لە هەنووکەدا سێ بابەتی سەیر و هەستیار شەقام و ماسمیدیای ئەڵمانی داگیر کردووە. پەنابەران و کێشەکانیان و پرسی ئینتگراسیۆن و دابڕکردنیان، کۆچبەران، بۆچوونێک مشتومڕی لەسەر دەکرێت،دەبێت ئەڵمانیا دەی ببێتە وڵاتی کۆچبەران و باسی سێیەمیش ڕاسیسیزم و شکستی ئینتگراسیۆن.

ئەڵمانیا بەو هەڵکەوتە جیوسیاسییەی هەیەتی لەناو دڵی ئەوروپادا و وەک چوارەمین بەھێزترین دەوڵەتی ئابووریی جیھان، لە مێژووی خۆیدا کەمجار وەک ئێستا لە قەیرانی وا سیاسی و دبلۆماسی لەسەر ئاستی ئەوروپا و جیھان کاتی بەسەر بردووە.

• لەگەڵ فەرەنسا، وەک گەورەترین وڵاتی دراوسێ و دۆستی ستراتیژیی لە یەکێتی ئەوروپا و گەلێ بواری دیکەی ژیان دا. لە ھەنووکەدا لە سیاسەتی بەرگریی و سیاسەتی دراو دا کێشەی نێوان بەرلین و پاریس گەورەیە.

• ئەڵمانیا بۆ ڕزگارکردنی ئەوروپا، نایەوێت بیرۆکە نوێیەکانی پاریس/ ماکرۆن وەک خۆی قبوڵ بکات. ئاخر فەرەنسا ھەمیشە دەست پێشخەر و ڕابەری بزافی سیاسی ئەوروپا بووە. ماکرۆن ھەمیشە خاوەنی بیرۆکە و پێشنیاز و ئەجیندای مرۆییە بۆ ئەوروپا، ھاوکات بۆ پیادەکردنی بەرنامەکانی پێویستی بە پشتیوانی سیاسیی و دارایی ئەڵمانیا ھەیە. ئەڵمانیاش وا تێدەگات، کەوا چ فەرەنسا و چ بەشێکی تری جیھان چاویان بڕیوەتە گیرفانی وڵاتەکەی. ئەمە لە کاتێکدا کە ئەڵمان بەوە ناسراون کە گەلێ بە پارێز و ھەستیارن لە دەست برد بۆ گیرفانیان و گرتنە ئەستۆی بەرپرسیارێتی دارایی ھیچ کەس و لایەک. ئاخر ئەڵمان ھەر فێرە کەرەسەی تەکنەلۆژی بەرھەم بھێنێ و بیفرۆشێ و قازانج بکات و گیرفان و خەزێنەی پڕ بکات،نەک بە پێچەوانەوە دەست بکات بە گیرفانیدا. فەرەنسییەکان لەم بارەدا دەڵێن ئەڵمانەکان ئێمەیان بەھەڵواسراوی بەجێھێشتووە. بەتایبەتی دوای دامەزراندنی پیسکۆ و وەک بەرتەکێک بۆ زیاتر بەدەتهێنانی ئازادیی سیای و ەربازی و ئابووریی و ڕزگاربوون لە هەژموونی ئەمەریکا.

• لەگەڵ وڵاتی پۆلۆنیا وەک ھاوسێیەکی گرنگی ئەڵمانیا و بوونی مێژوویەکی ھەستیار لە نێوانیان دا. کێشەکەش بەرئەنجامی نزیکبوونەوەی ئەڵمانە لەگەڵ رووسیادا و لەبەرچاونەگرتنی بەرژەوەندی پۆلۆنیا لەم مەیدانەدا. بەتایبەتی ڕاکێشانی بۆری گازی رووسیا، لەسەر ھەژماردی بەرژەوەندی پۆلۆنیا و بالتیک Pipeline Nord Stream2

• لەتەک یەکێتی ئەوروپادا کە گوایە دەوڵەتێکی دیموکراس و یاسایی وەک ئەڵمانیا بۆ بەرژەوەندی خۆی پێشێلی بنەماکانی رێکەوتنی یەکێتی ئەوروپا دەکات. ئەمەش بەو واتایەی ئەڵمانیا لەهەوڵی ئەوەدایە ھەرچی بوێ و بخوازێ و لەبەرژەوەندی بێت ئەوە دەکات. بێ ئەوەی گوێ بداتە بنەماکانی رێکەوتنامە و دەستوورەکەی برۆکسل. بۆ نموونە نزیک بوونەوە لە چین.

