عەلاوی و پێکهێنانی حکومەتی کاتی و هەرێم

Friday, 21/02/2020, 22:04

چوار مانگە دەنگی ناڕەزا لە باشوور و ناوەڕاستی عیراقدا شەقامی تەنیەوە. گەل و حکومەت لێکترازاون، هیچ پردێکی پەیوەندیی و سۆشیەل کۆنتراکتێک لەنێوانیاندا نەماوە. میلیشیای چەکداری سەر بە حزبەکان و ئیران دەسەڵاتی سەرکوتکردنی شەقامیان گرتۆتە ئەستۆ کە ڕەچاوی هیچ یاسایەک و دەستورێکی عیراقی ناکەن. خەڵک متمانەی بە حکومەت نەماوە کە بتوانێت پارێزگاری لە بەرژەوەندیی گشتی بکات، ئاشتی و ئاسایش و ژیانێکی خۆش بۆ گەل دابین بکات. دەنگی شەقام ددان بە پەرلەمانی هەنووکەی عیراق نانێت و بە نوێنەری خۆی نایزانێت. شەقام سیستەمی حوکمڕانی لەسەر بیناغەی تەوافق و پشک ڕەتدەکاتەوە و گەندەڵی بە سیمای سەرەکیی ئەو جۆرە حوکڕانییە دادەنیت. ئەوان هەموو ئەو حزبانە و کەسانەی کە بەشدارن لە حوکمڕانی عیراق بەهۆی سەرەکیی دەزانن لەوەی کە ئەمڕۆ گەلانی عیراقیان توشی نەهامەتی و هەژاری کردوە و دەیانەوێت لە دەسەڵات دووریانکەنەوە. ئیران دەستێوەردان لە کاروباری وڵاتەکە نەکات. خۆپیشاندەران دەڵێن کە گەلانی عیراق لە مافە سەرەتاییەکان و خیروبێری وڵاتەکە بێبەش کراون، واتە ئەوان بە سیستەمی حوکمڕانی سیاسی ئابووریی گەندەڵ، دەستێوەردانی ئیران، نەبوونی خزمەتگوزارییەکان و بێبەش بوونیان لە دەرامەتی وڵاتەکە ناڕازین.
داواکاری هەنووکەی خۆپیشاندەران کە لە میدیاکانەوە بە ڕاشکاوانە ڕایدەگەیەنن ئەوەیە کە، حکومەتێکی کاتی دروست بکرێت، لەو حکومەتەدا کەسەکان سەربەخۆ بن، سەر بە هیچ پارتێک و لایەنێکی سیاسی و مەرجەعی دینی نەبن، هیچ پۆستێکی باڵایان لە حکومەتی عیراقی دوای ٢٠٠٣وە وەرنەگرتبێت، هەروها ئەوان داوا دەکەن کە دەستکاری دەستوری عیراقی بکرێت، سیستەمی تەوافق و پشک نەبێتە بیناغەی دامەزراندنی دەسەڵاتی سیاسیی عیراق و لەسەر بیناغەی هاووڵاتی بوون دەسەڵاتی حوکمڕانیی داڕێژرێت و پەرلەمان هەڵبوەشێتەوە. بێ گومان ئەو داواکاریانە لە بەرژەوەندیی دەسەڵاتدارانی بەغداد و سلێمانی و هەولێر نییە.
سیستەمی پشک و تەوافق، هەڵبژاردن لەسەر بیناغەی پێکهاتەکانی نەتەوەی عیراق دوای ساڵی ٢٠٠٣ بۆ نەتەوەیی کورد بەگوێرەی یاسا و دەستوری عیراقی لەژێر فشاری ئەمریکادا لە بەغداد، دەستکەوتی مەزن بوون کە بە کۆشش و خەباتی گەلی کورد هاتبووە دی، دەسەڵاتێکی سیاسی پتر لە حوکمی زاتی بۆ کوردستان فەراهەم کرا، بەڵام سەرانی پارتی و یەکێتی ئەو دەستکەوتەیان لەنێوبرد، بۆ بەرژەوەندیی خۆیان و فڕۆشتنی نەوت و دزینی دەرامەتی سامانە سروشتیەکان چوار بەشی خاکی کوردستانیان بە ڕێکەوتن تەسلیم بە دەسەڵاتی بەغداد کرد، پۆستە باڵاکانی عیراقیان بەسەر خزم و کەسوکاریان و دارودەستەیان دابەش کرد. لەدەرئەنجامدا سیستەمی پشک و تەوافق لەبری ئەوەی بۆ بەرژەوەندیی گەلی کورد بەکاربهێنن، بۆ بەرژەوەندیی خۆیان و خزموکەسیان بەکارهێنا، دواتر بەو پارەیە زۆربەی سەرانی پارتەکانی ئۆپۆزسیۆنی کوردییان کڕی، بە چەند پۆستێک هەڵیانخەڵەتاندن، کردیانن بە شەریکە بەش و تا هەموویان پێکەوە دەرامەتی گشتی کوردستانیان قۆڕغ کرد.
