من سەرنجی کاردانەوەی جەماوەرەکەم  ئەدا کاتێک بەڕێز جەلیل زادە هۆنراوەکەی دەخوێندەوە، سەرنجی زەردەخەنەی شەرماوی و رەنگی زەرد هەڵگەراویانم ئەدا،  وەک ئەوەی کەسێک تف بکاتە ناوچاویانو ئەوانیش بە زەردەخەنەی درۆوە  شەرمی خۆیان بشارنەوە، هەندێکیان لە کورسسیەکەیاندا جێگەیان نەدەبویەوە، جێیان پێ لێژبوبو، دەیان ویست باری دانیشتنی خۆیان بگۆڕن، گوێیان قوتو چاویان زەق کردبویەوە هەتاوەکو بزانن چی تریان بۆ ئەدرکێنێت ئەو سەگە.

ـ وتی چی ؟

ئەڵی وەرە باببین بەسەگ .

ـ جا بەڕاستیەتی یان شۆخیمان لەگەڵ دەکات ؟

چاوەڕوان بون کە بزانن هەتاوەکو کوێ دەڕوات ئەو سەگەی کە هەمیشە بەتەنیشتیەوەنو هەمیشە چغەیان لێ کردوە ؟  ئەو سەگەی کە هەمیشە نەفرەتیان لێ کردوە ئێستاکە ئەو شانازای بەخۆیەوە دەکاتو قانونو بەهاکانی ئەوان ڕەفز دەکاتەوە، ئەو سەگەی کەدەیەوێت لەوان خۆی جیا بکاتەوە،  لەبەر ئەوەی ئیتر ناتوانێت خۆی بگونجێنێت کەلەگەڵیانا. جەلیل زادە وتی وەرە بابین بەسەگ، نەی وت ؛ بابین بەکەر، کەر هەمان سەمبۆلی نیە، هەمان مانای نیە لە پسیکۆلۆژیمانا، سەگ ئاژەڵێکی زیرەکە،  دڵسۆزو بەوەفاو گوێ رایەڵیشە، هەمیشە بەتەنیشتمانەوەیە بەبێ ئەوەی کە لەگەڵمانا راستەوخۆ بژی، بەڵام کتوپڕ چی وای لێ کرد کەخۆی لەوان جیا بکاتەوە بەبێ ئەوەی کە ئەوان پێی بڵێن چغە ؟ چۆن گەشتە ئەوەی کە شانازی بە ژیانی خۆیەوە بکات کاتێک کە لنگی بڵاو دەکاتەوە و ئەمیزێنی بەدارێکدا ؟

