هاوڕێی دێرین و هاوشارم مامۆستای ناسراو کاک فەوزی رەمزی،وتارێکی لە ماڵپەڕی وتاری کورد دا بڵاوکردەوە لەمەڕ هەرەسی کۆمارە تاقانەکەی کورد،کۆماری کوردستان لەمەهاباد، گوایە هۆی راستەوخۆی هەرەسی کۆمارەکە هەرەشەیەکی راستەوخۆی ئەمەریکا بووە بۆ ستالین ئەگەرهێزەکانی لە ئێران نەکێشێتەوە، روبەڕوی هێرشێکی ئەتۆمی دەبێتەوە !! بەڵام هاودەنگی مامۆستا نیم کە ئەوە هۆکاری روخاندنی کۆمارەکە بوبێت،بۆیە بەپێویستی دەبینم هۆکاری راستینەی هەرەسەکە بەبەڵگەوە رونبکەمەوە.

ێاڵى 1929 کیلبێرت و 1930 و 1931 هەمفرس نوێنەرى باڵاى بەریتانیا بوون لە عێراق، شا فەیسەلڕ بۆ ئەوەى ئینگلیز کورد نەکەن بە مقاش بەناوى دابینکردنى مافەوە، وەک نیازپاکى بۆ سەلماندنى مافەکانى کورد چەند هەنگاوێک دەنێت بۆ ئەوەى ئەو بەڕەیە لە ژێر پێی ئینگلیز دەربهێنێت. هەردوو لایەنى عێراق و ئینگلیز هەریەکەیان لاى خۆیەوە هەوڵیدەدا خۆى بکاتە دەمڕاستى کورد و لەململانێى بەرامبەرەکەیدا وەک کارتێکى گوشارکەڵکى لێوەربگرێت، بۆ تاقیکردنەوەى یەکتر وئایاکامیان راستدەکەن بڕیارى دامەزراندنى حکومەتى کوردستان (باشوری کوردستان)دەدەن و داوا لە کورد دەکەن نوێنەر بنێرنە بەغدا بۆ دیاریکردنى سنوور و رێکخستنى پەیوەندى ئابوورى لەگەلڕ بەغدا. من لای خۆمەوە باوەڕناکەم بەریتانیا لەو بڕیارەدا هیچ نیازپاکییەکى بەرامبەر کورد لە بەرنامەدا بووبێت، بەڵام بۆ شا فەیسەلڕ جێگەى تێڕامانە! بەرنامەى پیادەکراوى بەریتانیا ئەوە بوو "بیرى کوردستانێکى سەربەخۆ گەوجێتییە و لە جێبەجێکردن نایەت. بەڵام بۆ گوشار خستنە سەر عێراق پێویستى بە جۆرێک سەربزێوى کورد هەبوو، بۆیە لە گفتوگۆکانى نێوان نورى سەعیدى سەرۆک وەزیرانى عێراق و عیێمەت ئین ئینۆى سەرۆک وەزیرانى تورکیادا کە تورک نیگەرانیى و دڵەڕاوکەى خۆیان دەردەبڕى کە نابێت چیتر رێگە بە چالاکى هەندێک لایەنى شەڕخواز لە نێوچەکانى ژێر دەسەڵاتى ئەحمەدى بارزاندا بدرێت و ئامادەکاریش پیشان دەدەن هێز لەسەر سنوور دابمەزرێنن و حکومەتى عێراقیش چەند هەڵمەتێکى سزادان دژى شێخى بارزان ئەنجام بدات کە پشتگیرى یاخییەکانى نێو تورکیا دەکات و هەر کوردێک لەو سەرسنوورانە بگرن رادەستى عێراقی بکەنەوە.  هەژارى موکریانى ئۆباڵى سەرکەوتنى میریى دەخاتە ملى دوو سەرۆک هۆز (.. ناپاکى موحەممەد ئاغاى رەواندزى و مەحموود خەلیفە ێەمەدى برادۆست براى کەریم خانى برادۆست کە لەناو شۆڕشدا بوون)(50) تەرازووى هێزەکانى گۆڕى و ئەنجامى کۆتایی لە بەرژەوەندى دوژمن کەوتەوە و باڵادەستى هێزى ئاسمانیش بوارى مانەوەى بۆ شۆڕشگێڕان زۆر تەسک کردبۆوە و بڕیاریاندا پەیوەندى بە کۆمارى کوردستان ـ مەهابادەوە بکەن و 11 /10/1945 چوونە ئەودیو.   

کۆمەڵەى ژیانەوەى کورد "ژ.ک" بەپێشدەستى دەستەیەک نیشتمانپەروەر و رووناکبیر و پیاوە ناسراوەکانى شارى سابڵاخ "مەهاباد" و ئەوانەى خاوەن رابوردوویەکى خاوێن بوون لە 16/9/1943 دامەزرا. ژێکاف رێکخراوێکى رامیارى توندوتۆلڕ بوو، ئامانجى سەرەکى سەربەخۆیی کورد بوو، لقێکى چالاکیشی لە سلێمانى هەبوو، پارێزەر ئیبراهیم ئەحمەد 06/03/1914سلێمانى ــ 08/04/2000 لەندەن، سەرپەرشتى دەکرد. یەکێتى سۆڤێت سەردەمى جەنگ دەستیان بەسەر باکوورى ئێران و کوردستانى خۆرهەڵاتدا گرتبوو، بەریتانیاش لە باشوورى ئێران باڵادەست بوو، هەردووکیان بە ئارەزووى خۆیان دەستیان خستبووە کاروبارى ناوخۆى ئێرانەوە، کۆمارى ئازەربایجان بە پشتیوانى راستەوخۆى سۆڤێت لە تەورێز دامەزرابوو بە سەرۆکایەتى جەعفەر پیشەوەرى، هەر لەسەر پێشنیارى ئەوانیش لە 15/8/1945 ناوى کۆمەڵەى ژ. ک گۆڕدرا بە حیزبی دیموکراتى کوردستان لەسەر کێشى و سەروای فیرقەى دیموکراتى ئازەربایجان،  ئەوان هەربۆ بەرژەوەندى خۆشیان (دەیانویست دەسەڵاتێکى بەڕێوەبەرایەتى ناوخۆ بۆ کورد دابمەزرێنن لە ژێر فەرمان و چاودێرى کۆمارى ئازەربایجاندا و سەیید عەبدوڵڵاى گەیلانى بکەنە سەرۆکى بەڕێوەبەرایەتییەکە، بەڵام بەو هۆیە سەیید عەبدوڵڵا لەگەلڕ تاراندا نەدەگونجا بۆیە قازى موحەممەد دیارى دەکەن بۆ ئەو پۆستە)(54) قازى و سەرانى مەهاباد نەچوونە ژێر فەرمانى تەورێز و بە تووندى دایانەدوواوە: ئەگەر لە چوارچێوەى خودموختاریدا سەربەخۆ نەبین ئەوە هەر لەگەلڕ تاران بمێنینەوە چاکترە.     

