٢٢ی رێبەندانی ساڵی ١٩٧٨ ساڵڕۆژی سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی ئیرانە.لەورۆژەدا بەتەواوی دامودەزگای دەسەڵاتی بنەماڵەی پەهلەوی تێک ڕووخاوسەرکەوتنی گەلانی ئیڕان راگەیەنرا.وڵات پڕ بوولە شآییو لۆغان وتەقەی خۆشیی.ئیدی ئەوەی ناویان نابووشۆڕش بە ڕێبەرایەتی خومەینی سەرکەوتنی راگەیاند ورێگا بۆ هاتنەوەی ئەو کەسەی کە پێیان دەگووت، ئیمامی ئوومەت ئاوالاکرا.دوای چەند ساڵ دووری لە ئێران.لەوناوەدا گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە نەتەوەکانی دیکەی ئێڕان قوشقی تر بوو!وایدەزانێ دەگاتە خودموختاری وئاواتەکانی دێتە دی!بۆیە حیزب ومیزب وسەرکردە وبنکردەی کورد لەو بەشە لە وڵات وەک قارچک هەڵتۆقیوی بێوادە سەریان وەدەرنا وهەرکامیان لەسەر هەوایەک بلوێری لێدەدا!تفەنگ بە دەستیی حیزبیی پۆل پۆل شەقامەکانی وڵاتی داگرت.لە شآرە گەورەکانی ئێڕانیش گەڕێ چۆن خەڵك وەک مەستێکی سەرخۆش ئاوازی سەرکەوتنیان دەچڕاند!تازە گەڕانەوە بۆ دواوە نەدەکرا،خومەینی لە مانگدا دیترابوو!خودموختاریش بۆ کورد وێنەی خەونێکی دیرۆکی بوو کە ئێستێ نا ئێستێ بەزەبریی چەکی،چەکداری حیزبیی هەرئان وەرگێرێ وکورد لەو بەشە لە وڵات دەحەسێتەوە.

سرووشتی هەرشؤڕشێکی خەلکیی دەبێ سەرووژێرکردنی دەسەڵاتێک بێ لە هەروڵاتێک کە سیاسەت بە شێوەیەکی سەرڕۆیانە ودیکتاتۆڕانە لە سەر گەلەکەی بەڕێوە دەبا.ئەو سەروژێر کردنە بواری سیاسی وفەرهەنگی وکۆمەڵایەتی وئابووریش دەگرێتەوە.بەواتایەکی کورتر وڵات هەڵدەتەکێ وسەردەمێکی گەش ونوێ بونیاددەنرێ وتازەگەرایی لە بوارەکانی سەردەمدا سەروەدەردەنێ.ئیدی لە دوای سەرکەوتنی شۆڕش دێمۆکڕاسی ودامودەزگاکانی دێمۆکڕاتیک وکۆمەڵگای دێمۆکڕآتیک خۆ دەخزێنێتە تان وپۆی ژیانی دانیشتوانی ئەو وڵاتە کە شۆڕشی تێداکراوە.

هەرشۆڕشێک خاوەنی دووبنەمای بنەڕەتیە،سەرۆکایەتی وئیدلۆژیا.ئەو دووتەوەرەیە کە وڵات وگەلی دانیشتوانی ئەو وڵاتە هان دەداتا بەرەنگاریی سیستمێکی دیکتاتۆڕی ببنەوە.لێرە ڕیکخستن ورێبەرایەتی فیداکارو بە هێزکە پشت ئەستوورە بە زۆرینەی کۆمەڵگا،دەتوانێ ڕێرەوی ئەو شۆڕشە بگەیەنێتە سەرکەوتن.هەرشۆڕشێک بۆ ئەوەی بتوانێ سەربکەوێ پێویستیی بە ڕێبەرایەتیەکی لێزان وهۆشیارهەیە،ستڕاتیژیی کورت خایەن ودرێژ خایەن بۆ سەرکەوتنی یەکجاری رێ نیشآندەڕێکن بۆ گەیشتن بەئامانجەکانی شۆڕش.هەرشۆڕشێک کە گەل تێیدا بەشدار بێ ولە سەر ئیرادەی خەڵک سەربکەوێ یەکەم بابەت کە بە تووندی دژایەتی دەکا،گەڕانەوەی شۆڕشە بۆ سەردەمی دیکتاتۆڕیی.بەواتایەکی دیکە شۆڕش ناگەڕێتەوە دوای قۆناغی سەرهەڵدان وسەرکەوتن دژایەتیکردنی شۆڕشی راستەقینە،گەڕآنەوەیە بۆ سەردەمی دیکتاتۆڕی.

