کوردستان لەناو جوگرافیایەکی سیاسی پڕ لە کێشەو پەرتەوازەدا، یەکێکە لە شوێنەوارە رەسەن و زامداری ناوچە ئاگرینەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە بە درێژایی مێژوو جێگەی تەراتێنی سوپاو لەشکرە دڕندەکان، جەنگە مەزنەکان و ئیمپراتۆرە باڵادەستەکان بووە. لەلایەکەوە کوشتارگەی ترسناک و راگوێزانی بە کۆمەڵ و بە ئاوارەکردنی کوردو گەلانی کوردستان لەسەر خاکی خۆی چارەنووسیی هەمیشەیی بووە، لەلایەکی ترەوە دابەشکردن و بەخشینەوەی خاک و مافی بڕیاردانی لە چارەنووسی لە دەرەوەی ویستی خۆی بەردەوام لە مێژوودا بەسەپێنراوی ماوەتەوە بە سەریدا. هەروەها وڵآتی کوردان پێشێلی سوپاو لەشکری هێزە شەڕخوازو هێرشبەرەکانی  دەوروبەری کوردستان بووەو خەڵکەکەی زیانی گەورەی بەرکەوتووە. ئەمانە گەلی کوردی ناچارکردووە بە هەڵگیرساندنی شۆڕش، راپەڕین و بەرخۆدانی مەزن لە دژی چەوسانەوە و ستەمکاری.

ئەم وێنەیە میللەتی کوردی وەک گەلێکی خاوەن ئیرادە و تینووی ئازادی و لەهەمان کاتدا قوربانیدەرێکی بێ پشت و پەنا لە دونیادا نیشان داوە. هەرچەندە بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد خودی خۆیشی لە چوارچێوەی ووتارێکی سیاسی سەرچڵ و نایەکانگیرو چەند بەرەیەکی دوور لە یەکیەتی نەتەوەیی پتەو ئامادەیی هەبووە. بەڵام دوژمنان لە هەر چوار پارچەکەی کوردستان لە پێناو بەرژەوەندیەکانی خۆیان  چەندین بڕیار، رێککەوتن، بەڵێننامە و پەیماننامەی چەندقۆڵی نهێنی و ئاشکرایان لەسەر داوە.

مێژوو لەم ئاست و رووبەرەدا هەندێ جار خۆی دووبارە کردۆتەوەو لە هەموو وێسگەکانیدا هەر لەرزینێکی سیاسی و جەنگی گەورە روویدابێ، ئاکامەکەی بە زیانی گەلی کورد و کوردستان تەواو بووە. یەکێ لە تراژیدیا و کارەساتی سیاسی کورد لەوەوە سەرچاوە دەگرێ کە لە ململانێ و شەڕی نێوان دوژمنەکانیدا نەیتوانیوە هەلەکان بقۆزێتەوەو یەکیەتیەکی نەتەوەیی و نیشتیمانی پێکبهێنێت. جەنگی درێژخایەنی نێوان سەفەوی و عوسمانیەکان مێژووی ئێمەی لە خاڵێکی لاوازدا مت کردووە. بە جۆرێک کە نەیتوانیوە هەستێتە سەر پێ و سوود لەو دوژمنکاری، مەرگدۆستی و کاولکاریەی ئەوان لە دژی یەکتردا وەربگرێت. هەر بۆیە سست و پەرتەوازەیی گووتاری سیاسی کوردی لەلایەک و دڕندەیی ـ هۆڤێتی و بێباکی دوژمنەکان لەلایەکی ترەوە پەیمانی قەسری شیرینی  بەدوای خۆیدا هێنا و جوگرافیای سیاسی کوردستانی لەت کرد و کردیە دوو پارچەی لەیەک جودا، کە هەتا ئێستاش جووڵانەوەی سیاسی و خەباتی شۆڕشگێڕی  رزگاریخوازی کورد پێوەی دەناڵێنێ.