نورئەلی ئیلاهی، یەکێکە لەگەورەی یارسانەکان،  دەڵیت ؛ هەتا ئەتوانیت خۆت بەکەم بزانە لەگەل ئەوی تردا، بەلام کەهەستت کرد ئەوەی بەرامبەرت ئەو هەڵسوکەوتەی تۆ بەجۆرێک لە لاوزای دەبینێت ئەوا تێی بگەیەن، نور ئەلی ناڵیت رومەتی چەپیان بۆ واڵاکە، لەبەر ئەوەی کە نور ئەلی وەک مرۆڤێک ئەدوێت نەک وەک خواوەندی عیسا، ئەگەریش هۆشمەندین بە ئامۆژگاریەکانی خوا، نور ئەلی وەک جەلیل زادە ئەدوێت، بۆیە تۆنی  ڕستەو جۆری باسەکەی دەگۆڕێت هەتاوەکو ئەوی بەرامبەری راوەشێنێت. کاتێک مرۆڤ ئەگاتە ئەوەی  کە بڵێت ؛( من)، ئەوە سەرەتای دەستپێکردنی هەموشتێکە، خۆ من دژی لاواندنەوە و مێتافۆری قژیی کاڵو دەریای شین نیم وەک سەیرانێکی بەهارانی قەشقۆڵی، بەلام دەوری ئەنتەلەکتوێل بەخەبەربونەوەی کۆمەڵگەیە، راوەشاندنی بەرپرسەکانە لە جێگاو کاتی پێویستا، ئەو بەخەبەربونەوەیەش لەناخی تاکەوە دەستپێدەکات،  ئەو گۆڕانکاریە لە پێشدا لەخۆیدا روئەدات ئەوسا دەیەوێت دەوروبەرەکەی بگۆڕێت، مرۆڤی هۆشمەند پێش ئەوەی حوکمی ئێمە بکات حوکمی خۆی دەکات،  یەکەم هونەرمەند کە بڕیاری دا تابلۆیەکی سوریالیست دروست بکات ئەو هەرگیز بیری لە سوریالیست نەکربویەوە، درکی بە فکرێکی جیاواز کردبو کە پەیوەست بو بە جۆری بیرکردنەوەی ئەو لە شوێنو زەمەنێکی تایبەتا، دەیویست وێنەیەک بکێشێت  هەتاوەکو سکرچەری هزریمان پێ بناسێنێت، چونکە ئەگەر ئاشنا نەبێت بەو هزرە نوێیەی کە کەڵەکەبوە لە مێشکیاو بۆتە پەیکەرێکی سەرسورهێنەر، ناتوانێت بەکوێرانە هەنگاو بنێت، کاتێک هونەری ئەپستراکسیۆن هاتە کایەوە، لەلایەن کەسانێکەوە بوە کە یەکتریان نەناسیوە، دور لەیەکتری، بەلام هەمویان لە دەرئەنجامی سەرنجدانو وردبونەوە لە دۆخی دەوروبەریان گەشتنە هەمان خاڵی هاوبەش، لەبەر ئەوەی کە ئەو جۆرە وێنەکێشانەی رابوردو نەدەگونجا لەگەڵ هزری  نوێیاندا، نەی دەتوانی ببێتە ئاوینەی تێروانینیان، لەهەمان کاتا وەک ئۆمۆساپیانێکیش کەهەمیشە حوکم دراوە بە گۆڕانکاری. کاتیک کاندینسکی  دەگەڕیت بەدوای  وێنەیەکدا کە گوزارشت لە هزری ئەو بکات، بێزار دەبێتو نائومێد دەبێت، بۆی نادۆزرێتەوە،  بۆیە تابلۆکەی هەڵدەگێڕێتەوە و ژورەکەی جێ دەهێڵێتو دەچیتە دەرەوە بۆ پیاسەیەک هەتا دوربکەویتەوە و بیر بکاتەوە، کاتێک دەگەڕیتەوە  ژورەکەی  تابلۆکەی جارێکی تر بە هەڵەو گیراوی دەبینێت، کتوپڕ شکڵێکی نامۆ دەبینێت بەوێنەی ئەوەی لە هزریدا خۆی  حەشارداوە، هەرخێرا دەیناسێتەوە، ئیتر ئەوە بوە سەرەتای ئەپستراکسیۆن؛ دەربڕینی فکرەیەک بە هونەری شیوەکاری بەبی ئەوەی پەنا  بەرمە بەر شکڵێکی ناسراو؛ دەرەختێک، ئەسپێک، ئاسمانێک.....تاد.

ئەم هونەری ئەپستراکسیۆنە بۆ ئەوە نەبو کە خەڵکی توشی شۆک بکەن، هەرچەندە دەرئەنجامەکەی ئەوەبو، بەڵکو وەک وتمان دۆزینەوەی وێنەیەکە کە گوزارشت کە هزری مرۆڤێکی مۆدێرن بکات، هەرچەندە ئەو روانگەیە  لە سەردەمێکی تردا بوە قوتابخانەیەک؛ بەهەر نرخێک بێت با بینەر توشی شۆک بکەم،  وەک چۆن هونەرمەندی ئەڵمانی بازلیتز هیچی تری نەدۆزیەوە بۆ راچلەکاندنی بینەر ئەوەنەبێت کە تابلۆکەی بەهەڵەو گیراوی دەکیێشا.

کاتێکیش جەلیل زادە دەڵیت وەرە باببین بەسەگ ئەوە بازدانێکە بەسەر هزری خۆیدا کەلەوە و بەر تیایدا تلاوەتەوە هەتاوەکو وەک سەگ خۆی دەرباز دەکاتو ئێمەش شەرمەزار دەکات، راوەشاند نی کۆمەڵگەیە بەخەربونەوەیەتی. جەلیل زادە ناڕازی خۆی دەردەبڕیت بە وشەو زاراوە و باسێکی زبر؛  ئەو جیهانەی کە ئیوە حوکمی دەکەن، کە پێکتان هێناوە من لێتان جیادەبمەوە وەک ئەو سەگەی کە هەمیشە ئێوە نەفرەتان لێکردوە، من دەبم بەو. هەرچەندە دەبوایە جەلیل زادە زیاتر مێتافۆرەکانی ئونیڤێرسێل بونایە و زیاتر باسی باری ژیانی مرۆڤی بکردایە لە جیهاندا، لەئەبەدیدا، بەڵام کاتێک دەڵێت ئەگەر سەگ بوینایە سێ مانگ بەدیار موچەی خانەنشینەوە چاوەڕوانیمان نەدەکرد، ئەمەش وەک ئەرکی ئەنتەلەکتوێلێک کە بەرگری لەمافی دەوروبەرەکەی دەکات، خۆ ئەگەر ئەوەی نەوتایە قەرزار دەبو.

