مرۆڤەکانن کە مێژوو دەخوڵقێنن.مێژوو وێنەی ئاوێنەیەک دەچێ کە خاوەنی دوو جەلایە،جەلایەک تژی لە رووناکی وهۆمێد بۆ داهاتوو، جەلایەکیش تژی لە تاریکی وتارمایی.مێژووی نەتەوەی کوردیش هەرئاوا تێپەڕیوە.ئەوەی کە دەبێ گرینگیی پێ بدرێ لایەنی لێڵورووی تارمایی دیرۆکی نەتەوەیەکە بە ناوی کورد وخاکێکە بە ناوی کوردستان.

پرسی کۆماری مهابادو،رووداوەکانی سەردەمی ئەو کۆمارەو دوای ئەو کۆمارەتا ئەو سەردەمەش لە ناو تارمایی مێژوودا دێتوودەچێ.چین ،چین خەڵكی بێتاوان لە ماوەی ٧٢ ساڵ لە تێپەڕ بونی تەمەنی ئەو کۆمارەدا لە سەرناوی رزگاریی خوازی وخودموختاری لە ناو چوون!هەزاران بنەماڵە تووشی خەمۆکێی دیرۆکی بون،هەزاران بنەماڵە لە پەڕوپۆ کەوتن کەچی دوای ئەو هەمووساڵانە حیزبێک بە ناوی حیزب دێمۆکڕاتی کوردستان / ئێڕان / ئێستیش لە سەر تەختی بێ بەختی ڕۆنیشتووەوخۆ بە زلزانیی رێگای پێنادا لە ناو کەمپەکانی کۆی سەنجەقیشدا لە باشووری کوردستان لە پشتی فیل دابەزن وچاو لە سیاسەتی دونیای سەردەم بکەن.

زۆرینەی سەرکردەکانی سەرهەڵدانەکانی کورد کاتێک گەیشتنە بن بەستی بێجارەیی وبێ چارەسەریی یان فریوی دوژمنیان خوارد یان خۆیان رادەستی دوژمن کرد!جگە لەوانەش دوای خۆیان رابوردوویەکی پڕ لە پرسیار وتژی لە نەزانیان بە جێ هیشتووە کە لەو سەردەمەشدا کۆمەڵگای کوردەواریی پێوەی دەناڵێ!

دەتوانین بە ڕاشکاوی بڵێن / ژ، ک/ یەکێک بووە لەورێکخستنانە کە لە کاتی خۆیدا لە شآری مهاباد دروست بووە.کۆمەلێک مرۆڤی رووناکبیروهوشیار توانیان لە ماوەیەکی زۆر کورتدا سرنجی  چین وتوێژی جۆراوجۆری  کۆمەڵگا بۆ لای خۆیان ڕابکێشن.ئەو کەسانە چۆن وبە کام شیوە دەیانخواست بە دونیا بسەلمێنن کە کوردستانێکی سەربەخۆ وئازاد ودێمۆکڕاتیک خواستی هەموو تاکێکی کوردە،دەبوایە سیاسەتی ناو نەتەوەیی وتێکۆشآنی / ژ، ک/ لە داهاتوودا جوابی ئەو پرسیارە دژوارەی دابایەوە.

بێ گومان جوابی ئەو پرسیارە هەرئاوا هاسان نییە.جون دوای شەڕی یەکەم ودووهەمی جیهانی خەریتەونەخشەی دونیا ئاڵگۆڕی مەزنی بە خۆیەوە بینیوە.ئەوەی کە لەو کاروانە بە جێ ماوە نەتەوەی کوردە!خەتای خۆمانە؟ خەتای حیزبەکانە؟خەتای دونیای دەرەوەی کوردستانە؟دەبوا توێژەرو لێکۆلەرو زاناو سیاسەتزانی کورد بۆ جوابی ئەو پرسیارانە تا ئەو سەردەمە سەدان پەڕتووک ودەرکراوەی بۆ ڕای گشتی کوردو جیهان ئامادە کردبایە.