پێشخانی بنەماڵەی قازیان لەمەهاباد : نەجەف قولی پسیان نوسەری کتێبی لەمەهابادی خوێناوییەوە تا کەنارەکانی چۆمی ئاراس، دەڵێت : عەلى قازى، باوکى قازى موحەممەد لە پیاوانى رێزدار و شایەن رێزى کوردستان بوو، لەگەلڕ قازى موتعیمى ئامۆزایدا خزمەتێکى گەورەیان پێشکەش دانیشتوانى مەهاباد کردووە و بەرەنگارى رووسە تزارییەکان و زوڵمى ئەوانیان کردووە، مامى باوکى قازى موحەممەد، قازى فەتاح دەسەڵاتێکى فراوانى لە کوردستان هەبوو، لە رووداوى مەشروتە ـ ئیستیبداد سوێندى خواردبوو هەتا زیندووبێت نەهێڵآ سەربازى تزار پێ بنێتە مەهاباد، کفنى لەبەرکرد و بانگى جیهادى داو شەهید بوو. رەزا شا، کەیفی بە میرزا عەلى دەهات، 1367 مردووە، (1939 زایین .ن.ک) فەرمانى دادوەرى بەناوى قازى موحەممەدى کوڕى دەرچوو وەک موفتى مەهاباد، دادوەر و خاوەن ئەنگوستیلەى ئەڵماس. پلە و رێزى مەزەبی (ئاینیى نەک مەزەبیی. ن.ک) قازى موحەممەد دواى بایەخى دەوڵەت بایەخى (حەمە رەزا شا ) شی هاتە سەر، دەسەڵاتێکى بەرهەڵداى بۆ ئەو لە کوردستاندا هێنایە گۆڕآ.(56)

       نووسەرى کتێبی لە مەهابادى خوێناوییەوە تا کەنارەکانى چۆمى ئاراس ئەمجا دێتە سەر کەسایەتى پێشەوا:

قازى پیاوێکى لە بنەوە فێڵباز بوو، سیاسەتکار "خشکەیی. ن.ک" بۆ ئەوەى بیانوو نەداتە دەست ناحەزان لە چاوەڕوانى هەلێکدا کاتى خۆى بە موتاڵاو وردبوونەوە بەسەر دەبردو لە ئاین پەروەرێکى کوردەوە بوو بە زانا، لە بوارى زانستى نوێدا پێشکەوت، عەرەبی، ئینگلیزى، فەرەنسی لە سەروو پێویستەوە فێر بوو، بە جۆرێک لە مێژووى کۆنى کوردستان کۆڵییەوە بۆچوونەکانى بوونە بەڵگە... فەریق جیهانیانى بۆ پشکنین هاتە مەهاباد، شەوێک بە هاندانى قازى هەندێ لە خراپەکاران هەتا بەیانى بارەگاى ئەویان گوللە بارانکرد و بنکەى پۆلیس دەگرن و دەسەڵاتى میریى نەما. سەیفى قازى براى وەک نوێنەر ناردە ئەنجوومەنى شوورا، .قازى فەرمانڕەوا بوو، بەڵام دەنگۆى خودموختارى نەبوو، جارێک یا دووش لە تاران بە خزمەت شا گەیشت و ئەنگوستیلەى ئەڵماس و بڕیک پارەى پێدا.(57)

وڵاتى ئێران داگیرکرابوو، بەشى باکوور لە بندەستى هێزەکانى سۆڤێت و بەشى باشووریش لە ژێر چنگى هێزەکانى بەریتانیادا بوو، شاى ئێران دەستى لە دەستى کەروێشک کورتتر بوو. کوردستانى خۆرهەڵاتیش لەبەشەکەى بندەستى سۆڤێتدا بوو، ئازەریەکان بە پشتگیرى و هاوکارى تەواوى باقرۆف سەرۆک کۆمارى باکۆ، کۆمارى ئازەربایجان بە سەرۆکایەتى جەعفەر پیشەوەرى رابەرى حیزبى توودەی ئێران دامەزراندبوو. پێشەوا قازى موحەممەدیش هەلێکى گونجاوو زەمینەیەکى تەختى لەبەردەمدا بوو، رۆژى 22/1/1946 لە گۆڕەپانى چوارچراى شارى سابڵاخ – مەهاباد،  کۆمارى کوردستان رابگەیەنێت، ئاڵاى کوردستان بەرزبکاتەوە لە جێگەى ئاڵاکەى ئێران و کابینەى وەزیران و هێزى چەکدار و دەزگاکانى بەڕێوەبەرایەتى دابمەزرێنێت. زۆربەى زۆرى بێگانە، کە لەسەر راپەڕین و شۆڕشەکانى کوردیان نووسیوە هەمیشە کورد بە بەکرێگیراوو مقاشى دەستى ئەم یا ئەو دەوڵەت دەزانن. ، ئەوەتا دەڵێت: (قازى گەمەى خۆى لەگەڵ دەوڵەت دەکرد، دەوڵەتیش چاوى لە کردەوەکانى خۆى (کردەوەکانى قازى موحەممەد . ن.ک) لە مەهاباد و سەدر (سەدى قازى ن.ک) لە تاران دەنوقاند و کڕو بێدەنگ بوو.. 1945 گەمەى قازى بوو بەراست وەک ئازەربایجان کۆمار دامەزرێنى . (پەیوەندیکردنى هێزى بارزانیانیش بە پێشەواوە پشتیوانێکى بەهێزو هاندەرێکى کاریگەربوو. ن.ک) رۆژى 11/12/1945 موحەممەد حوسین (سەیفى قازى) بەسەرۆکایەتى شاندێک (دەچنە تەورێز ن.ک) لەگەڵ پێشەوەرى و سەرانى ئازەربایجان کۆدەبنەوە و پەیمانى هاوکارى دەبەستن)(60). راستیەکەى ئەوەبوو پێشەوا قازى موحەممەد ئەو هەلە مێژووییەى هاتبووە پێش دەقۆزێتەوە، رووداوەکان تیژ تێدەپەڕێن، دەبوو پێشبڕکێ لەگەڵ کاتدا بکات، بێئەوەى خۆى بە رێنماییەکانى باکۆ ـ تەورێز ببەستیًتەوە لە ماوەیەکى کورتدا قەوارەیەکى سەربەخۆى دامەزراند.  

 لە تاوانبارکردنى کورد و لەکەدارکردنى بزوتنەوەى کوردایەتیدا ئێران کەچى لە عەرەب و تورک کەمتر نییە، لێرەدا ئەوەندەى پەیوەندى بە سێهەمین شۆڕشى بارزان و کۆمارى کوردستانەوە هەیە نووسەرى فارس نەجەف قولى پسیان دەڵێت: (بەهۆى سەرکۆنەى بەردەوام و پاڵەپەستۆى نەپساوەى ئینگلیز و عێراق (لەسەر سۆڤێت، ن.ک) سۆڤێت داوا لە بارزانى دەکات هەتا ماوەیەک زۆر لەبەر چاوان دیار نەبێ. ماوەیەک چوونە سەردەشت، گوندى میراوا بەڵام شێخ ئەحمەد هەر لە مەهاباد بوو)(59) ئەو نووسەرە و هەموو ئەوانەش وەک ئەو بیردەکەنەوە خەبات و قوربانیدان و کوێرەوەرى و ماڵوێرانى کورد بەگەمەى چەند دەوڵەتێک دەزانن لەسەر تەختەى گەمەى شەترەنج، داشى کورد بە پێى بەرژەوەندییەکانیان دەجوڵێنن، ئەو دەمەى پێشمەرگەکانى بارزانیش بۆ چاودێریکردن و پاراستنى خێزانەکان گەڕانەوە عێراق و دوواى چەند مانگێک شەڕ و پێکدادان لەگەڵ هێزەکانى میریى عێراق و بەریتانیادا دەکشێنەوە و دەگەڕێنەوە ئێران، ئێران ئەوەش بە پیلانى بەریتانیا دەزانێت، ئەوەش تەنها بەوهۆیەوە کە شاى ئێران  لەوکاتەدا بەڕێکەوت  بەسەردان هاتۆتە دەڤەرى مەهاباد، بەڵام ئەوان دەڵێن ئەوە هەروا رێکەوت نەبوو، بەڵکو کاتەکەى بۆ دیاریکرابوو! کێ بۆى دیاریکردبوو، دژى کێ، دژى سۆڤێت کە تەنهاچەند مانگێک پێشتر هەردوو کۆمارى ئازەرباریجان ـ تەورێز و کۆمارى کوردستان ـ مەهابادى فرۆشتبوو بە شاى ئێران ـ ستالین بۆنى نەوت گێژى کردبوو، پڕەنسیبەکانى لینینى مەزنى هەر لە یادیش نەمابوو، هەموو هەوڵێکى دەدا نەک هەر ئێران، ناوچەکە هەمووى هێمن و ئارام بێت و هەتا بینەقاقایان لە نەتەوکە هەڵکێشن، ئەى ئینگلیزو عێراق ناردبوویان کە هیچ کێشەیەکیان لەگەڵ ئێراندا نەبوو، سێ دەوڵەتى شانشین بوون جگە لەوەى بەریتانیا دڵنیا بوو نەوتەکەى ئێرانیش هەر بۆ ئەو دەبێت و ستالین پەنجەى پێ تەڕ ناکات! بۆ پاراستنى هێمنى سنوورەکانیش بە پێى پەیمانى 1930 کێشەکانى سنوورى ئێران – عێراق چارەسەر کرابوو(61)، بەریتانیا بۆ پاراستنى ئامانجە ستراتیژییەکانى لە ناوچەکەدا رێگەى نەدەدا ئاژاوە (ڕووبدات بەتایبەتیش لاى بارزانییەوە کە وەک هەڵۆى بەرزەفڕ سنوورە دەستکردەکانى کوردستانى دەبەزاند و بەهەموو هێزەکەیەوە هەرکاتێک بیەوێت لە عێراق، ئێران، تورکیا دادەمەزرێت وسەنگەریان لێدەگرێت و ئەگەر شۆڕشیشى بۆ هەڵنەگیرسێتەوە خۆدەتوانێت دوژمنانى کورد ماندوو بکات و کێشە و سەر ئێشەیان بۆ دروست بکات، کەواتە سۆڤێت، بەریتانیا، عێراق هیچ بەرژەوەندییەکیان لە هاندانى بارزانیدا نەبووە دژى ئێران.  

