لێکۆڵینەوە وتوێژینەوەی ئەدەبی لە سەرشآنامەی فیردەوسی فارسەکان لە توانای من دا نییە.ئەوە کاری شارەزاولێکۆلەری فارس زمان یانژی بیانییە کە دەستیان داوەتە ئەو کارە.گومانم لەوەدا نییە فیردەوسی لە رێگای نووسینی شآنامە کە گۆیا ماوەی سی ساڵی خایاندوە، خزمەتێکی یەکجار گەورەی بە ئەدەبیات وزمانی فارسی کردوە.

شانامە پەنجاهەزاردێرە هۆنراوە لە خۆی دەگرێ لە کۆمەڵێک چیرۆک وسەربردەی نیشتمانی ومێژووی کەونارەیی پادشآیان وپاڵەوانانی ناوداری ئێڕانی دەگرێتەخۆی.نەتەوەی فارس بابەت وناوەرۆکی شآنامە بە خزێنەو سەرچاوەی زمانی فارسی چاو لێدەکا.هەروەها فارسەکان لە سەر ئەو باوەڕن کە کولتورودیرۆک وزمانی فارسی لە سای شانامەی فیردەوسی بەرز ڕاگیراوە. شآنامە بۆتە هۆی ئەوەی کە ناسیونالیزمی ئیڕانی خۆڕاگر بێ لە ئاست دابەشبونی وڵاتی ئیڕان تائەو سەردەمەی کە تێیدا دەژین.

بە درێژایی دەسەڵاتدارانی یەک لە دوای یەکی ئێڕان وحکومەتەکانی پادشآیی لە ئێران سەرەڕای جیاوازیی بیروباوەڕ لە یەک بابەتدا هاودەنگ وهاوفکربون. ئەویش ناوەرۆکی هۆنراوەکانی شانامەی فیردەوسییە کە وەک کەسایەتیەکی ناسیونالیستی نیشتمان پەروەر لە فیردەوسی وشانامەی فیردەوسیان روانیوە.

مرۆڤ دەتوانێ بڵێ هۆیەکەش بۆئەو روانگەیە دووبابەت بووە، کە زمانی رەسمی لە ئێڕان دەبێ زمانی فارسی بێ ووڵاتێکی وەکو ئێڕانیش سەرەڕای هەبوونی دین وزمانی جیاوازو نیژادو کولتوری رەنگاوڕەنگ وێنەی نەتەوەی ئێڕانی و وڵاتی ئێڕان چاولێ بکرێ!بەڵگەش شآنامەی فیردەوسییە کە بۆ تەواوی گەلانی ئێڕان کە لە یەک جوغڕافیا ژیان دەکەن داڕێژراوە.

ڕەوانشاد فیردەوسی فارس وبەڕێز ئۆجەلانی کورد، دووکەسایەتی ناسراون.فیردەوسی کەسایەتیەکی ناسراوی هەزار ساڵ زیاترە کە لەساڵی٩٤٠ زایینی لەدایک بووە ولە ساڵی ١٠٢٠زایینی کۆچی دوایی کردوە. بەرێزئۆجەلانیش کەسایەتیەکی سیاسیی سەدەیە کە ٢٠ ساڵە لە سەر سیاسەت لە زیندانەکانی دەوڵەتی تورکیە بەرخۆدانێکی مەزن بەڕێوە دەبا.ئۆجەلان وفیردوسی لە دوو نەتەوەی جیاوازن، لە دووکولتوری جیاوازدا گەورەبوون، هەروەها لە جوغڕافیای جیاوازیشدا ژیانیان تێپەڕاندوە.

مرۆڤەکان دەتوانن لە زۆر بواردا جیاوازیان هەبێ، دەکرێ رەوانگەیان لە ئاست سیاسەت ولە ئاست چۆنیەتی بیرکردنەوە لە یەکتر جودا بێ.بەڵام لە زۆر بابەتی جیهانبینی وفەلسەفەی جیهان بینی دادەکرێ هەم خاڵی هاوبەشیان هەبێ وهەمیش خاڵی جیاواز لە یەکتر.فیردەوسی بە شێوەیەک لە سەردەمی خۆیدا باسی لە زمان وئەدەب و شێعروتەنانەت لە سیاسەتیش کردوە.روانگەی ئەو لە بارەی پادشآکاندا ئەوە دەسەلمێنێ کە لە سەیاسەت دواوە.

