-------------------------------------

لە کۆمەڵگەی کوردیدا بە بەردەوامی کۆهۆشیاری بۆتە کردەوەیەکی غایب، بۆیە هەمیشە شەپۆڵی رووداوەکان ئێمەی لەگەڵ خۆیدا بردوە و ئێمەش نەمانتوانیوە ببینە هۆکاری شەپۆڵ دروستکردن بۆ هەژاندنی کۆی کایە گرنگەکانی ژیان و حوکمرانی، لێرەدایە کە کۆمەڵگە دەبێتە گۆمێکی مەنگ و قووڵ بۆ ئەوانەی دەخۆازن مەڵەوانی تێدا بکەن و هەموو شتێک بۆ قازانجی خۆیان بقۆزنەوە، ئەوکاتەش دەبێت دەست لە ئیرادەی خۆمان هەڵبگرین و چاوەڕی بکەین هەموو کات کۆمەڵێک کەس و گرووپی سیاسی بێن و ئێمە وەک عەقڵ و هێز و باوەڕی بەلەرێنەوە.

مێژووییەکی دڕێژمان لەم جۆرە ژیان و تێرامانە هەیه بۆ دونیابینی، بەڵام بەردەوام تووشی هەڕەس و نسکۆ و شکەست بووینەتەوە، ئاخر چلۆن دەکرێ و لە کۆی روویداوە ئازادی و بەها گرانبەهاکانی تری وەک لێبووردەیی و یەکتر قەبووڵکردن و دیمۆکراسی و پێکەوە ژیان بەبێ قوربانیدان بێتە دی.

نزیکەی یەک سەدە دەبێ ئەو پرسیارە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆتە مژاری سەرەکی، ئایا دەبێ یەک دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان بوونی هەبێت؟ ئەو مەسەلەیش دوای ئەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە شەڕی کەنداوی (فارس) لە ساڵی 1991، دەستی سەدام حوسێنیان لە باکوری عێراق کورتکردەوە، پێویستییەکی نوێ پەیدا کردوە، لەو سەردەمەدا پێشنیار و بەڵێن نامەی کاریگەر بۆ مەسەڵەی پێدانی ماڤی ئۆتۆنۆمی و خۆبەرێوەبەری بۆ باشووری کوردستان و کوردەکان خرانە روو، هێرشی داگیرکردنی عێراق لە ساڵی 2003دا، لەلایەن هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی ئەمریکا و جەنگەکانی دوای ئەویش و تا سەردەمی ئێستای داعش خێرایی زیاتریان بەخشی بە زەمینەخۆشکردن بۆ ئۆتۆنۆمی کوردستانی عێراق (باشوور) و هەنگاوێکی باشیش بوو بۆ چارەسەرکردنی هەندێک کێشەی سەرەکی.

ئێستا لەگەڵ سەرنجدان بە جەنگی ناوخۆیی سووریە و بەردەوامی ئاشووبەکانی عێراق، ئیتر زۆر بەکەمی ئەم پرسیارە دەخرێتە روو، کە ئایا دەبێ یەک کوردستانی ئۆتۆنۆم و سەربەخۆ بوونی هەبێت؟ بەڵکوو پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە چەند کوردستان لە هەناوی تەنگژە و قەیرانی ناوچەکەدا دروست دەبێ، و چ کەس و ڵایەنێک دەبێ سەرپەرشتیان بکات و بەرێوەیان ببات؟