ستالین لە رێگەى باقرۆف سەرکۆمارى باکۆ و پیشەوەرى سەرکۆمارى تەورێز هەوڵیدەدا کۆمارى کوردستان دانەمەزرێت، کە هەڵوێستى پێداگرتنى پێشەواش دەبینن دوواى ئەوەى هێزى جەنگاوەرى بارزانیان چوونە ئەودیو ئینجا رێگە دەدەن پێشەوا بەڕێوەبەرایەتییەک رێکبخات لە ژێر چاودێرى و فەرمانى تەورێزدا، بەڵام پێشەوا بە پێچەوانەى خواستى ئەوانەوە بە بڕیارێکى سەربەخۆ بە کورد و بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانى 22/1/1946 دامەزراندنى کۆمارى کوردستانى راگەیاند و ئاڵاى کوردستانى هەڵکرد.. لەگەڵ ئەوانەشدا رژێمەکەى شاى ئێران دامەزراندنى کۆمارى کوردستان هەربە پلان و دەستپێشخەرى سۆڤێت دادەنێن و یەکێک لەو تاوانە گەورانەى دایان بەرووى پێشەوادا پەیوەندیکردن بە سۆڤێت و هاتووچۆکردنى باکۆ بوو، سەیر لەوەدایە لە کاتێکدا سەربازێک، بەرپرسێکى بێگانە لە کۆمارى کوردستاندا نەبوو، سەرتا خوارى وڵاتى ئێران لە ژێر پۆستاڵى سەربازو ئەفسەرانى سۆڤێت و بەریتانیادا بوو، حەمە رەزا هەر بەناو شاى ئێران بوو، لەشکرە پاڵەوانەکەشى تەنها سێ کاژێر بەرگرییەکى شەرمنانەیان کرد بەڵام کە بێ رەوشتى ستالین، گەورە دیکتاتۆرەکەى مێژوو هەردوو گەلى ئازەر و کوردى بەبەرمیلێکى بەتاڵ نەوت فرۆشت، باروودۆخەکە لە بەرژەوەندى شاى ئێران وەرچەرخاو هێزەکانى سەرى کزیان بەرزکردەوە و ئەفسەرەکانى دادگایى پێشەواو سەیف و ێەدریان دەکرد لە بیر خۆیان برد بووەوە باپیرى پێشەوا سوێندى گەورەى خواردبوو هاتا زیندووە رێگە نەدات سەربازێکى رووس پێ بنێتە کوردستانەوە. تەورێز بە پێچەوانەى مەهابادەوە سەرومڕ پابەندى باکۆ بوو، بێ رەمەزامەندى ئەوان پەنجەى بەئاودانەکرد بەلام مەهاباد زۆرکەمتر دەچووە ژێر فەرمانى ئەوان، لەبارى ناچاریشدا دەبوو خواستەکانیان جێبەجێبکات، شاى ئێران دەیتوانى سەرپێچى فەرمانەکانى سۆڤێت و بەریتانیا بکات؟ ئەو لە ترسى دوژمن خۆى کەڕو کوێر و لاڵ کردبوو، هەتا پێشەوا بەهێزێکى کەمەوە بتوانێت بەرامبەر ستالین بوەستێت کە لە رێگەى باکۆوە پاڵەپەستۆى زۆرى خستبووە سەر؟ خۆ ئەوە بەڵگەنەویستە، ئەگەرکۆمارى کوردستان دەستنێژى ستالین بووایە هەڵبەت ئەویش وەک تەورێز لەچەند سەعاتێکدا جەعفەر پیشەوەرى بێ چەندوچوون دامودەسگاى دەپێچایەوە و رایدەکرد بۆ باکۆ، وەک پەندەکەش دەڵێت (ئەوەى دروستى دەکات دەشتوانێ بیروخێنێت) هەرچەندە بەتاقیکردنەوەش دەرکەوتووە هەموو کاتێک بەوجۆرە ناکەوێتەوە، هەر بۆنمونە بەریتانیا بەعسییەکانى عێراقى لە8شوبات1963 بەکۆدەتایەکى سەربازیی هێنایە سەرکار، سەرکردەى کۆدەتاچییەکان عەلى ێاڵح سەعدى بەراشکاوى وتى: (ئێمە بە شەمەندەفەرێکى ئینگلیز هاتووین)!! ئەمەریکا دژى حکومەتە کارتۆنییەکەى ئەفغانستان کە دوابەدواى داگیرکردنى وڵاتەکە لەلایەن لەشکرى سوورى سۆڤێت لە25/12/1979داو کوژرانى سەرۆک حەفیزوڵڵا ودانانى (بایراک کارمال) بەسەرۆک کۆمار، ئەمەریکا پارەو چەکى بەنێو موسوڵمانەکانى دەرەوە و ناوەوەى ئەو وڵاتەدا بڵاوکردەوە و چەندین گروپى چەکدارى توندەروى دروستکرد کە بەهێزترینیان گروپەکەى ئوسامەى کوڕى لادن بوو ... دوواى روخاندنى رژێمە کۆمۆنیستەکەى سەربە کرملین لە ئەفغانستان و کشانەوەى هێزەکانى سۆڤێت چیتر ئوسامەى سعوودى لەگەڵ ئەمەریکادا نەدەگونجا، رێکخراوى قاعیدە پێکەوە دەنێت و ئەمەریکاشى کردە دوژمنى ژمارەیەک، دەستى هەرە کاریگەر و پشتشکێنیشى لە 11/سێپتێمبەردا لێوەشاندن و لە هەموو لایەکیش بەرژەوەندییەکانى ئەمەریکاى خستبووە مەترسى راستەقینە، ئەوانیش هەتا ئەمڕۆ بەدەستییەوە داماون و نەیانتوانیوە ئەوەى خۆیان دروستیانکرد بیروخێنن. ئایەتوڵڵا خومەینیش لە ناکاوێکدا بەفرۆکەیەکى جامبۆی تایبەتى فەرەنسا لە پاریسەوە گەڕایەوە تاران و کۆمارى ئیسلامى ئێرانى دامەزراند و بووە دوژمنێکى سەرسەختى ئەوروپا و بەتایبەتیش ئەمەریکا و هەربە (شەیتانى مەزن) و (ئستیکبارى عالەمى) ناویدەبات و تووشى ترس و دڵەراوکەى کردوون و دەستى بگاتە چەکى ئەتۆم بەسەرخۆشییەکى دەروێشانە میرنشینەکانى کەنداو دەکاتە پاروویەکى چەورو دەوڵەتى ئیسرائیلیش خاپوور دەکات و لەسەر نەخشە دەیسڕێتەوە... لەگەڵ ئەوەشدا جارێ هیچیان بۆ نەکراوە.          