مێژوو هەموو ساتێ لەبار نابێت و دەروازەکانی ئاوەڵا ناکات بۆ خۆ فڕێدانە ناویەوە و خۆ دامەزراندن تیایدا. لە هەمان کاتدا  ئیرادەی شۆڕشگێڕی، وشیاری سیاسی و ئاگایی نەتەوەیی بە بەستراوی بەیەکەوە فاکتەرە هەرە بەهێزەکانن لە سەرجەم شکست و سەرکەوتنەکانیدا.

قۆناغێ دووەمی لەرزینی مەزنی سیاسی کورد، سەد ساڵ لەمەوبەر لە پەیمانی سایکس ـ پیکۆی ساڵی 1916 دا روودەدات و مێژوومان دەکەوێتە خاڵێکی تری سڕبوونەوە، کە تیایدا کورد وەک قوربانیەکی تەماشاکەری بێدەنگ ئامادەگی دەبێ. سەد ساڵ لەمەوبەر کوردستانی ژێردەستی ئیمپراتۆریەتی خەلافەتی عوسمانی، بەهۆی پەیماننامەی سایکس ـ پیکۆ وە دەکەوێتە بەردەم هەلومەرجێکی یەکجار هەستیاری مێژوویی گەورەوە، کە بەهۆیەوە زۆر نزیک بۆوە لە هەلی دامەزراندن و سەربەخۆیی، بەڵام لە ئاکامدا بە پێچەوانە کەوتەوەو لە ماوەی چەند ساڵێک لە هێنان و بردنی مەلەفەکانی پەیماننامەکە، هەژانێکی سامناک رووی تێکردو خاکی کوردستانی لە دوو پارچەوە دابەشکرد بۆ چوار پارچە. دوو دوژمنی نوێی سەرسەختی تری بۆ کورد دروست کرد کە دەوڵەتی نوێی عێراق و سووریا بوو.

هەرچەندە لەو هەیامانەدا بەیاننامە 14 خاڵیەکەی Woodrow Wilson  ی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لە ساڵی 1918 داو پەیماننامەی سیڤەری فەڕەنسای ساڵی 1920 بەروون و ئاشکرا داخوازیان لە دەستەبەرو فەراهەمکردنی مافی نەتەوەکانی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی کردووە، هاوکات بە شێوەیەکی تیۆری هەوڵێک لە ئارادا بوو کە لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا گۆڕینی جوگرافیای سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بەرژەوەندی کورد دا بێ، بەڵام لە ئەنجامیدا داخستنی یەکجارەکی دەرگای هیواکان بە پەیمانی لۆزان ی24ی گەلاوێژی ساڵی 1923 لە سویسرا نەک هەر لەو کاتەدا کۆتایی بە خەونی سەربەخۆیی کوردستان هێنا، بەڵکو برینێکی تری بە سوێی لە ناو دڵی کورداندا دروستکرد، کە تا ئێستایشی لەگەڵدابێ ئازارو خوێن دەبەخشێ.

دابەشکردنی کوردستان بۆ چوار پارچە لەو ساتانەدا ئاگرێکی کڵپەدار بوو بۆ سووتاندنی خەونەکانی ئازادی و رزگاری مرۆڤی کورد لەسەر خاکی رەسەنی خۆیدا. هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆریی عوسمانی سوودێکی گەورەو هەلێکی زێڕین بوو بۆ کورد، بەڵام لەجیاتی دەستەبەرکردنی مافی سەربەخۆیی کوردستان، چەند دەوڵەتگەلێکی نوێی عەرەبی دروست کرد کە لە پاشاندا بوونە جەمسەرێکی تری دژ بە هەموو بەرژەوەندیەکانی گەلی کوردو کوردستان، هاوشێوەو هاوشانی دەوڵەتی نوێی کەمالیستی رەگەزپەرستی تورکیاو ژێمی سەرکوتکەری ئێران کەوتنە پەلاماردانی هەوڵ و جووڵانەوەکانی کورد بە پاڵپشت و هاوپشتی کۆلۆنیالیزمی نێونەتەوەیی و دڕندەترین شێوازی تووندوتیژیان لەسەر زەمینی کوردستان دا جێبەجێ کرد.