بەدڕێژایی دوو ساڵی ڕابردوو، لەگەڵ بوونی مەترسییەکانی گرووپی تیرۆریستی (داعش) لەناوچەکدا کە هەرەشەیەکی مەزنەیشە بۆ سەر هەموو دەستکەوتەکانی گەلی کورد لە باشوور و رۆژئاوا و باکووری کوردستان و مەترسی زۆریشی دروستکردوە لە ناوچەکە، بۆیە گەلی کورد لە تەواویی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا، هەستی یەکێتی و یەکگرتوویی ناوخۆیی زۆر بەهێزتر بووە و هەستی زەروورەتی یەکڕێزی و تەبایی ناو ماڵی کوردی بۆتە پێویستییەکی مێژوویی و حاشا هەڵنەگر، بەڵام جیاوازی ئایدۆلۆژی و ڕێکخراویی و بەرژەوەندی لایەنێکی عەشیرەیی لە ئێستادا ڕێگری و کۆسپی زۆری خوڵقاندوە و تەنیا بە درووشمی سەربەخۆیی و دروستکردنی دەوڵەتێکی میرنشینی تایفەیی خۆی باڵادەست کردوە، بەبەردەوامی شادەماری خەڵکی کوردستان گرتووە و گوێ ناداتە هەست و سۆزی رۆشنبیران و سیاسەتمەداران و پسپۆرانی بۆاری تیۆری و فیکری کۆمەڵگەی کوردی و جیهانی.

ئەو کاتەی کە داعش لە هاوینی (2014)دا، گەویشتە دەروازی شاری هەولێر، کە دەبێتە پایتەختی هەرێمی کوردستانی عێراق(باشوور)، شەرڤانانی کورد لە پارچەکانی باکوور و رۆژئاوا و رۆژهەڵاتەوە بۆ هاوکاریکردن و رزگار کردنیان خۆیان گەیاندە ناوچەکە، چەند مانگ دواتر، ئەوە هێزەکانی چەکداری هەرێمی کوردستان بوون بۆ ئازادکردنی خەڵکی شاری کۆبانی، کە لەلایەن گرووپی تیرۆریستی داعشەوە گەمارۆ درابوون کەوتنە ڕێگە و توانیان خۆیان بگەێنە سەنگەری شەڕی ئازادی و رزگاری شاری کۆبانی لە رۆژئاوای کوردستان، لێرەدا بوو کە هاوئاهەنگی و یەکگرتوویی کورد و لایەنە سیاسیەکان توانی حەقیقەتی خۆی بۆ ڕای گشتی کوردستانیان و دەرەوە بسەلمێنی و ئیتر خۆمان لەو دید و تێرمە سواوە دەرباز بکەین کە بەردەوام گەلی کوردی پێ سەرکەوتووت کراوە، کوردەکان ناتوانن لەگەڵ یەکتری ڕێکبکەون و بەردەوام جەنگ و ملمڵانی ناوخۆییان هەیە.

بەشێوەیەکی کوورتکراو چاوەڕوان دەکرێت، گەلی کورد بە گشتی کە لە پشت سنوورەکانی"عوسمانی" پارچەکراون و جیابوونتەوە، ئێستا لە حاڵی دروستکردنی یەکێتی و یەکگرتوویی ناوخۆییان دابن بۆ سەرکەوتن و گەویشتن بە ماڤە سەرەتاییەکانی خۆیان.بەڵام، ئەگەر سەرهەڵدانی داعش ببێتە هۆکاری نزیکبوونەوەی گەلی کورد بەگشتی، ئەوە ڕیشەکێش کردن و شکەست و لەناوچوونی داعش ئێستا بۆتە مەترسی چەند پارچە بوونی دووبارەی گەلی کورد لە باشوور، باکوور و رۆژئاوا دا.

ئەوە داستانێکی زۆر غەریب نییە بۆ ئێمەی کورد، لەکاتێکدا دروستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان کە خەون و خەیاڵێکی لەمێژینەی هەموو تاکێکی کوردە، بەڵام لە پراکتیکدا لایەنە سیاسیەکانی کورد بەبەردەوامی خەریکی بەربەرەکانی و سڕینەوەی دەروونی یەکترینە، بەدەست جەنگی باڵە شکاو و وێرانکەرەکان و دەستەبەندییە خۆسەپێنەکانی دەرەکی کەوتۆتە ژێر ڕەنج و ئازارەوە بۆ نموونە ئێستا ئەگەر سەیر بکەین، دەتوانین لە گۆڕەپانی سیاسی ناوخۆی رۆژئاوا ئەم ڕاستییە تاڵە ببینین، گەلی کورد و هێزەکانی شەرڤانان و پەیەدە بەدڕێژایی سەرهەڵدانی داعش لەوناو خاکی سووریەدا خەریکی جەنگ و هێرش کردنن بۆ سەر سەنگەرەکانی گرووپی‌تیرۆریستی ـ تەکفیری داعش و لەو دیوی سنوورەکانیشەوە هێزەکانی لقی سوپای تورکیە لە باشووری کوردستان و رۆژئاوا بەناوی هێزی( رۆژ) ئاگری جەنگی براکوژی خۆشتر دەکەن و بە ئاژاوە نانەوە و ناکۆکی و دووبەرەکی خەریکی تێکدانی ناوماڵی کوردی و هەموو دەستکەوتە بەدیهاتووکانن.