قازى هەر لە مهاباد باڵا دەست بوو، هۆزەکان ژێر فەرمانییان نەدەکرد، خۆشى خاوەن هۆز نەبوو، کەڵکى لە بارزانیان وەردەگرت، چەک و پارەى پێدەدان بۆ چاوترساندنى هۆزەکان. لەولاشەوە بەڕاپەڕاندنى ئەسەدۆف نوێنەرى بازرگانى سۆڤێت لە تاران، توتنى کوردانى دەگۆڕییەوە بەبێگانە، بەچەک و پارە (ئێ کاکى برا ماڵى سپى بۆ رۆژى رەش.ن.ک) مامۆستا سەعید ناکام لەبیرەوەرییەکانیدا لاپەڕە66 نووسیوێتی (ئێمە توتنی کوردستانمان " کەهەرئەوەمان شک دەبرد(بەسوت و سەلەم دەدا بە ئەسەدۆف) تورکانێکی پشت مل چڵکن بوو، بە رواڵەت بەناوی نوێنەری بازرگانی سۆڤێتی ولەژێرەوە وەکو ئەندامی دەزگای پۆلیسی نهێنی سۆڤێت لە مەهاباد دادەنیشت، کوردى وتورکمانى باش دەزانى بەڵام بەکوردىنەدەدوا ... ئێمە دارودیوارمان بە پۆستەرو وێنەو دروشمى دروشمى سۆڤێتی رازاندبۆوە، چاپەمەنیەکانمان پڕبوون لە پێدا هەڵخوێندن وکڕنووش بردن بۆ سوپاى سوور و رێبازى سۆڤێتى و منداڵەکانمان پڕ بەدەم هاواریان دەکرد:  

       بژى ستالین خۆش بێ چەکوش و داس     ***    لەژێر ئیستیبداد کوردى کرد خەلاس

 سەردەمى پێشەوا قازیى، هێمنى و ئاسایش بوو، بەڕێوەبردنى کارووبارى ناوخۆى رێکخست، لەماوەى دووێاڵ فەرمانڕەوایى ئەودا(کۆمارى کوردستان ێاڵێکى تەواوى پڕنەکردەوە تەنها 330 رۆژ فەرمانڕەوایى کرد. ن.ک) تەنها یەک مرۆڤ لە مهاباد کورژرا.(62) پێشەوا قازى موحەممەد پشت ئەستوور بە هێزو توواناى500ـ600 جەنگاوەرى خاوەن ئەزموون وگیان لەسەردەستى بارزانیان بەهەنگاوێکى ئازاى شۆڕشگێڕانە و سەربەخۆ رۆژى16/12/1945 ئاڵاى سێ رەنگى سوور و سپى و کەسکى کوردستان بە دروشمى گوڵەگەنمێک و خۆر و پێنووسێک بەرزدەکاتەوە و رۆژى 22/1/1946 لە گۆڕەپانى چوارچراى مەهاباد دامەزراندنى کۆمارى سەربەخۆى کوردستان رادەگەیەنێت.سەرچاوەکان لەدیاریکردنى رۆژى بەرزکردنەوەى ئاڵاى پیرۆزى کۆمارى کوردستاندا جیاوازن، بەبۆچوونى شەوکەت شێخ یەزدین 16/1/1946، بەکرعەبدولکەریم حەوێزى 26/1/1946، نەجەف قولى پسیان 16/12/1945 (پێدەچێت ێاڵەکە هەڵەى چاپ بێت)، 12/9/1945 یش لە رووداوە گرنگەکانى 1945 – 1947 دا هەیە.(63) زۆربەى سەرچاوەکانیش لەگەڵ د. ئەورەحمانى قاسملو، شەوکەت شێخ یەزدین، بەکر حەوێزى و نەجەف پسیاندا لەسەر ئەوە کۆکن کۆمارى کوردستان رۆژى 22/1/1946 راگەیەندرا، بەوپێیە دەبێت دیاریکردنەکەى بەکر عەبدولکەریم حەوێزى 26/1/1946 بۆ هەڵکردنى ئاڵاى کوردستان دروست بێت یا ئەوەیە هەڵکردنى ئاڵاکە پێش راگەیاندنى کۆمارەکە کەوتووە، ئەوەش ناشێت.

کۆمارى کوردستان گەلێک لەمەرجەکانى کۆمارێکى سەربەخۆى تێدا بوو وەک خاک هەرچەند سنووریشى بەرتەسک ودیارنەکراوبوو،سەرکۆمار، ئاڵا، کابینەى وەزیران، هێزى چەکدار، سەرکردایەتى لەشکر، دەزگاکانى بەڕێوەبردنى کارووبارى هاوڵاتیان، ئاسایش و پاراستنى سەروماڵى دانیشتوان، مووچەى مانگانەى تێروتەسەلى فەرمانبەران، ئەفسەران، سەربازو هێزى ئاسایش، کۆڵەکەى بەهێزى لەشکر هێزى بارزانیان و ئەفسەرانى لیژنەى ئازادى بوو، هێزى نەیاریش لە دەڤەرەکەدا و لەسەرکردایەتی لەشکریشدا کەم نەبوون، پەیوەندى ئاشکرا و نهێنیان بەدەوڵەتەوە هەبوو .  

هەڵکردنى ئاڵاى نەتەوەیى هەر گەلێک خۆى لە خۆیدا رووداوێکى مێژوویى پڕ بایەخە، تەنانەت لاى ئەو نەتەوانەش کە لە سەردەمێکى سەربەخۆییەوە دەگوێزنەوە سەردەمێکى نوێى سەربەخۆیى و ئاڵایەکى نوێ بەرزدەکەنەوە جیاواز لە ئاڵاى پێشوو، وەک ئاڵاى نوێى ئەڵەمانیا دوواى رووخانى هیتلەر، ئیتالیا دوواى مۆسۆلۆنى و رووسیا و نەتەوەکانى بلۆکى سۆشیالیست دوواى هەرەسى یەکێتى سۆڤێت و هتد.. نەخوازە بۆ نەتەوەى کورد کە بۆ یەکەمین جار لە مێژووى دوور و درێژى خەبات و راپەڕین و شۆڕش و قوربانى و ماڵوێرانى و خوێن و فرمێسکدا ئاڵاى کۆمارێکى سەربەخۆى کورد بەرزدەکاتەوە دوواى ئاڵاکەى خویبوون لەسەر لوتکەى ئارارات و ئاڵاکەى حکومەتى مەلیک مەحموود لە سلێمانى. ئەفسەرێکى شۆڕشى بارزان و کۆمارى کوردستانیش رائید (پێشڕەو) بەکر عەبدولکەریم حوێزى ئەو رۆژە لە گۆڕەپانى چوارچراى سابلاخ ئامادەبووە و ئەو ئاهەنگە پڕ شکۆیەى چۆن بینییوە بۆمان دەگێڕێتەوە: چەند رۆژێک بەر لە هەڵکردنى ئاڵاى سێ رەنگى کوردستان، دێهات نشین و عەشیرەتەکان گەورە و بچووک ژن و پیاوو منداڵ پۆل پۆل بەرەو مەهاباد دەهاتن. شار بەرگى خۆشى و شادى پۆشیبوو، سەرتاسەرى مەهاباد رازابووەوە. رۆژى 26/ ک2/ 1946 (65) دانیشتوانى مەهاباد و دەرووپشتەکەى رژابوونە مەیدانى چوارچرا، جوانى جل و بەرگیان و بەزم و شایى و خەندەى سەر لێوانیان ئازادى و سەربەخۆیى تێدا دەبینرا، درووشمى (نەمرى (نەمریى ن.ک) بۆ پێشەواو کورد و کوردستان) لە هەموو لایەک دەنگى دەدایەوە، ئاڵا سێ رەنگەکەى کوردستان بەرزکرایەوە، تەقەى تفەنگ و هەلهەلە و جۆش و خرۆشى خەڵکەکە گەیشتبووە ئاسمان.. پێشەوا لەژێر ئاڵاى کوردستاندا (ئەمڕۆ خۆشترین رۆژە لە ژیانى هەموو کوردێکدا.. گەلى کورد وەک گشت گەلانى جیهان مافى تایبەتى و سەربەخۆیى هەیە، سەدان ێاڵە بۆ ئەم ئامانجە پیرۆزە خەبات دەکات، هەزاران قوربانى لەو رێگەیەدا پێشکەش کردووە.. ئێمە ئێستە سەربەخۆین، دۆستى گەلێک بەهێزیشمان هەیە، هەڵکردنى ئاڵاى کوردستان فیداکارییەکى زۆرى دەوێ تابیپارێزێ، ئەو ئەرکە پیرۆزەش کەوتۆتە سەرشانى ئێوە و ئەو چرایە نابێت بکوژێتەوە.. رۆحى پاکى شەهیدان وابەسەر سەرتاندا دەسوڕێتەوە هەر سستى و کەمتەرخەمییەک لە گیان فیداکردن، ئەوانە موحاسەبەمان دەکەن).(66) عوسمان دانش فرمێسک لە چاوانى دەبارى لە هۆش خۆى چوو(67). رۆژى 22/1/1946یش دامەزراندنى کۆمار راگەیاندرا بەسەرۆکایەتى پێشەوا قازى وەک یەکەمین سەرۆککۆمارى کوردستان و فەرماندەى گشتى چەکداریش، بەدوواى ئەوەشدا کابینەى وەزیران دامەزرا. هەمان رۆژى دامەزراندنى کۆمار پێشەوا قازى موحەممەد روودەکاتە پێشمەرگە بارزانییەکان و دەڵێت (سەرمان بڵندە پێتان، جێى شانازیمانن، ئێوەن نموونەى خەباتى پاڵەوانانەى کوردایەتى، سەد سوپاس بۆ ئێوە و سەرۆکتان مەلا موستەفاى بەڕێز). ئەمجا روودەکاتە جەماوەر (ئەى جەماوەرى کورد، ئەى بەچکە شێرانى کورد، سڵاوتان لێبێت، ئەو ئەرکە گرنگەى کە ئێوە بە منتان سپاردووە، داوا لە خواى مەزن و ئێوە دەکەم یارمەتیم بدەن  تاکو بتوانم هەتاسەر  ئەم کارە بۆ بەرژەوەندى میللەتەکەم  بەرمەسەر و بەرامبەر بە ئێوە و خواى مەزن خەجاڵەت نەبم)(68). کابینەی وەزارەتەکەی کۆماری کوردستان:

