ئەو تێرۆریستە نیوزلەندیە، پێش ئەوەی کارە تیرۆریستیەکەی ئەنجام بدات، لەسەردەمی هەلبژاردنەکانی نێوان ماکرۆنو مارین لوپێندا هاتوە بۆ فەرەنساو دەڵێت؛ ئەنتەرناسیۆنالیست، جیهانگەرایی، دژی ڕەگەزی سپی، کۆنە فەرمانبەری بانک ( ماکرۆن) بردیەوە، تەنانەت بەزۆری دەنگیش، بۆیە کوتوپڕ باوەڕم بە چارەسەرێکی دیموکراسی نەما، راستی لەسەر باری سیاسی ئەوروپا 

جێگای قبول کردن نیە بۆ من، پاشان دەڵیت ؛ هاتم بۆ فەرەنسا هەتاوەکو بە چاوی خۆم بیبینم کە چۆن فەرەنسا پڕبوە لە کەسانی بیانی، بەهەر شوێنێکو بەهەر شارێکی فەرەنسا دا تێ دەپەڕیم داگیرکەرەکانی لێ بون، تەنها فەرەنسیەک کە دەمبینی بە تەنیا بون، یان کەسانی بەساڵاچو بون . لەدوایدا دژی پارتی مارین لوپێنیش قسان دەکات، کە گوایە پارتێکی سیاسی مندالانەیەو لە توانیدا نیە گۆڕانکاری ڕیشەیی بکات بۆ ڕزگارکردنی ولاتەکەیان. ئینجا دەڵیت ؛ من زمانم، کەڵچەرم، ئیلهامم، ئیلهامی سیاسیم، شونسام، لەهەمویان گرنگتر خوێنم ئەوروپیە. لە تێکستەکەیدا 45 جار وشەی داگیرکەرانی بەکار هێناوە کەمەبەستی لە بیانیە ئیسلامیەکانە .

 

ئەم تێرۆریستە وەک زۆر لە کەسانی سیاسی پارتە راستە توندڕەوەکان ئیلهامی فکرەکەیان لە نوسەری فەرەنسی  ؛  Renaud Camu وەرگرتوە کە کتێبێکی بەناوی ؛ جێگۆڕکێی گەورە؛ Le Grand remplacement ، ساڵی 2012 باسی ئەوە دەکات کە چۆن کۆچی بیانیەکان بۆ ئەوروپا بەدەسیسەو بەخواستە، کەچۆن دەیانەوێت دانیشتوانی فەرەنساو ئەوروپا پڕبکەنەوە بە کەسانی بیانی و بەتایبەتی مەغریبی و بەم هۆیەشەوە لەدەستدانی شارستانیەتی ئەوروپا، ئەم پرۆژەیەش لەلایەن چینی هەڵبژێراوەوە بڕیاری لەسەردراوە، ڕۆشبیرو میدیاو ئابوری بەشداری تێدا دەکەن. ئەگەر گەل نەتوانێت ئەم حکومەتە، ئەم سیستەمە بگۆڕێت کەواتە چارەسەر ئەوەیە کە دانیشتوانەکەی بگۆڕین، ئەم دیاردەیەش پاش تێپەڕبونی چەند جیلێک دێتە کایەوە، ئەمەش بە ویستی دەزگاکانی ئەوروپا و پەرلەمانە کە دەیانەوێت بە گۆڕینی کۆمەڵگە، مرۆڤێک بەرهەم بهێنێت لە لە سیستەمی جیهانگەراییدا تەنها گوێ بە کالاو مەسەرەفگەرایی بداو هەستی قەومی و کەلچەری و ئێتیکی نەمێنێت .

تێزی ئەم نوسەرە بۆتە هاندەرێکی راستەوخۆی بەرەی راستو بەرەی پۆپولەری فەرەنسی. ئەمانە وەک چۆن حەسەن بەنا لە میسر باسی داگیرکردنی ئەوروپا دەکات بەدینەکەیان، بەرپەرچی ئەو سیاسەتە ئەدەنەوە.

