روژآوا مدلی برای رنسانس خاورمیانه

Tuesday, 23/07/2019, 21:53

نوشته: نوید دانش پویان
«انتشار این مقاله در وب‌سایت و سایر رسانه‌های شما با ذکر منبع آزاد است»

«هر موجود زنده‌ای که نشاط درونی خود را از دست بدهد، موجوداتی میراننده در بدن او رشد کرده و تکثیر می‌یابند. تداوم این وضعیت، منجر به مرگ آن می شود»
جامعه انسانی همچون یک ارگانیسم تابع قوانین زیستی و طبیعی است. می‌توان آن را به انسان تشبیه کرد و شرایط زیست، بقاء و کیفیت تداوم حیات انسانی را به جامعه تعمیم داد. همچنان که انسان دوره‌های مختلف بیماری، ضعف، بهبودی، شکوفایی، پیری، زوال و مرگ را تجربه می‌کند، هر جامعه‌ای نیز دوره‌های بیماری، رشد، پویایی، ضعف، انحطاط و فروپاشی را با توجه به شرایط زمانی و مکانی و عوامل درونی و بیرونی سپری می‌کند. انسان خردمند می‌تواند در شرایط بیماری و ضعف و ناتوانی با توسل به قوای عقلانی و تجربه خود و دیگران و اقدامات درمانی دیگر اقدام به معالجه خود کند، جامعه انسانی نیز می‌تواند جهت برطرف کردن بیماری‌ها با اتکا به خردگرایی و تجربیات تاریخی خود و دیگران اقدام به سالم‌سازی خود کند و از وضعیت ضعف و زوال وارد دوره بهبودی، تجدیدقوا، رشد و شکوفایی شود.
بیمار ما خاورمیانه است، که از ۱۲۰۰۰ سال قبل کشاورزی را ابداع کرده و به گاهواره تمدن، اشتهار یافته و انسان‌هایش از مرحله گردآوری غذا و شکار گذر کرده و وارد دوره تولید و ذخیره غذایی شده‌اند. یکجانشینی، خانه‌سازی، ایجاد دهکده‌ها، تجارت، صنعت، تمدن شهری، اختراع خط و نگارش، اسطوره‌ها، معابد، ادیان، دولت، سلسله‌مراتب قدرت و مدیریت هرمی، تقسیم جامعه به طبقات فرادست و فرودست، روحانی، جنگجو، بازرگان، صنعتگر و عمال حکومتی و ... از پیامدهای این تحول بوده است.
این تغییرات پردامنه که درنتیجه انقلاب کشاورزی حاصل‌شده، به‌تدریج در هزاره‌های بعدی به سایر مناطق دیگر جهان سرایت کرده است. خاستگاه انقلاب کشاورزی هلال حاصلخیز (کوهپایه‌های زاگرس تا کوه‌های توروس ترکیه و شمال سوریه کنونی و شرق دریای مدیترانه) و میان‌دورود (حوزه مجاور و مابین دو رود دجله و فرات) بوده است. اهمیت این انقلاب در ایجاد تغییرات بنیادین اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در حد انقلاب علمی و صنعتی قرون جدید اروپا حتی بیش از آن بوده است.
تا قرن ۱۵ میلادی تفاوت زیادی بین اجتماعات انسانی در جهان وجود نداشت. ولی بعد از به بار نشستن رنسانس اروپا، اصلاحات دینی و ظهور مذهب پروتستان، اکتشافات جغرافیایی، اختراع چاپ، ورود به عصر روشنگری، انقلاب صنعتی در اروپا (قرن ۱۸)، انقلاب استقلال آمریکا (۱۷۷۶)، انقلاب کبیر فرانسه (۱۷۸۹)، انقلابات دموکراتیک و مشروطه کشورهای اروپایی (قرن ۱۹)، ظهور و هژمونی نظام سرمایه‌داری، انقلاب علمی و فنّاوری، خاورمیانه که تحت تسلط خلفای عثمانی و حکومت‌های فئودالی و قرون وستایی قرار داشت، به‌جای رشد موزون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، در دایره معیوب عقب‌ماندگی، تعصب، استبداد، جنگ‌ها و محبوس ماندن در قالب‌های فکری، عقیدتی هزاران ساله به کپک‌زدگی اندیشه‌ها و جمود مغزی گرفتار آمد. پیامدهای آن سلطه آشکار و پنهان استعمارگران، حاکمیت دولت‌های دیکتاتور، انسداد سیاسی، رشد ارتجاع و خردستیزی و نیز برآمدن اپوزیسیون‌هایی به‌مراتب خشن‌تر، جاهل‌تر و مرتجع‌تر از دولت‌ها بوده است.