16 ی گوڵانی ئەمساڵ سەد ساڵ بەسەر ئەو پەیماننامەیە نێودەوڵەتیەدا تێپەڕدەبێ، بارودۆخ و رەوشی کوردستان و ناوچەکە لە لێواری لەرزینێکی بەهێزو مەزنی تردایە، کە بۆی هەیە ببێتە قۆناغی سێهەمی گۆڕانکاریە مەزنەکان لەسەر خاکی کوردستان و ناوچەکانی تری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. تووندوتیژی، ململانێی مێژووی، ئاینی ـ مەزهەبی و نەتەوەییەکان بە پاڵپشتی و سەرکردایەتیکردنی تورکیا و ئێران لە دوو بەرەی لێکدژی نێونەتەوییدا گەیشتۆتە ئەو پەڕی لوتکەی دڕندەیی. لە ناواخنیدا کورد و کوردستانیان هەم قوربانیەکی ناو ئەو خوێنەن کە لە دەرەوەی ویستی خۆی بەبەرهەمهێنراوە، هەم پاڵەوانێکی سەربەرزی سەرکەوتوون کە شارستانیەت و جیهانی سەکۆلار شانازی پێوە دەکات. بەڵام بە دوماهی هاتنی ئەم جەنگە خوێناوییە هەمەلایەنە دا ناکرێت و نابێت بەرژەوەندیەکان و چارەنووسی رەوای نەتەوەیی کوردو نیشتیمانی کوردستان پێشێل بکرێت. مێژوو نابێت بەهەمان دۆخی رابردوو خۆی دووبارە بکاتەوە.

ئەگەر کوردو کوردستانیان لەو کاتانەی سەردەمی سایکس ـ پیکۆدا کارەکتەرێکی لاوازی ناو کایە سیاسیەکان بووەو بێدەسەڵات، بێ ریکخستنێکی توکمە و راوەستاو بووە، بەڵام ئەمڕۆ لایەنێکی سەرەکییە لە سەرکەوتنی سەربازی و جوگرافیای سیاسیەوە، کە بەردەبازی شەڕی تیرۆرزمە و هاوپەیمانە لەگەڵ وڵاتانی زلهێزدا. لە هەمان کاتدا بەرژەوەندیەکان، ململانێیە سیاسی و سەربازیەکانی ئەو وڵاتانە بە سەرپەرشتی ئەمریکاو رووسیا دوو بەرەی دژ بە یەکی درووست کردووە، کە لە نێوانیاندا کورد پێویستی زۆری بە یەکگرتن و یەک ئاراستەیی هەنگاونانی هەیە.