بائەو رەخنەیە لە خۆمان ڕا دەست پێ بکەین.زۆر جار باس لە شۆڕشەکانی یەک بەدوایەکی کورد کراوە.من جگە لە شۆڕشی باکوری کوردستان ورۆژئاوای کوردستان هیچکام لە سەرهەڵدانەکانی دیکەی کورد بە شۆڕش نازانم.بە تایبەت هی بنەماڵەی بارزانی وتاڵەبانی وئەوانی رۆژهەڵاتی کوردستان.دەستکەوتوو بەرهەمیی ئەو بنەماڵانە لە باشووری کوردستان لە بەرچاوانە.کوا ئەوانە شۆڕشگێڕبون ؟کوا توانیانە ئاڵاهەڵگری شۆڕش بن؟

ئەو ئاڵوگۆڕە مەزنەی کە لە ئێرانیش روویدا واتای شۆڕش وجەوهەریی شۆڕشی تێدا نەبووە.خەڵكی ئێران گەڕانەوە بۆ یاساکانی سەردەمی ١٤٠٠ ساڵ لەوەی پێش،لە سەررێکاری ئیسلامی نابی محەممەدی وئەسڵی ویلایەتی فیقهی وڵات بەڕێوە دەچێ.خومەینی زۆر زیرەکانە توانی لە ناکۆکیی شەخسیی خۆی وشآی ئێڕان کەڵك وەربگرێ وبە سەبروحەوسەلەیەکی زۆر دەستی لە سەر خاڵی لاوازی سیاسەتەکانی شآی ئێڕان دابنێ ولە کاتی پێویستدا خەڵك هان بدا سەرهەڵبدەن.سرووشتی شۆڕش بەرەوپێشچوونە بۆ پێشکەوتنەکانی دونیای سەردەم وچەسپاندنی یاساکانی سەردەم بۆ ژیانی رۆژانەی خەڵكی خاوەن شۆڕش.ئەو بنەمایە لە ناوەرۆکی ئەوئاڵوگۆڕە نەبووە لە ئێڕان کە ناوی بنێن شۆڕش!

هەروەک چۆن سەددام حوسێن بە تفەنگی ژەنگاویی بنەماڵەی بارزانی وتاڵەبانی نەدەڕووخا،شآی ئێڕانیش بە تفەنگیی ژەنگاویی حیزبی دێمۆکڕات وکۆمەڵە نەڕووخا.لە دونیای وڵاتانی جیهانی سێهەم خەڵک توانای دەست تێوەردان وئاڵوگۆڕی مەزنیان نییە.زۆر هاسان وەک کەرەستەیەکی کاریگەر بەکار دەهێنرێن بەڵام زلهێزەکان زۆر زیرەکانە سنووریان بۆ دیاری دەکەن.بێبەختیی شآی ئێران لەوەدا بوو مرۆڤێکی خۆپەرەست وترسنۆک بوو،هەروەها لە بیریی چووبۆوە کە رەزاشآی باوکی چۆن هاتۆتە سەرکار وچۆنیان لابردوە! محەممەد رەزاشآ لە دەساڵی تەمەنی دوایی پادشآیی خۆیدا خۆبەزلزانی وزێدەڕۆیی لە قسەوکردارئاوای بەسەرهێنا!بەتایبەت کاتێک هاتە سەرشاشەی مێدیاکانی ئێرانی ووتی:لە سازمانی ئۆپێکدا ئیدی من نرخی نەفت دیاری دەکەم!لەلایەکی دیکەوە ئامریکاو رۆژئاوا پەیتا پەیتا ترسی پەرەگرتنی کومونیزمیان لە ئێڕان بە چآو دادەداوە وسۆڤیەتیان لێ کردبوو بە دێوودرنج!لە ترسی ئەو کارەش شآ، زووزوومزگەوتی لە شآرەکانی ئێڕان دروست دەکرد.لە کۆتاییشدا دروست کردنی ئەو مزگەوتانە بە قازانجی خومەینی تەواوبوو.بابەتێک کە نابێ لە بەرچآونەگێرێ رۆڵی سەرەکی خومەینی وهەوادارەکانی بوو،بەتایبەت چین وتوێژی بەرفراوانی ئەو ئاخووندانەی کە مرید وپەیڕەوی بێ ئەملاوئەولای وی بون.لە رووخاندنی دەسەڵاتی بنەماڵەی پەهلەویدا کاریگەریی سەرەکی و بە هیز خومەینی بووە،کەس ناتوانێ حاشآ لەو راستیە بکا.هەروەها ئەگەر لە کۆنفڕآنسی گوادلۆپدا رێگا بۆ خومەینی خۆش نەکرابایە،هیچ کات بەوهاسانییە شآی ئێڕانی بۆ نەدەڕووخا.