بۆهەر روداوێک کە لەدەوروپشتماندا رو ئەدەن، ئەتوانین چەندەها تێڕوانینی جیاوازامان هەبێت، تێڕوانیمان گرێدراون بە ئاستی هۆشمەندیمانەوە، بە باری ئابوریمانەوە، تەنانەت بە باری بیۆلۆژیمانەوە. بەشێوەیەکی گشتی ئەو کەسانەی کە هەمو روداوێکی دەوروبەریان بە دەسەیسە دەبیننو هەستی پارانۆیاکیان تیا دروستبوە، کەسانێکن کە ئاستی ڕۆشنبیریان نزمە و زۆر جار تەنیان .

ئەم جیهانەی کە ئەمڕۆ ئێمە دەیبینین بە سنورو تێکەڵبونی کەڵچەرەکانەوە، بەرهەمی چەندەها کۆچو شەڕو کوشتارو ململانێیە، هەمو ئەم ڕوداوانەش بەهەمو جۆرێکیەوە دەمان بەن بەرەو یەک ئامانجی شاراوە لە هەستماندا ئەویش تێکەل بونمانە لەگەڵ یەکتری هەتا جیاوازیەکان لەنێوانماندا نەمێنن، رەنگەکانمان کال ببنەوە، لەم کەینو بەینەدا چەندەها کاسانی خۆ پەرست وهەلپەرست ئەم روداوانە بۆ مەبەستی سیاسی و بازرگانی  خۆیان دەقۆزنەوە، ئەگەریش هۆکاری سەرەکی گێلی و نەفامی بێت، خۆ ناتوانین گێلی ونەفامیش بنبڕ بکەین. دواجار ئەتوانین بڵیین کە هێزی شەرو خێر هەمیشە لە ململانێدان، وەک زەردەشت دەڵیت ؛ ئەبێت هێزی خێر جیهاد بکات هەتاوەکو بەسەر هێزی شەردا سەرکەوێت ، جیهاد کردنیش بە کوشتنی ئەوی بەرامبەرمان نایەتەدی وەک هەندێک لە موسڵمانو هەندێک لە ڕەگەز پەرسەتەکان تێی گەیشتون . راستە ژمارەی بیانیەکان هێندە زۆربون لە ئەوروپا کە گەنجی ئەوروپی هەست بە غەریبی دەکەن لە وڵاتی خۆیاندا، بەتایبەتی کە دبینێت ئەوان پەیڕەوی دینو کەڵچەرێکی تر دەکەن، تەنانەت  تەلەبەکانی هاوژینەکەم کە مامۆستای کۆلێژە پرسیاریان لێ کردوە کە بۆچی شکڵی ئەوروپی لە کۆلێژەکەیاندا نەماوە و تەنها  کەسانی ئەفریقایی و ئاسیایی  لێیە،  راستە ژمارەی بیانیەکان زۆرن بەلام هۆکارێکی تر ئەوەیە کە ئەو خێزانانەی کە توانای دارایان هەیە منداڵەکانیان دەخەنە مەکتەبی پریڤاتەوە بەهۆی نزمبونەوەی باری ئابوری و سیستەمی خوێندنەوە دەیانەوێت کە مندالەکانیان داهاتویەکی رونیان هەبێت لەبەر ئەوەی ئاستی ڕۆشنبیری لە مەکتەبی حکومیەکاندا هاتۆتە خوارەوە بەهۆی دابەزینی باری ئابوریەوە .

