هەروەها کورد لە هەر پارچەیەک لە پارچەکانی کوردستان بۆتە کەمینە، و هەر تێکۆشان و سەرهەڵدانێکی ئەنجام دابێت ئەگەر لە ڕووی چۆنێتییەوە توانی بێتی بە خەباتی چەکداری بۆ ماوەیەک درێژە بە خۆی بدات، بەڵام لە ڕووی چەندێتییەوە نەیتوانیوە بەرامبەر ئەو سوپا پڕ چەکە پێشکەوتووەی سەردەم و خاوەن ڕژێمێکی دیکتاتۆر بەردەوام بێت. بەڵام ئەوەی ڕاستییەکی حاشا هەڵنەگرە ئەوەیە ئەو ووڵاتانە بەهۆی ڕژێمە دیکتاتۆریەتی و کێشە سیاسییە گەورەکانیانەوە هەمیشە دووچاری گۆڕانی گەورەی سیاسی دەبنەوە، لەبەرئەوە دەبێت کورد تەنها پەنا نەباتە بەر پەرچەکداری چەکداری، بەڵکو دەبێت ئامادەکاری سیاسی و سەربازی و ڕێکخستنی کۆمەڵگا ئەنجامبدات تا هەر گۆڕانکارییەک لە بەرژەوەندی مافە نەتەوایەتییەکانی قازانج بکات و خۆبەڕێوەبەری ئاوابکات.

بەڵام ئەوەی کێشەی گەورەیە کورد لەڕابردوو دا ئامادەکاری نەدەکرد لە ڕووی سیاسی و ڕێکخستنی و هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگا تا ڕووداو و گۆڕاکارییە سیاسییە مێژووییەکان قازانج بکات لە بەرژەوەندی خۆبەڕێوەبەریدا. لە ماوەی جەنگی یەکەمی جیهان (1914 - 1918) ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانی لێک هەڵوەشایەوە. دواتریش دەوڵەتی قاجاریش لە ئێران لاواز بوو، لە ناوچوو، ڕژێمی پەهلەوی هاتە سەر دەسەڵات. عەرەب لە عێراق و سوریا بوونە خاوەن دەوڵەت بە گرێدراوی بەریتانیا و فەڕەنسا، فارسی لە ئێران بە دەوڵەتی مانەوە، تورک لە ئەنادوڵ و تورکیای نوێ بوونە دەوڵەت. بەڵام کورد لە دوو پارچەوە بووە پێنج پارچە، بە هۆی نەبوونی شۆڕشێکی نەتەوەیی، سیاسی، زهنی، و نەبوونی سەرکردەیەکی کاریزماوە.

خۆرهەڵاتی کوردستان. کاتێک پاش جەنگی دووەمی جیهان بۆشایی ئەمنی وسەربازی لە دەسەڵاتدارێتی ئێرانی پەهلەوی دا دروست بوو، هەڵێکی باش و لەبار ڕەخسا بۆ کورد لەو پارچە داگیرکراوە، (كۆماری میللی دیموكراتی كوردستان)یان ڕاگەیاند، لە ڕێكەوتی (16/8/1945) بە سەرۆكایەتی قازی محمد دامەزررا. لە رێكەوتی (22/1/1946)، شاری (مهاباد)یش پایتەختی كۆمارەكە بوو، بەڵام دیسان ئەم کۆمارە بەهۆی کۆمەڵێک هۆکاری ناوخۆییەوە نەیتوانی بمێنێتەوە و خۆی فراوان بکات و پێشکەوێت.

باشوری کوردستان. لە ساڵی 1958 عبدولکەریم قاسم لە ڕێگەی کودەتایەکی سەربازییەوە ڕژێمی پاشایەتی گۆڕی بۆ کۆماری لە عێراق، دیسان کورد بە هۆی پەرتەوازەیی و خۆبەبچوکزانی و نەبوونی سەرکردەیەکی نەتەوەیی هۆشیارەوە بە داگیرکراوی و بێ خۆبەڕێوەبەری مایەوە، دیسان لە کودەتای یەکەمبەعس لە ساڵی 1963 و کودتتای دووەمی بەعس لە ساڵی 1968 لەبەرئەوی ئامادەکاری نەکردبوو نەیتوانی سوود لەو فەوزا و بۆشاییە سیاسییە ببینێت و لە داگیرکراوی ڕزگاری ببێت.