1- حاجى بابە شێخ - رەئیس هەیئەت (سەرۆک وەزیران)

2- موحەمەد حوسەین سەیفى قازى - جەنگ (وەزیرى بەرگرى)

3- موحەممەد ئەمین موعینى - کیشوەر (وەزیرى ناوخۆ)

4- ئەحمەدى ئیسلاحى - ئیقتیێاد ( وەزیرى ئابوورى)

5- کەریمى ئەحمەدەین- پۆست و تەلیگراف

6- حاجى رەحمان ئێلخانى زادە -  موشاور (وەزیرى راوێژکار)

7- مەنافى کەریمى -  فەرهەنگ (وەزیرى رووناکبیرى)

8- سەدیقى حەیدەرى - تەبلیغات (وەزیرى گەیاندن)

9- خەلیلى خوسرەوى - وەزیرى کار (وەزیرى کار و ئاوەدانى)

10- حاجى موستەفاى داودى - تیجارەت ( وەزیرى بازرگانى)

11- مەحموودى وەلى زادە -  کیشاوەرزى (وەزیرى کشتوکاڵ)

12- سمایلى ئێلخانى زادە  - وەزیرى رێگاوبان

شەهید عەبدولڕەحمانى قاسملوو لەوباوەڕەدایە کابینەکە لە چواردە وەزیر پێکهاتووە و ناوی دوو وەزیری دیکەشی دەخاتە سەر:

13- موحەممەدى ئەیوبیان  - بیهدارى (وەزیرى تەندروستى)

14- مەلا حوسێنى مەجدى - عەدلییە ( وەزیرى داد)

وەزیرەکان لەبەردەم سەرۆک کۆمار پێشەوا قازى موحەممەد دا یەک لە دوواى یەک سوێندیان خوارد بە قورئانى پیرۆز، دروشمى کۆمارى کوردستان و ئاڵاى کوردستان: (من بەخودا و بە کەلامى عەزیزى خودا، بە نیشتمان، بە شەرافەتى میللەتى کورد، بەئاڵاى موقەدەسى کوردستان سوێند دەخۆم کە تا ئاخیر هەناسەى ژیانم و رژاندنى ئاخیر تنۆکى خوێنم بەگیان و بەماڵ لە رێى راگرتنى سەربەخۆیى و بەرزکردنەوەى ئاڵاى کوردستاندا تێ بکۆشم و نیسبەت بە رەئیسى جمهورى کوردستان و یەکێتى کورد و ئازەربایجان موتیع و وەفاداربم)(70) .نەجەف قولى پسیان پەیامنێرى تایبەتى رۆژنامەى ئیتلاعاتى تارانى تێبینییەکى وورد و بەمانا و بە توێکڵ لە هەمبەر ئەو کات و ساتەى بەمجۆرە تۆمارکردووە (دوواى سوێند خواردن قازى موحەممەد ئەنجامى هەڵچوونى دەروونى و شادمانى، دەلەرزى، ئەوانەى ئەو گەمەیەشیان هێنابووە گۆڕێ پێدەکەنین)(71) . شێخ ئەحمەد و بارزانى مستەفا و براکانى، ئەفسەرەکان و کۆمەڵێک رووناکبیر بە خاو و خێزان و منداڵەوە چوونە ئەودیو (بارزانى و هێزەکەى، ئەفسەران، رووناکبیران چوونە ئەودیو، موقەدەم عیزەت عەبدولعەزیز، رائید میرحاج ئەحمەد، موقەدەم مستەفا خۆشناو، پارێزەر هەمزە "مەبەستى لە هەمزە عەبدوڵڵایە، یەکەمین سکرتێرى پارتى دیموکراتى کورد بوو. ن.ک"، رائید عەزیز عەبدوڵڵا، رائید جەلال ئەمین، ئەندازیار نوورى ئەحمەد تەها،(47) رائید خەیروڵڵا عەبدولکەریم، رائید بەکر عەبدولکەریم، پارێزەر موحەممەد قودسی "ئەفسەر بوو نەک پارێزەر. ن.ک"، پەنجا نوێنەرى کوردى عێراق و دوو هەزار پیادە چوونە پالڕ کوردى ئێران و داواى سەربەخۆیی کوردستانیان کردووە)(48) جگە لەوانە ملازمى یەکەم نوورى شیروانى، ملازمى یەکەم ئەندازیار ێاڵح عەبدولعەزیز و شەریف نوعمان جێگرى ئەفسەر پەیوەندییان بە شۆڕشەوە کردبوو، جگە لە بەکر عەبدولکەریم هەموویان بڕیارى لەسێدارەدانیان بۆ دەرچوو بوو.          

