لە ٣١ی ئابی ١٩٩٦ دا بەبێ ڕێفەراندۆم گەلی باشور خرایەوە ژێر ھەژموونی عێڕاقی بەعسی و قەومچیە خەڵەفاو و خەڵەفێنەرەكان ڕەپێشیان كەوتن بۆ دووبارە داگیركاری.

ئەوان لەدوای ڕاپەڕین ڕەوە كوللەیەكی پاش میحنەتی شۆڕشی پڕ لەشەڕی سڕینەوەی دیدەگای جوداوە ھاتن و ھەرچی موقەددەساتی ئێرە ھەبوو كاولیان كرد، بۆ درێژەدان بەم كەلتوری (قابیلی قبوڵ نیە) بەتەبایی لەگەڵ ئەو جەیش وجاش و ئەسلەحەیە ھاتنەوە سەر خاك وخەڵكی ھەرێم و دەروونی پڕ ئازاری گەلیان دایەوە بەر نەشتەری دوژمن.

لەوێ قۆناغی خیانەتكاریەدا لەبن مێچی داروپەردوویەكی داڕوخاوی نەتەوەپەرستی و دیموكڕاسیەكی نەگەژیوەوە تەپڵی ئەی ڕەقیبیان لەتەك حەرەس قەومیەكانی سەددام دەكوتا، كەچی ئێستا بۆ ھەمان مەقسەد كڕت و سیاسەتی (پەرتكەو زاڵبە)ی باش چاوشەكان بوونەتە پاڵەوانی ڕێفەراندۆمێكی لەباربەر.

ئەوێ ڕۆژێ كە قەومچیە دەست بەقامچی و ڕەجعی و بەڵتەجیەكانی نێو بازنەی شۆڕشی كوردایەتیەكی ڕووتەڵان و بیابانكردە كە وەپێش ئارتێش و قەوچیە توركەكان دەكەوتن بۆ لەت وپەتكردنی ھەرێمێكی زامدار، بۆ ڕاوەدونانی نیشتمانپەروەرانی ئەو كات و ڕەگەڵكەوتووانی ئیمڕۆ، بۆ نیشاندانی دەبابەو ئێلیكۆپتەرە سورئاڵاكان بەخەڵكی كوردستان، ئێستا بوونەتە پاڵەوانی ڕێفەراندۆمێكی سێ بەسێ تەڵاقداری زھنی خۆیان.

كە ٣١ی ئاب گەڕانەوە بوو بۆ ھەرێم خستنەوە پاڵ ڕژێمی سەددام حسێن و لەگۆڕنانی ھەرچی خەبات و قوربانی پاك نیەتانی نێو شۆڕشی كوردایەتیە، ٢٥ی ئەیلول بەستەری دواھەمین قۆناغی بەتوركیاكردنی ھەرێمە، دەلیلی بەتوركیاكردن جگە لەجێكردنەوەی بنكەسەربازیەكانی ئارتێش، تەراتێنی میت بەشارەكان و كارداركردنی زۆرترین شەریكەی توركیە لەم ھەرێمە.

بۆ مەبەستی ئەم بەتوركیاكردنە سەدان قوربانی دراوە، بەڵام ئەم قوربانیە تەنھا بەخەڵك و ئایندەی نەوەی نوێ و نیشتمان دراوە، ئەم بەتوركیاكردنە زەرەری سەدان قات لە٣١ی ئابی ٩٦ زیاترە، چونكە ھیچ كاتێك عێڕاقی داگیركەر لەپێشبڕكێی چەوساندنەوەی گەلی كورد بەبەراورد بەتوركیا براوە نەبووە، جابۆیە ٢٥ی ئەیلول تەنھا بۆ زانینی ڕای خەڵكە، ئاخۆ لەم قۆناغەدا فیدڕاڵیەتی عێڕاق یاخود بەتوركیاكردن قبوڵ دەكەن!

ئەگەرچی بەناوی دەوڵەتی كوردیەوە، چونكە ھەموان ویستی خەڵك دەزانن كەسەربەخۆیان گەرەكە، ھەربۆیە ئەم تەڵەكەبازیە دەكەن.

ھەردوو ئۆپەراسیۆنی سوپای عێڕاق و توركیا كە قەومچیە خەڵەفێنەرەكانی ئیمڕۆ سەرقافڵەیان بوون لەپێناو ھێنانەدی خەونی لەمێژینەو ئەوكاتانەی لەئێرانی ساواك و ئیتڵاعات دەیانلاواندەوەو بەباڕوتی براكوژی و قابیلی قبوڵ نیە گەورەیان دەكرد، ئێستا بەگۆجكردنی تێڕوانین و ھەستی خەڵكی نیشتمانپەروەو بەكڕینی دیدەگای قەڵەم چروك و كورت بینەكان ئیدامە بەمانەوەی ناشەرعی و ناردنی باج وخەراج دەدەن بۆ سوڵتانی كوماری توركیا.

ھەموو بەفامێك دەزانێ كەپێشینەی ئەو قەومچیە داسەپاوانە چی بووەو چۆن بووە، ئێستا چیەو چۆنە، بەڵام دەستگرتن بەكڵاوەوە با با نەیبا بووەتە شەبەح و ترسێكی ئەوتۆ چێنراوە كەوەدەنگھاتن موجافە بەژین بێت و ھەموكات شەڕی نێوخۆیی كەماڵوێرانیەكی بێ وێنەیە وەك وەسیلەی كپكردن بۆ گەیشتن بەدەستكەوتی ناڕەوا قازانجی بەداسەپاوداوە.

ئێستە ئەوەی گرینگ نیە ڕێفەراندۆمە بەبەراورد لەگەڵ ئەو پرسانەی كە ڕاستەوخۆ ژیانی خەڵكی پێوە بەندە، كەواتە بۆ بەنھێنی مانەوەی ئەجێندای توركیاو ھاوبەندی لەگەڵ دەستەڵادارێتی ھەرێم ئەم پرسە خراوەتە بەرچاو، ئەگینا ھیچ كات ئەوانەی ستونی پەرچەمی ڕێفەراندۆمیان بەرزكردۆتەوە بڕوایان بەسەربەخۆیی نەبووە بەئێستاشەوە، بۆئەوەی لەبارەی بەرژەوەندیە ناڕەواكانی توركیا كە بەپاڵپشتی مانەوەی بارودۆخ لەمشێوەیە وەدەستی دەكەوێت، لەم ھەرێمە كەس قسە نەكات نوێترین فۆڕمی مەشغوڵكردن و خەڵەتاندن كەڕێفەراندۆمە غلۆركراوەتە مەیدانی سیاسی.