خیانەت، کە ئێمە ڕەخنەییانە وەک فێنۆمێن پێوەی خەریک دەبین، هەمیشە خلیسکان، لەڕێدەرچوون یان ڕۆچوونی کەسی خیانەتکارە. کەس سێنسەکانی (حەواسەکانی) بە ناکۆکی بارگاوی بوون و گرژیون، کەواتە “هۆشی لای خۆ نەماوە” و بۆیە لەڕێی باو دەردەچێت: دەبێت بە خیانەتکار. بێگومان شێوەی دیکەی خیانەت هەن کە بۆ ئێمە بابەتی پێوەخەریکبوون نین، وەک: “ناچارکردن”ی کەسێک بۆ خیانەت، جا ئەوە بە تەعدای سێکسی بێت لە خۆی یان لە کەسێکی نزیکی و ئەوجا بۆ نموونە فیلمگرتنی کردارەکە، یان ڕزگارکردنی کەسێک و خانەوادەکەی بێت لە برسێتی، کە پاشان بۆ خیانەت ناچاربکرێن، و هتد.

بێگومان خیانەت شادیهێن نییە، بۆ نموونە وەک سیخوڕی نییە کە زۆر دەشێت بەهۆی ماسکگۆڕکێ و گرتنەبەری ڕێگەی دژوارەوە ڕەهەندی چێژبینین لە خۆ بگرێت، بەڵکو سەرەنجامی پەیوەندیی نێوکەسییە (ئینتەرپێرسۆنالە). ئەم پەیوەندییە وا دەکات کە کەس پشت بکاتە گرووپی (گەلی، نەتەوەی، دەستەی هەڤاڵانی) خۆی و بەرژەوەندییەکانی گرووپ بخاتە مەترسییەوە. لێ کەس لەم خلیسکانەیدا هەمیشە دەزانێت کە لە بەرچاوی هەر تاکێکی گرووپەکەی ڕسوا بووە، یان گەر خێڵەکی بێت و پێکەوە لەتەک خێڵەکەیدا خیانەتی کردبێت، دەزانێت لە بەر دیدی خێڵانی دیکەدا کێشی ئاکاریانەی دابەزیوە. بۆیە خیانەتکار ئارامی لێ دەبڕێت و بە ناسۆرەوە ژیانی “بەڕێ دەکات”، لێ هەستکردنی بە خۆی وەک ڕسوابوو لەنێو گرووپدا پتر ترس لە ناخیدا دەهێنێتە گۆڕێ و بۆیە پڕبوغز و ڕقاوی لە هەر جووڵەیەکی کردارنوێنانی نێو ژینگەی خۆی دەڕوانێت. ئاخر خیانەتکار ڕابوردووی خۆی دۆڕاندووە: ڕۆژەکانی پێکەوەژیانی ڕاستگۆ و ڕاشکاوانە، داڵدەدراویی خۆی لەنێو ئەواندا کە مایەی ئارامیی دەروونی بوو، ئەوجا پێکەنین و گۆلمزی پڕسۆزی هەڤاڵانە، قاقای پێکەنینەکان بۆ یەکدی و لەنێو یەکیدیدا، و هتد، ئەمانە و زۆری دی پێکڕا وەک شەوە بەسەر سەری خیانەتکارەوە زیتدەبنەوە – بۆ هەر کوێ بڕوات، ئەو جۆرە ڕەوشانە لەم لا یان لەو لاوە سەردەردێننەوە. خیانەتکار نەبەختیارترین کەسی نێو گرووپەکەیەتی.

بێگومان پاڵهێزەکانی خیانەت فرەشێوەن. بۆ نموونە دەشێت چەند کەسێک پلانی پرۆژەیەک دابنێن، هاوکات ئاگامەندانە کەسێکی نزیکیان، کە ویستوویەتی بەشدار بێت، لەو پرۆژەیە وەدەربنێن، ئەوجا کەسی وەدەرنراو لە هۆکارەکەی نەهزرێت یان خودی خۆی بۆ هۆی وەدەرنانی وەک کێشەیەک وەرنەگرێت، بەڵکو بەهۆی ئەو کردارەوە ڕقی لێیان هەستێت و هەوڵ بدات تۆڵەیان لێ بکاتەوە. لێ خیانەت هەروەها دەشێت سەرەنجامی پەیوەندییەکانی نێوان کۆمەڵە کەسانی ئەوتۆ بێت کە دەردی مەزنی یان هیچ نەبێت دەردی دەسەڵات ناخی تەنیون، ئەوجا بە ڕق و خواستی تۆڵە تەنراون، لێ هەروەها دەشێت سەرەنجامی سوێبوونەوەی کەسان بێت بۆ کەشخەیەتی و ڕابواردن و دەرکەوتن.