هەر ئێستاکەش شەڕی دەسەڵات لە نێوان پارتی دیمۆکراتی کوردستان (پەدک)بە سەرۆکایەتی مەسعود بارزانی لە باشووری کوردستان (عێراق) و پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە باکووری کوردستان (تورکیە)، کە هاوکات لە رۆژئاوای کوردستانیش پارتی (پەیەدە)کە لەژێر هەژموونی سیاسی و ئایدۆڵۆژیای پەکەکە دایە، دەستی پێکردوە و خەریکە جەنگ دەگۆازرێتەوە بۆ ناو سەنگەرەکان و چەندین شەڕ و پێکدادانی بچووکیش چەند رۆژ پێش ئێستا لە ناوچەی شەنگاڵ و خانەسۆور روویدا.

ڕکەبەری و ملمڵانی نێوان ئەم گرووپ و هێزانە مێژووییەکی دوور و دڕێژی هەیە.ئەوانە لە پێکهاتەی سیاسی و ئایدۆلۆژیشدا بەشێوەیەکی توندوتیژ ناکۆکییان هەیە، ئێستاش سیستەمی عەشیرەیی ڕیشەیەکی قووڵی هەیە لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و سیاسی کوردەکانی باشوور دا، لە حاڵێکدا پەکەکە، سەڕەرای گۆڕانگاری و ریفۆرمی داخراو، هەرگیز لە ڕیشەکانی شۆڕشی مارکسیزم ـ لێنییزم خۆی جیا نەکردۆتەوە، هەر کام لەو حیزبانە خۆیان بۆ سەرۆکایەتی گەلی کورد بەشایستەتر و مەشروعی تر دەزانن.

ئەو ناکۆکییانە بەسەرهەڵدانی خەڵافەتی تەکفیری ـ تیرۆریستی داعش و هێنانی گۆری ئەو پرسیارە، کە چ کەس و لایەنێک ناوچە ئازادکراوەکانی ژێر دەستی تیرۆریستەکانی داعش لە رۆژئاوای عێراق و باکووری سووریە کۆنترۆڵ و ئیدارە دەکات زیاتر بووە.هەرچەندە ناتوانین چاو لە ئاست تەماعەکانی تورکیەش بنووقێنین کە دەخۆازی لەژێر سێبەری رێکخراوی تیرۆریستی داعش هێرش بکاتە سەر خاکی کوردانی باشوور و رۆژئاوا و دەست بە داگیرکاری زیاتر بکات.مەترسیەکانی تورکیە بۆ سەر دەستکەوتە دیمۆکراتیکەکانی گەلی کورد بەگشتی کەمتر نییە، لە هێرش و پەڵاماری تیرۆریستی گرووپی سەڵەفی و جیهادی داعش لە کوردستاندا.

نموونەی هەر بەرچاوی ئەم کێشە و ناکۆکییانە دەتوانین لە ناوچەی ئێزیدیە نشینەکان و شارەکانی شەنگاڵ و خانەسۆور و رۆژئاوای عێراق کە زۆرینەی ئێزیدینە و هاوکات ئەو شۆنانەی کە هێزی شەرڤانانی(پەیەدە)ی لە ژێر دەستی داعش رزگاریان کردوونە چاو لێبکەین، ئەوان تاکوو ئێستا زۆر بەئاشکرایی نیشانیان داوە، کە دەیانەوەی خۆیان ئیدارەی ئەو ناوچەیە بکەن، هێزەکانی پارتی دیمۆکراتی کوردستانیش (پەدک)لەبەرامبەردا سنووڕەکانیان داخستووە و هەبوونی بازرگانی و سەفەرکردن بۆ ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی کوردەکانی رۆژئاوای (سووریە)یان سنووڕدار کردوە و یاسای خۆیان بە زۆری سەپاندووە.