• لەگەڵ ئەمەریکا لە بواری بازرگانی و وزە و ناتۆدا کێشەی ھەیە،چونکە ئەمەریکا داوای یارمەتی مادیی زیاتری بۆ ناتۆ لێ دەکات بۆ بواری بەرگری و دژی بازرگانیی ئەڵمانیایە لەگەڵ رووسیادا و دەڵێ پێویستە لەسەر ئەڵمان مەرجەکانی بازرگانی قبوڵ بکات. ھەروەھا گەرەکە ئەڵمانیا لە ئاستی نێودەوڵەتیدا ئەرکی زیاتر بخاتە ئەستۆیی و بە قورسایی ئابووریی و سەربازیی و یاسی خۆیەوە بێتە مەیدان و بەھیچ بیانوویەکی ڕووداوەکانی مێژووەوە خۆی نەدزێتەوە لە بەرپرسیارێتی. ئەمە لەسەر ئاتی ئەوروپا ھەمان داخوازی فەرەنساشە.

بەشێکی ئەم باسانە بیرۆکەی ناو کتێبی نوێی نووسەری دیاری ئەڵمانیا Christoph von Marschall بەناوی: ئێمە چی دیکە لە جیھان تێناگەین.

ڕۆژنامەی تاگەشپیگل ئەم ناونیشانە یان بڕگەیەکی ئەم کتێبەی کردۆتە باس و بابەتێکی سەرنجراكێش و بەندەش ھەمان بیرۆکەم کردۆتە ھەوێنی ئەم وتارە.

لە دوای دیداری یاخود بانگھێشتنی پۆتین بۆ ئەڵمانیا و دیداری مێرکل لە ١٧/٨/٢٠١٨ دا، بەشێکی زۆری ئەم کێشانە سەریان ھەڵدا و زەق بوونەوە. چونکە پۆتین داوا لەئەڵمانیا دەکات پەنابەرە سوورییەکان ڕەوانەی سوریا بکرێنەوە رووسیا خۆیشی ئامادەی ھەموو ھاوکارییەکە لەم مەیدانەدا. ئەم پێشنیازە لە نێوەندی حیزب و کەسایەتییە ئەڵمانییەکان دا ڕووبەڕووی شەپۆلێک لە ڕەخنەی توند بۆوە، چونکە ئەوانە پێیان وایە ئەم ھەنگاوە کتومت دەکاتە ھاوکاریی و پشتیوانی پێشکەشکردن بە ڕژێمی ئەسەدی خوێناوی و بکوژی ھەزاران ھەزار کەس. هاوکات بەێکی زۆر لە دۆستەکانی ڕۆژئاوایان بەتایبەت بەم پلان و نەخشەیە ڕازی نییە. ئەمە دیوێکی سیناریۆکەیە، چونکە رووسیا باش دەزانێ ئەسەد پێویستی بەیارمەتییە و دەبێت پەناھەندەکان بگەڕێنەوە بۆ ئاوەدان کردنەوەی وڵات. سووریاش ئامانجی ھاتۆتەدی ، کە لە ٣٠ ملیۆن سووری ١٠ ـ١٥ ملیۆنی باشی بەدڵی خۆی بۆ بمێنێتەوە ھەر قازانجێتی.