خیانەت لە ڕەوشی یەکەمدا، لای کەسی شکێنراو یان وەرنەگیراو، شێوەیەکی زۆر بڵاوی خیانەتە لەنێو سەرجەم مرۆڤایەتیدا، بۆ نموونە ئێفیالتێس کە خیانەتی لە گریکەکان کرد، کاتێک کەوتبوونە شەڕەوە لەدژی فارسەکان. لیۆنیداس ی پاشای سپارتا ئەوی لە سووپاکەیدا وەک جەنگاوەر وەرنەگرت، چونکە معەوەق بوو، ئەویش لە تۆڵەی ئەو شکاندنەی کەرامەتیدا خیانەتی لە گەلی خۆی کرد (بڕوانە فیلمی “300”).

لێ خیانەت وەک سەرەنجامی پەیوەندییەکانی نێوان کۆمەڵە کەسان بەڕاستی جێی سەرنجە. مەسەلەکە لەم ڕەوشەدا تەنیا ئەوە نییە کە ئەم یان ئەو سیاسەتباز، ئەم یان ئەو بازرگان و هتد، بەهۆی ڕقیانەوە لە یەکدی دادەزنێن، کە ئیدی تەنانەت کەرامەتیان دەخەنە ژێر پێی خۆیان و دەشێت تەسلیمی ویستی بێگانە ببن، بەڵکو خودی ڕووداوەکە لەوە قووڵترە. لە بنەڕەتدا مرۆڤ سەرەتا کەرامەتی لە پەیوەندییە نێوکەسییەکانی نێو ژینگەی خۆیدا لەدەستدەدات، چونکە حەواسەکانی لەو پەیوەندییە نێویەکییانەوە بە ڕق و خواستی تۆڵە بارگاوی بوون، ئەوجا لەبەر ئەوەی ئامادە نییە کۆڵ بدات، بەڵکو بە پێچەوانەوە گوڕدەبەستێتەوە (“هەڵدێت بۆ هەمەدان”، “ڕێگە بۆ سوپای بێگانە دەکاتەوە بێتە نێو شارەکەیەوە”)، ئەوا ڕق و بوغز و خواستی تۆڵە هەمیشە پتر لە توانای دەخەن ژینگەی خۆی بە دروستی دەرکبکات. جگە لەوە خیانەتکار، کە ئێستا خزاوتە نێو دۆخێکی ڕقاوییەوە، پێناسەی کەرامەتی گرێ دەدات بە دەرچوونییەوە لەو دۆخە تەنگە، کە ئاشکرایە ئەویش پێناسەیەکی تەنگکراوە و جیاوازە لەو پێناسەیەی کەرامەت کە کەس لەنێو پەیوەندییە پڕخۆشەویستییە نێویەکییەکاندا بە ڕەوای خۆی دەزانێت. بەم شێوەیە ڕوودەدات، کە کەسان لە تەنگانەدا تەواو سڵەمیوە و شڵەژاو لە ڕقی “ئەوانی دوژمن” بخزێن بۆ خیانەتکردن لە یەکدی، کە دەشێت هاوکات خیانەتکردن بێت لە بەرژەوەندییەکانی سەرجەم گرووپ.