لە ساڵی 1979 لە شۆڕشی گەلانی ئێران ڕژێمی پەهلەوی پاشایەتی گۆڕی و کۆماری ئیسلامی ئێرانی دامەزرا بە ڕابەرایەتی خومەینی، دیسان وەک هەمیشە کورد لە خۆرهەڵات بە هۆی خاڵە لاوازە چارەسەرنەکراوەکانی ناوخۆی کورد نەیتوانی سوود لەو ڕووداو و گۆڕانکارییە گەورە مێژووییە بە قازانجی مافە نەتەوەییەکانی وەربگرێت. ئەمە جگە لەوەی لە جەنگی( عێراق -  ئێران، 1980 - 1988) دا بەهۆی دابەشبوونی پارتە کوردییەکان بەپێی قۆناغەکانی جەنگە بەسەر ئێران و عێراق خۆرهەڵات و باشوری کوردستان ببووە گۆڕەپانی ئەو جەنگە کاولکارە.

باکوری کوردستان. لەلایەکی دیکەوە سێ کودەتای سەربازی لە تورکیا ڕوویداوە لە ساڵانی 1960 و 1971 و 1980 کوردی باکوری کوردستان نەک نەیتوانی سوود لەو فەوزاو بۆشاییە سیاسییانە وەربگرێت، بەڵکو دوای کودەتاکان حکومەتە یەک لە دوایەکەکانی تورکیا پڕۆسەی نکۆڵیکردن و جینۆسایدی کوردی باکوری کوردستانیان توندتر دەکرد.

لە ساڵی 1990  عێراق ووڵاتی کوێتی داگیرکرد، ئەم ڕووداوە مێژووییە بوویە هاندەرێك بۆ بوژانەوەی جووڵانەوەی نەتەوەی كورد، كە بە هۆی سەرقاڵی رژێمی عێراق بەو جەنگەوە، گەلی كورد لە ساڵی5/3/ 1991 دژی حكومەتی بەعس  راپەڕی. کورد توانی ئەم ڕووداوە مێژووییە بۆ ڕزگاربوون لە دەستەڵاتی حکومەتی عێراق و لە پێناو مافە نەتەوەییەکانی قازانج بکات.

لە ساڵی (1991) ئەمریكا و هاوپەیمانەکانی لە پڕۆسەیەکی سەربازیدا بە ناوی گەردەلولی بیابان كوێتی لە چنگی بەعس دەرهێنا، بەڵام نەهاتە ناو بەغداو پاشەكشەی كرد، ئەمەش سەدام حوسێنی مەست كردو هەوای پەلاماردانی كورد و شیعەی گرت، ئەوەبوو حکومەت و حیزبی بەعس بەداگیرکاری هاتنەوە باشوری کوردستان، بەڵام کورد كۆڕەوی ملیۆنی كرد، ئەمریكاش لەناو ئەنجومەنی ئاسایش دەوڵەتە یەکگرتووەکان لەگەڵ بەشێک لە هاوپەیمانەکانی پشتیوانی دروستكردنی هێڵی(۳٦) بە بڕیاری (688) كرد بۆ كورد لە عێراق، بۆ دروستکردنی ناوچەیەکی ئارام لە هەرسێ پارێزگاکانی (هەولێر و سلێمانی و دهۆک) و کشانەوەی تەواوی دامودەزگا ئەمنی و میرییەکانی حکومەتی بەعس، لە بنکەی ئەنجەرلیکی تورکیاش هێزی چەکوشی ئامادە دروستکرا بۆ بەرپەرچدانەوەی هەر هێرش و پەلامارێکی حکومەتی بەعس بۆ سەر باشوری کوردستان.

ئەمە ڕووداوێکی مێژوویی و گۆڕانکارییەکی گەورەی سیاسی بوو بۆ کورد. بەڵام پارتە کوردییەکان لەبری بە دامەزراوەی و نیشتیمانیکردنی دام و دەزگان و هێزی پێشمەرگە، و ئاواکردنی سیستمێکی مەدەنی و دیموکراتی و یاسایی و پەرەدان بە بنەماکانی هاووڵاتی ئازاد و یەکسان و بنیاتنانی پەیوەندییەکی دبلۆماسی ناوچەیی و نێودەوڵەتی، کەچی شەڕی براکوژی و  گرێدراوی دەرەکی و دووئیدارەیی و گەندەڵی و بنەماڵەچێتی و حیزبایەتیان ئەنجامدا. 

ساڵی 2003 ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی حکومەتی بەعسی عێراقیان ڕووخاند. بۆشاییەکی گەورەی سیاسی لە عێراق دا دروست بوو، جگە لە کورد هیچ پێکهاتەیەکی دیکەی عێراق هێزی نەبوو، واتە سەرەڕای دوو ئیدارەی، بەڵام کورد خاوەن هێزی پێشمەرگە و حکومەت بوو، بە واتەیەکی دیکە کورد ژمارەیەکی قورس و بەهێز بوو لە عێراق دا، دەتوانرا سوود لەو ڕووداو و گۆڕانکارییە گەورەیە مێژووییە وەربگرێت بە ئاڕاستە دروستکردنی قەوارەیەکی سیاسی سەربەخۆ لە هەرسێ پارێزگاکەی ناوچەی ئارامی هێڵی (36) و کەرکوک و تەواوی ناوچە داگیرکراوەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی بەعس. بەڵام سەرکردایەتی کورد بە مەبەستی بە دەستهێنانی بەرژەوەندی کەسی و حیزبی و بنەماڵەیی چوونە بەغداد و حکومەتی شیعەیان لە عێراق دامەزراند و دواتر داوای مافەکانی کوردیان لەو حکومەتە دەکرد کە کورد پێکهێنەری سەرەکی بوو. 