پس از فروپاشی بلوک شرق (۱۹۸۹) و استیلای نظامی، اقتصادی، فرهنگی و رسانه‌ای امپریالیسم غرب برجهان، در خاورمیانه نیز اپوزیسیون مترقی، چپ و دمکرات از تاب‌وتوان افتاد. استعمارگران حتی قبل از آن زمان هم در دوره جنگ سرد (۱۹۸۹-۱۹۴۵) با سازمان‌دهی و تقویت جریانات مختلف اسلامی و بنیادگرا در کشورهای خاورمیانه توانسته بودند انواع اپوزیسیون ساختارشکن، چپ، سکولار دمکرات و مردمی را تضعیف کرده و حکومت‌های ملی و مترقی را نیز با استفاده از همین گروه‌های ارتجاعی و نیز کودتاها و اقدامات سرویس‌های جاسوسی سرنگون کنند. ازجمله این اقدامات عبارت‌اند از:
۱- ساقط کردن حکومت ملی دکتر مصدق در ایران (۱۹۵۳) و برچیدن فضای باز و نشاط سیاسی و ممنوعیت فعالیت احزاب و سرکوب سامانمند آزادیخواهان.
۲- در گیرکردن عبدالکریم قاسم رئیس‌جمهور ضد امپریالیست و مترقی عراق با جنبش ارتجاعی و ضد اصلاحات ارضی و اجتماعی ملا مصطفی بارزانی (۱۹۶۱) که زمینه ضعف و غافلگیری و درنهایت سقوط وی توسط کودتای ۱۹۶۳ نژادپرستان و بعثی‌ها را فراهم کرد.
۳- مرگ مشکوک جمال عبدالناصر در مصر (۱۹۷۰-۱۹۵۶) و جانشینی او توسط انور سادات که متهم مسموم کردن وی با قهوه بود و استحاله و تغییر ماهیت حکومت و انحراف به غرب و تقویت اخوان المسلمین.
۴- کودتای ۱۹۸۰ کنان اورن در ترکیه، کشتار و قلع‌وقمع نیروهای مترقی، چپ و دمکرات
۵- کودتای نظامی ژنرال محمد ضیاءالحق و تبدیل پاکستان به پایگاه نظامی، جاسوسی غرب و نیز مرکزیتی جهت گردآوری تروریست‌های اسلامی از سراسر جهان و آموزش و سازمان‌دهی آن‌ها برای درگیر کردن افغانستان در جنگی داخلی و به طبع آن کشاندن پای شوروی به مداخله نظامی و نیز آموزش و اعزام تروریست به جمهوری‌های آسیای مرکزی و....
اعمال موفقیت‌آمیز این سیاست‌ها منجر به رشد سرطانی ارتجاع، واپس‌گرایی فرهنگی و سیاسی در افغانستان، پاکستان و سرانجام عموم کشورهای عربی و اسلامی و نیز پیدایش غول تروریسم اسلامی شد. آتش این هیولای پرانرژی و عصبی در مقاطعی همچون ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و... حتی دامن‌گیر سازندگان خودش نیز شد.
بهار عربی و تحولات ۲۰۱۱ تونس، مصر، لیبی، سوریه و یمن نه‌تنها به انقلاب اجتماعی، رشد سیاسی، فرهنگی، و اقتصادی ختم نشد، بلکه منجر به قدرت گیری و حاکمیت تاریک‌اندیشان و سپاهیان جهل و خرافه و توحش از نوع شعبه‌های مختلف اخوان المسلمین، جبهه النصره و داعش شد. تا جایی که پدیده شوم برده‌داری که صد و پنجاه سال بود از چهره زمین رخت بربسته بود توسط داعش و با همکاری و پشتیبانی اردوغان رئیس‌جمهور اسلام‌گرای ترکیه و دوستانش در عراق و سوریه احیا شد.
اکنون خاورمیانه همچون بیماری در بستر بیم و امید افقی نامعلوم را نظاره می‌کند. خاطرات امیدبخشی نظیر دوره فعالیت کشورهای غیر متعهد، مبارزات جمال عبدالناصر، دولت‌های ملی از نوع دکتر مصدق در ایران و عبدالکریم قاسم در عراق خیلی زود به بایگانی تاریخ پیوستند.