لێ هێشتا هەر پەیوەند بە فێنۆمێنی خیانەتەوە، وەک سەرەنجامی پەیوەندییەکانی نێوان کۆمەڵە کەسان، نەمانتوانیوە ڕووەکانی بەڕۆشنی دیاربهێنین. ئێمە گەرەکە بۆ ئەم کێشەیە هەروەها لایەنی مێژوویی-کولتووری ڕەچاو بکەین. بۆ نموونە گەر گەلێک “نەیتوانیبێت” لە پەیوەندییەکانی خۆی بە گەلانی دراوسێیەوە هاوشێوەی ئەوان پێبگات، واتا ئەویش دەوڵەت دابمەزرێنێت، یان وەک گەلێکی دراوسێ کتێبێکی پیرۆز بە زمانێکی ئەدەبیی هۆشسووڕهێن بنووسێت، بەوەش زمانێکی دەوڵەمەند ئاوەڵا بکات و ببێت بە خاوەنی فەلسەفە، پزیشکی و جەبر و هتد، بەڵکو بە تەنیشت و لەژێر ئەوانەوە هەناسەی دابێت، یان بە واقی وڕماوەوە ڕووی لە شار و مەرقەدی ئەوان کردبێت، ئەوا نەشیاو نییە کە لە لایەن یەکێک لەو گەلانەوە، یان لە لایەن هەموویانەوە، دوای سەرهەڵدانی نەتەوەگەرایی داخراویان لە گشت لاوە سنووری بۆ دابنێن، ئەویش بچووکی خۆی قبووڵ بکات و هەردەم بەهۆی ناکۆکییە نێویەکییەکانەوە بخزێتە نێو باوەشی ئەم یان ئەویانەوە – بەڵێ تەنانەت دەشێت کلتووریانە ڕسوای بکەن، هاوشێوەی ئەو کوڕە کە دەیەوێت بۆ هەندەران کۆچ بکات، بۆ ئەو مەبەستەش لە “پایتەختی کولتووریی وڵاتەکەیەوە” دەکەوێتە ڕێ و بەنێو وڵاتی ئێراندا تێدەپەڕێت:

کوڕەی بێکولتوور لە لایەن پاسەوانانی ئەو وڵاتەوە دەگیرێت، ئەوجا دوای ماوەیەک وەک جگەرەکێش خواستی بۆ “کێشان”ی جگەرە دەبزوێت، بۆ ئەوەش تکا لە پاسەوانێکی وڵاتەکە دەکات کە ڕێی پێ بدات “جگەرەیەک بخوات”! ئێستاش کابرای پاسەوان سەرجەم باڵادەستیی کولتووریانەی خۆی بەسەردا دەتەقێنێتەوە و بە زمانی خۆشویستووی خۆی ڕووی دەمی تێدەکات: “جگەرە دەخۆیت؟ فەرموو!” – جگەرەیەک لە پاکەتەی دەردێنێت و بەزۆر دەیخاتە نێو دەمییەوە، ئەوجا سەروەرانە بەسەریدا دەنەڕێنێت: “بخۆ! بخۆ! بخۆ!”. جگەرەکە لەنێو دەمیدا ورد و خاش دەکات. لێ هەرچۆنێک بێت لە کۆتایدا، دوای شکاندنی کەرامەتی کوڕەی کۆچکردوو، پاسەوان هەستی مرۆڤانەی زاڵ دەبێت و جگەرەکەی پێ دەرخوارد نادات.

ئاستنزمیی کولتووری، یان تەنانەت بێکولتووری، لە سەردەمە تەنگژاوییەکاندا لە ڕێچکەی سانای خۆی دەردەچێت، بەڵێ دەشێت ببێت بە مایەی داوەشانی ڕەفتاری هۆشمەندانە و زمان، کە سوننەگەرایانە لە دێرزەمانەوە گەیەنراون، لێ هاوکات هەردووکیان ئاستەنگی سەختن لە بەردەم خیانەتدا. ئاخر ئاگابوون لە خۆ و خۆیەتی، کەس ناچار دەکات خۆی نەک تەنیا بە ڕەفتارییەوە، بەڵکو هاوکات بە دەربڕینەکانییەوە خەریک بکات، ئەوەش کەسی ئاگا لە خۆ بوو ستوونیانە ڕادەگرێت. لێ بە پێچەوانەوە گرژبوونی سێنسەکان و ژێرکەوتنی هۆش، کەس دەچەمێننەوە، بەڵێ وای لێ دەکەن لە بێکولتووریدا خۆی بەرانبەر بێگانان بە بچووک ببینێت، لێرەشدا بە تایبەتی گەر بێگانان لە دێرزەمانەوە “گەورە و خاوەنی گەلەکەی بووبن” (جەمیل سائیب)، کە ئیدی جەنگێک لەنێو دەروونی گرژبۆوەی کەسدا هەڵدەگیرسێت – لەدژی “دوژمنەکانی”، لەدژی سەرجەمی گرووپەکەی.