لەگەڵ هاتنی داعش بۆ موسڵ 9/6/2014 و شکست و کەوتنی سوپای عێراق لەو ناوچانەدا، پێشمەرگە توانی بۆماوەی دووساڵ خۆڕاگرانە بەرگری بکات، تەواوی ناوچە کوردستانیەکان تا چیایی حەمرین کۆنتڕۆڵ بکات، ئەو ناوچانە لە ڕووی نەتەوەیی و سەربازی و کارگێڕی و ئابورییەوە لە ژێر فەرمانڕەوای کورد و پێشمەرگەدا بوو، بەڵام  چارەنووسی ئەو ناوچانە لە ڕووی سیاسی و نێودەوڵەتی و یاساییەوە یەکلای نەببۆوە و پەیوەست بوو بە کۆتایهاتنی جەنگی داعشەوە لە عێراق. لە جەنگی داعش دا کورد سەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێنا، جەنگی داعش سێیەم ڕووداوی مێژوویی بوو کە سەرکردایەتی کورد نەیتوانی بە ئاڕاستەی مافە نەتەوەییەکانی ئەو جەنگە و ڕووداوە مێژووییە قازانج بکات. ئەمە مانای ئەوەیە کە پارتە کوردیی و پێکهاتە سیاسییەکان شۆڕشیان نەکردووە، بەڵکو خەڵکیان بە کوشت داوە.

خۆرئاوای کوردستان. بۆ یەکەمجار کوردی خۆرئاوای کوردستان لەگەڵ سەرهەڵدانی جەنگی ناوخۆی سوریا بە دەستێوەردانی دەرەکی لە ساڵی 2011 دا، توانی بە پەیڕەوکردنی هێڵی سێیەم، هێز دروست بکات و خاکی خۆی ڕزگاربکات، و سیستمی فیدڕاڵی دابمەزرێنێ، و ئەزموونێکی جوانی دیموکراسی و پێکەوەژیان بنیاد بنێن و بمێننەوە، لە ناو گێژاوی تیرۆر و کاولکاری سوریا و پیلانگێڕییەکانی تورکیا و داعش لە دژیان. واتە ئەزموونی باشوریان دووبارە نەکردەوە بە دوو ئیدارەیی و شەڕی ناوخۆ و گرێدراوی دەرەکی.

هەروەها دوای هەواڵی پاشەکشەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا، چەندان بەرپرسی ئەمریکی و ئەوروپی هاتنە سەرخەت و باسیان لە پاراستنی کوردی خۆرئاوا کرد، وایلێهات باس لە دروستکردنی ناوچەی ئارام و زۆنی دژە فرین بکرێت، لە مانگی یەکی 2019 دا سەرۆکی ئەمریکا راستەوخۆ تورکیای ئاگادار کردەوە، ئەگەر هێرش بکاتە سەر خۆرئاوای کوردستان، ئابوری تورکیا دادەروخێنێ. ئەم هەڵوێستە باشەی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بەرامبەر بە کوردی خۆرئاوا، نیشانیدا کە پەیوەندییەکانی نێوان کورد و ئەو وڵاتانە ئاستی سەربازی و ئەمنی تێپەرکردوە و بە ئاستی پەیوەندی و هاوپەیمانی سیاسی و دبلۆماسی گەیشتووە. بەو شێوەیە خۆرئاوای کوردستان لە رووی دبلۆماسیشەوە سەرکەوتنی بە دەستهێنا، ئەو ئاستەنگیانەی دەربازکرد کە تورکیا و هاوپەیمانەکانی بۆیاندرووستکردبوو.

تورکیا بەرامبەر بە سەرکەوتنی سەربازی و دبلوماسی و ئیداریی و کۆمەڵایەتی خۆرئاوای کوردستان، داگیرکردنی عەفرین نەبێت هیچی پێنەکرا، وا دەستوەستان ماوەتەوە، لەولاشەوە کار بۆ هێشتنەوەی رژێمی ئەسەد دەکرێت، کار بۆ ڕێکەوتنی نێوان کوردی خۆرئاوا و ڕژێمی ئەسەد دەکرێت، بەو شێوەیە بێت تورکیا لە سوریا زیانێکی سیاسی گەورەی لێدەکەوێت و بەهاری عەرەبی سوریاشی لە دەستدەچێت و ناتوانێت سیاسەتی عوسمانی نوێ لە ناوچەکەدا پێشبخات.