لەو سەردەمەشدا ئۆجەلان بە شێوەیەکی دیکە لە زمان وکولتورو سیاسەت دواوە.بەوواتایە جیهانبینی فیردەوسی وئۆجەلان بۆ وڵات وخاک ونەتەوە وزمان لێکتر زۆر دوورن.ئەو روانگەیە کاتێک دەردەکەوێ کە پرسی / ژن / دێتە گۆرێ. شآنامەی فیردەوسی بێ گومان شاکارێکی نەمری ئەدەبییە، بە تایبەت بۆ نەتەوەی فارس وبۆ فارس زمانانی دونیا.هەروەها بۆ کەسانی شارەزای بیانی کە کارو لێکۆڵینەوەی بە پێزیان لە سەر شانامەی فیردەوسی کردوە.

شآنامەی فیردەوسی لە کۆمەڵێک سەربردەی نیشتمانی ودیرۆکی شایەکانی لە مێژینەی.شآنامە باس لە پاڵەوانەکان وسەرکەوتنی ئەو پاڵەوانانە دەکە.شآنامە بنچینەیەکی گرینگە بۆ پاراستنی زمانی فارسی کە تا ئەوسەردەمەش فارسەکان شانازیی پێوەدەکەن.خاڵی سرنجڕاکێشی شآنامە کە دەبێ لە بەر چاو ون نەبێ ئەوەیە کە / ژن / لە روانگەی فیردەوسی وەک

کەسایەتیەکی نزم وچووک دەنرخێندرێ.! بەوواتایە کە فیردەوسی لە سەر ئەو باوەڕەیە کە / ژن / دەبێ خانەنشینی ماڵەوەبێ ! چون کاری ژن ئەوەیە منداڵ بە دونیا بێنێ ونابێ وەک هێزێکی گۆڕانکار لە کۆمەڵگا رۆڵی دیرۆکی خۆی ببینێ!

لەوەش بترازێ فیردەوسی لە سەر ئەو باوەڕیە کە کاری ژن بە دونیا هێنانی منداڵی / کوڕە /! بۆ ئەوەی بچێتە جەنگ دەگەڵ دوژمنانی وڵاتەکەی.لێرەیە کە /کچ یان ژن / بە چاوێکی سووک هەڵدەسەنگێنێ.تەوای ئەو پادشآوپاڵەوان وجەنگاوەرانەی کە دەچن بۆ شەڕی رزگاریی لە ناو سکی ژندا پەروەردەبون وهاتوونە سەر دونیا وپاشآن هەر ژن بووە کە منداڵی پێگەیاندووە.بۆیە بە باوەڕێ من خاڵی هەری لاوازیی فیردەوسی وشانامەی فیردەوسی وکەسایەتی فیردەوسی لەودایە کە بایخی نەداوەتە ژن.و کاریگەریی ژن لە کۆمەڵگادا!

پەڕتووکێک بە ناوی ئۆجەلان نامە نەکراوەتە پەڕاووکتێب تا بخرێتە بەر دەستی خوێنەران. مەبەست لە ئۆجەلان نامە هزرو ڕامانی ئۆجەلانە لە ئاست کێشەی ژن ورۆڵی ژن لە کۆمەڵگای کوردستان ورۆژهەڵاتی ناوەڕاست.من بۆخۆم ٢٠ ساڵ لەوەی پێش ماوەیەک لە شاری ئاگری لە باکور کوردستان ژیاوم.ئەو کات دیتم هەم پیاو وهەمیش ژن چۆن دەژیان. بە تایبەت ژن لەو شارە هیچ ڕۆڵێکی ئەوتۆی لە ژیاندا لە ئاست ئاڵوگۆڕەکاندا نەبوو.دوای چەندساڵ لە کاروخەبات لەیلازانای قارەمان بووبە نوێنەری ئەو شارە.ئەوەیە جیاوازیی، فیردەوسی ژن لە چواردیواری ماڵێدا زیندانی دەکا ووەک گیالەبەرێکی بێ کاریگەر هەڵی دەسەنگێنێ،لە کاتێكدا فەلسەفەی درووشی هەرە بەرزیی ئۆجەلان ئەوەیە: ژن، ژیان، ئازادی.