 هیچ کەسێک ناتوانێت بیسەپێێنێت بەسەر هورموندو نوسەرو  شاعیراندا کەدەبێت باسی سیاسەت بکەن یان نەیکەن، کەسیش ناتوانێت ڕیگەیان لێ بگرێت یان بیانخەنە چوارچیوەیەکەوە کە دەبێت لەسەر جۆرێکو دەستورێکی دیاریکراو باسەکانیان دەربڕن بۆمان، ئەوان ئازادن، جڕت لێدانێک وەک کارێکی هونەری هەمان مانای نیە وەک ئەو جڕتەی لەزاری شەقاوەیەکەوە لە شەقامێکی شاردا، دەوری نوسەر ئەوەیە کە هەمیشە دەرگایەکی نوێمان بۆ بکاتەوە لەو بازنەیەدا کە گێژبوینو دەسوڕێینەوە، چەقمان بەستوە، پەنجەرەیەکمان بۆبکاتەوە، ریتمەکەمان بۆ بگۆڕیت، توشی شۆکمان بکات، بەخەبەرمان بکاتەوە، دەستبخاتە سەر ئەو شتەی کەبدوایدا وێڵین، وێنەی ئەو شکڵەمان بۆ بکێسیت کە تیاماندا دروستبوە، کەئەمەش هەمیشە بە بازدان دەبێت بە جورئەت دەبێت، جورئەتیش هەرلەخۆیەوە هەلناقوڵیت ئەگەر تاک هۆشمەند نەبێت بە بیرۆکەکانی کە گڵۆڵەبون لەناخیداو نەیکاتە تیرێکی کاریگەر بۆ پێکانی مەبەستەکەی.

کاتێک هیچ دیالۆگێک سەرناگرێت، کاتێک هیچ ئۆپۆزیسیۆنێک ناتوانێت گۆرانکاری بکات، کاتێک مافەکانمان دەکەونە قوڕگی گورگەوە، ئەوکاتە بارەکە دەکەوێتە تەقینەوەوە؛ دەبم بەسەگو لێتان دەوەڕم. ئەمڕۆ بزوتنەوەی ژیلێ ژۆن لەفەرەنسا لەیاریەکە تێگەیشتون، نایەنەوێت کەس ببێتە سەرکردەیان وەک چۆن  گۆران لەکوردوستان بە ئۆپۆزیسیۆن دەستیان پێکردو چەند کەسێکیان ناردە پەرلەمانو ئیتر ئاویان کرد بە ئاگرەکەدا و هاتنەوە سەر ساجی عەلی، بۆیە هیچ کەسێک ناتوانێت ببێتە زمانحاڵی ئەوان، ئەوانەشی کەهەوڵیان دا کەوتنە بەر هەڕەشەوە، ئێستاکە بلاک بلۆک black bloc  دەوری سەرەکی وەرگرتوە لە خۆپیشاندانەکاندا،  ئەنارشیستەکان، کە دەیانەوێت ببن بەسەگو هەمو سیستەمێکی سیاسی رەفز دەکەنەوە، هەندێک لەو گەنجانە ئامادەن خۆیان شەهید بکەن لەو پێناوەدا، کەئەمە سەرەتای بزوتنەوەی توندڕەویە لەبەر ئەوەی کە زمانی دیالۆگو دیموکراسی گوێ بەداواکاریەکانیان نادات، سیستەم بەرگری لە مولتی ناسیۆنالەکانی دەکات کە گوایە ئەوان وەک ناپۆلۆیۆن لەبەرەی جەنگدان لەبازاڕی جیهانیدا بۆیە دەبێت ئێمە یارمەتیان بدەین، لەو پێناوەدا کۆمەڵگەو چینی ناوەراستو خوارەوە لە کولە مەرگیدا بژین، بۆیە ئەوانیش بون بە سەگو ئیتر دیالۆگیان وەستاندوە و هەمو شتێک دەسوتێنن، لەکاتێکدا لە کوردوستان خێڵێکو چەند خێزانێکن ئەم دەورە دەبینن،  هەمو سەروەتو سامانیان بۆخۆیان خڕکردۆتەوە و دەڵێن ؛ بەغداد پورەی نیە.