لە باشوری کوردستان، کورد ئاکتۆرێکی بەهێزە لە ناو دەوڵەتی عێراقدا، هەروەها پێگەیەکی نێودەوڵەتی گرنگی هەیە و پاڵپشتی دەکرێ لە جیهان و سەنگ و رۆڵی بەهێز دەگێڕێ بەسەر ناوچەکەدا. بۆیە ناتوانرێ بە بێ بەرژەوەندیەکانی کورد لە باشوردا، زلهێزەکان گەمەی سیاسی نوێ و نەخشەی جیۆپۆلێتیکی تازە دابڕێژن. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێ پەی بەو راستیەی پێ بدرێ و بزانرێ کە ئەو دوو بەرەکی و پەرتەوازیە سیاسیەی لە ناو حکومەت و پەرلەمانی هەرێمی باشوری کوردستان دا هاتۆتە ئاراوە زیانی گەورەی بە کورد و کوردستان گەیاندووە. پەکخستنی پەڕلەمان، کوشتنی دیموکراسی و ئەو دوژمناتیە خەستەی ناو ماڵی کورد لەلایەک و لەلایەکی ترەوە تەنگژەی ترسناکی ئابوری و بڵاوبوونەوەی گەندەڵی بەناو شادەمارەکانی دەسەڵاتی حزبی و حکومەتدا، چارەنووسی ژیانی تەندروستی کۆمەڵایەتی و هەستی نەتەوەیی و نیشتیمانی تەواو لاواز کردووەو راستەوخۆ کاریگەری کردۆتە سەر چارەنووسی سیاسی و ئاسایشی نەتەوەیی لە باشوری کوردستان. لە هەمان کاتدا ناوو ناوبانگ و پێگەی هەرێمی کوردستانی لەلایەن هاوپەیمانە نێونەتەوەیی و دۆستانی کورد لە دونیادا ناشرین کردووە. بۆیە دەبێت بە زووترین کات ناوماڵی کورد لە چوارچێوەی یاسادا رێکبخرێتەوە، یەک گووتاری پێکبهێنرێت بۆ پەیوەندی سیاسی و مامەڵەکردنی دیپلۆماسی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا و ئێران و بە خودی دەوڵەتی عیراقیشەوە. دابەشبوونی سیاسی پارتە کوردیەکان  بەسەر چەند جەمسەر و تێڕوانینێکدا لەم رۆژگارە هەستیار و ناسکەدا، کورد دووچاری ماڵوێرانیی دەکاتەوە.

دەوڵەتی تورکیا بەرژەوەندی چاوچنۆکانەی هەیە لە باشوردا، هاوکات بە خەیاڵپڵاوی و نوستالیژیایی پێش ساتەکانی پەیماننامەی سایکس ـ پیکۆ وە دەڕوانێتە گۆڕآنکاریەکان. ئەو چاوی لە موسڵ بڕیوەو هەرێمی کوردستانیش وەک فابریکێکی گەورەی پەتڕۆڵ سەیر دەکات. تورکیا لەدەرەوەی بەرژەوەندیەکانی نەوت، دەستکەوتەکانی باشورو ئەزموونی هەرێمی کوردستان وەک دڕکێک  بۆ ناو گلێنەی پانتورکیزمدا دەبینێت. نەوت و گازی هەرێمی کوردستان بۆ تورکیا ئەگەر دوێنێ و ئەمڕۆ روویەکی تەمومژاوی هەبووبێ لە مامەڵەکردنیدا، ئەوا بۆ بەیانی بۆڕیەکانی دەبنە خوێنی کورد و هەڵیدەلووشێ، دەیکاتە سیاسەتێکی ئەمنی ـ ئابوری بۆ هێنانە ژێر رکێفی مەلەفە سیاسیەکان. ئەگەر دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان پێی وابووبێ و پێی وابێ کە ئێمە نەوت و قوڕگی ئابوری کوردستان رادەستی بەغدا ناکەین  و خۆمان مامەڵەی ئابوری لەگەڵدا دەکەین، ئەوا ئەمڕۆ تورکیا دەیەوێ دەست لە گەرووی کوردستان بگرێ و هەرێمی کوردستان ملکەچ بکات بۆ پشتگیری لە سیاسەتەکانی خۆی لە ناوچەکەدا. کە سەرەکیترین ئامانجی سیاسی دەستەمۆکردنی سیاسی حکومەتی هەرێمە لە باشورو هەڵوەشانەوەی سیستەمی فیدڕاڵی رۆژئاوای کوردستانە. تورکیا دەیەوێ ئەو سنوورە دەستکردانەی کە لە نێوان باشورو رۆژئاوادا کۆتایی پێهاتووەو نەماوەو مژدەی یەکپارچەیی دەدات بە کورد و کوردستان بۆ بەیانی، بە پۆستاڵی جەندرمەکانی کۆنتڕۆڵیبکاتەوە، بە تایبەتی بیری نەتەوایەتی و کورد بوون و گیانی دیموکراسیانەی رۆژئاوای کوردستان هەڵتەکێنێ.