لێ لەبەر ئەوەی خیانەت کێشەیەکە بۆ سەرجەم گرووپ و ئایندەی، ئەوا گەر گرووپ سەرجەمییانە سزای خیانەتکاران نەدات، بۆ نموونە گەر لایەنی کەم حاشایان لێ نەکات، ئیدی مەترسییەک دێتە گۆڕێ کە خیانەت لەوە بەدووا وەک ڕووداوێکی ئاسایی دەرکبکرێت، بەڵی خیانەتکردن لە گەل و وڵاتی خۆ تەنانەت ببێت بە دیاردەیەکی ئاسایی. کەواتە خیانەت ڕەهەندی لێژیی لەخۆدەگرێت: خیانەتکاران هێندە خیانەت لە یەکدی و بەوەش لە بەرژەوەندییە گشتییەکانی گرووپی خۆیان دەکەن، ئیدی سیواییان دەبێتەوە، کە ئیدی دەبن بە مەدرەسە بۆ نەوەکانیان، ئەوجا پێکڕا، باوکان و کوڕان، دەبن بە مەدرەسە بۆ کەسانی خۆ گرێداو بە ئەوانەوە و هتد. بەڵێ ئیدی هەمیشە پتر چڵێسانی تەمەڵ دەکەونە کلەکەلەقێ – چڵێسان کە لە وڵاتی تەنگ و داخراویاندا ئارامیان لێ بڕاوە بۆ دەرکەوتن و چێژبینین! سوێیان بۆتەوە بۆ چاوێکی ئەرێنیدەر، بۆ نیگای کیژێک! یان بۆ خواردنی بەردەوامی “چێشتی چەور تێر بە دڵی خۆ”، کە ئاشکرایە بەهۆی چڵێسییانەوە “نایخۆن”، بەڵکو بەدەم قاقای پێکەنینی نێویەکییەوە قوزەڵقورتی دەکەن. ئەی وڵات؟ نیشتمان؟ ئایندەی زارۆکان؟ ئەمانە پێکڕا قسەی قۆڕن! پیاو ئەو پیاوەیە “ئەمڕۆ”، تەنیا “ئەمڕۆ” کەم یان زۆر لەو کێکە بخوات کە لە نێواندا ڕەخساوە. ئیدی ئەوە هیچ گرنگ نییە کە خیانەتکاران بەسەریانەوە زیت ببەنەوە یان دوژمنانی دەرەکی ببنەوە بە سەروەریان. نەخێر، تەنانەت ئامادەن بە سەری شۆڕەوە لەبەر کوڕ و کاڵی خائینان هەڵبستن و دوای دانیشتنی ئەوان بە شەرمەوە دابنیشن. لێ گەر پرسی کەرامەتیان بەرەنگار بکرێتەوە، ئامادەن بە گوللە ناو دەمی ئەو کەسە سوور بکەن.

وەک گۆتمان، خیانەت خلیسکانە، خیانەتکاریش نابەختیارترین کەسی نێو گرووپەکەیەتی. لێ خیانەتکار بەگوێرەی دیالێکتیکی خیانەت (ئاخر ئەو لە ڕەوتی ژیانی گرووپ دەرچووە)، ناچارە بە هەر شێوەیەک بێت “وەڵامێک بۆ خۆی بدۆزێتەوە”، “پاساوێک”، لێرەشدا لەبەر ئەوەی خیانەتەکەی لە ناچارییەوە نەهاتووە و بتوانێت ڕوونی بکاتەوە، بەڵکو خلیسکانێکی ترسنۆکانەیە لە ناکۆکییەکانی دەسەڵاتەوە، ئەوا کەرامەتی لەدەستداوە. بێگومان ئاشکرایە ئەو ناتوانێت وەک بێکەرامەت کۆتایی بە ژیانی خۆی بهێنێت، بەڵکو هانا بۆ درۆ دەبات. کەواتە ئەو نەک تەنیا بووە خیانەتکار، بەڵکو هەروەها دەبێت بە درۆزن. ئەوجا ئایا چی لەوە ئاسانترە، کە خیانەتکار لەم بەدڕەوشەدا، ڕەنگە لە دابی باب و باپیرانییەوە، دەستکەلایەک بۆ ڕەوایەتیدان بە خیانەتەکانی وەربگرێت و هاوشێوەی ئەوان ببێژێت: “وشە هەوای دەرچووی نێو زارە”؟ کەواتە وشە پووچە. کەواتە: بە ئارەزووی خۆت بئاخڤێ! ئاخافتن بەدەرە لە بەرپرسیاریی ئەخلاقی!