بارزانى دامەزراندنى پارتێکى رامیاریى (وەک پارتی دیموکراتی کوردستان – ئێران) سەربەخۆ لە باشوور بەپێویستی یەکی مێژویی دادەنا بۆ ئامادەکردنى جەماوەرى کورد بۆ خەباتى هەمە لایەنە و رێکخستنى کوردپەروەران و کۆکردنەوەیان لەژێر ئاڵاى سەرکردایەتییەکى هۆشیار و شۆڕشگێڕدا  کەبتوانێت شۆڕش هەڵگیرسێنێت و رابەریى بکات بەرەو سەرکەوتن و ببێتە هەوێنى پارتێکى یەکگرتووى شۆڕشگێڕ لە هەردوو دیوى ئێران و عێراق بەسەرکردایەتى بارزانى مستەفا، ئەم بیرۆکەیەش زۆرتر لاى ئەفسەر و رووناکبیرەکان رەنگى دابووەوە و جەختیان لەسەر دەکرد، ئەگینا شێخ ئەحمەدى بارزان بە پێى بیروباوەڕ و تاقیکردنەوەى دوورودرێژى خۆى نەیدەویست هیچ کاتێک بکەوێتە نێوان دوو ئاگرەوە و بوارى کشانەوەو خۆڕزگارکردنى لەبەردەمدا نەمێنێت.  بارزانی  مستەفا فێبروەرى 1946 پارێزەر هەمزە عەبدوڵڵا دەنێرێتەوە باشوور بۆ زەمینە خۆشکردن و راگەیاندنى دامەزراندنى پارتى دیموکراتى کورد لەم بەڕێزانە:              

1- مەلا مستەفاى بەرزان ـ سەرۆک     

2- هەمزە عەبدوڵڵا/ پارێزەر (یەکەمین رازگر – سکرتێرى پارتى بوو هەتا 1959 ن.ک)

3- ئەنوەر دڵسۆز/ ؟ (یەکێکە لە روناکبیرە نیشتمان پەروەرەکانى کورد .ن.ک)

4- بەکر عەبدولکەریم حەوێزى (ئەفسەر بە پلەى رەئیس – نەقیب)

5- مستەفا خۆشناو (ئەفسەر بە پلەى رەئیس – نەقیب)

6- نوورى ئەحمەد تەها ( ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)

7- موحەممەد قودسی (ئەفسەر بە پلەى مولازمى دووەم)

8- عیزەت عەبدولکەریم (ئەفسەر بە پلەى رەئیس ئەول روکن)

9- خەیروڵڵا عەبدولکەریم ( ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)

10- جەلال ئەمین رەواندوزى (ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)

11- موحەممەد ێالح ژاژڵەیی (ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)

12- عەبدولرەحمان نەقیب (ئەفسەر بە پلەى مولازمى یەکەم)

13- میرحاج ئەحمەد (ئەفسەر بە پلەى رەئیس)

14- وەهاب موحەممەد ئاغا (؟) (سەرۆک هۆزێکى کورد بوو ن.ک)

15- شێخ لەتیف شێخ مەحموود حەفید (سەرۆکى ساداتى بەرزنجە)

نەجەف قولى پسیان نووسەرى کتێبى لە مەهابادى خوێناوییەوە هەتا لێوارەکانى ئاراس نووسیویەتى: (براکانى شێخ ئەحمەدى بەرزان، موحەممەد ێدیق و شێخ بابۆ لەو بچووکتر و لە مەلا مستەفا گەورەترن بەراشکاوى وتیان قازى موحەممەد، زستانى رابردوو (مەبەستى لە زستانى 1945 ن.ک) شێخ ئەحمەدى لاى سۆڤێت تاوانبار کردووە، پەیوەندى بە ئینگلیزەوە هەیە، سۆڤێت دووریان خستەوە بۆ (شەیتان ئاواى دۆڵ)، پار قازى موحەممەد پەیتا پەیتا فەرمانى بە ئێمە دەدا هۆزەکانى مامەش و قەرەپاپاخ تاڵان بکەین، بەڵام کارى وامان نەکرد(72).         

لەشکرى ئێران لەو شەڕانەى سەرەوەدا، زیانى زۆریان بەرکەوتبوو، زۆریشیان بەدیلى کەوتبوونە دەست پێشمەرگەى کوردستان، سەربازەکان ئازاد دەکران و ئەفسەرەکان دەهێڵرانەوە، لەشکرى چوارى دوژمن پەیوەندى بە کۆمارەوە نەپچڕاندبوو، بۆ چارەسەر کردنى کێشەکانى نێوان ئێران و کۆمارى کوردستان، تاران دوو ئەفسەرى پایە بڵند، سەرلەشکر ئایروم و سەرگورد کیشاوەرزى دەنێرێت بۆ گفتوگۆ(96)، لە گوندى کولتى لەگەڵ نوێنەرى مەهاباد بەکر حەوێزى کۆدەبنەوە (ئایروم سەرەتا دەڵێت ئێمە وەک دوودۆست (وەک دوولایەنى دۆست، چونکە سێ کەسن .ن.ک) ئێستە لەگەڵ یەک دانیشتووین چونکە حکومەتى شاهنشا،دانى بە خوودمختاریەکى کۆنفدرالى ناوە)(97) بەکر حەوێزى لەوەندە پتر ناوەڕۆکى کۆبوونەوەکە و ئەنجامەکەى بەدەستەوە نادات چونکە هاوکات پێشەوا هەواڵى هەرەسى کۆمارى ئازەربایجانى پێدەگات و یەکسەر بڕیاردەدات پەیوەندى لەگەڵ ئێراندا ببڕێت.. ئەو خودموختارییەى شاى ئێرانیش گوایە دانى پێداناوە جێگەى باوەڕ نییە، چونکە شاى ئێران نەک ئۆتۆنۆمى،دانى بە سادەترین مافى کوردا نەناوە وکەمو زۆر شتێک لەو رووەوە لە ئارادا نەبووە بەڵکو لەگەڵ ستالین سەرگەرمى سەوداو مامەڵە بوو نەوت بگۆڕێتەوە بە رووخاندنى هەردوو کۆمارەکە و تاساندنى دەنگى کورد و ئازەر، نەوت بەکورد، نەوت بە ئازەر لە سەرکێشى ترێ بە گەنم هەربووە، زۆر لە پیش یاساى نەوت بە خۆراکەوە، بە پێى ئەو سەودا و مامەڵەیە شا نەوت بە ستالین بدات، ئەویش لە بەرامبەردا بڕیارى پووکاندنەوەى هەردوو کۆمارەکە بدات و هەردوو گەلى کورد و ئازەر بفرۆشێت بە مافى بەرهەمهێنانى نەوتەکەى ئێران بەڕێژەى 51% بۆ سۆڤێت و 49% بۆ ئێران، سەرۆک وەزیرانى ئێران قەوام سەڵتەنەت لە گفتوگۆکانیدا لەگەڵ چیکۆف نوێنەرى ستالیندا، رامیارێکى زۆرزان و بەئەزموون، دیپلۆماتکارێکى ووریا لە دانوساندندا، دەیزانى چۆن بەرامبەرەکەى دەهێنێتە ژێر بار بۆ رێککەوتن، دەیزانى چى دەوێت و چۆن لە بەرامبەرەکەیى وەردەگرێت، ێابوون لە پێى ستالین دەدات و پەیمانى دەست کێشانەوە و هاریکارینەکردنى هەردوو کۆمارەکەى پێ مۆردەکات، تاران پشت بەو رێککەوتنە بروسکەیەک بۆ جەعفەر پێشەوەرى سەرۆک کۆمارى ئازەربایجان دەنێرێت: ( هێزى شاهنشا دێتە تەورێز بۆسەر پەرشتى کردنى هەڵبژاردنى پەرلەمانى نوێ، تا رێ لە هەموو فرت و فێڵ و کەم و کورتییەکانى هەڵبژاردنەکە بگرێت، بۆیە نابێت بەرهەڵستى بکرێت، پێشەوەریش لە وەڵامدا نووسیبووى، بەگوێرەى ئەو پەیمانەى لەسەرى رێکەوتووین لە شکرى ئازەربایجان بەلەشکرى ئێران دادەنرێت بۆیە پێویست بە ناردنى لەشکرى ئێران ناکات بۆ چاودێرى کردنى هەڵبژاردنى پەرلەمانى نوێ، لە شکرى ئازەربایجان دەتوانێت بێ هیچ لایەنگیرى کردنێک سەرپەرشتى ئەو هەڵبژاردنەى نێو خۆى بکات) شاى ئێران بە پشتیوانى ستالین لەلایەک و لەولاشەوە چەند وەزیر و گەورە بەرپرسى ئازەربایجانى کڕیبوو، ئەوانە ئامادەبوون دوواى پێشڕەویکردنى لەشکرى شا بەرە و تەورێز ئەوانیش لە ناوەوە بکەونە کار و دەستبەسەر کۆماردا بگرن و وەک مەلى بێ پەڕوباڵ بەچەقۆیەکى کول سەریببڕن.  