هاوکات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی کورد و زاڵ بوونی هەیمەنەی کورد لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا، ئاژاوەگێری ناوخۆی کورد لە باشووری کوردستانیش پەرەسەندوە، دابەزینی جیهانی نرخی نەوت بەدوای خۆیدا قەیرانی بودجە و ناسەقامگیری بازار و گرانی بۆتە ناوەندی پێشهات و بۆنەکانی دابەشکاری دەسەڵات لەناو حیزب و لایەنە سیاسیەکانی بەشداربووی نیمچە حکوومەتی کوردی لە هەولێر، دوای زیاتر لە دە ساڵ چوونە پێش بۆ دروستکردنی هاوپەیمانی سیاسی گەورەتر، ئێستا پەرلەمانی هەرێمی کوردستان زیاتر لە یەک ساڵە داخراوە و بەتەواویی پەکی کەوتووە، هۆکارەکەشی دەگەرێتەوە بۆ شەڕی دەسەڵاتێکی ژەهراوی لایەنێکی سیاسی بەهۆی مۆنۆپۆڵکردن و بەڕژەوەندی تەسکی حیزبی و عەشیرەیی خەریکە یەکێک لە نموونە هەرە ئەزموونە سەرکەوتووەکانی دروستکردنی دیمۆکراسی لە ناوچەکدا دەخاتە ژێر مەترسی لەناو چوونەوە.

گفتوگۆ و ڕاوێژکردن لەنێوان کورد لەلایەن زەلهێزەکانی جیهانی لە ناوچەکدا ئێستا بەهێزتر بووە و دەبێت، تا ئەو شۆنەی تورکیە و ئێران و وڵاتانی عەرەبی دەیانەوەی لە عێراق و سووریەدا نفووز و رۆڵی زیاتریان هەبێت، ناکۆکی نێوان کورد و لایەنە سیاسیەکانی خەریکە ئەوان دەکاتە هێزێکی راکێشتر بۆ دۆستایەتی لەگەڵ هێزەکانی ناوچەکە، گروپە جیاوازەکان لەگەڵ پارێزڤانە دەرەکییە جیاوازەکانیان ڕێککەوتوونە و لە داهاتوودا ئاگری ئەم دووبەرەکی و ناکۆکییە ناوخۆیانەیان زۆر زیاتریش دەبێت و هیوا و ئومێدی گەلی کورد و دڵسۆزانی یەکگرتوویی و کۆدەنگی نێوان هەموو ڵایەنە سیاسیەکانی کورد کۆتایی پێدەێت و چاوەڕی سەرکەوتن و کەڵک لێ وەرگرتنی ئیتر لێ ناکرێت مخابن.

خەڵکی ئەمریکا بە لەبەرچاوگرتنی ئەم پەشۆکاوییەی نێوان سیاسەتڤانی کورد، ڕەنگە تووشی ئەم پرسیارە عەقڵانیه ببنەوە کە؛ ئەم مەسەڵەیە تاچەند پەیوەندی بە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکاوە هەیە؟وەڵام ئەوەیە کە زۆریش.