لەکاتی بینینی چەند دیمەنێکی خەمگینی مندالانی داعش بەدەست دایکە بورکە لەبەرەکانیانەوە کەلەو دەشتەدا هێزیان تیادا نەمابو بڕۆن بەریگادا، چەند مندالیک وەک مندالانی ئێزیدی دەگریانو دەکەوتن، کچێکی کورد لەسەر پەیجی فەیسبوکی خۆی نوسیویەتی کە ئەمانە مرۆڤ نینو دەبێت بسوتێنرێن، نازانێتو گێلە کە کەسانێکی تریش هەن کە ئەو وەک ڕۆژهەلاتیەک بە نامرۆڤ دەبیننو ئارەزوی سوتاندنی دەکەن، یان کوڕیکی کوردی موسڵمان لەسەر پەیجی خۆی نوسیویەتی کە دەچیت زەردەشتی و مەسیحیەکانیش دەکوژێ لەتۆلەی موسڵمانەکان،. ئەمانە فکرەی فاشستیو داعشین لە مێژودا رویانداوە کە کاتێک کۆمەڵەیەک دەیەویت ئەوی تر بسڕێتەوە وەک چارەسەرێک بۆ کێشەکانی، نازیەکان لەڕبوردودا و ئەمڕۆ ئۆردوگان لە ڕۆژهەلات.

موسڵمانان کەسانی مرۆڤ دۆست نین بەڵکو کەسانی موسڵمان دۆستن، بیست ساڵێک لەمەوبەر کاتێک پۆلیسێک کوڕێکی مەغریبی کوشت لە خۆپیشاندانێکدا ملوێنەها خەڵک هاتنە سەر جادەو دژی ئەو کارە وەستانەوە، یەکێک بو لەگەورەترین خۆپیشاندانی ئەو سەردەمەو شیعارێکیان داهێنا بەناوی ، دەست بۆ هاڕێکەم مەبە، بەڵام ئەمڕۆ کەسانی ئەوروپی تۆزێک کشاونەتەوە کاتێک هەڵسوکەوتی موسڵمانان دەبینن وەک جاران بەگەرموگوڕی بەرگریان لێ ناکەن، ئەمەش بۆتە هۆی کەمێک دوبەرەکی لەنێوان ئەم دو کۆمەڵگەیەدا، هەرچەندە ئەم دوبەرەکیە لە شەڕی ساردایە و کەس بەئاشکرا ئەوباسە ناکاتەوە، کاتێکیش  ژیلێی ژۆن ویستیان دیبەیتێکی ناسیۆنال بکەن لەگەڵ حکومەتا یەکێک لە مەرجەکانی ماکرۆن ئەوەبو کە بە هیچ جۆرێک باسی تەنگژی بیانیەکان ناکرێت، بەڵام بە نزمبونەوەی ئاستی ئابوری خەڵکی فەرەنسی پێ دەچیت بەرەو خراپتر بڕوات. لەگەڵ ئەوەشدا کە ژمارەی بیانیەکان زۆرن لەهەمان کاتا کۆمەڵگەی ئیسلامی کەلێنیکی خستۆتە بەینی کۆمەڵگەی فەرەنسیەوە ؛ کاتێک کۆمەڵگەیەک دەبنە زۆرینە ئەوسا قانون بەلای خۆیاندا رادەکێشنو ئەمەش دەبێتە هۆکاری لەدەستدانی شوناسو بەهاکانی ئەوروپا کە مێژویەکی هەیە و خەباتیان کردوە بۆ گەشتن بەم ئاستە، ئەگەر لە داهاتودا ناومان نابو ؛ وتووێژو ئالوگۆڕی لە نێوان شارستانەتەکاندا ئێستاکە بۆ تە شۆک لە نێوانیاندا و هەروا ئاسان نیە، لەکاتێکدا کۆمەڵگەی ئاسیایی ئەو تەنگژیە نانێنەوە لەگەڵ ئەوەشدا کە  کەڵچەرو دابو نەریتی خۆیان دەبەن بەڕێوە و کەڵچەری فەرەنساش دەولەمەند تر دەکەن بە هونەری یۆگاو، بە مێدسینی سروشتی و بە خواردنی جیاوازو بە جەژنە ڕەنگاو ڕنگەکانیانەوە، بۆ نمونە هەمو تاکێکی ئاسیایی ناوێکی فەرەنسی هەیەو ناوێکی ئاسیایی، بەلام ئیسلاموعەرەب نەیان توانیوە جگە لەخواردنێکیان کە ناوی کوسکوسە و ناوی ئایشی و محەمەد و اللە زیاتر هیچی تر بخەنە سەر کەلچەری فەرەنسی، راستە مێژوی کۆمەڵگەی ئەفریقای باکور جیاوازە لەگەڵ فەرەنسادا بە هۆکاری دژواری کۆلۆنیالیزمەوە بەلام ئیسلام وەک دین تەنگژیەکی گەورەی ناوەتەوە، ئەگەر جاران کەسانێک بەرگریان لە مزگەوتو لە کۆمەڵگەی ئیسلامی دەکرد ئێستاکە تۆزێک کشاونەتەوە، لەهەمان کات لەخەیاڵی ئیسلامی سیاسیدا ئەوەیە کە ڕۆژێک دەستبگرن بەسەر فەرەنسادا، فەرەنسا بە قەلای خۆیان دەزانن، هەمو ئەوروپاش چاوی لەفەرەنسایە کە چی روئەدات لە داهاتودا لەگەڵ بیانیە موسڵمانەکانی، خۆ ئەگەر حکومەتێکی پۆپولیسم حوکم بگرێتە دەست ئەوا کاریگەریەکی گەورەی لەسەر هەمو ئەوروپا دەبێت، بێ شک ئەو سەردەمە بەسەرچو کە هەندێک پارتی سیاسی راستە سەرپەلەکان باسی ناردنەوەی بیانیەکانیان دەکرد چونکە ئەم بیانیانە بەشێکی زۆریان ئێستاکە فەرەنسینو لەفەرەنسا لەدایک بون. بەلام  چەند مانگێک لەمەوبەر وەزیری پێشوی ناوخۆ وتی؛  دەبێت فەرەنسا ئەو شوێنانەی دەرەوەی پاریس داگیر بکاتەوە، زاراوەی داگیرکردنەوە زیادەڕۆیی نیەو لەجێی خۆیدایەتی .