این کائوس چگونه جای خود را به نظمی انسانی می‌دهد؟
جامعه‌ای کهن که توانایی به‌روزشدن را ازدست‌داده است، همچون ساختمانی فرسوده برای ساکنانش، نه‌تنها آرامش، امنیت و آسایش را تأمین نمی‌کند، بلکه کارکردهای آن متضاد انتظارات یک مسکن است. ساختمانی را به شکل ذیل تصور کنید:
سقف احتمال ریزش دارد و شاید بتوان آن را تعمیر کرد، ولی معضل نم و رطوبت کف آن قابل علاج نیست. دیواری را تعمیر می‌کنند، بخشی دیگر فرومی‌ریزد. درب و پنجره‌ها قابل تعمیر نیستند و اگر بخواهند آن‌ها را تعویض کنند بخش‌های دیگری از ساختمان تخریب و نیاز به تعمیر پیدا می‌کنند. لوله‌کشی آن غیرقابل اصلاح است و سیستم دفع فاضلاب آن مدت‌هاست ازکارافتاده است، مصالح ساختمانی امروزی با ساختار آن همخوانی ندارد. پیامد ۱۵۰ سال مغازله استعمارگران با ارتجاع و طبقات فرادست محلی، خاورمیانه را به چنین ساختمانی تشبیه کرده است.
هر عقل سلیمی برای حل مشکل چنین ساختمانی حکم به غیرقابل‌سکونت بودن، تخریب کامل و برچیدن و دور انداختن مصالح و نخاله‌های آن داده و سپس در این زمین بر اساس یک معماری علمی اقدام به ایجاد ساختمانی نو با فنّاوری روز و مصالح ساختمانی جدید می‌کند.
آیا تشابه زیادی بین این ساختمان و ساختار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی خاورمیانه مشاهده نمی‌شود؟ اگر چنین است، وظیفه ساکنان این سازه فرسوده (خاورمیانه) چیست؟
در یک قرن گذشته نمونه‌های مختلف و آموزنده‌ای از استراتژی رشد و توسعه جوامع را شاهد بوده‌ایم و می‌توان تجربیات و نتایج آن‌ها را برای جواب سؤال رهایی از کائوس خاورمیانه مورداستفاده قرار داد.

سه نمونه استراتژی رشد (چین، هندوستان، پاکستان)
این سه کشور طی دوره‌ای دوساله (۴۹-۱۹۴۷) از سیطره استعمارگران بیرون آمده و مستقل شدند. در آن زمان وارث وضعیت مشابهی از ویرانی زیرساخت‌های اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی بودند. ولی هر یک از آن‌ها یک‌راه رشد خاص خود را پیموده‌اند. اکنون بعد از ۷۰ سال می‌توانیم نتایج حاصله را با آمار تولید ناخالص ملی و نیز درآمد سرانه در سال ۲۰۱۸ مشاهده و قضاوت کنیم
.
درآمد سرانه (دلار) تولید ناخالص داخلی (میلیارد دلار) نام کشور
۸۶۰۰ ۱۳۴۰۰ چین
۲۰۰۰ ۲۷۰۰ هندوستان
۱۵۰۰ ۳۱۲ پاکستان

چین تمامی ساختارهای کهنه را دور انداخت و در همه زمینه‌ها (اقتصاد و مالکیت، سلسله‌مراتب قدرت و ثروت، فرهنگ و پرورش، جهان‌بینی و سیاست) از نو شروع کرد. بنیادهای فکری گذشته که همواره مانع تغییرات عمیق اجتماعی هستند، با اتکا به ایدئولوژی چپ و مائوئیسم کنار نهاد و راه را برای تغییرات اساسی هموار کرد. . با نوعی سوسیالیسم روستایی، سرمایه‌داری دولتی و نیمه سوسیالیستی شروع کرد به دنبال آزمون‌وخطاهایی این سیستم جدید را با لیبرالیسم اقتصادی کنترل‌شده و بازار آزاد پیوند داد. هرچند در طی مسیر مرتکب اشتباهاتی شد، ولی تاکنون رشدی سریع و موزون را تجربه کرده، از محدوده کشورهای توسعه‌نیافته خارج و در رده کشورهای نیمه پیرامونی و مرکزی قرارگرفته است.
هندوستان با وسعت جغرافیایی و جمعیت و مدت‌زمان تقریبی مشابه چین، راه توسعه دیگری در پیش گرفت. هرچند در مدیریت اجتماعی گام‌هایی بزرگ برداشت و نظام سیاسی مبتنی بر لیبرال دمکراسی و فدرالیسم بنیان نهاد ولی عرصه‌های اقتصاد و مالکیت، فرهنگ و اندیشه به شیوه‌ای انقلابی عمل نکرد. برخلاف چین زیرساخت‌های فکری بازمانده قرون‌وسطی را با چالشی جدی مواجه نساخت و کهنگی و کپک‌زدگی مغزها تداوم یافت. توده‌های میلیونی مردم را به حال خود گذاشت و برای اشتغال ملی اقداماتی ساختارشکن انجام نداد. اکنون می‌بینیم که تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه آن کمتر از یک‌چهارم چین است.
بدترین راه رشد را پاکستان پیمود. این کشور ساختمان کهنه و غیرقابل‌سکونت را با خودشیفتگی خاص فرهنگ خاورمیانه‌ای حفظ و تقدیس کرد. با همت و سخاوتمندی امپریالیسم غرب تبدیل به مقصد اسلام‌گرایان خاورمیانه و جهان گردید تا در مدارس دینی آن پرورش‌یافته و نطفه اولیه تولید پیکارجویان مسلمان بسته شود، کسانی که مدینه فاضله خود را نه در ساختن آینده‌ای آزاد، مرفه، انسانی و برابر، بلکه در رجعت و بازگرداندن جامعه به گذشته جستجو می‌کردند. بدین ترتیب «شب نهادانی از قعر قرون آمده» در قالب نسل‌های مختلف مجاهدین افغان، طالبان، القاعده، داعش و جبهه النصره و... پا به عرصه نهاده، خاورمیانه مهد تمدن بشری را به خاک سیاه نشاندند.
پاکستان در عوض خدمات فراوان به امپریالیسم، با چشم‌پوشی و حتی کمک‌های سری غرب موفق به ساخت سلاح اتمی شد. ولی باوجوداین پیشرفت! مهم‌ترین وجه ممیزه آن عقب‌ماندگی مردمانش در تمامی زمینه‌های اقتصاد، فرهنگ و سیاست بوده به‌گونه‌ای که فقر و جهل و توحش قرون‌وسطایی آن شهره جهانیان است.
حکام این کشور ساختارهای فرسوده فکری گذشتگان که مانع نوشدن اندیشه‌هاست را حفظ و تقویت کردند. دگراندیشی، نوگرایی و خردگرایی جزو گناهان کبیره شدند. درنتیجه راه رشد و شکوفایی اندیشه‌ها و به‌تبع آن توسعه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی مسدود گردید.
تجربه این سه کشور این اصل اساسی علم جامعه‌شناسی را به اثبات رساند که: «تا مغزها تکان نخورند، هیچ‌چیز تکان نخواهد خورد» در چین قبل از هر چیزی پوسیدگی مغزها با پادزهر ایدئولوژی چپ و اندیشه‌های جدید معالجه شد. درنتیجه زمینه رشد و شکوفایی اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن فراهم گردید.
در هندوستان نسیم آزادی اندیشه و لیبرالیسم توانست تا حدودی در مغزها تغییرات ایجاد کند. ولی در غیاب یک رنسانس فکری گسترده و پیوسته که لازمه رشد و ترقی اجتماعی است، نتایج به‌دست‌آمده چندان رضایت‌بخش و کافی نبود.
در پاکستان مغزها تکان نخوردند و به‌استثناء تولید سلاح و ورژنهای مختلف بنیادگرایی در سایر زمینه‌ها ازجمله اقتصاد، فرهنگ و عدالت اجتماعی پیشرفتی حاصل نشد.
باکمی تساهل می‌توان گفت که کشورها و جوامع خاورمیانه به درجات متفاوتی همان راه رشد پاکستان را طی کرده‌اند. و نتایج حاصله برای آن‌ها هم مشابه پاکستان فاجعه‌بار بوده است.
.

تاریخ حکایتی نیست مربوط به گذشته، بلکه علمی است برای درک حال و شناخت و پیش‌بینی آینده. بنابراین اصرار بر تداوم مسیر صدساله گذشته با توجیهاتی از قبیل شرایط فرهنگی، تاریخی و... فریبی بزرگ است. به قول نیچه: «احمق کسی است که یک اشتباه را بارها انجام می‌دهد و هر بار از آن انتظار نتیجه‌ای متفاوت دارد».