پێشمەرگە قارەمانەکان، گەریلا بوێرو شەڕڤانە نەبەردو خۆڕاگرەکان لە ماوەی ئەم دوو ساڵەدا کوردبوون و مرۆڤبوونی ئێمەی بە سەرفەرازی و سەربڵندی راگرت، لەبەر چاوی دونیا رووی گەش سپی وشارستانی ئێمەیان دەرخست، لە بەرامبەریشدا رووڕەشی و بێویژدانی و بەربەریەتی دوژمنانیان نیشانی وڵاتە گەورەو زلهێزانە دا کە ئەوە سەد ساڵە  پشتیان لە کورد کردووە. بەڵام دەسەڵاتی سیاسی کورد لەمەڕ یەکگرتن و یەکسەنگەری و یەک جەمسەری ئاراستە دیپلۆماسیەکانی لە ئاست چاوی جیهان و بەرگریە مەزن و بەرچاوەکانیان دا نیە.

ئەمڕۆ تورکیا و رژێمە پۆلیسیی دیکتاتۆریانەی ئەردۆگان سیاسەتێکی لە رادەبەدەر دوژمنانەی دژی کورد لە باکور و رۆژئاوا پیادە دەکات. خوێنی ژن، مناڵ و لاوو بەساڵاچوانی کورد لەسەر شەقام و کوچەو ماڵ و حەوشەی خۆیاندا لە سەر خاکی کوردستان دەڕژێنێ. تورکیا لە سیاسەتی دەرەوەیدا دووچاری شەپرزەییەکی بێ وێنە هاتووە، کە هەتا دێت وێنە دزێو و ناشرینەکەی لای وڵاتانی جیهان بە ئاشکەرا دەردەکەوێ، لەلایەک دوژمنایەتی هەموو دونیا دەکات دژی کێشەی کورد و کوردستان، لەلایەکی ترەوە ئەردۆگان و دەوڵەتەکەی وەک سواڵکەرێکی سیاسی لەبەردەم دەرگای ئەم دەوڵەت و ئەو وڵات دا دادەکوڕمێ و دادەچەمێ بۆ دەستەبەرکردنی رای گشتی لە داگیرکەریە نوێکانیدا و چاوچنۆکیەکانی بۆ عێراق و سووریا. لە سیاسەتی ناوخۆشدا رای گشتی تورکیا  خەریکە دەگاتە ئەو باوەڕەی کە  AKP خەریکە تورکیا بەرەو ماڵوێرانیەکی نوێ دەبات و دەستی سووری خوێناوی ئەردۆگان و دەوڵەتەکەی نیگای ئایندەی تورکیا لێڵ و تەمومژاوی دەکات.

کەسایەتی ئەردۆگان هەمان کەسایەتی ئیمپراتۆری عوسمانی پێش سەردەمی پەیماننامەی سایکس ـ پیکۆی هەیە کە تزاری قەیسەری رووسی نیکۆلای یەکەم ناوی لێنابوو پیاوە نەخۆشەکەی ئەوڕوپا،  ئەوە بوو ئەو نەخۆشیەی بە عەرشی دەسەڵاتەکانیدا  بڵاوبووەوەو لە ئاکامدا سەری هەموو ئیمپراتۆریی خوارد. ئەمڕۆ فیلادیمێر پۆتین ی سەرۆکی رووسیا و زۆر لە سەرۆک وڵاتانی تری دونیا لە زەمەنێکی جیاو بەڵام هەمان شوێنەوە، ئەردۆگان بەو کەسە فۆبیاو ماخۆلانگرتووەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوزەند دەکەن، کە دووچاری شێزۆفیرنیای سیاسی بووە. کە لە دیوێکدا  پشتگیری و هاوپشتی داعش و هێزی تاریکی و تێرۆرستی دەکات و بەسەرسەختی دوژمنایەتی کوردو دەستکەوتەکانی لە هەر چوار پارچەکانی کوردستان دەکات. لە دیوێکەی تردا دەیەوێ وەک عوسمانیزم هەیمەنەو هەژموون و دەسەڵاتی خۆی بەسەر ناوچەکەدا فەرز بکات. کورد و کوردستانیان بەم سیاسەتە کاولکاری و خوێنڕژییە چۆک نادات، بەرخۆدانە بە هیمەتەکان و خۆڕاگریەکان، هەڵمەتە دلێرەکانی باکور جێگای شانازی و سەرفرازی گەلی کوردو کوردستانن.