ئەوە یانی کار لە سەر پێگەیاندنی ژن کراوە ڕۆڵی ئۆجەلان لەو پێگەیاندنەدا دەبێ بەرزبووبێ.جگە لەوانەش مرۆڤ کاتێک پەڕتووکی / ژنۆلۆژی / لە بەرهەمەکانی ریزدار ئۆجەلان دەخوێنێتەوە ئەوکات تێدەگا کە جیاوازییەکی یەکجار زۆر لە نێوان فیردەوسی فارس وئۆجەلانی کورد لە ئاست ژن وکێشەی ژندا هەیە.فیردەوسی فارس پێی وایە ژن دەبێ لە ماڵەوە قەتیس بێ ومنداڵی کوڕیش بێنێتە سەردونیا!

ئۆجەلانی کوردیش دەڵێ: ژنم گەیاندۆتە ئاستی هەری بەرزی ژیان ولە تواندنەوەم رزگارکردوە.فیردەوسی فارس واتێگەیشتووە کە ژن لاوازوبێ بەهرەیە لە ئاڵوگۆڕەکاندا،ئۆجەلانی کوردیش ژنی پەروەردە کرد تا ئەوڕۆ بتوانێ دەگەڵ دڕندەترین دوژمنی کورد و مرۆڤایەتی کە داعشە بجەنگێ.

فیردەوسی وئۆجەلان خاوەنی دووکەسایەتی جیاوازن. لە دوونەتەوەی جیاوازن. لە دووزمانی جیاوازن، لە دووکولتوری جیاوازن. بەڵام لە یەک بابەتدا یەک دەگرنەوەو لە هەمان حاڵدا ئەو لەوبوارەدا وەک یەک بیر ناکەنەوە. ،ئەویش پرسی ژنە.ئۆجەلان ژن وەک خوڵقهێنەر چاولێدەکا وفیردەوسیش ژن وەک کەسایەتیە لاواز چاولێدەکاکە تەنیا کاری ژن دەبێ بە دونیا هێنانی منداڵی کوڕ بێ!زاناو توێژەری فارسم نەدیوە لە ئاست ئەو هزرەی فیردەوسی هەڵویست لە خۆی نیشآن بەدا.

خوێندنەوەی کتێبی ژنۆلۆژیی ئۆجەلان وخوێندنەوەی شانامەی فیردەوسی بۆ هەر کەس پێویستە. من حاشا لە بەرهەمی بە پێزی فیردەوسی ناکەم بەڵام بۆ شاعیرێکی ئاواناوداری فارس جێگای رەخنەی جیددیە کە بەو شێوەیە لە کەسایەتی ژن بنواڕێ.

ئەگەر ئەوڕۆکە فیردەوسی لە ژیاندا مابایەو ئێرانی ئەو سەردەمەی بە چآوی خۆی دیتبایە، ئایا دەیگووت شآنامە تەنیا بۆ زیندووڕاگرتنی نەتەوەی فارس وزمانی فارسییەکە لە ئێران نووسراوە. ئەدی کوردوئازەری وعەڕەب وبلوچ وتورکەمەن و...کەمینەکانی دیش هەر هەموویان فارسن؟

ژنۆلۆژی بەرێز ئۆجەلان رووی تەنیا لە ژنی کورد نییە، باس لە ورەووزەوتوانای ژن لەقۆناغە گرینگەکانی مێژووی شارستانیەت دەکا. دەکرێ بڵێن شآنامەی فیردەوسی لە روانگەیەکی ناسیونالیستی دەڕوانێتە جوغڕافیایەک کە ناوی ناوە ئێڕان ودەڵێ زۆرم رەنج لەو سی ساڵەدا کێشاوە کە پارسیم زیندووکردۆتەوە.روانگەی فەلسەفی ئۆجەلان باس لە جیهان بینیەکی مەزنتر لە جیهان بینی فیردەوسی دەکا. ئەوەیە جیاوازیی نێوان ئەو دووکەسایەتیە

شانامەی فیردەوسی، باس لە نێرینەی ودەسەڵاتداریی نێرینەکان دەکات. بەڵام ئۆجەلان وپەرتووکی ژنۆلۆژیی ئۆجەلان باس لەخوداوەندیی ژن دەکا لە سەر گۆی زەوی.فیردەوسی سیاسەتمەدارو شاعیرێکی پیاوسالار بووە، ئۆجەلان بیرمەندوسیاسەتمەدارێکی نەترسو راستگۆونەترس بووە.

جەعفەرکەریمی