سیستەمی دەسەڵاتی سیاسیی لە سەرتانسەری عیراقدا یەک سیستەمە، سیاسەتی پشک و تەوافقە، ئەم سیستەمە لە باشووری کوردستانیشدا پەیڕەوە دەکرێت لەسەر بیناغەی بوونی حزبی جیاواز و کەمە نەتەوەی وەک تورکمان، بوونی ئاین و مەزهەبی جیا، کە ئەمانەش کۆمەڵێک خەڵکی ئینتیهازی لە پەرلەمانی کوردستان نوێنەرایەتیان دەکەن، کە یان سەر بە پارتین یان سەر بەتورکیان، یان لە یەک کاتدا سەربە هەردووکیانن، ئەوانە سوودمەندی سەرەکیین لە سیستەمی پشک و تەوافق و گەندەڵی، دەنگەکانیان بۆ بەرژەوەندیی دەسەڵاتداران لە کاتی هەڵبژاردنەکان و پێکهێنانی حکومەت بەکاردەهێنرێن.
سیستەمی پشک و تەوافق لە هەرێم و عیراقدا دەکرێت لە سێ بازنەدا پێناسە بکرێت. لە بازنەی یەکەمدا ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە سەڕۆکی حزبە ئیسلامیی وعیلامانییە دەسەڵاتدارەکانن، لە مەکتەبی سیاسین، ئەوانەی پۆستی باڵای حکومیان دەستکەوتووە. ئەوەی لەو فەلەکەدا دەخولێتەوە ئەوا ئەوانەن کە دەوڵەمەند بوون و ژیانی شاهانەیان بۆ دابین کراوە. لە بازنەی دووەمدا، خزم و کەسی لێپرسراوان، ئەندام پەرلەمان و وەزیرەکان تا دەگات بە ئەمین عام کە لە دارودەستەی سەرانی حزبەکان پێکهاتوون، فیئەیەکی ئینتیهازین، بوون بە کۆێلەی سەروی خۆیان، بە ماستاوکردن و داپۆشینی گەندەڵی بوون بە مەشەخۆر و بازنەی سێیەمیان دروست کردوە کە پێکهاتوون لە کەسانێکی ئینتیهازی کە هاوشێوەی خۆیان بۆ سەروی خۆیان بوون کۆیلە و توانیویانە ژیانێکی خۆش بۆ خۆیان و کەسوکاریان بەدەست بهێنن. لەو کەسانە بترازێت کە لەو سێ بازنەیە دان لەسەر ئاستی عیراق و هەرێم تا ئێستا کەس لە سیستەمی پشک و تەوافق سوودمەند نەبووە. دۆخی هەنووکەی عیراق بۆ سەرۆکی پارتەکان و بەشداربووانی دەسەڵات دوو شەشی هێناوە، بەڵام بۆ گەلانی عیراق لە نەهامەتی بەوەلاوە هیچی دی بەرهەم نەبووە. چینی هەژار لە سەرتانسەری عیراق بە نەهامەتی گوزەران دەکات، کە ئەم واقیعە بۆتە هەوێنی دەنگە نارەزایەکانی عیراق، کە ئێستا دەسەڵاتدارانی عیراق دەیانەوێت فێل لە میللەت بکەن بە هێنانی عەلاوی دەنگی ناڕەزای شەقام هێور بکەنەوە.
پێش هەموو شتێک دەبێت ئەوە بگوترێت کە عەلاوی لەلایەن ئیران، سەدر و هادی عامری پشتیوانی لێکراوە بە مەرجی ئەوەی بۆ ئەجیندای ئەوان کار بکات، هێنراوەتە پێشیێ بۆ ئەوەی دوای عادل عەبدولمەدی حکومەتێکی کاتی دابمەزرێنێت، واتە پێشوەخت لە پەرلەمانی عیراقدا مسۆگەری دەنگی کوتلەی سائیرن و فەتحی کردوە کە ئەمە هەمان میکانیزمی دەستنیشان کردنی عادل عەبدولمەهدی بوو بۆ سەڕۆک وەزیرانی عیراق لە هەڵبژارنەکانی ڕابردووی عیراقدا، هەروها ئەم زاتە کاندیدی شەقامی عیراقی نییە و لەهەمان کاتدا لە پەرلەمانێک خۆی کاندید دەکات کە شەرعیەتی لە دەستداوە.
