ئەروین پیسکاتۆر Erwin Piscator:
لەساڵى 1893 لە خێزانێکى  بازرگانو دەوڵمەند لەدایکبووە و فەلسەفەو مێژووى هونەرى لە "هامبۆرگ" خوێندووە و لەساڵى 1914 بڕیارى داوە کارلەشانۆدا بکات  وەک ئەکتەر لەساڵى 1915 شانۆکەى قەدەغەدەکرێت بەبیانووى جەنگى  جیهانیەوە ، پاشان دەبێتە سەرباز و لەوێ بریندار دەبێت بە هۆى گازى کوشندەوە ، ئەمەش وادەکات رۆڵى سیاسەت وهونەر لەیەکترى جیانەکاتەوە. 

برێخت دەڵێت: (...ئەزموونەکانى پیسکاتۆر (Piscator) بەبەرپاکردنى ئاژاوەیەکى شانۆیی تەواو دەستیان پێکرد ...لەکاتێکدا شانۆیان بەژوورە مەکینەیەک گۆڕى ، هۆڵى دانیشتن بوو بە پێکگەیشتنێکى جەماوەرى.)(1) کەواتە بەپێی ئەم تێگەیشتنە شانۆ شوێنێکە بۆسیاسەتکردنو کۆکردنەوەى جەماوەرى و بەئامێرکردنى لەپێناو ئایدۆلۆژیایەکى دیاریکراودا ، ئەمەش وایدەکرد (لەبەرچاوگرتنى لایەنى ئیستاتیکی بەتەواوى کەوتبووە ژێر فەرمانى ڕوانگەى  سیاسیەوە ...(1)

بەپێى ئەم میتۆدە سیاسیە ، (دەق) لەڕووى چیرۆک و وەسف و بیرى فەلسەفى و بونیادى دەقە وە پێویستە داستان ئامێزبێتو شیکردنەوەى پێچەوانە ى کۆمەڵایەتى و ئابوریەکان و گواستنەوەى وێنەى درامییە بۆداستان. هەروەها پێویستە کێشەکانى و بیرەسەرەکیەکەى سیاسی بێت  وململانێکانى ناو (دەق) چینایەتى بێت و بونیادێکى درامى ئاسۆییانەو ئاراستەى دابەزاندنى دەسەڵاتى فەرمان ڕەواکان کەبەلاى شۆِرشدا دایدەبەزێنێتو لە دیارترین  ئەونووسەرانەى کەکارى لەسەر کردوون : (ماکسیم گۆرکى )یە. ئەمە جگەلەوەى لە دەقى "تۆفان"ى ئەدۆڵف ئاپیاشدا کارى کردووە و لەژێر ڕووناکى مانگدا کارى دەرهێنانى بۆکردووە (2)

بوونى هەستى شۆڕشگێڕى و ویستى گۆڕان بەسن " بۆئەوەى بەرهەمێکى شانۆیی پێشکەش بکەین ،لەبەر ئەوە پێیان ناڵێین " ئەکتەر " بەڵکو دەڵێین"نمایشکار" هەروەکو برتۆڵد برێخت بۆمان باس 

(1) برێخت ، برتۆڵد . دەربارەى شانۆى ئەزموونگەرى ، وە: کەمال مەمەند میراودەلى ل3و4 

(2)بەشێک لە زنجیرەى وانەکانم لە پەیمانگاى هونەرەجوانەکان ، ساڵى (2014-2015)

دەکات : ( بۆنمونە : جۆرج کرۆسز – Gorge Crosz شتێکى پێ بوایە تابەدەم بەجەماوەریە  پەرلەمانەکەى بڵێ . تەنانەت پیسکاتۆر ئامادەى ئەوەش بوو کەبەیەکجارى بەبێ ئەکتەریش ئیش بکات . لەکاتێکا- ئیمپڕاتۆرى پێشووى ئەڵمانیا – پارێزەرەکانى  خۆى ڕاسپاردبوو تاناڕەزایی بەرامبەر  بە ڕێگادانى ئەکتەرێک بۆتەمسیل کردنى کاراکتەرى ئەو لەسەرشانۆ دەرببڕن ، وەڵامى پیسکاتۆر تەنها ئەوەبوو کە داواى لە ئیمپڕاتۆر کرد  کەحەزەکات خودى خۆى  لەسەرشانۆ دەرکەوێ ، ئەوتەنانەت ، عەقدێکیشى بۆنارد؟!!....)( 1) لە توێژینەوەى دەنگیدا ئەوەمان پێشکەش دەکات کە وێنانەکراوە لە کاریگەرى دەنگى شانۆیی دا (2).

دیکۆرى بەرهەمەکانى پیسکاتۆر قورس و پانۆرامى بوون و شێوەیەکى تەعبیریان هەبووە وهەندێک جار "سکرین"ى تیابەکارهاتووەوسینەماى بۆزیادکراوە ،ئەم سکرینانە ڕووداوى گەورەوسیاسى تیا نمایشکراوە و پەیوەست بوون بەمێژووى ئەوروپاوە  بۆنمونە (سکرین) سێ ئەرکى گرنگى هەبووە لەوانە:  

1) فێرکردن : بریتیە لە لێکۆڵینەوەو فراوانکردنى بازنەى ڕووداوەکانى سەرشانۆ.
2) شیکردنەوە : لێکۆڵینەوەو ئیستفزازکردنى جەماوەربوو ، ئەزمونکردنى ڕەخنەو تۆمەتبارکردن.