بەندە باوەڕی وایە کەوا بە شەپۆل ڕەوی خەڵکی سووریا بۆ پەنابەری لە ئەوروپا، هەر لەسەرەتاوە سیاسەت و ستراتیژێک بوو، خودی رووس ئەندازیار و نەخشەی بۆ کێشا بوو ، ئەسەدیش جێبەجێی کرد. ئەمەش مانای وانییە،خەڵکێک نییە بیەوێت لەو شەڕە هەڵ بێت و یاخی بێت،نەخێر ئاخر ئەو رۆژانە واتە پێش ٣-٤ لەمەوبەر ڕۆژانە لە سوریا نزیکەی ٣٠٠٠ ھەزار پەساپۆرت بۆ ھاوڵاتی سووری دەردەهات. ئەمەش بووە ریکۆردی گەورە لە دەوڵەتێکی پۆلیسی وەک سووریادا . سووریا لەم رێگایەوە داھاتێکی باشی دەست کەوت و ھەر ھاوڵاتییەکیش توانی پەساپۆرت بە ئاسانی بەدەست بھێنێ و بە سانایش بەرەو ئەوروپا ملی رێگا بگرێتە بەر . ئاخر بەشێوەیەکی زۆر خێرا و سەیر ، سوریا دەرگای بەدەست ھێنانی پەساپۆرتی کردەوە و سەرسورھێنەرانە دەرفەتی ڕۆیشتنی خەڵکی فەراھەم کرد.ئامانجی رووسیاش لەم پلان و نەخشیە، سەرقاڵکردنی ئەوروپا بوو بە کێشەیەکی نوێوە، تاوەکو ئەو گوشارە توند و ھەڕەشانەی لەسەری دروست بوون، بە بۆنەی شەڕ و کێشەکانی داگیرکردن و ھەرا لە قریم و ئۆکرانیا لەبیر جیھان بەتایبەت ئەوروپا بەرێتەوە.

من لەم میانەدا، تەنھا تیشکێک دەخەمە سەرباسی سیاسەتی پەنابەریی ئەڵمانیا، ئێستا بارودۆخ سەبارەت بە پەنابەر بەجۆرێکی تر وەرسووڕاوە. ئەڵمانیا پێشوازی لە ژمارەیەکی زۆر کرد و تا ماوەیەکی باش دەرگای سنوورەکانی بە واڵایی بۆیان ھێشتەوە. لەم ڕێگایەوە ژمارەکی زۆر و بەرچاو لە پەنابەر بەتایبەت ووری ھاتنە ئەڵمانیا . ئەم ھەڵوێستەی حکومەتی مێرکل، بووە کێشە بۆ ناوخۆی ئەڵمانیا و تەواوی ئەندامانی یەکێتی ئەوروپا.

بەپێی سەرژمێرییەک %٤٣ ئەوەی هاتۆتە ئەڵمانیاوە تەمەنیان لە خوار ١٥ ساڵییەوەیە.کە بەتێکڕا زیاتر %٩٦ لە خوار ٤٠ ساڵییەوەن. ئەمەش دەستکەوتێکی مرۆییە گەورەیە،بۆ وڵاتێ رێژەی منداڵیزۆر کەمە و بە هەزاران هەزار دامودەزگا و سیاسەتی خۆی هەیە، زۆرینەی ئەمانە بکاتە کوڕی دەوڵەت، یاخود لە بازاڕی کارکردن دا بیانخاتە گەڕ بۆ پڕکردنەوەی ناتەواوییەکانی خۆیان.

ڕەنگە لە پەڕاوێزی هەبوونی ئەم هەموو بێگانەیەدا، جارجار لێرە و لەوێ ڕووداوی نابەجێ و ناخۆ ڕوو بدات،لێ ئەمە هیچ لە بایەخ و سەنگی سیاسەتی ستراتیژی ئەڵمانیا کەم ناکاتەوە. بە کورتی و کرمانجی لەم مامەڵەیەدا، هەر ئەڵمان براوەیە. هەڵبەت ناکرێ بڵێێن هەستی مرۆدۆستی و کاریی مرۆیی لەناو ئەڵمان دا نییە، یاخود ئەڵمان شتی وای لەدەست نایەت،لێ بە هەموو خوێندنەوە و پێوەرێک ئەم خاڵە تەواو کز و سست و لاوازە.   

