بيری نەتەوەیى کوردستانی (5 - 16)
Sunday, 05/04/2020, 22:03
وەرگێڕانی: جۆ ویلیام
----------------------
لە بەشی پێشوودا، باسی چوار ڕاستیمان کرد سەبارەت بە واقعی کوردستان، لەم بەشەدا بەردەوام دەبین لە باسکردنی ئەو ڕاستیانەی کە ماوەن.
ڕاستی پێنجەم:
گەلانی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان، گەلانی دواکەوتوون لە دەرئەنجامی چەندین هۆکار، بۆیە ئامادە نیین بۆ دامەزراندنی دەسەڵاتی دیموکراتی و قبوڵکردنی بیروڕای جیاواز و سەلماندنی مافی هەڵبژاردنی چارەنووس لەلایەن گەلانی دیکەوە، لە نێوانیاندا ئازادی گەلی کوردستان. ڕەنگە ئامادەکردنی ئەم گەلانە کاتێكی زۆر و چەندین نەوە بخوازێت، جا بۆیە دەبێت خەڵکی کوردستان ئەو ڕاستیە بزانن و لەبەر ڕۆشناییدا دەبێت ئامانجەکانیان دیاری بکەن و ستراتیجیەت و خەباتیان دابڕێژن.
سیستەمی فیدراڵی بەلجیکا وەك نمونە با وەربگرین کە دەوڵەتێکی پێشکەوتووە، کۆمەڵگای بەلجیکی قۆناغی دەرەبەگایەتی و خێڵەکیان تێپەڕاندوە و لە قۆناغی سەرمایەداریدا دەژین و سیستەمێکی سێکیولاری (علماني) هەیە، ئاین بە هیچ جۆرێك تێکەڵی دەوڵەتداری و یاسا ناکرێت و هەروەها ئەندامە لە یەکێتی ئەوروپادا. بەلجیکا پادشانشینێکی بچوکە دەکەوێتە باکوری خۆرئاوای ئەوروپاوە، ڕێژەی دانیشتوانەکەی نزیکەی دە ملیۆن کەس دەبێت و ڕوبەری بەلجیکا 33990 كم2، 89.8٪ی خاکە و 10.2٪ی ئاوە. بەلجیکیەکان پێکدێن لە گەلی فلاندەر (Flanders) کە بە زمانی هۆڵەندی دەدوێن و ڕێژەی 58٪ی دانیشتوانی بەلجیکا پێكدەهێنن و لە باکوری بەلجیکا دەژین، هەروەها گەلی وەلونی (Walloni) کە بە فەرەنسی دەدوێن و لە باشوری بەلجیکا لە هەرێمی "Wallonia" دەژین و ڕێژەی 32٪ی گەلی بەلجیکا پێکدەهێنن. هەروەها کەمینەیەكی دیکە لە بەلجیکا دەژی کە بە زمانی ئەڵمانی دەدوێن. گەلانی بەلجیکا لەسەر مەزهەبی کاثۆلیکن. دەستوری بەلجیکا ڕێگە دەدات بە حکومەتى هەرێمەكان، بڕیارەکانی حکومەتی ناوەند ڕەت بکەنەوە. جارێکیان سەرۆکی فەرەنسی جەنراڵ دیگۆل ووتی: فلاندەریەکانی بەلجیکا ژیانی وەلوەنینیەکانیان بێزارکردوە تا ئەو ڕادەیەی وەلوەنیەکان خۆیان بۆ باوەشی ئێمە دەهاوێژن. رەنگە ئەمەی کە جەنراڵ دیگۆل دەیڵێت رووبدات و گەلی وەلونی جیابوونەوە لە بەلجیکا هەڵبژێرێت و پەیوەندی بکەن بە فەرەنساوە چونکە حکومەتی بەلجیکا بەبەردەوامی دەناڵێنێت بەدەست سیاسەتی توندەوە ئەویش لە ئەنجامی جیاوازی بەردەوامی خەڵکانی هۆڵەندی زمان و فەرەنسی زمان و سەختی پێکەوە ژیانیان لە چوارچێوەی یەك وڵاتدا. ڕاپرسیەك کە ڕۆژنامەی فەرەنسی(La Voix du Nord) و ڕۆژنامەی بەلجیکی (Le Soir) ئەنجامیانداوە ئەوە دەردەخەن کە 49٪ی وەلوەنیەکان لەگەڵ ئەوەن کە هەرێمەکەیان بلکێنرێت بە فەرەنساوە، بەڵام تەنها 60٪ی فەرەنسیەکان دەنگیان بە بەڵێ داوە بۆ ئەم یەکگرتنە. دوور نیە ئەم دوو گەلە له پاشەڕۆژێکی نزیکدا لەیەك جیاببنەوە و دوو دەوڵەتی جودا لەسەر لاشەی پادشانشینی بەلجیکای ئێستا دابمەزرێنن.