هێزی سەربازی کورد چ لە عێراق و چ لە سووریەدا وەک "شادەماری" مان و نەمانە بۆ سەرکەوتن بەسەر گروپی تەکفیری ـ تیرۆرستی داعش هەژمار دەکرێت، بەڵام ئەوە یەک هەڵوێستی سیاسییەکانی کوردە کە بۆ سەرکەوتن و پرۆسەی ئاشتی و ئاوەدانی لە دوای نەمانی داعش دەبێ بەرنامەڕێژی بۆ بکەن، ئەگەر کورد و لایەنە سیاسیەکانی ناو گۆڕەپانەکە بە ئاژاوەگێری و جەنگی ناو شار دەڕێژە بدەن، داعش دەرفەتی دەستدەکەوێ تا دووبارە خۆی ڕێکبخاتەوە، ئەو مەسەلەیە بۆ ئێرانیش دەرفەتێکی زێرین دەخوڵقێنی تاکوو بەبیانووی مەترسیەکانی گروپی تیرۆریستی داعش هێز و قوورسایی خۆی لە ناوچەکدا بەتایبەت لە سنوورەکانی عێراق و سووریەدا زیاتر پەرەپێبدات بۆ پاراستنی ئارامی و ئاسایشی خۆی، لێرەدا کە دەبێ بیر لەو مەسەڵە چارەنووسسازە و هۆکاری ئەم بڕیارە ستراتیژییەی بکەێنەوە، "ئەگەر لە سووریە شەڕ نەکەین، دەبێ لە شەقامەکانی تاران لەگەڵ داعش شەڕ بکەین".

ئێستا ئەمریکا لە پێگەیەکی تایبەت دایە بۆ نزیکبوونەوەی کەم و زیاد لە هەموو حیزبە ناسراوەکانی کورد و لەم رۆانگەیەشەوە هیچ کام لە هێزەکانی کوردی پێگەیەکی وەهایەن لەبەردەست دا نییە و هەر کام بە شێوەیەکی مۆنۆفۆنیکی هەوڵدەدن خۆیان بخزێنە ناو پرۆژەکانی سیاسی و سەربازی و ئابووری و کۆمەڵایەتی ئەمریکاوە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا، شایەد ئەمریکاش تەواویی ڕەکەبەری و ناکۆکیەکانی ناوخۆیی نێوان هێز و لایەنەکانی کوردی چارەسەر بکات، بەڵام ئێستا لە پێگەیەکی گونجاو دایە و تاکوو ڕادەیەک کاریگەری هەیە بەسەر دروستکردنی هاوڕایی و یەک دەنگی لە ناو گەلی کورد و ڕێککەوتنی نێوان لایەنەکانی کوردی گەیاندۆتە دۆخێک کە لە دوای نەمانی یەکجاری گروپی تیرۆریستی داعش لە عێراق و سووریەدا دەبێ بەردەوام بێت و بتوانن ببنە پاڕێزی ڕاستەقینەی دەستکەوتە خوێناوییەکان خۆیان، بەهەزاران زارۆکی کورد شەهید بووە لە پێناو ئازادی و پاراستنی سنوورەکانی کوردستاندا.

لە کۆتاییدا ئەوەیکە وڵاتێکی کوردی بەهێز لە سەرووی ناوچەکە بەدەرە لە بژاردەکان، لە کاتێکدا کە پارچە پارچە بوونی سیاسی زۆر بەرڤرە لە ناو خودی هێزەکانی کوردی، ئەم بژاردەیە کەم و زیاد غەێرە ممکین دەکات، بەڵام زلهێزەکانی ناوچەکەش بەگشتی لەم نەخشە ڕێگە بۆ چارەسەری بێزار و تووڕەنە.

ئەو شتەی دەستدەدا لە ڕەهەندی بۆچوونەکاندا و هەرچەندە لە پراکتیکدا بۆ جێبەجێکردنی هەروک خۆی دژوارە، دروستکردنی دوو ناوچەی ئۆتۆنۆمی کوردی لە عێراق و سووریە دایە کە سەرکەوتوو و سەقامگیر دەبێت، نەتەنیا لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە پەیوەندی دۆستانە و ئاشتی دەبێ، بەڵکوو سنووری ئارام و هاوبەشیش لەگەڵ خوودی خۆیانیش دروست دەکات.جیابوونی دەسەڵاتەکان لە یەکتر، جێبەجێکردنی یاسا و بەرپرسیاریەتی دیمۆکراتیک، ژێرخانی زەرووریی و گرنگن بۆ دروستکردنی ئاسایش و سەقامگیری بەمانای واقیعی.