دەوڵەتی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان هەر وەک چۆن لە دەرکردنی پەیمانی سایکس ـ پیکۆ لایەنێکی سەرکەوتوو و ژێرکەوتوو نەبوو لە هاوکێشەو گۆڕینی نەخشەی سیاسیی ئەو کاتە، ئێستایش ئەم پارچەیەی کوردستان راستەوخۆ لە رووی جوگرافیاو هەڕەشەو لە چاوچنۆکایەتیەکانی تورکیاو پەلامارە تیرۆستیەکانی داعشەوە دوورە. بەڵام رژێمی کۆماری ئیسلامی ئێران  بەردەوامە لە سەرکوتکردن، کوشتن، زیندانی و لەسێدارەدانی رۆڵەکانی کورد لە شارو گوند و شارۆچکەکانی کوردستان. هاوکات ئەمڕۆکە جەمسەرێکی بەرچاو و ئاکتیڤە لەناو رووبەڕووبوونەوەکان و هاوکێشەسیاسیەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەتایبەتی لە سووریاو عێراقدا.

دەوڵەتی ئێران بە شێوەیەکی راستەوخۆ دەستی رەشی خستۆتە ناو دۆزی رەوای گەلی کورد لە پارچەکانی تری کوردستاندا. بە هەموو شێوەیەک لە هەوڵ و دژایەتی تووندی بەرەوپێشچوونی دۆزی گەلی کورد و کوردستانە. بەهۆی گۆڕانکاریە خێراکان لە عێراق و سووریا داو دەستێوەردانی هەمەلایەنە لە ناوچەکە و هەرسێ پارچەی باکور، باشورو رۆژئاوا زیاتر لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەبەردەم گۆڕانکاری نوێ راوەستاون. ئێران بەردەوام لە هەوڵی لاوازکردن و لەبیرکردنی مافی بەشخوراوی کوردستانیانە لە وڵاتەکەیدا، بەشێوەیەکی شاراوەو لەسەرخۆتر لە تورکیا کار لەسەر بێدەنگی و ماتیی بزووتنەوەی رزگاریخوازی کورد دەکات لە رۆژهەڵاتی کوردستان. دەوڵەتی ئیسلامی ئێران بە ئاشکرا، بەڵام بە رێگایەکی بەرنامەداڕێژراو دوژمنایەتی سەختی هەموو پرۆسەیەکی رزگاری و دیموکراسیی سەربەخۆی کوردی دەکات. ئەو کاتێک هەموو دەنگێکی تۆلێرانیزمی سیاسی و بزووتنەوە دیموکراسیەکان بە ژەهرێکی کوشندە دەزانێ بۆ دەسەڵاتە تیۆکراسیە دەمارگیریەکەی خۆی، لەهەمان کاتدا داواو پشتگیری مافی سیاسی مەزهەبیی لە هەندیک وڵاتی تردا دەکات، لە پراکتیکدا هەموو ئەزموون و حوکمڕانیەکی کوردی سەربەخۆ  بەرپەرچدەداتەوە. هەر بۆیە بەرگریە قارەمانیەکانی شەڕڤانان لە رۆژئاوای کوردستان و دروستکردنی ئەزموونی حکومڕانی کوردستانی سەرەتا لە رێگای کانتۆنەکانەوە و دواتر بە راگەیاندنی سیستەمی فیدڕاڵی رۆژئاوا ـ باکوری سووریا کە رۆژ بە رۆژ لە سەرکەوتن و پشتگیری نێودەوڵەتی زیاتر دایە. دەوڵەتی ئێرانیش وەک تورکیا  دووچاری هەمان شپرزەیی سیاسی کردووە، بەڵام بێدەنگ! چونکە لەبەر دوژمنە گەورەکانی تری، جارێ راستەوخۆو بە کردەکی نەکەوتۆتە ناو سەنگەرەوە.

