ململانێی هه‌ریمایه‌تی و نیوده‌وله‌تی له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی جیۆسیاسی عیراق
Thursday, 14/07/2016, 12:49
عیراق بووه‌ته مه‌یدانی نمایشكردنی هیزو سیناریۆی سیاسی ولاتانی هه‌ریمی و نیوده‌وله‌تی ، هه‌ریه‌كیك له‌و هیزو لایه‌نانه‌یش به ووردی سه‌یری رووداو و هاوكیشه سیاسییه‌كانی عیراق ده‌كه‌ن، چونكه نه‌خشه‌ی سیاسی داهاتووی عیراق په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆی به به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌و وولاتانه‌وه هه‌یه ، له نیو ئه‌و ولاتانه‌دا كه زیاتر له هه‌مووان گرنگی به چۆنیه‌تی نه‌خشه‌ی جیۆ سیاسی نوئ و داهاتووی عیراق ده‌ده‌ن و هه‌ول ئه‌ده‌ن كاریگه‌ری دابنین سئ ووڵاتن كه ئه‌وانیش : ئه‌مریكاو توركیا و ئیرانن.
1. ئه‌مریكا
هه‌موو هه‌وڵێكی ئه‌مریكا بۆ ئه‌وه‌یه كه بۆ جیهانی بسه‌لمێنیت كه له پرۆسه‌ی ئازادی عیراقدا و رووخانی رژیمی به‌عس سه‌ركه‌وتوو بووه ، به ئیستاشه‌وه ئه‌مریكا له‌گه‌ل عیراقیكی یه‌كپارچه‌و دیموكراسی و فیدرالیدایه ، هه‌ربۆیه له‌به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مریكادا نییه كه سه‌رۆكوه‌زیرانی عیراق له‌گه‌ل دۆسته‌كانی ئیران نزیك بیت ، به‌لكو ئه‌مریكا پیی باشه كه سه‌رۆكوه‌زیرانی عیراق دۆستایه‌تی له‌گه‌ل عه‌ره‌بی سونه‌و لیسته‌كه‌ی ئه‌یاد عه‌لاوی و كورده‌كان هه‌نگاو بنیت ، هه‌ولی ئه‌مریكا له رابردوو گه‌رانه‌وه‌ی ئه‌یاد عه‌لاوی بوو بۆ ناوه‌ندی بریاری عیراق ، له‌لایه‌كی تر حكومه‌تیكی به‌هیز له عیراق دابمه‌زریت و ره‌چاوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا بكات ، كوردیش وه‌كو نه‌ته‌وه‌یه‌ك كه دۆستایه‌تی ئه‌مریكای ده‌سته‌به‌ر كردووه ره‌چاوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی هه‌ردوو لا ده‌كه‌ن ، هه‌ربۆیه چه‌ندین جار سه‌رۆكایه‌تی هه‌ریم فه‌رموویانه : ئیمه دلی ئه‌مریكا ناگۆرینه‌وه به چه‌ند كورسییه‌ك له به‌غداد.
2. ئیران
هه‌رچی وولاتی ئیرانه له دوای روخاندنی رژیمی به‌عس له عیراق ، عیراقێ:ی ئیفلیجی ده‌وێت ، ئیران هێزیكی ناوچه‌ی ركابه‌ریكی به‌هیزی ئه‌مریكایه له ناوچه‌ی رۆژهه‌لاتی ناوه‌راست ، عیراقیش مه‌یدانی یه‌كلایكردنه‌وه‌ی ململانێكانی نیوان ئه‌مریكاو ئیرانه ، جگه له‌وه‌ش ئیران هه‌میشه مه‌ترسی ئه‌وه‌ی له عیراق هه‌یه كه ببیته‌وه به دوژمن.