ئەمڕۆ لەفەرنسا بزوتنەوەی ژیلێی ژۆن هەر بەردەوامە، هەمو شەمەیەک شەڕە لەگەل پۆلیسو بانکو بازاڕەکان دەسوتێنن، حکومەت نازانێت چ سیاسەتێک پەیڕەوی بکات لەگەڵیانا، زۆر کەس باوەڕیان بە پیاوانی سیاسی نەماوە و وایان باوەڕە کە گۆڕانکاریەکان بە هەڵبژاردن ناکرێت، هۆکاری سەرەکی ئەم تەنگژیانەش باری ئابوری خەڵکیە، باری ئابوریش هەروا بەم زوانە بەرز نابێتەوە، هەندێک لە پیاوانی سیاسی داوای توندوتیژی و گؤرینی قانون دەکەن بەرامبەر بە خۆپیشاندەران بەلام دیموکراسی ڕیگەیان پێ نادات، هەتا کەی ئەم دیموکراسیە بەردەوام دەبێت ؟ فەرەنسا هەمیشە ولاتێکی ئەنارشیست بوە، پێجەوانەی ولاتانی تری ئەوروپا خەڵکی پەیڕەوی قانونیان نەکردوە، ئەم خاسیەتەش لەگەل جیلی نوێ و دابەزینی باری ئابوری زیاتر بەرچاو دەکەویتو کۆنترۆل کردنی بەیاسای دیموکراسی گرانە، بۆیە بیریان لە گەرانەوەی خزمەتی عەسکەری کردوە وەک جاران هەتاوەکو گەنجەکان فێری دیسپلین بکەنو لەهەمان کاتا ئاشنابن بە تێکەڵبونیان لەگەڵ یەکتری. لەچاوەڕوانی هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری داهاتودا لەفەرەنسا خەڵکی پرسیار لەخۆیان دەکەن کە ئاخۆ چ حکومەتێک جاوەڕوانیان دەکات.

پرۆفایلی نووسەر، کلیکی ئەم وێنەی خوارەوە بکە: