو ڕاگیراوانە کەسزاکەى زیندانى هەتا هەتاییە ئەبێت دادگا لەورد و درشتى ئەو کەیسەى هەلبسەنگاندایە لەوانە:  فشار خستنە سەرگیراوان و ڕوبەڕوبونەوەى ئەشکەنجەى جەستەیى و دەرونى و نەبینینى پارێزەر ، تۆمەتبارێک ئەڵێت ئەو تۆمارە دەنگیە دەنگى من نیە ، دادوەر ئەوەندە گەمژە بیت نەینێریت بۆ بەڵگەى تاوان بۆ ڕاست و دروستى ، شایەتێکى سیخورى پاراستن بهێنیت وێنەى گرتووە و بۆ تۆمەتبارانى ناردووە ، ئەمەڕێک شێوازى مەسعودە کاتى خۆى بۆ ئەوەى حکومەتى عێراق عوبەیدوڵاى براى بکوژێت نامەى بۆ ئەنێرن بەشێوەیەکى وەها هەتا حکومەتى عێراق نامەکە بگرێت و بە شێوەیە ئەو تەنها پیاوە شەریفەى ناو خێڵى بەرزانى ئیعدام ئەکرێت .

   لەو دادگایەدا ببورن لەو قەشمەرگایەدا باس لەوە کراوە کە یەکێک لە تۆمەتباران ٢٠٠$ دۆلارى لەهەندەرانەوە بۆ هاتووە ، یان تفەنگێکى هەوایى منالانەیان هێناوە وەکو دەرخستەى تاوان پیشاندراوە . لەو قەشمەرگایەدا دادوەر ئاماژەى بەوێنەى بیرە نەوتێک کردووە ، سەیرە ئەو ڕۆژنامە نوسە وتویەتى ئەو بیرە بێمۆڵەتە و نەوتى لێدەرئەهێنرێت و دزیە لە سامانى گشتى ویستویەتى دەسەڵاتى لێئاگادار بکاتەوە ، دیارە ئاشکرا کردنى دزى تاوانە و هەتا خاوەن ماڵ دزیگرت دز خاوەن ماڵى گرت ، محەمەد ماغوتى ئەدیبى سوری ئەڵێت : دەوڵەت ناپرسێت هاوڵاتى لە پاشەملە چى ئەکات ، ئەگەر هاوڵاتى لەحکومەت نەپرسێت لە پشتەسەرییەوە چى ئەکرێت . 

     لەوانە شارەزایەکى بوارى یاسا باشتر بزانێت ئایا ئەو زەرە چیبووە ؟ وەکو ئەوەى لە دەقى مادەکەدا هاتووە : ( زیاندان لەئاسایش و سەقامگیری و سەروەری دامودەزگاکانی هەرێمی کوردستانی عێراق و ببێتە هۆی کەوتنەوەی ئەو زیانە ) ، هەتا ئێستا ئاشکرا نەبووە ئەو زیانە چییە ؟ ئەگەر زیانێک نەبێت لە پایچى شەش ساڵ لەتەمەنى ئەو گەنجانە بێهودە هەڵوەرێت .

      هیچ بۆنەى پارتى نیە دادوەرانى هەولێر پەڕۆى زەردى تێدا نەشەکێننەوە ، ئەبێت چ چاوەڕوانیەک لەمانە بکرێت ، تەنها ئەوە بەسە ئەو دادوەرانە لە دادوەرى بخرێن چونکە دادوەر ئەبێت سەربەخۆ بێت لە هەموو ئینتمایەکى حیزبایەتى .