(3) کەشی درامى : لێکۆڵینەوە لەودۆخانەى دەبن بە جێگرەوە بۆئەو کارانەى کەئەکتەر لەسەر شانۆ تواناى جێبەجێًکردنى نیە ، لەبەر ئەوە ئەم دۆخە دەبێتە هۆى باوەڕپێنەکردن و دان پێدانەنان.  

بەپێی هێڵکاریەکەى خۆى  تایبەتە بەچینەکان ، لەوئەندازیارانە کەکاریان تێداکرد "واڵتەر پرۆجۆز" شەرعیەتى داوە تێ لەڕووى ئامانجەوە و ئەم بینایە جێبەجێ  نابێت بەبێ بوونى"سەرمایە" . هەرلەم ڕووەشەوەیە "بیناسازى پیسکاتۆر " لەڕووى هۆڵ وبیناوە دابەش دەبێت کە : چارەکێکى  هۆڵەکە ى دیاریکرد بۆ چینى کرێکاران بەبێ بەرامبەر ، چارەکێکى تری هۆڵەکەى دیاریکرد بۆ بۆرژواکان بوو، بە پارەیەکى زۆردەهاتنەناونمایشەوە چارەکێکى ترى بۆڕەخنەگران کەبەشێکى ترى چینەکان بوون . کۆتابەشیان بەشى چوارەم بووکە شوێنى نمایش بوو (3).

(1) برێخت ، برتۆڵد . دەربارەى شانۆى ئەزموونگەرى ، وە: کەمال مەمەند میراودەلى ل5

(2) نظرية المسرح الحديث ، ئيريك بتلى ، تر: يوسف عبدالمسيح ثروت ص461

(3) بۆزانیارى زیاتر : دەتوانن بگەرێنەوە بۆ هەمان سەرچاوە ێ461 

+دەرهێنان لاى ییسکاتۆر :

ئەوفەشەلەى ئەروین پسکاتۆر هێناى زۆرڕوونە نەیتوانى چاکسازى لەشانۆدا بهێنێت لەوقۆناغەدابەتایبەتى  کە بۆرژوازیەکان بەهێزەوە چوونە ناو شانۆوە لەونێوانانەدا  پیسکاتۆر کارى دەرهێنانى کرد لەساڵانى (1924و 1927) لەسەر شانۆى "گەل " (1) پیسکاتۆر لەبارەى  شێوازەوە لەساڵى 1919 لەبەیاننامەیەکدا  دەڵێت : "ڕابردووە ڕابردووە ، پێویستە لەئێستادابژین کەواتە دەبێت (گۆڕان) بکەین ، بۆیە شانۆکەى خۆى ناونا (داستانى )" جگەلەوەى  دەرهێنەر مامەڵە لەگەڵ دەق وئەکتەر و سینۆگرافیادا دەکات کە باسمانکردن چەند بنەمایەکى تر هەیە پێویستە بیان خەینە ڕوو:

1) پێویستە دەرهێنەر بابەتە: ( سیاسی، ئابورى ، کۆمەڵایەتیە ) جیاوازەکان هەڵبژێرێت وەکو دەقى کارکردن.

2) پێویستمان بەئەکتەرى پیشەمەند نیە ، ئەمەش ئەوکاریگەریەیە کەلە قوتابخانەى سەربەستەوە هێناویەتى . بەڵام پێویستە دەرهێنەر تواناى ئیدارەدانى کۆمەڵایەتى نمایشکارانى هەبێت.

3) بتوانێت بنەماسەرەکیەکانى دەرهێنان دروست بکات ، بەمەرجێک پشت بەستبوو نەبێت بەسینۆگرافیاوە .

4) لەڕووى ئیقاع و پانتۆمایمەوە : وەرگیراون لە دروشم و مۆسیقا و شۆڕشەوە.

لێرەوە  دەتوانین  بەبەردەوامى (بگەڕێین  بەدواى  "جیهانى بەرجەستەدا " و سەرنج بەرین بۆ نامەئلوف و نائاسایی  کە زایەبوون و بەتەنهان لە ژیانداو  تازەو تایبەتن و یارمەتیدەرن بۆ کەشفى ناوەرۆکى ژیان) (1).

(1) بۆزانیارى زیاتر دەتوانن بگەرێنەوەبۆ کتێبی (مسرح التغیر )هەڵبژاردن وەرگێڕانى بۆعەرەبى : فیس الزبیدى ێ138

 

1- برێخت ، برتۆڵد . دەربارەى شانۆى ئەزموونگەرى(پێنج وتارى شانۆیی )  ، وە: کەمال مەمەند میراودەلى ، لەبڵاوکراوەکانى کۆمەڵى هونەرو وێژەى کوردى –مەڵبەندى گشتى –زنجیرە (4)، بەغدا1980

2- بتلى ، اريك. تق: نظرية المسرح الحديث ، تر: يوسف عبدالمسيح ،دارالشؤون الثقافية العامة ،الطبعة الثانية – بغداد 1986

3- أ. ديمشيتز، بريشت وعلم الجمال ...وفن السينما ، تر و اخ : فيس الزبيدي ، دار ابن رشد ، 1978