نەتەوەپەرستەکانی ئیسکۆتلەندا خەباتدەکەن لە پێناو سەربەخۆیی وڵاتەکەیان لە ژێر دەستی بریتانیا و ڕیفراندۆم پاشی ڕیفراندۆم ڕێكدەخەن بۆ گەیشتن بە ئامانجەکەیان. گەلانی کاتەلۆنیا و باسك لە ئیسپانیا کاردەکەن بۆ سەربەخۆیی وڵاتەکانیان لە ئيسپانیا. گەلی کیوبك لە کەنەدا کە بە فەرەنسی دەدوێن، خەبات دەکات بۆ جیابوونەوە لە وڵاتی کەنەدا، کە زۆرینەی هاووڵاتیانی بە ئینگلیزی دەدوێن.
لێرەوە دەبینین کە گەلانی بەلجیکای ڕۆشنبیر کە چەندین سەدە لە پێش گەلانی ناوچەی خۆرهەڵاتی ناوەراستەوەن لە ڕوی کۆمەڵناسی و سیاسی و ئابوری و هزری و ڕۆشنبیریەوە، کەچی هەردوو گەلی فلاندەر و لولونی ناتوانن لەگەڵ یەکدا بژین لە چوارچێوەی دەوڵەتێکی فیدرالیدا، کە هەردوو گەل خاوەنی بیروباوەڕی مەزهەبی کاثۆلیکین و بە تەنها زمانیان جیاوازە. بەم شێوەیە دەبینین کە بابەتی نەتەوایەتی ڕۆڵی کاریگەر دەگێڕێت لە نێوان دەوڵەتانی دیموکراتی و پێشکەوتودا، و چاوەڕێ دەکرێت کە زۆربەی گەلانی دەوڵەتانی ڕۆژئاوای پێشکەوتوو کە لە چوارچێوەی قەوارەی سیاسی هاوبەشدا دەژین، ئازادی و سەربەخۆیى بەدەست بهێنن.
کەواتە چۆن گەلە جیاوازەکان لە ناوچەی خۆرهەلاتی ناوەراستدا دەتوانن لە ناو قەوارە و چوارچێوەی سیاسی یەکگرتودا بژین؟!
ئەگەر گەلانی دەوڵەتانی ڕۆژئاوای دیموکراتی، کە چەندین سەدە لە پێش گەلانی دواکەوتووی تورك و فارس و عەرەبەوەن، نەتوانن چارەسەری مەسەلەی نەتەوەیی لە ناو خۆیان وڵاتەکانیاندا بكەن، ئەی چۆن گەلی کوردستان دەتوانێت لەگەڵ گەلانی دواکەوتودا بژی، کە وڵاتەکەیان بەشبەش و داگیرکردوە و کردویانە بە بەشێك لە وڵاتی خۆیان؟!!
ڕاستی شەشەم
دەوڵەتانی داگیرکاری کوردستان، لە ناو خۆیاندا هاوکاری و پاڵپشتی یەکتر دەكەن دژ بە خواست و ئامانجەکانی گەلی کوردستان، بۆ ئەوە نەهێڵن خۆی ڕزگاربكات لە داگیرکاری جێنشین و کۆیلایەتی و دەستبەسەری. سەرەڕای جیاوازی سیاسی و كولتورى و مەزهەبی و ئابوری و مێژوویەکانی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان، ئەم دەوڵەتانە هاریکاری یەکترن بۆ بەردەوامیدان بە کۆیلەکردنی گەلی کوردستان و بۆ بەردەوامبوونیان لە زەوتكردنی كوردستان وتاڵانکردنی سامانەکانی.
ڕاستی هەفتەم
دۆزی کوردستان تایبەت نیە تەنها بە بەشێكی کوردستان و پەیوەندی ئەو بەشە بە دەسەڵاتە داگیرکەرەكەیەوە، بەبێ بەشەکانی دیکە. بەمانایەکی دیکە، دۆزی کوردستان بریتیە لە یەك دۆز هی یەك گەل، کە وڵاتەکەی داگیرکراوە لە لایەن چەند دەوڵەتێکەوە، بۆیە ناکرێت ئەم دۆزە پارچە پارچە بکرێت بۆ چەندین دۆزی سەربەخۆ و هەر دۆزێکیش پەیوەست بکرێت بە ئەو داگیرکەرەی کە ئەو بەشەی داگیرکردوە، بەم شێوەیە هەموو بەشەکان لەیەکتر داببڕینرێن. ئەمە لەکاتێکدا دۆزەکە هەمووی یەك دۆزە و پەیوەستە بە هەموو گەلی کوردستانەوە و تەنها لە چوارچێوەی گشت کوردستاندا دەبێت چارەسەر بکرێت چونکە ئەوە دۆزی هەموو کوردستانە و ناکرێت چارەسەری بەشێکی بکرێت لەلایەن وڵاتی داگیرکەرەوە بە جودا لە بەشەکانی دیکە.