   هەموو توێژەکان و موچەخۆران بەیانامە و ناڕەزایەتیان دژى بێموچەییى و لێبرین دەرکرد ئەو دادوەرانە غیرەتى پشیلەیەکیان نەبوو بەیاننامەیەک دەربکەن ، بەڵام کەسەرۆکى ئەنجومەنى دادوەرى عێراق سەردانى هەرێم ئەکات لێی ئەپاڕێنەوە هەتا موچەکەیان بخانە سەر حکومەتى ناوەند ، ئەم دادوەرانە بەچارەکە موچەوە شەش ساڵ زیندانى ئەبڕێتەوە ئەگەر موچەى تەواوى وەرگرتایە لەوانەبوو سزاکەى هەتا هەتایبوایە ، ئەوەش نوسراوەکەیە : 

   مەسرور باس لە سیخورى ئەکات، بنەماڵەکەى ئەوەتى هەن نانى سیخورى ئەخۆن، سیخوڕى بووە بەکەلتور لە نێویاندا ، خۆى بەسیخوڕى گۆشکراوە ، چ شوێنێک ماوە سیخوڕى بۆنەکەن، بنەماڵەکەى لە سیخوڕیدا داهێنان ئەکەن و خۆیان خەرجى و مەسرەفیان ئەکێشن ،  هیچ شەرم و شکۆیەک نەماوە کار گەیشتۆتە ئەوە کە سفرەیان بۆ سوپاى داگیرکەرى تورک ڕازاندۆتەوە . 

 ئەگەر ئەم هەرێمە خاوەنى داواکارى گشتى سەربەخۆ بوایە، ئەبوایە مەسعود و مەسرورى کوڕى و کاربەدەستانى هەزار پیاوەکەى بنەماڵە بەسەدان تۆمەتى سیخوڕى هەواڵەى دادگا بکردایە بەڵام ئەو دەزگایەش لە هەموو ناوەرۆکێکى خاڵیە و بەشێکە لەدەزگاى بەدناوى پاراستن و ئەو ژنە داواکاری گشتیەى دادگاى تاوانەکانى هەولێر بەئاشکرا هاوار ئەکات سەر بەدەزگاى میتى تورکە و ئەیەوێت تۆڵەى زەبر وەشاندنى خەڵکى شیلادزێ لە داگیر کەرى تورک لەم گەنجە یەخسیر کراوانە بکاتەوە .

    هەرچەند حکومەتەکەى بنەماڵە یەکێتى و گۆڕانى تاکەوتاک لەپێکردووە ، بەلام ئەم دوو حیزبە ئەیانەوێت کەیسى ئەم ڕاگیراوانە بۆ دەستکەوتى حیزبى و هەڵبژاردن بەکاربهێنن لە پاڵ بەیاننامە و لێدوانە شەرمنانە و خەجاڵەتبارانەکانیاندا ، گۆڕان بەدەم زوڕنا ژەنینى چاکسازییەوە شاباشى ملشۆڕانەى خۆى وەرئەگرێت هەرچەندە دەنگى زوڕناکەیان نەغمەى خەمبارى پێوەیە کاتێک بەبۆنەى ئەم دادگا و گرتن و ئاسایشەوە ، فەرمانى گرتنى سەرۆکى حیزبەکەیان بیر ئەکەوێتەوە ، یەکێتیش ئەوەندە بچوک بۆتەوە داواى تویتێک ئەکات ئەگەر داواى لایکێکى بکردایە کەم مەسرەفتر بوو ، ئاراسى شێخ جەنگى داوا لەمەسرور ئەکات گەورەیی خۆى بنوێنێت و ئەڵێت : (ئەوەى دەمەوێت ئەوەیە کە کاک مەسرور ئەگەر دەیەوێت گەورەیی بنوێنێت و خۆى دەرباز بکات لەو قەیرانەى تێیکەوتووە ئەوەیە کەتویتێک بکات  وەکو باوکێک داوا لە دادگاى هەرێم بکات پێداچونەوەیەک بکەن لەو بڕیارەى کەئەم کۆمەڵە گەنجەیان سزاداوە , ئەوە سەرەتایەکى باش دەبێت بۆ ئەوەى متمانەى خەڵکى کوردستان بە دەست بێنێتەوە)، چەند پیاوێکى بێشەرمە ، چەند لەخەمى مەسروردایە ئەو گەنجە حوکمدراوانەى کردووە بەپردێک پەیامى ژێر بەژێر بۆ مەسرور ئەنێرێت.

لە کۆتاییدا :

پەندێکى ئەفەرقایی هەیە ئەڵێت : ناتوانین پێشبینى دابەشکردنێکى دادپەروەرانەى گەنمەشامیەکە بکەین ئەگەر دادگاکە لە مریشک پێکهاتبوو .