لە کوردوستان پێویستمان بەو جۆرە هۆنراوانەهەیە، ئەو هۆنراوانەی کە لە شکلی کلاسیکی دەچنە دەرەوە، ئەو هونەرانەی کە رامان دەچلەکێنن، کاتێک تابلۆی کەسێکی هونەرمەند دەبینم وەک ڕیبوار سەعیەد کە گوایە لە ئەوروپا خوێندویەتی و ئێستاکە کڕ کەوتوە بەسەر کارەکەیەوە لە دانشگای سلێمانی وەک بندیوارێک، شەرم دەکەم کە هونەرمەندیک ئاوا هەستی خۆی دەربڕێت بەرامبەر بە روداوەکان، شەرم دامان دەگرێت کە هونەرمەندیک لەسەدەی بیستویەکدا ئاوا باسی روداوەکان بکات، کاتێک بۆ لەسێدارەدانی چەند کوردێک لە ئێران خەمگینی خۆی پیشان دا بە نەخشیکی بۆگەن، بە وێنەیەکی  ئامادەکراو لەوەو بەر، وەک ئەوەی دەیزانین؛  کاتێک کەسیک دەمرێت دەموچاوێکو فرمێسکێکمان بۆ دەکات، بەمە دەلین فکری مردو، فکری هونەرمەندی بندیوار، کە بەدوای وێنەکاندا ناگەرێت بەڵکو لەوەوبەر ئامادەکراوە وەک ئینشاکانی سەردەمی بەعس کەلەبەرمان دەکردن، بۆ چەندەها باس دەگونجان، ئەم رەسمەش بۆ هەمو بۆنەیەکی درامای کلاسیک دەتوانرێت پیشان بدرێت.  بەلام کە سەیری  پەیکەری Niaz abdulla  دەکەین وەک هۆنراوەکەی جەلیل زادە رامان دەوەشێنێت، مێینەیەک دەبینین سەری وەک سەگێکەو بەستراوەتەوە لەبەردەم ئێسقانێکدا کە لەشکڵی چوکی پیاوێکدایە.

جگەلەوەی کە کارە هونەریەکە بوێریەکی بێ ئەندازەیە کە لەلایەن مێینەیەکی ڕۆژهەلاتیەوە کرابێت، بازادنێکی گەورەوەیە لە هەڵماڵینی باری ژیانی میێنەیەک لەهەر شوێنێک بێت، هاوارێکە دژی باری ئەو لە کۆمەڵگەدا، کە چۆن چوکی پیاوێک وەک خۆراکی ئەو وایە بۆی، وەک سەگێکی بەوەفا  کە دەبێت هەمیشە ئارەزوی نێرینەیەک تێربکات، ئەوەیە خۆراکی ئەو وەک پسۆلەیەک بۆ بەردەوامی لە کۆمەڵگەدا، لە کاتێکدا کە پەیکەرتاشەکانی کوردوستان ئافرەتمان وەک حۆری و پەری پیشان ئەدەن یان هەندێکیان هەر وێنەی داربەرومان بۆ دەکێشن خۆ ئەگەر لەو داربەروەدا شتێکی نوێمان پیشان بدەن ئەوا دەڵێین دەستخۆش .

***

لەم سەردەمەدا کە محەمدیەکان جێگەی ماۆیستیەکانیان گرتۆتەوە ئەنتەلەکتوێلو هونەرمەندەکان دەنگیان کزە، لەبەر ئەوەی کە چەپەکان وەک کاردانەوەیەک دژی مولتی ناسیۆنال بەکوێرانە لەئەوروپا بەرگری لە محەمەدیە چەقبەستوەکان  دەکەن، لەم سەردەمەدا کە مولتی ناسیۆنال هیچی بۆ تۆ نەهێشتۆتەوە هاوارکردنو هەڵماڵینی راستی و نارەزایەکان ئەرکێکی پیرۆزە، گونجاندنی هەونەرو شیعرو وتارەکانمان لەگەل هزرو ئاواتمان دەبێتە ئەرکێک بۆ گۆرانکاری  لەکۆمەڵگەدا.

مرۆڤی ساپیان هیچی تر نیە جگە لە گۆڕانکاری Transformation ، حوکم دراوە بە گۆڕانکاری، بۆیە مرۆڤە، گۆڕانکاری ڤایرۆسێکە، ئای دی ئێن ێکە تیاماندا چێنراوە دەنا مرۆڤ نەدەبوین و خاوەنی زمانو کولتورو  مێژو نەدەبوین، هەمو گۆڕانکاریەکیش مرۆڤ دەخاتە حالەتێکی نالەبارەوە و پێویستمان بەکاتە هەتاوەکو لە شی فیزیکو مەنتالی لەگەڵیدا خۆی بگونجێنێت، بۆیە گەرانەوە بۆ ئایین وەک فکرێکی چەقبەستو یان حوکمی دیکتاتۆری بە جۆرێک لە ئاسودەیی دەبینرێت، بەلام جەقبەستویی هەرگیز نابێتە چارەسەرێک لەبەر ئەوەی کەلەگەڵ ناتوری مرۆڤدا ناگونجێت، خۆ ئەگەر دیکتاتۆرو کۆنەپەرستەکان ئەم میراتەی مرۆڤ دەوەستێنن ئەوا ترسی ئەوانە لەو گۆڕانکاریە کە جێگەیان  پێ لێژدەکات.