خەیاڵی ئەوەیکە گەلی کورد بۆخۆیان کێشە و ناکۆکییە سیاسی نێوان خۆیان چارەسەر دەکەن یا ئەوەیکە دەتوانن ڕێگە چارەی ئەم مەسەڵەیە تا شکەستی یەکجارەکی گرووپی تەکفیری ـ تیرۆریستی داعش وەدوایە بخەن، هەر دووک پێشگۆیی و زیکردنە لە کارەسات.هیچ کەس ناتوانی گومانی لە توانایی هێزەکانی سەربازی ئەمریکا هەبێ بۆ کۆتایی پێهێنانی بیری توندرەوی و عەقڵیەتی تیرۆریستی و دیکتاتۆری داعش لە خاکی عێراق و سووریە و جیهاندا، بەڵام گەورەیی و شکۆی حەقیقی ئەمریکا پێوەندی بە توانایی و لێهاتوویی ستراتیژی واشینتۆنەوە هەیە که ڕێگا چارەی جێدار و گونجاو و پایەدار پێشکەش بکات.

هەبوونی یەک ستراتیژی گونجاو بۆ پرسی کورد بەگشتی بۆ وەدەستهێنانی سەرکەوتن زۆر پێویستە، لێ مخابن ناکۆکی و کێشە و جیاوازی و بەرژەوەندی نێوان هێز و پارت و حیزبەکانی چوارپارچەی کوردستان بەگشتی بۆتە لەمپەرێکی مەزن لە پێش خەبات و تێکۆشان لە ئاستی جیهانی و ناوچەییدا، سیاسەتی ئینکار و سڕینەوەی ئەویتر بۆتە مەنهەجی بیرکردنەوەی هەندێک تەسک بیری سیاسی کورد، فڕە کویخایەتی لەناو لایەنە سیاسیەکانی کوردی کارێکی وایکردوە، نەتەوەی کورد لە گەیشتن بە خواست و خەونە ڕەنگینەکانیان زۆر دوا بکەوێت، نەبوونی یەدەنگی و یەک هەڵوێستی رۆژ لەگەڵ رۆژ پرۆسەی سەربەخۆازی پرسی کوردی لە پارچەکانی باکوور و رۆژئاوا و باشوور دا بەرەو دواوە بەروات و هیچ ئەنجامێکشی نەبێت.

ئاخر هەموومان پێمان سەیرە و تووشی سەرسووڕمان بووینە لەو گێژاوە سیاسیەدا بەدەستی نوێنەران و ئەندامانی پارتی و حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ئەوان لەلایەکی پیرۆز ترین ناوەندی دەسەڵاتی گەل کە دەبێتە پەرلەمان بەتەواویی پەکخستووە و خۆیان کردۆتە مەرکەزی بڕیار و چارەسەری و یاسا داڕەشتن و نووسین، بێ ئەوەی هیچ پرس بە ڕای گشتی و لایەنە سیاسیەکانی تر و جەماوەری کوردستان بکەن، تەواویی هێزی سوپای سەربازی و هەواڵگری تورکیەیان لە هەرێمی کوردستان مۆڵداوە و ئامادەیان کردوونە بۆ جەنگی کووشتن و مڵشکاندنی لایەنێکی کوردی لە سەر چیاکانی کوردستان و قەندیل، پرۆتۆکۆڵی ئابوری و فرۆشتنی نەوت و غاز و تەواویی ژێرخانی کوردستانیان بۆ ماوەی پەنجاە ساڵی تر فرۆشتووە بە ئاکپارتی و دەڵەتی تورکیە، ئینجا چاوەڕی دەکەن خەڵکی کوردستان و لایەنە سیاسیەکانی تری ناو کایەی حکوومەت وپەرلەمان بێن دەستخۆشیان لێبکەن.بۆیە باشترین بەژاردە ئەوەیە هەرکەس لە ناو سنوورەکانی وڵاتی خۆیدا یەکگرتوو بێت و هەر کەس وڵاتی خۆی بەخۆی ئیدارە بکات باشتر و باشترینە.