کۆنفرآنسی گوادلۆپ،کۆبوونەوەیەک بوو کە لەرۆژی ٤تا٧ی مانگی ژانویە لە ساڵی ١٩٧٩ یانی دەکاتە رۆژی ١٤تا١٧ی بەفرانباری ساڵی ١٣٥٧ ی هەتاوی.ئەو کۆبوونەوە لە نێوان بەرپرسانی باڵای چوار دەوڵەتی زلهێز،ئامریکاوفەڕآنسە وئینگلستان وئاڵمـانی خۆرئاولە دووڕگەی گوادلۆپ بەرێوە چوو.لەو کۆبوونەوەدا،یەکێک لە بابەتە سەرەکیەکان بارودۆخی ئاڵؤزی ئێڕان بوو ،لە رۆژەکانی کۆتایی دەسەڵاتی بنەماڵەی پەهلەوی.

ئەو کۆنفڕآنسە،بە میوانداریی والێری ژیسکاردەستەن سەرۆککۆماری فەرآنسە بەڕێوە دەچوو.لەو کۆبوونەوەیەدا جیمی کارتێر،جیمزکالاهان،هیلمۆت ئیشمیت، بەشداربون.لە یەکەمین دانیشتندا،ژیسکار دەستەن،ئەو بیرۆکەیەی هێنایە باس وگووتی:باشترە هەر چی زووترشای ئێڕان وڵات بە بێ هێڵێ وبڕوا!

جیمی کارتێر،پاشآن لە بیرەوەریەکانی خۆیدا دەڵێ: لەو کۆنفڕآنسەدا پشتیوانیەکی زۆر کەم لە شآی ئێڕان کرا! هەموومان بە یەک دەنگ لە سەر ئەو باوەڕە بوین کە شآی ئیڕان دەبێ بە خێڕایی دەسەڵات بە جێ هێلێ وبڕوا!

هەروەها ویلیام شووکڕاسیش، لە بیرەوەریەکانی ڕۆزائالین کارتێررا،دەگێڕێتەوە کە ئیشمیت وکاڵاهان لەو کۆبوونەوەدا جەختیان لە سەر پێگەی زۆر لاوازیی شای ئێڕان کردوە!

لە سەت ساڵی رابوردوودا دونیای پێشە سازی گەشەکردنێکی خێرای بە خۆیەوە دیوە.دونیای دوو جەمسەریی بۆتە چەند جەمسەری وبڕیاربە دەست لە ئاڵۆگؤڕەکانی مەزنیی جیهانیدا.لەو بوارەدا ئەووڵاتانەی کە بە دواکەوتوو پێناسە کراون زۆرینەیان خاوەنی سامانی ژێرزەوین وەک نەفت وگاز.پیشە سازیی وڵاتی خاوەن تێکنۆلۆژی سیاسەتێکی وای خوڵقاندوە کە وڵاتانی خاوەن سامان نەتوانن بە تەنیایی بەهرە لە سەروەت وسامانی خۆیان وەربگرن.بۆیە لە رووی بە هیزکردنی ئابووری ونیزامی ودەسەڵات دەستیان بۆ ئەو وڵاتانە درێژ کردوە کە خاوەنی تێکنۆلۆژیای نیزامی وکەڵك وەرگرتن لە سامانی ژێر زەوی ئەووڵاتانەن کە لەو بوارەدا لاوازن.هەر بۆیەشە ئەو شێوە بەڕێوە بردنەی وڵات بە مەیلی زلهێزەکان دادەڕژێردرێ.ئەوانیش هەرکات هەستیان کرد کە دەبێ دەسەڵاتی ئەو وڵاتانە بگۆڕن،وەک شآی ئێڕانیان بەسەر دێنن!

یەکێک لە هۆیەکانی کە نەتەوەی کوردیش دوای ئەو هەمووە سەرهەڵدانە نەگەیشتۆتە ئامانج،سیاسەتی قڕێژی دونیای سەرمایەداریە.لەورێگوزەرەدا حیزب ومیزب وسەرکردەوبنکردەی کوردیش لەو پەڕی لاوازیدا بون.دوای بە کوشتدانی هەزاران مرۆڤی بێتاوانی کورد یان خۆیان رادەستی دووژمن کردوە،یان فریوی دووژمنیان خواردوە یان یان تووشی شکست بون!