حکومەتی کاتی بنمێچێکی کاتی چەند مانگێکی بۆ دەستنیشان کراوە، کە بە دڵنیاییەوە عەلاوی ناتوانێت لەو ماوە کەمەدا سروشتی حکومەتەکە، ئەقڵیەتی سەڕۆک حزبەکانی کە دەسەڵاتدارن بگٶڕێت، ڕیفۆرم لە سیستەمی حوکمڕانییدا بکات تا دەگات بە گۆڕینی سیستەمی پشک و تەوافق.

ئەنجامی کۆتا هەڵبژاردنەکانی عیراق سەلماندی کە هیچ حزبێک لە سەرتانسەری عیراقدا ئەوەندە دەنگی نەهێناوە کە بتوانێت بە تەنیا نوێنەرایەتی پێکهاتەیەکی دیاریکراو بکات، نمونە سەدر لەوانی دی دەنگی زیاتر بوو، بەڵام بە تەنیا نەیتوانی ببێت بە نوێنەری دەنگی شیعە. لە کوردستان هیچ پارتێک ئەوەندە دەنگی نەهێنا کە بە تەنیا بتوانێت لە بەغداد نوێنەرایەتی میللەتی کورد بکات. واتە ئەمانە هەموویان نانی ئەوە دەخۆن کە لە هەڵبژاردنە ساختەکاندا دەیسەلمێنن کە حزبەکانیان جەماوەری لە حزبەکانی دی زێترە، لەبەرئەوە لە داهاتوویەکی نزیکدا عەلاوی ناتوانێت سەڕۆک حزبەکان بگەیەنێتە قەناعەت کە پێکهێنانی حکومەتەکە پێکبێت لەو تاکانەی کە سەر بە پارتەکان نین. سروشتی دەسەڵاتی سیاسی لە بەغداد و هەولێر و سلێمانی پێمان دەڵێت کە تەنیا لە پۆستە باڵاکاندا ئەندامی حزبەکان دانەنراوە، ئەڵبەتە لەسەر ئاستی نزمدا تا دەگات بە بەرێوەبەری قوتابخانەیەکی سەرەتایش بە حزبی کراوە، لەبەرئەوە ئەم حکومەتە لەو ماوە کەمەدا ناتوانێت ئەوە چارەسەر بکات و پارتە دەسەڵاتدارەکانی نێو سونە و شیعە و کورد واز لە پشکی چەوری خۆیان ناهێنن. ڕاستە لەنێو پێکهاتەکانی سونە و شیعە و کورد دەنگی ناڕەزا هەیە کە دژ بە سیستەمی تەوافق و پشکە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی ئەم جۆرە سیستەمە هەموو سەڕۆک حزب و لاینەکانی عیراق سوودمەندن لێی، لەبەرئەوە بە فشاری جەماوەر نەبێت سەڕۆکی ئەو پارتانە دەستبەرداری ئەو دەسەڵاتە نابن، کە بۆتە مایەی دەوڵەمەند بوونیان و فەراهەم کردنی ژیانی شاهانە بۆ خۆیان و خێزانیان. عەلاوی لە یەکەم هەنگاویدا بە لاوازی هاتۆتە پێشێ، ئەگەر سەدر و مەهدی عامری بەرەکەی لەژێر پێ ڕاکێشن ئەو سەری دەدا لە ئەرز، لەبەرئەوە عەلاوی ئەو هێز و توانایەی نییە کە لە سروشتی سیاسیی عیراقدا گۆڕانکاری بنەڕەتی بکات و دەنگی شەقامیش بۆ لای خۆی ڕابکێشێت.
عەلاوی لە ئاستی پەرلەمانیشدا ناتوانێت بڕیار لە هەڵبژاردنی پیشوەختە بدات، ئەگەر زۆرینەی دەنگ لە پەرلەمان دەنگ بە هەڵوەشانەوەی پەرلەمان نەدەن، کە ئەویش بەو ڕێگەیە مسۆگەر نییە کە جگە لە سائیرون و فەتح نەبێت ئەوانی دی بەبێ مەرجی زێتر کردنی دەستەکەوتی پۆست و پارە دەنگ بە عەلاوی بدەن، ئەگەر ئەویش لەگەڵیان ڕێککەوێت و دەنگیشی بۆ بدەن، ئەوا بارودۆخی سیستەمی حوکمڕانی هەر وەک جاران دەمێنێت، کەواتە ئەمە حکومەتێکە لەسەر دەستی سەدر و عامری بە مردووی لە دایک دەبێت، لەبەرئەوە ئەو بڕیارە دەبێت بۆ گەل بگەڕێتەوە کە پێگەی جەماوەری لە هەموو لایەنەکان بەهێزترە و دەتوانێت فشار دروست بکات و سەرنجی زلهێزەکان و میدیای دنیاش بۆ ئەو بابەتە بۆ لای خۆی ڕابکێشێت.