بە ڕۆژی رووناک / ژ،ک / یان بە دەستی خۆمان تواندەوە!ئەو کەسانە بەشێکیان بیانی بون / رووسەکان /. بەڵام بەشێکی دیکەی هەرە گرینگیش سەرکردەی خۆماڵی بون!ئەو سەرکردانەی کە بۆ پاراستنی بەرژەوەدیی خۆیان وبنەماڵەکەیان بوونە بزوتی ئاوڕێک کە  ئاواتو ئارەزووی نەتەوەیەکیان سووتاندوخۆڵە مێشەکەشیان وەبەر/ بای / مێژوویەکی نەخوازراو دا!

رەوانشآد قازی، وێڕآی تاقمێک دەرەبەگ وشێخومەلاوزەویدار، بۆ دوو جاران رووی لە یەکێتی سۆڤیەتی سەر بە حیزبی کومونیستی شووەوی ئەوکات کرد.ئامانجی سەرەکی ئەو سەفەرانە بە رواڵەت وەرگرتنی یارمەتی بوولەو وڵاتە بۆ دامەزراندنی کەیانێکی کوردی. لە هیچ کوێی دونیادا کەسانێکی تازە پێگەیشتوووبێ هیز، لە جوغڕآفیای وڵاتێکی زلهێزخواستەکانیان بۆ بە دی  نەهاتوون. کوردی دابەشکراووبێ ستڕاتیژی وسیاسەت دوای شەڕی دووهەمی جیهانی داوا لە سۆڤیەت بکا کە ئەڕتەشی سووی دەبێ یارمەتی بدا تا دەوڵەتی کوردی بۆ دابمەزرێنێ!قازی موحەممەد ئاوا رێگا سەربەخۆیی دەدۆزیەوە؟

ئەوەی لەو سەفەراندا روویاندا،هەروا هاسان نابێ لێک بدرێتەوە. ئاواتەکانی خەڵكی تامەزرۆوی سەربەخۆخواز بە هاسانی بە دەستی سەرکردەی کورد تیكڕما!رووسەکان بە ڕاشکاوی بە قازیان گووت: دەبێ / ژ.ک / هەڵبەوەشێتەوە چوون داواکاریی کوردستانی سەربەخۆ جێ بە جێ ناکرێ!ئەوە هەستی قڕێژی حیزبی کومونیستی ئەوکات بوولە ئاست چارەنووسی گەلێکی دابەشکراو! ئەدی بۆ ناپرسن قازی موحەممەد بۆ ئاوازووئاواتی نەتەوەیەکی بندەستی وەکو کورد لە ژێر کاریگەریی دەوڵەتێکی ساختەچیدا،ئاوا هاسان قەبوڵ کرد؟

کێ ئیزنی پێدابوو جەستەی ئەو خاکە بباتە ژێر پرسیار؟خۆ ئەو نوێنەری تەواوی کوردستان نەبووە.کاتیك پێشنیاری دامەزراندنی حیزبی دێمۆکڕاتی کوردستانی پێدەکەن، متتەقی لێوە نایە!زۆر زوو لە سەر ئاواتەکانی کورد دەکەوێتە ساتو سەودای نابەرابەری سیاسی وچاڵ کردنی  ئاواتی لە مێژینەی خەڵكی کوردستان!

بێ بەختی نەتەوەیەک کاتێک دەست پێدەکاکە بە دەستی خۆمان سەرکردەیەک وەک کاریزماوبێتاوان پێناسە  بکەین.لایەکی دیکە ئیزن بە خۆمان نەدەین کە رەخنەی لێ بگرین. لەوەش بترازێ لایەنگرەکانی وا بزانن گوناحی کەبیرەیە کە رەخنە لە کەسایەتی ئەو سەرکردەیە بکرێ.

قازی موحەممەد کۆماری رانەگەیان، کۆماریان پێ ڕاگەیاند.هۆیەکەش روون وئاشکرابوو تا بیانوویەک بۆ داهاتوو بدۆزنەوە کە دژی ئەو کۆمارە هەڵویستی خراپ بگرن، سیاسەتەکەسێان هەر واڕۆیی وهەرواش دەرچوو کۆماریان تێک قرماند، ئەوەی بە جێ ما گریان وشیوەن وڕۆڕۆ بنەماڵەی شەهیدان بوو! ئەو ڕۆڕۆیە رێک ٧٢ ساڵە بەردەوامە لە شیوەگەلی جۆراوجۆردا.خودموختاریش لە تراویلکەی کەمپەکانی کۆی سەنجەقدا بۆ خۆی دێ ودەچێ!زانستی ماتماتیک پێمان دەڵێ: دوو خەتی هاوتەریب قەت ناگەنە یەکتر. دوو دێمۆکڕاتی خاوەن یەک مێژووهیچکات ناگەنە یەکتر.هەروەها ٧٢و حەفتاودووش، هەر دەکاتە ٧٢!