تنها راه نجات، واقع‌گرایی در عمل و استفاده از تجربیات خود و دیگران است. تجربه به ما می‌گوید که این خانه کهنه خود محل تولید و تکثیر تولید انواع ویروس، قارچ، میکرب، زالو، هزارپا، سوسک، ساس و کرم و انگل است. تعمیر و بهسازی آن‌هم مقدور نیست. پس باید آن را تخریب کرده و بجایش خانه‌ای جدید و مدرن ساخت که جوابگوی نیازهای مردمانش برای رشد و شکوفایی در همه زمینه‌های فکری، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی باشد.

آلترناتیو ممکن چیست؟
استفاده از تجربیات سه کشور فوق‌الذکر و نیز برخی کشورها و مناطق مختلف دنیا با در نظر گرفتن نقاط قوت و ضعف و نیز لحاظ کردن شرایط زمانی و عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار بر آن‌ها می‌تواند راهگشای کشف آلترناتیو گردد.
هر جامعه‌ای جهت رشد و شکوفایی نیازمند تغییر، پوست‌اندازی، رهایی از قالب‌های کهن، «نو به نو شدن» و رنسانس است. تاریخ به ما می‌گوید جوامعی که به نوزایی تن نداده اند، زوال و سقوط را تجربه کرده اند. با ذکر یک مثال تاریخی موضوع بهتر روشن می‌شود:
روحانیان زرتشتی در دوره ساسانی آموزه‌های اخلاقی زرتشت را به بوته فراموشی سپرده و سلسله‌مراتب قدرت و ثروت، نظام طبقاتی مبتنی بر کاست و استبداد دینی را در شراکت با اشرافیت حاکم تئوریزه و تقدیس کرده بودند. ساختار هرمی قدرت و ثروت و کپک‌زدگی مغزها جامعه را به ورطه نابودی کشانده بود. تلاش‌های تئوریک و سازمان‌یافته‌ مصلحان اجتماعی مانی و مزدک که تحت عنوان دین صورت گرفت دچار شکست و حذف فیزیکی بنیان‌گذاران و بسیاری از رهروان آن‌ها شد. درنتیجه جامعه توان خود ترمیمی، تحول و نوزایی درونی را از دست داد و همچون عصای حضرت سلیمان برای سقوط نهایی منتظر یک ضربه خارجی بود. اعراب بیابان‌گرد توانستند با کمترین هزینه بازمانده یکی از بزرگ‌ترین ابرقدرت‌های جهان آن روز را متلاشی کنند و با ارتزاق از لاشه آن بخشی از آرزوهای بهشتی خود را در همین دنیا تحقق بخشند.
مسئله فقط به از میان رفتن دولت ساسانی و آئین زرتشتی ختم نشد، بلکه ساختار اجتماعی ایرانی و آریایی فروپاشید. قانون زیست‌شناسی ذیل بی‌رحمانه درستی خود را خصوص اجتماع نیز اثبات کرد: «هر موجود زنده‌ای که نشاط درونی خود را برای زندگی از دست بدهد، موجوداتی میراننده [از قبیل میکرب، قارچ، ویروس و ...] در بدن او رشد کرده، تکثیر می‌یابند. در صورت تداوم این وضعیت مرگ این جاندار امری طبیعی و اجتناب‌ناپذیر است»
بعد از سقوط ساسانیان تاکنون تلاش‌های زیاد، متنوع و حتی متضادی برای تجدید حیات جامعه ایرانی انجام‌گرفته است. ازجمله: جنبش‌های بابک خرم‌دین، یعقوب لیث صفاری، مرداویج، اسماعیلیان، برخی از عرفا و صوفیان، ملی‌گرایان، اصلاحگران دینی از نوع بابیت، بهائیت و مکتب دکتر شریعتی و ... که همگی ناکام شدند. در سطح فرهنگ، اندیشه و عقیده، توده‌های میلیونی مردم ایران هنوز به تضادهای پیشوایان شیعی و سنی خود بیش از رشد اقتصادی، علمی، عدالت اجتماعی و حقوق شهروندی اهمیت می‌دهند. با این وضعیت بسیار دشوار است باور کنیم که در خصوص یک جامعه زنده و پویا صحبت می‌کنیم.