ھاتۆتە ئەڵمانیا لە نێو ئەوانەدا بەپێی ئەم رێژەیە تەمەنەکان دیاریی کراون

ئەڵمان وڵاتێکە دوای یابان مەیلی دژە منداڵیان ھەیە ھەر خەریکی فێربوون و کارکردنن. بەھۆی پەنابەرانەوە باری ئابووریان زۆر پوژاوەتەوە و قازانجی ساڵانەیان زیادی کردووە لە ھەمووی گرنگتر نەوەی ئێستای ئەڵمان ئەوەی لە ژیان دا ماون ، زۆرینەیان نەوەی سەردەم و پاش جەنگن و پیر و پەککەوتە بوون و پێویستیان بە خزمەتە . ئەوەتا حکومەتی مێرکل لە وڵاتێکی وەک ئەلبانیاوە خەلک دێنن بۆ خزمەتیان بە ئیمتیازێکی زۆر گران . زۆر پیشە لە فەوتان رزگاری دەبێت چونکە منداڵی ئەڵمان لەئاستێکی تردایە و ھەر خەریکی خوێندنی زانکۆ و باڵاترن.بازاڕی ئیش بە گەرمی پوژاوەتەوە و لەدوای یەکگرتنەوەی ئەڵمانیاوە،سەردەمی وا زێڕین نەهاتۆتە ئاراوە.

لەلایەکی ترەوە پەنابەر دیپۆرت دەکەنەوە. بەتایبەت بۆ ئەلبانیا و کۆسۆڤۆ و مەکەدۆنیا و ئەفغانستان و گەلێ لە وڵاتانی دیکەی ئەوروپای ڕۆژهەڵات، لەگەڵ ئەوەشدا کەوا فێری زمان بوون و لە هەوڵی خۆ دامەزراندن دا. لەڕاستی دا،کەس سەر لەم سیاسەتە دووفاقییە دەرناکات. وەک باسی دەکەن ئەوەی مافی مانەوەی پێ دەبەخشن، گەرەکە فێری زمان بوو بێت و خەریکی کار بێت و باج بدات و خۆی دامەزراند بێت ، دەنا ئەوانی تر ھەموو ڕەوانە دەکەنەوە. واتە پەنابەران لە بێژنیان دەدەن و باش بۆ خۆیان گل دەدەنەوە و تەمەڵ و تەوەزلەکان بۆ دەرەوە و ئەو شوێنەی لێوەی ھاتوون یاخود بۆ ئۆردوگاکانی بولگاریا و ئەلبانیا و ئیسپانیا. کەواتە ئەوە بەسەرچوو،خەڵک بیەوێ لەسەر سۆیال بژی. پەنابەرانیش هەموو بۆ ئەوەی مافی مانەوە وەرگرن، دەست بەکار بوون. بەشێکی کەمی خۆی سەرمایەی لەگەڵ خۆیدا هێناوە و لێرە خزمەتگوزاری دەکات، بەتابەت لە بواری چێشتخانە و کردنەوەی دووکانی شیرەمەنی فرۆشتن دا. ئەوی تریشی ناچارا هەر کارێکی پێ بسپێرن ،با بواری خۆیشی نەبێت،گەرەکە بیکات.

ئەڵمان چاویان بڕیوەتە سامانە مرۆییەکە، بۆ خۆشگوزەران کردنی ژیانی خەڵکی خۆیان و ھەڵبژاردنی باشەکان بۆ بازاڕی کاری ناوخۆیان .سەر وەختێ سەرقاڵی چاپکردنی ئەم بابەتە بووم، میدیاکان راگەیاندنێکی نوێیان بلاوکردەوە، کە گوایە پێویستە پەنابەر بۆ ساڵێک خزمەتی بکات، لەبواری خزمەتگوزاری گشتی یاخود لە وەزارەتی بەرگریدا.

ئەمە ناوڕۆکی سیاسەتی وەرگرتنی پەنابەرە، با بەشێکی گچکەشی پەیوەندی بە هەستی مرۆیی و ڕێزگرتن بێت لە مافی مرۆڤ و گوزەراندنی ژیانی ڕاستەقینە بێت لەسایەی سیستەمە دیموکراسییەکان دا،ئەڵمانیا بە نموونە . بەڵام لە بنەڕەتدا ماستەکە بێ موو نییە.