ئیران باش ده‌زانیت و تیگه‌یشتووه كه ئه‌گه‌ر لانیكه‌م تۆزیك ئه‌م هیزه مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌ییانه‌ی عیراق نه‌ته‌وه‌ییانه بیر له به‌رژه‌وه‌ندی نیشتیمانی بكه‌نه‌وه ئه‌وسا سنوریك بۆ تاران ده‌كیشن و كیشه‌كانی نیوانیان یه‌كلایده‌كه‌نه‌وه چ كیشه‌ی سنور بیت وه‌یاخود كیشه‌ی وزه‌و نه‌وت و هتد.
بۆیه ئیران به پیچه‌وانه‌ی راگه‌یاندنه‌كانی ویست و حه‌زو خولیای عیراقیكی ئیفلیج ده‌كات نه‌ك عیراقیكی به‌هیزو سه‌قامگیری سیاسی ، ئیرانییه‌كان له دوای روخاندنی سه‌دام حسینه‌وه ده‌رفه‌تیكی زیرینیان ده‌ستكه‌وتووه بۆ ئه‌وه‌ی به دڵی خۆیان شكڵ به داهاتوی عیراق بده‌ن و ئاماده‌ش نین ئه‌و ده‌رفه‌ته به ئاسانی له كیس خۆیان بده‌ن.
3. توركیا
توركیا له ساڵی 2007 وه وازی له دوره په‌ریزی هینا ، توركه‌كان گه‌یشتنه ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی كه دووره په‌ریزی خزمه‌ت به سیاسه‌ته‌كانیان و داهاتویان ناكات له عیراقدا ، ئه‌مه‌ش به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه بۆیه له ساڵی 2007 وه چه‌ندین جار سه‌رۆكوه‌زیران و جاریكیش سه‌رۆككۆماری توركیا و پله‌به‌رزی توركی سه‌ردانی عیراق و هه‌رێمی كوردستانیان كردووه ، توركیا حه‌ز ئه‌كات ببیته جینشینی ئه‌مریكا له عیراق له دوای كشانه‌وه‌ی هیزه‌كانی ئه‌مریكا له عیراق ، بۆیه هه‌ر له ئیستاوه كه‌وتووه‌ته جموجۆلی سیاسی و په‌لكیشكردنی هیزی زه‌مینی بۆ ناو خاكی عیراق ، ئه‌مه‌ش بۆ به‌هیزكردنی كاریگه‌ری سیاسی و ئابوری و ئه‌منی خۆیه‌تی له ناوچه‌كه‌دا ، قووت بونه‌وه‌ی توركیا له به‌رامبه‌ر نفوزی فراوانی ئیران له عیراق له به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌مریكادایه ، چونكه توركیا حه‌ز به هیزبوونی ئیئتیلافی لایه‌نگری ئیرانی ناكات له عیراق ، له‌لایه‌كی تره‌وه توركیا له خه‌می ئه‌وه‌دایه كه ئه‌گه‌ر عیراق ته‌عریفیكی بچوكیش بیت پیویسته شوێنیك بۆ توركمانه‌كان بدۆزیته‌وه له سیاسه‌تی عیراقدا ، هه‌روه‌ها له لایه‌كی تره‌وه ده‌سه‌لاتی كورده‌كان كه‌متر بیته‌وه ، هه‌ربۆیه توركیا له‌گه‌ل كه‌مكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌لاتی كوردیدایه نه‌ك به‌هیز بوونی له عیراقدا ، ئه‌نقه‌ره خوازیاره خویندنه‌وه‌ی كوردی له سیاسه‌تی عیراقدا هه‌ر هه‌بیت.
ئه‌نجام
گۆرینی نه‌خشه‌ی تازه‌ی جیۆسیاسی داهاتووی عیراق به‌له‌به‌رچاوگرتنی ولاتانی (ئیران و توركیا و ئه‌مریكا) زیاتر له هه‌مووان گرنگی به چۆنیه‌تی دیزاینكردنه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خشه‌یه ئه‌ده‌ن ، چونكه له نزیكه‌وه په‌یوه‌ندی و به‌رژه‌وه‌ندی ئه‌و ولاتانه هه‌یه له ناوچه‌كه‌دا.
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