دوای کۆتایی مانگی بەفرانبار، دەگەینە مانگی رێبەندان.لەو مانگە رۆژی دووهەم بووکە قازی موحەممەد ٢ی رێبەندانی راگەیاند. هەمووساڵێک لە رۆژهەڵاتی کوردستان وەبیر٢ی رێبەندان دێیننەوە ولە هەندەرانیش بە هۆی لە وڵاتانی ئازادکوردی تێذا دەژی، ڕێوڕەسمی ٢ی رێبەندان بەرزرادەگێرێ.ئەو حیزبەی کە خۆی بە میراتگری ٢ی رێبەبەندان دەزانێ بۆتە ٢ لەت. هەرلەتێکیش بە جودا ئەو ڕێوڕەسمە بەڕێوەدەبا.!

هیچ کەسیش پرسیاریان لێ ناکا ئێوە نیوەی تەمەنی حیزیتان زیاترە لە کەمپەکاندا زەمینگیرکراون،بۆ پێکەوە ئەو موراسیمە بەڕێوە نابەن؟ئەوانەی لەو بۆنەیەدا بەشداریی شاییولۆغانی دەبن، بڵیی ئاگاریی چۆنیەتی دروستبون حیزبەکەیان بن؟بڵێی ئاگاری هۆیەکانی شکستی کۆمار بن لە شاری مهاباد؟ئاگایان لە رووداوەکانی دوای رووخانی کۆمار هەیە؟ئایا هیچ زانیاریەک لە سەر قیادەمووەقەتی سەر بە بنەماڵەی بارزانی هەیە؟ کە ئەوکات چییان بە سەر کۆمار هێناو پاشآنێش دوای شۆڕشی گەلانی ئێڕان چۆن بوونە رێگر لە سەرهەڵدانی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان؟

قازی موحەممەد نە کەسێکی چەپ بووە، نە کەسێکی سکولار، نە کەسێکی  باوەرمەند بە سوسیالیزم.قازی موحەممەد کەسایەتیەکی / ئایینی / بووە. کەسایەتی ئایینیش ناتوانێ خۆی وەک رێبەری نەتەوەیەک وسەرکردەیەکی نەتەوەیی ومیللی پێناسەبکا.چون لە نوێژی رۆاژانەیدا دەبێ پێنج جار ئەو رستەیە دووپات بکاتەوە وبڵێ: موحەممەد رەسوڵی خودایەو رێبەری تەواوی موسڵمانانە.منیش / قازی / دەبێ وەک رێبەر قەبوڵی بکەم. / ئەوە بەمانای بێ حورمەتی بە موسڵمانان نییە /

خاڵێکی دیکەی کەسایەتی سیاسیی قازی موحەممەد ئەوە بوو کە لە رادەبەدەر وابەستەی رووسەکان بووولە رادەبەدەر باوەڕی بە حیزبی کومونیستی ئەوکات بوو لە سۆڤیەتی. وایدەزانی هیچکات درۆی دەگەڵ ناکەن!وایدەزانێ دەوڵەتی سەربەخۆی کوردیمان بۆ دادەمەزرێنن!