این تراژدی اجتماعی به اشکالی دیگر در خصوص تمامی جوامع خاورمیانه صادق است. مردمان این بخش مهم جهان از امراض و دردهای مشترکی رنج می‌برند. درنتیجه همه آن‌ها می‌توانند استراتژی رهایی مشترکی را کشف کرده و تعقیب کنند.
ویژگی مهم خاورمیانه درهم تنیدگی مرزهای ملی، فرهنگی، مذهبی و تضادهای حاصله از آن‌هاست، مدیریت فاجعه‌بار دولت-ملتها در صدسال اخیر بحران‌ها را تشدید کرده است. ناسیونالیسم و بنیادگرایی دینی نه‌تنها گرهی از مشکلات را باز نکرده‌اند بلکه با نسل‌کشی، همسان‌سازی اجباری و توحش افسارگسیخته، جوامع خود را به ضعف و بیماری‌های بیشتری سوق داده‌اند. این باتلاق‌های فرهنگی و اجتماعی خاورمیانه را همواره مستعد تولید، تکثیر و تسلط جریانات و قدرت‌های اهریمنی کرده است. قتل‌عام یک و نیم میلیون ارمنی توسط امپراتوری عثمانی (۱۹۱۵)، کشتار صد و هشتاد هزار نفری کردهای عراق در مجموعه عملیات انفال (۱۹۸۸) برآمدن مجاهدین افغان، القاعده، جبهه النصره، داعش و ... محصول این اکوسیستم بوده‌اند که با کمک استعمارگران غرب و گاهی هم بدون کمک آن‌ها جان گرفته و تیشه به ریشه انسان و تمدن زده‌اند.
در این خطه هیچ‌گاه جریانات چپ و سوسیالیستی نتوانسته‌اند زمام امور را به دست بگیرند و اگر گاهی درجایی سر برآورده‌اند، قبل از آنکه موفق به اجرای پروژه‌های خود شوند، توسط هم‌پیمانی امپریالیسم و ارتجاع، زمین‌گیر، ناتوان و درنهایت سرنگون‌شده‌اند. ذکر یک مثال روشنگر این موضوع است:
سال ۱۹۷۸ در افغانستان طی یک کودتا حکومتی با افکار چپی تشکیل و تبدیل به یکی از اقمار شوروی گردید. دولت جدید شروع به اقدامات ساختارشکنانه ازجمله اصلاحات ارضی کرد که مهم‌ترین ضرورت آن زمان برای خروج از وضعیت عقب‌ماندگی و پوسیدگی قرون‌وسطایی بود تا مردم آن دیار از شکل هزارساله رعیتی رها سازد و آن‌ها را به شهروند تبدیل نماید. درصورتی‌که برنامه اصلاحات ارضی با موفقیت اجرا می‌شد، دهقانان برای حفظ زمین‌ها و امتیازات خود تبدیل به پایگاه و پشتوانه اصلی نظام جدید می‌شدند. پیامد طبیعی آن ثبات و استقرار حکومت و ایجاد افغانستانی مدرن بود.
انگلیسی‌ها با مراجعه به کتب قدیمی فقهی مسلمانان، حکمی فراموش‌شده و ضعیف را کشف و استخراج کردند و از طریق روحانیون و متصدیان دینی به دهقانان افغان القاء گردید که: «طبق شرع اسلام نمازخواندن در زمین غصبی باطل است.» درنتیجه عامه مردم بجای پشتیبانی از سیستم سیاسی جدید در مقابل آن قرار گرفتند. دهقانان زمین‌های اهدایی را برای ملاکان و خوانین گذاشتند و به‌جای آن برای حفظ دین و ایمانشان سلاح غربی به دوش گرفته و وارد کارزار بی‌پایان خشونت و توحش شدند. از آن زمان تاکنون چندین نسل از جنگجویان دینی تحت عناوین مختلفی تولید شد که نه‌تنها آن دولت را ریشه‌کن کردند، بلکه برای جمهوری‌های مسلمان شوروی سابق و نیز سایر دولت‌های مسلمان جهان مبلغ، کادر، مجاهد و تروریست پرورش دادند. اگر عکس‌های ۵۰ سال قبل افغانستان را نگاه کنیم متوجه می‌شویم که مردمان این کشور بجای پیشرفت چند سده به عقب بازگشته‌اند.

افغانستان پنجاه سال قبل و افغانستان امروز