پلانى فرۆشتنى هەردوو کۆمارى ئازەربایجان و کوردستان بە نەوت لە نێوان سۆڤێت و ئێراندا چۆن لەسەر کاغەز کێشرابوو، 11/12/1946 لە پراکتیکیشدا لەسەر زەوى بەووردى ئەنجامدرا.

تەورێز لە رووى ژمارەوە چەندانەى هێزى مەهاباد و لە رووى چەک و تەقەمەنیى و پێداویستییەکانیشەوە مەهاباد لە تەورێزى وەردەگرت جگە لەوەى پارتى کۆمۆنیستى ئێرانیش (توودە) بە بڕیارى ستالین بە هەموو توانایەوە تێکەڵ بە ئازەربایجان بووبوون، لەبەرامبەر لەشکرى ئێراندا بەرەنگارییەکى ئەوتۆیان نەکرد، سەرۆک کۆمارە لوت بەرزە بەکەش و فشەکەى تەورێز (جەعفەر پیشەوەرى و سەرلەشکر غولام یەحیاو (1500) سەربازو ئەفسەر هەڵاتن بەرەو باکۆ) پێتەختى کۆمارى ئازەربایجانى سۆڤێتى وپاشماوەى لەشکر وگەلى ئازەریان وەک مەڕى بێ شوان بۆ کەڵبەى تیژى گورک جێهێشت.مامۆستا سەعید ناکام لەبیرەوەرییەکانیدا لاپەڕە65 دەڵێت:(بەپێی پەیمانی یاڵتا، هاوپەیمانان بڕیاریاندا دووای شەڕ لە ئێران بکشێنەوە وسنوورەکانی بپارێزن.سەیر لە وەدابوو کە سۆڤێت کشانەوە کە زۆریان لێ قەزابوو، تۆپەشکاوێک یا لۆریە شەقوشڕێکیان جێنەهێشت(بۆکۆماری مەهاباد.ن.ک) بەڵام لە تەورێز هەمووتۆپ وتانک ولۆرى و تفەنگ و شەستتیر وتەنانەت خێوەت وجل وبەرگیشیان بۆ ئازەرییەکان جێهێشت .)

وەزیر و کاربەدەستە بەکرێگیراوەکانى شا، دەستیان بەسەر کۆماردا گرت و هاوڕێ وڵات پارێزەرەکانیش کە هەڵنەهاتن و نەچوونە پاڵ بەکرێگیراوەکانیش وەک (سەرهەنگ عەزیمى لە سێدارە دران) و بەشێکیشیان پەیوەندى دەکەن بە کۆمارى کوردستان یا راستتر وایە بڵێم بە هێزى بارزانییەکانەوە. کەوتنى تەورێز کتوپڕ بوو، بەتایبەتیش بۆ مەهاباد کە پێشەوا پێشوەخت هیچ زانیارییەکى لەوبارەیەوە نەبوو، تەفرشیان دەڵێت قازى موحەممەد بە هاوڵاتى ئێمەى گوتبوو، (مەبەستى لە ئەفسەرە هەڵهاتووەکانى تەورێزە بۆ مەهاباد) (پێشەوەرى تەلەفونى بۆ کردم و گوتى ئەوا من چووم و ئەتۆش وەرە، بەڵام من ناتوانم وەک پیشەوەرى گەلەکەم بەرەڵڵا بکەم و بۆ رزگار کردنى گیانى خۆم گەلەکەم بە خوا بسپێرم، پێ لە مەهاباد بەرمەدەرەوە گەلەکەم بەردەبنە گیانى یەکتر بۆیە ناچارم هەر لەمەهاباد بمێنمەوە هەتا سوپا دێ و دەستەڵاتى نوێ دەچەسپێ ئەگەر لە داریش بدرێم)(98) .

 

    

موحەمەد حوسەین سەیفى قازى لە تەورێز بوو، بۆ وتووێژ لەسەر پەیمانى هاوکارى، ێەدرى قازى وەک نوێنەرى کۆمار لە پەرلەمان بوو لە تاران، سەرلەشکر ئایروم، سەرگورد کیشاوەرزى هاتبوونە مەهاباد بۆ گفتوگۆ، باروودۆخ لە تەورێز و مەهاباد ئاسایى بوو، کتوپڕ باقرۆڤ بڕیارى مۆسکۆ بە پیشەوەرى دەدات (تەورێز چۆڵکەن بۆ لەشکرى ئێران، پیشەوەرى لە چەند کاتژمێرێکدا رادەکات بۆ باکۆ و لە دوواکاتەکاندا پێشەوا ئاگادار دەکات (من رۆیشتم تۆش وەرە بۆ باکۆ) پێشەوا نامەیەک بۆ بەکر حەوێزى دەنێرێت (تەورێز خیانەتى لێکرا، جەعفەر پیشەوەرى و غولام یەحیا رۆیشتن بۆ رووسیا، پەیوەندى لەگەڵ دوژمن ببڕە و یەکێک لە جێى خۆت دابنێ و بەرە و مەهاباد بگەڕێوە تا چارەیەکى وەزعى خۆمان بکەین)(99) شایانى وتنە پیشەوەرى لە دڵسۆزییەوە نەبوو پێشەواى ئاگادارکرد، ئەگەر پێشەواش وەک ئەو کلکى مۆسکۆ بووایە هەڵبەت فەرمانێکیان بۆ ئەویش دەردەکرد، چۆڵیکە و راکە! دەمەدەمى دامەزراندنى کۆمارى کوردستان، رووداوەکان چۆن تیژ تێدەپەڕین، بەرلە گرتنى مەهابادیش رووداوەکان بەهەمان خێرایى تیژ تێدەپەڕین، لە هەردوو رووداوەکەشدا کۆمارى کوردستان دامەزراندنێکى سپى و هەرەسێکى سپى بوو، خوێنى تێدا نەڕژا هەتا 31/3/1947 و لە سیدارەدانى پێشەواو هەڤاڵەکانى.

دوا بەدوواى گرتنى تەورێز لە 11/12/ 1946 دا و گەڕانەوەى دامودەزگاى شاى ئێران، فەرماندەى لە شکرى چوارى ئێران لە کوردستانى خۆرهەڵات، سەرهەنگ هۆمایۆنى 16/12/1946 بەشێوەیەکى ئاسایى بێ تەقە و هێرش و بەرگریکردن (دێتە مەهابادەوە و لە ماڵى قازى میوان دەبێت و نانى نیوەڕۆ پێکەوە دەخۆن)(100)، سەدری قازیش کە هێشتا لە تاران بوو وەک نوێنەرى مەهاباد لە پەرلەماندا، لەوێوە دەڵێت: (من لە رێکوپێکى بەڕێز لیوا هۆمایۆنى زۆر رازى و خۆشحاڵم.. بەهۆى ئەم بارودۆخەوە دانیشتوان بەخۆشیەوە خەریکى بەدەستەوەدانى چەکن)(101) رەوتى رووداوەکان ئەوە دەردەخەن پێشەواش وەک پیشەوەرى فەرمانە رەشەکەى ستالین جێبەجێدەکات کە بۆ سەرۆک کۆمارى ئازەربایجانى سۆڤێت – باکۆى ناردووە کە پێویستە بەپەلە تەورێز بۆ لەشکرى ئێران چۆڵبکات، بەڵام پێشەوا ئەو کارەى شەرەفمەندانە و بەوپەڕى هەستکردن بە بەرپرسیارێتى و لە خۆبوردەییەوە کرد و گیانى خۆی و هەڤاڵەکانى دەکاتە قوربانى ئەگەرچى خۆبەدەستەوەنەدان و بەرگریکردنیش ئەگەرى سەرکەوتنى هەبوو... بەڵام پێشەوا دووا بڕیارى دابوو، بارزانى مستەفا زۆر هەوڵیدا و دڵنیایکرد توواناى داکۆکیکردن و ماندووکردنى هێزەکانى دوژمنیان هەیە .. پێشەوا لەوەڵامدا دەڵێت چاک دەزانم کە حکومەتى ئێران لە سێدارەم دەدات، بەڵام من لە خۆشیدا لەگەڵ خەڵکى مەهاباد بووم ئاوا لە ناخۆشیشدا بەجێیان ناهێڵم، مردن و ژیان لەگەڵ ئەواندایە، گەر ئێستا بەجێیان بهێڵم عەشیرەتەکانى مەهاباد بەردبارانمان دەکەن، بەکوشتنى خۆم (بەمردنى خۆم.ن.ک) رازیم، نەوەک مەهاباد بەوێرانى ببینم، فەرموو با بچین بۆ خانەقاى نەهرى (مزگەوتى هەباس ئاغا) ئەگەر میللەت بیروڕاى وابوو بەجێیانبهێڵم، ئەوا مانعم نیە ئەگەر نا دەمێنمەوە تا لەشکرى ئێران دێتە مەهاباد)(102) هەڵەیەکى پێشەوا کردى ئەوە بوو هێشتا باوەڕى بە مۆسکۆی قەڵاى گەلانى چەوساوە و بەشخوراو مابوو! بەوە پشت ئەستوور بوو لەگەڵ هەریەک لە لایەنەکانى هاوکێشەکەدا جۆرە پەیوەندییەکى هەبوو، باقرۆف لە باکۆ، قەوام سەڵتەنەت و چەند وەزیرێک لە تاران و بەردەوام خۆى یا لە رێگەى حاجى بابە شێخ سەرۆک وەزیرانى کۆمارى کوردستانەوە لە زۆر شت ئاگاداریان دەکردن جگە لەمانەش هیوایەکى بە ناسیاوى و نزیکى لە شاى ئێرانەوە هەبوو کە رێزى تایبەتى لێدەگرت و ئەنگوستیلەى ئەلماسى بەخەڵات پێدابوو.         