قازی موحەممەد لە مەیدانی چوارچرا لە شاری مهاباد لە ٢ی رێبەندانی ساڵی ١٣٢٤ هەتاوی / ٢٢ی ژانویەی ساڵی ١٩٤٦ ز / بە بەشداریی خەڵک کۆماری کوردستانی راگەیاند.خاڵی سرنجڕاکێشی ئەو رۆژە بۆ کەسایەتیەکی وەک قازی ئەوە بوو:

دوای گووتارێکی کورت وئاماژە بەو ڕۆژەدیرۆکیە،کەوا درێژوشۆڕەکەی داکەند،بەڵام / پێچە سپیەکەی / بە نیشآنەی  رێبەرایەتی ئایینی هێشتەوە ویونیفۆڕمێکی نیزامی شێوەی سۆڤیەت کە بە تایبەت لە شاری / تەورێز / بۆی دروابوو درایە دەستی ولە بەری کرد!هەروەها قازی بڕیاری دابوو کە پێچەکەشی بە کڵاوی نیزامی بگۆڕێتەوە!بەڵام دۆستەکانی رازی نەبون ئەو کارە بکا.ئەو جلو بەرگەی قازی لەو رۆژەدا بوو بە جلو بەرگی کەسانی نیزامیی.!

لە وەها ڕۆژێکی دیرۆکیدا کەسایەتیەکی کورد پێویستە جلو بەرگی کوردی دەبەر خۆی بکا وتەواوی دەورووبەری  خۆی وخەڵکی شار هان بدا بە جلوبەرگی نەتەوەیی ونیشتمانی بێنە مراسیم و دیتنی ئەو رۆژە وبەرێوە بردنی ئەو ڕۆژە دیرۆکیە.لەو کاتەوە تا ئێستیش دەسەڵاتی ناوەندیی وناسیونالیزمی فارس ئەو کارەی قازی بە کاڕێکی نەشیاو دەنرخێنن.ودەڵێن: پیاوی سۆڤیەتیەکان بووە وئەو کۆمارەش بە فیتی ئەوان راگەیندراوە.زۆر جاریش لە نووسینەکانیاندا ئاماژە بەو جلوبەرگەی دەکەن کە لە تەورێزەوە بۆی دوورابوو.وێنەی رۆژی راگەیاندنی کۆمار لە شآری مهاباد ئەو راستیە دەسەلمێنێ.

کاتێک کۆماری ئازەربایجان  رووخا،مەبەستی دووهەم رووخاندی کۆماری مهاباد بوو،کە بە بێ تەقاندی یەک فیشەک وخۆ بە دەستەوەدانی بەڕێوەبەرایی کۆمار لە ماوەیەکی کورتدا لە  بوو بە بزووتی  هەڵگیرساندنی ئاورێکی مەزن بۆ کوردی تەنیاو بێکەس.قازی وهاوڕێیانی لە سێدارەدران.ئەوەی کە ئەو ڕۆماوە کە خۆی بە میراتگریی کۆمار دەزانن، ٢، حیزبی بە ناو دێمۆکڕاتن کە لە کەمپەکاندا زەمینگیرکراون.

کات خۆی پێش راگەیاندنی کۆمارو سەردەمی راگەیاندنی کۆمار مەلا مستەفای بارزانی  لە مهاباد بووە وبەشداریی رێوڕەسمی بەرێوە بردنی کۆمار بووە. بەڵام دوای ساڵهای ساڵ ودوای رووخانی دەسەڵاتی پادشآیی لە ئێڕان، کوڕوکوڕەزاکانی مەلامستەفاجوابی میوانداریی قازیان بەوشێوەیە دایەوە کە بوونە قیادەمووەقتی کۆماری ئیسلامی وسەرهەڵدانی وکوردو میراتگرانی کۆماریان نێوئاخنی کەمەپەکانی کوێ سەنجەق کرد!

ئێستیش دێمۆکڕاتەکان بوونە ٢، دووی ڕێبەندانیش لە هەندەران جگە لە قوون بادان وهەڵپەڕکێی چی دیکەی لێ هەڵناوەرێ. مرۆڤەکان مێژوو دەخوڵقێنن،مێژووش دەبێتە مامۆستایەکی دڵ ڕەق، هەرکەس گوێی نەداتێ هێدی هێدی لە ناوی دەبا.

جەعفەر کەریمی

کتێبی حوکومەتی میللی کوردستان.

لە نووسینی: ویلیام ئیگڵتۆن.

وەرگێڕآنەوە بۆ زمانی کوردی: سەید موحەممەد سەمەدی.

لاپەڕەێ:١١٠و١١١.

سندووقی: کوردستانپۆست.