ڕاستی هەشتەم
دۆزی کوردستان وابەستە نیە بە دەسەڵاتدارانی وڵاتانی داگیرکەری کوردستانەوە بەتەنها، چونکە دەسەڵاتەکانی ئەم دەوڵەتانە بەبەردەوامی دەگۆڕێن، بەڵام هەڵوێستی حکومەتە یەك لەدوا یەکەکانی ئەم دەوڵەتە داگیرکەرانە بەرامبەر بە دۆزی کوردستان، هەڵوێستێكی جێگیرە و ناگۆڕێت، و ئەو دەوڵەتە داگیرکەرانەی کوردستان باوەڕیان وایە کە گەلی کورد بەشێکە لە گەلەکانیان و کوردستانیش بەشێکە لە وڵاتەکانیان. کەواتە دۆزی کوردستان وابەست نيه به حکومەتەکانی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان، بەڵکو وابەستەیە بە گەڵانی ئەم دەوڵەتە داگیرکەرانەوە. بە واتایەکی دیکە هەڵوێستی نەرێنی بەرامبەر دۆزی کوردستان بەتەنها پەیوەست نیە بە حکومەتەکانی ئەم دەوڵەتانەوە، بەڵکو گەلانی ئەم دەوڵەتە داگیرکەرانەی کوردستان دان بە مافی ئازادی و سەربەخۆیى گەلی کوردستان نانێن و ئەوان گەلی کوردستان بە بەشێك لەگەلی خۆیان دەزانن و خاکی کوردستانیش بەبەشێك لە خاکی خۆیان دەزانن. کەواتە هەڵوێستی دەوڵەتە داگیرکەرەکانی کوردستان ناگۆڕێت بە گۆڕانی حکومەتەکانیان، بەڵکو ئەوە هەڵوێستێكی جێگیرە و دەبێت سەرکردە سیاسیەکانی کوردستان ئەو ڕاستیە بزانن و چاوەڕوانی گۆڕانی هەڵوێستی دەوڵەتانی داگیرکەر نەكەن بە گۆڕینی حکومەتەکانی ئەم دەوڵەتە داگیرکەرانەی کوردستان چونكە كولتورى زەوتكردنی کوردستان و تاڵانکاری و دەستبەسەراگرتنی سامانی کوردستان، ڕەگ و ڕیشەی كوتاوە لە ناخی گەلانی دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستان. بۆیە خەباتکردن لە پێناوى ئازادی گەلی کوردستان و سەربەخۆیی وڵاتەکەیدا، تەنها چارەسەرە بۆ پاراستنی کەرامەتی گەلی کوردستان و پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی و بەشداریکردن لە بونیاتنانی شارستانێتی مرۆڤایەتیدا. بۆیە لەسەر سەرکردە سیاسیەکانی گەلی کوردستان پێویستە دروشمی سەربەخۆیی کوردستان بەرزبکەنەوە، چونکە بەتەنها ئەو دروشمەیە کە دەبێتە مایەی ڕزگاربوونى گەلی کوردستان و سەربەخۆیی نیشتمانەكەی و ژیان بەسەربردن بە کەرامەتەوە لە وڵاتەکەی خۆیدا.
ئەوەی کە باسکرا له سەرەوه، مرۆڤ دەگەیەنێتە سێ دەرەنجامی گرنگ:
یەکەم:مەحاڵە گەلی کوردستان بە مافەکانی خۆی بگات لە داهاتویەکی نزیك یاخود دوردا لە سێبەری دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستاندا، چونکە دەوڵەتان و گەلانی داگیرکەری کوردستان دان بە مافی دیاری کردنی چارەنووسی گەلی کوردستاندا بە خواستی خۆیدا، نانێن.
دووەم:
پێشکەوتنی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی زۆر بە هێدى بەرەو پێش دەچێت، بۆیە ماوەی پێشکەوتنی گەلانی داگیرکەری کوردستان چەندین نەوە دەخايەنێت، و ئەو کاتە ئاستی هۆشیاری ئەم گەلانە بەرز دەبێتەوە و سیستەمی دیموکراتی پیادەدەکەن و بیرکردنەوەی مرۆڤ دۆستانەی هاوچەرخ لە لایان گەشەدەکات و داندەنێن بە مافەکانی گەلی کوردستان بۆ دیاریکردنی مافی چارەنووسی خۆیی.
سێیەم:
چارەسەری دۆزی کوردستان بەجودا لەهەر بەشێکی داگیرکراودا ناکرێت بە بێ بەشەکانی دیکە، چونکە جیاکردنەوە یان دابەشکردنی دۆزی کوردستان واتە دابەشکردنی كوردستان و گەلەكەى و خەباتەکەیەتی.
ئەو ڕاستیانەی کە باسکران دووپاتی ئەوە دەکەنەوە کە دامەزراندنی سیستەمی سیاسی دیموکراسی لە دەوڵەتانی داگیرکەری کوردستاندا، کە مافەکانی گەلی کوردستان بسەلمێنن لە داهاتویەکی نزیك یاخود دوردا مەحاڵە، بۆیە گەلی كوردستان و سەرکردە سیاسیەکانی کوردستان، دەبێت ئەم ڕاستیانە بزانن و ستراتیجی خۆیان لەسەر ڕۆشنایى ئەم ڕاستیانەدا دابڕێژن.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