زمان! ئەم بارە قورسەی سەرجەم مرۆڤێتی کە زۆر جار بەهۆیەوە دۆش دادەمێنێت! زمان، ئەم تاکە دەسوێژەی باڵاترین شێوەی پەیڤینی مرۆڤ، واتا هۆزان (شیعر)، کە تێیدا دەشێت پەیڤیو خۆی تەنانەت بە خودایەتییەکی پێشبینیکراوەوە، بە دادێکی مێتافیزیکییەوە، گرێ بدات! کەواتە زمان، ئەم دژوارییە کە خودی پەیڤە و وەک ئاخافتن هەمیشە ڕەوتگرتووە، خیانەتکار بۆ خۆی، بە ئارەزووی خۆی، پێناسەی دەکاتەوە و لەپاڵ گوللەدا وەک دەستکەلای ڕەوایەتیدان بەگەڕی دەخات! لێ بەدتر لەم بەدڕەوشە ئەوەیە، گەر هاتوو پێناسەکردنەوەی زمانی لێ وەربگیرێت! بەڵێ قەومەکە لێی وەردەگرێت، لێ هەروەها و بە تایبەتی تەمەڵانی قەومەکە کە خۆیان بە پرسە هۆشەکی و کولتوورییەکانەوە خەریک دەکەن، دێن بە هانای خیانەتکارانەوە – ئاخر لەبەر ئەوەی تەمەڵن، نایانەوێت سەربەرزانە کاربکەن و گوزەرانیان مسۆگەر بکەن، بەڵکو لە ناخەوە سوێیان بۆتەوە بۆ کەشخەیەتی و چاوی ئەرێنیدەر، کە ئیدی خۆیان بە ملکەچی لە دەرکی ماڵی خیانەتکار دەدەن، ئەویش بۆ خاتری بەرژەوەندییەکانی پارەیان بۆ هەڵدەڕێژێت. کەواتە ئێمە بەڕاستی دوو هۆکارمان هەن بۆ ئەوە کە خیانەت لایەنی کەم لە سەردەمدا بۆ خیانەتکاران بچێتەسەر، لێ هەردووکیان ڕیشەیان لەنێو سوننەگەراییدا داکوتیوە.

کێشەیەکی کرۆکی لەوەدا کە خیانەت نابێت بە پرسی فرەشێوەی شرۆڤەیی، یان بە هەڵوێستی ڕاستەوخۆ و بەدەر لە چەنەبازیی سیاسی سەبارەت بە ئاشتبوونەوە و چێکردنی تەبایی (ئاخر خیانەت لێبوردنی نییە)، بریتییە لە سوننەگەرایی خەڵک، کە ڕیشەی لە ئایندا داکوتیوە. تا ئەمڕۆ ئەم سوننەگەراییە، واتا بەرهەمهێنانەوەی هەر بنەما و ڕەفتارێکی چەسپێنراو، لە دابی فەقێیەتی و مەلایەتییەوە، لە شێخایەتیی خۆ بە نەوەی پەیامهێن دانەرەوە، تا دەگات بە مامۆستایانی فێرگە و زانکۆ و “بەناو” ڕۆشنبیران، “بەزۆریی” باڵادەستە – کەواتە سەرباری سەرهەڵدانی شیوەهزرینی کەم یان زۆر ڕەخنەیی.