ئەم هۆیانە پێشەوایان هێنابووە سەر ئەو باوەڕەى ستالین و حەمە رەزا شا وەها رێککەوتوون هیچ لایەک زیانى پێنەگات و لە شکرى ئێران دوواى هەڵبژاردنى پەرلەمانى نوێ دەگەڕێتەوە جیگاى خۆى و ئەویش بە جۆرێکى دیکە دەستەڵات وەردەگرێتەوە، ئیتر چ پێویست بە بەرگرى و خوێنرشتن دەکات، یا مەهاباد چۆڵبکات، روو زەردى نیشتمان بێت، یا ئەوەیە باوەڕى بە سۆڤێت نەمابوو کە بەر لە مەهاباد باکۆیان فرۆشت، هاوکارى تاران هەڵدەبژێرێت بە ئاشتى و دوور لە توندوتیژى و خوێنڕشتن بگەڕێتەوە و ئەویش لە ژێر سایەى دەستەڵاتى شادا سەرپەرشتى بەڕێوەبردنى مەهاباد بکات، ئەوەى هێنابوویە سەر ئەو باوەڕەش ئەوەبوو هۆمایونى و لەشکرەکەى وەک میوان هاتنە نێو مەهابادەوە و خودى سەرلەشکر لە ماڵى پێشەوا دادەبەزێت، پێشەوا لەو نهێنییە تێنەگەیشتبوو هۆى هەڵوێستى نەرم و دۆستانەى ئێران لە نیازپاکى نییە بەڵکو دەگەڕێتەوە بۆ مەترسى هێزى بارزانیان کە سوور دەیزانى بەرژەوەندییەک لە وەدا نییە لەم کاتەدا لەگەڵیاندا تێکهەڵچێت، بەرنامەکەشیان ئەوەبوو هێزى بارزانیان و مەهاباد لەیەکتر دابڕن و وەک دوو کێشەى جیاواز مامەڵەیان لەگەڵدا بکەن، پێشەواش بەدەستى خۆى ئەو رێگەیەى بۆ خۆشکردن کە بڕیارى مانەوە و بەرگرینەکردنى هەڵبژارد، ئەگەر چى دەبوو بەرچاوى رووناک بێت و دوواپەردەى سیناریۆکە لەوەدا ببینێت کە (سەمەدۆف) نوێنەرى سۆڤێت لەمەهاباد رۆژى پێشوتر هەڵاتبوو، ئەوەندە شپرزەبوو ئامێرى بێتەلەکەى بەجێمابوو، لەگەڵ ئەنوەر دڵسۆز و خانەوادەکانیان چووبوونە ورمێ بەونیازەى لەوێوە بچنەوە رووسیا)(104) هەربەوەدا دەبوو پێشەوا بە بڕیارى خۆیدا بچێتەوە، ئەگەر ستالین و قەوام سەڵتەنەت رێککەوتوون، نوێنەرى سۆڤێت لە مەهاباد بۆوا شپرزە دەبێت، ئاشکرایە ئەو ماستە موویەکى تێدایە، بەڵام نەک موویەک، ئەو گوریسەى تێدا بوو کردیانە ملى پێشەوا و سەیفى قازى و ێەدرى قازى و هەڤاڵەکانیان، سەرۆک وەزیرانى ئێرانیش قەوام سەڵتەنەت کلاوى کردە سەر ستالین و دوواى ئەوەى بە نووکە قەڵەمێک هەردوو کۆمارى ئازەر و کوردستانى ناچارى خۆبەدەستەوەدانکرد و ئاو بەئاگردا کرا، قەوام دەست لە وەزارەت دەکێشێتەوە و وەزارەتێکى نوێ دامەزرا ونەچووە ژێر بەڵێنەکانى قەوام سەڵتەنەت کەدابووى بە ستالین و مافى بەرهەمهێنانى نەوتى ئێرانیشیان دایە بەریتانیا و ئەمەریکا و ستالینیش لە هەردوو جەژنەکە بوو.

50- هەژاری موکریانی،پێشەکی شەرەفنامە،چاپی کوردی.هەروەها بڕوانە شەوکەت شێخ یەزدین،بارزانی لەمەهابادەوە بۆ ئاراس.لا/462 -464

54- نەجەف قولى، لەمەهابادى خوێناوییەوە، وەرگێڕانى شەوکەت شێخ یەزدین – هەولێر (200 ل /201).

56- هەمان سەرچاوە ل/193.

57- هەمان سەرچاوە ل/194 – 195.

60- هەمان سەرچاوە ل/195 – 196 .

59- نەجەف قولى ل/12.

61- سەددام حسەین 1980 یەکلایەنە ئەو پەیمانەى هەڵوەشاندەوە. 

62- نەجەف قولى، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل/210.

63- شەوکەت شێخ یەزدین، بارزانى لە مەهابادەوە.. لە فارسییەوە گۆڕیوێتى، هەولێر 2001 ل/ 223 – 224.

65- هەندێک سەرچاوە 17/12/1945 و شەوکەت شێخ یەزدینیش دەڵێت 14/12/1944!.

67- عوسمان دانش کورد پەروەرێکى خەڵکى سلێمانییە و براى کاکە رەشیدى موختارى قسە خۆش و باوکى هونەرمەندى شانۆکار و سینەماى کوردى کامەران. ووشەى دانش واتا کەسێکى دانا.

68- بەکر حەوێزى، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /18.

70- هەمان سەرچاوەى پێشوو ل198 لە رۆژنامەى کوردستان زمانحاڵى حدکا ژمارە/14. رۆژى 24/11/1324 هەتاوى وەریگرتووە.

71- نەجەف قولى، هەمان سەرچاوەى پێشوو، ل /198.

47 - بەکر عەبدولکەریم حەوێزى لە یادداشتەکانیدا دەڵێت نوورى ئەحمەد تەها مولازمى یەکەم بوو.

48- شەمزینى عەزیز، دکتۆر ل/12.

72- شەمزینى، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /43-44.

97- تەفرەشیان، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /90.

98- هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /296.

99- بەکر حەوێزى، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /90.

100- نەجەف قولى، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /202.

101- هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /هەمان لاپەڕە.

102- بەکر حەوێزى، هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /91-92.

104- هەمان سەرچاوەى پێشوو ل /هەمان لاپەڕە.

***************