بەگشتی کێشەی کەسێتیی سوننەتی ئەوەیە کە ئەو ناتوانێت لە ژینجیهانی خۆیەوە دەربچێت، کە ئاشکرایە ئەو سەرەتا خۆی تێدا دەبینێتەوە، ئەوجا هزرینی خۆمەبەستانە لە پەیوەندیدا بەو ژینجیهانەوە ئاوەڵا بکات، بەڵکو وەک ڕاهێنراوێک، خۆشەکراوێک، قایلە بە پێناسە تەواوکراوەکان لە کتێبدا یان لە ڕەفتاری پێناسەکراوی سوننەتیدا، کە ئیدی وەک ئەو کەسێتییە گوێرایەڵە بە ئاقڵانە وەریاندەگرێت. جگە لەوە هیچ گومانی تێدا نییە کە نەریتە دێرینەکەی پێڵاوجووتکردن بۆ “سەرداران” سەر بە سوننەگەراییە و وەک میرات لە باب و باپیرانەوە گەیەنراوە. بەم شێوەیە کەسێتیی سوننەگەرا بەلای خیانەتدا ڕەت دەبێت، ئەوە گەر تەنانەت خۆی وەک بێکەرامەتان نەخاتە ژێر ڕکێفی خیانەتکارانەوە، بەڵکو کەسێتییەکی نیازباشی هەبێت و پڕ داخ و کەسەر بێت لە سەرەنجامەکانی خیانەت. بەڵێ کەسێتیی سوننەگەرا سەرەڕای ئەوە هێشتا هەر وەک داماوێک دەست بە کڵاوی خۆیەوە دەگرێت و خۆی دەڕەنجێنێت تاکو ئایندەی زارۆکانی مسۆگەر بکات. کەواتە ئاشکرایە لەم جهیانبینییەوە، ئەوجا لە وڵاتێکی پڕ لە جاش و موستەشاردا، زەمینەی ریال بۆ هەر خیانەتکارێک لەگۆڕێیە بۆ ئەوەی نەک تەنیا ماف بە خۆی بدات لەنێو گرووپدا بەبێ گرفت بژی (کە لە بنەڕەتدا وەک خیانەتکار ئەو مافەی لەدەستداوە)، بەڵکو تەنانەت وەک دەسەڵاتدار بەسەر خەڵک و وڵاتەوە زیتببێتەوە. ئەمە لە بنەڕەتدا کودەتایەکە کە گەر لە مێژووی سەرجەم مرۆڤایەتیدا هاوشێوەی هەبێت، ئەوا بەبێ گومان یەکجار دەگمەنە!

لێ هاوکات ئەوە هەر سوننەگەرایە کە بە شێوەی هزری و ئەدەبی و میدیایی و هتد وەک داکۆکیکاری خیانەت کارا دەبێت. گرنگترین خزمەتی چالاکانی هۆشەکی بۆ سەروەرانیان ئەوەیە کە ئەوان بە هێزی زمان هەر خیانەتێکی ڕابوردووی ئەوان وەردەگۆڕن بۆ کرداری مەزن، بەڵی وەک سەرەنجامی هۆشی حەکیم ی ئەوان ڕاڤەیان دەکەن. ئەوان دەبن بە هۆنەری داستان. لێ گەر هۆنەرانی داستان لۆگیکییانە ئەدگاری خیانەتیان بۆ بسەلمێنرێت، بەوەش بەڕوونی پێشانیان بدرێت کە داستان ناتوانێت خیانەت پەردەپۆش بکات، ئەوا وەک بەگیرهێنراو یەکسەر میلی چەک دەهێننەوە، لێ گەر ترسیان لە هەر شێوەیەکی چاوسوورکردنەوەی بێگانانی باڵادەست هەبێت (ئاخر ئەوان و سەروەرانیان تەنیا لە بێگانەکان دەترسن)، ئەوا سەرلەنوێ هێزی زمان بەگەڕدەخەنەوە و خیانەت دەکەن بە کرداری ناچارەکی. ئاخر وشە پووچە، کەواتە زمان هێندەی بەسە کە سووک و ئاسان ببێژێت “ئەوە ناچارەکی بوو”، ئەوجا هەر زمان خۆی، بەدووی خۆڕاگەیاندنیدا، ڕەوانبێژانە پاساو بۆ خۆڕاگەیاندنەکە بهۆنێتەوە و داکۆکیی لێ بکات: “تەنیا لەبەر ئەوەی هەوڵی لەناوبردنیان دراوە، ئیدی ئەوان ناچار بوون بۆ خاتری خۆهێشتنەوە هانا بۆ بێگانان بەرن. ئاخر کێ ڕێ دەدات لەناوببرێت؟ بەڵی تەنیا بەو هۆیەوە بوو کە سەربڵندان هاوکاریی بێگانانیان کرد. ئەوجا ئەوە هیچ ڕاست نییە کە ئەوان پێش سوپای بێگانە کەوتوون و تەنانەت لە وڵاتی بێگاناندا هاوزمانی خۆیان کوشتووە! ئەوە هەمووی درۆی خائینەکانی ئەوبەرە!” تەواو. ڕاستی گۆترا.

هەروەها ئەوە هەر سوننەگەراییە کە لەسەر هەمان دابی باو وەک بەرهەمهێنەری سەرەکی ی نووسین کارا دەبێت، کەواتە لەم کتێب و لەو کتێب داڕشتنی جیاواز وەردەگرێت، کۆیاندەکاتەوە و دەیانکاتەوە بە کتێب، ئەوجا کتێبەکانی فڕێ دەدات بۆ نێو بازاڕ و خوێندنگە و زانکۆکان. هەرچی دەکرێت با بکرێت، بەڵێ ئەوە هیچ گرنگ نییە کە کتێبانی خوێندنگەکان (نەک فێرگەکان!) بە هەڵەی ڕێزمانی و لۆگیکی و تایپەوە بدرێن بە زارۆکان و گەنجان، بەڵکو گرنگ ئەوەیە نابێت گوێ لە فەلسەفەی زمان و لۆگیک بگیرێت (باوەجو سوننەگەرا بێگوێیەکی کەموێنەیە)، چونکە هەردووکیان هۆش کرۆک-بین و زار کەمدووی کرۆک-دەربڕ دەکەن، بۆیە پڕمەترسین، ئەوەش نەک تەنیا بۆ خیانەتکاران کە وشە تەنیا وەک پووچ وەردەگرن، بەڵکو هەروەها بۆ بنووسانی سوننەگەرای نێو بوارەکانی هۆش، چونکە لۆگیک ڕەوانبێژی لەکاردەخات و بەوەش دەرفەتی هۆنینەوەی داستانەکان ناهێڵێت. بەڵێ لۆگیک دەیسەلمێنێت کە نەمرەکان لەمێژە مردوون، چونکە کارەکتەری “پاڵەوان”یان نەبوو کە بییان کات بە نەمر.

هەموو کۆمەڵێکی ئێتنی، گەلێک، نەتەوەیەک، بەهۆی پرسی خۆهێشتنەوە و زارۆکانییەوە هەمیشە ڕەهەندی ئایندەی لە خۆ گرتووە. کەواتە مەسەلەکە ئەمڕۆ نییە، بەڵکو ئایندەیە، کە ئاشکرایە ئایندەی زارۆکانە وەک پێکهێنەری هەر نەوەیەکی ئایندەیی. هەر ئەم هەقیقەتەیە کە هەر تاکێکی کۆمەڵەکە دەخاتە بەردەم بەرپرسیاریی ئەخلاقی. ئاشکرایە مرۆ لە پەیوەندیی تەنراو بە خیانەتدا بەرپرسیاری وەردەگرێت، گەر ڕاستەوخۆ هەڵوێستی خۆی بەرانبەر خیانەتکاران و داکۆکیکارانی خیانەت دیاریبکات. کەواتە پرسیارەکە لە ڕووی مۆرالییەوە ئەوەیە کە داخۆ گۆشەگیری لە پەیوەندیی بەو شێوەیەدا گونجاو بێت، ئەوجا داخۆ گۆشەگیری بە هەر شێوەیەک شیاو بێت! ئاخر کرۆکی پرسیارەکە لەم ڕووە مۆرالییەوە ئەوەیە کە داخۆ ویژدان لە گۆشەگیریدا ئارام بێت یان داخۆ ویژدان تەنیا لە خۆساغکردنەوەی کەسدا بۆ بەرەی دژبەری خیانەت بتوانێت بە ئارامیی ناخەکی بگات.

تەنیا بەم شێوەیە ئاستەنگ لە بەردەم داکۆکیکارانی خیانەتدا چێدەکرێت، کە ئیدی زاری وشەبێژیان ناتوانێت بە ئارەزووی خۆی داستان بۆ خیانەتکاران بهۆنێتەوە. بێگومان گەرەکە لێرەدا جەخت لەوە بکەین، کە ئەوان هەرگیز چە لە ڕابوردوو و چە لە ئەمڕۆدا نەیانتوانیوە سەروەری وەربگرن، ئەوەش لە سەردەمی ئەحمەدی خانییەوە (با تەنیا بۆ خاتری دابینکردنی دەرچەیەک خانی وەربگرین). لێ هاوکات گەرەکە ئاماژە بۆ ئەوەش بدەین، کە ئەوان پێیان کراوە و دەکرێت کایەی هۆشەکی و کولتوور بشێوێنن، بەوەش سەر لە نەوەی دەرکەوتووی نوێ بشێوێنن، بەڵێ لەخشتەیان بەرن.