بەیەکەوە گرێدانی هەمەلایەنەی باشورو رۆژئاوا کە سنووریان لە نێوانیاندا نەماوە، پێویستیەکی هەنووکەییانەی یەکجار گرنگە. هەموو دوورکەوتنەوەیەکی ئەم دوو بەشە لە یەکتری لاوازبوونی هیواکانە  بۆ یەکگرتنەوەی جیۆپۆلۆتیکیی لە ئایندەیەکی نزیکدا. دەبێ هەوڵی دیپلۆماسی نێودەوڵەتی زیاتر بدرێت بۆ پەیداکردنی دۆستی سیاسی و دانپێدانان بە چارەنووسی کوردستان، وەک گەلی کورد خۆی دەیەوەێ، نەک بەپێی بەرژەوەندی وڵاتە ستەمکەرەکان، یان سایکس ـ پیکۆ ئاسا لەژێر پەردەی پایماننامەیەکی رەشدا دوور لەبەرچاوگرتنی کەتواری سیاسی مافەکانی گەلی کورد و نەتەوەکانی تری ناوچەکە پێشێل نەکەن. دیسانەوە بە قەڵەم و کاغەز و راستکێش نەخشەی سەرزەمینی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست  و خاکی کوردستان داپاچن.

بزووتنەوەی رزگاری کوردستان، پارت و هەموو لایەنە سیاسیەکانی کورد و بەرێکخراوە مەدەنیەکانەوە دەبێ بە لێپرسراوەتی مێژوویی مەزنەوە لە نێوان گەمە سیاسیەکانی هەرجووت جەمسەری ناو رووداوەکان ( تورکیا ـ ئەمریکا )  و ( ئێران ـ رووسیا ) ماف و داخوازی و بەرژەوەندیەکانی کورد و کوردستان بجووڵێنێ. بەتایبەتی قەوارەی هەرێمی کوردستان لە باشور دەبێ وێنە گەورە و ستراتیژیەکە ببینێت و واز لە گەمە تاکتیکیەکە بهێنێت و زۆر بە هەستیارو بە ئاگا بێت لە تێکەڵاوکردنی دۆسیەکانی سەربەخۆیی و بازرگانیی پەترۆل و پاراستنی ئاسایشی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە کوردستان دا. هاوکات خۆی ئامادە بکات بۆ ئەو گۆڕانکایانەی کە بۆی هەیە لە ماوەیەکی نزیکدا عێراق و سووریا  بگؤڕێ یان هەڵبوەشێنێتەوە.

دەبێ لایەنە سیاسیەکانی باشوری کوردستان زۆر باش لەوە تێبگەن کە لە ئەمڕۆکەدا بەهۆی گۆڕینی ئادمۆسفەری سیاسی و کێبڕکێ مەزنە نێودەوڵەتیەکان لە ناوچەکەدا. ئەگەر تورکیا بەردەوام بێ لە هێرش و پەلامارە دڕندەکانی دژی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان و دان نەنێت بە مافە سیاسیەکانی کوردستانیان لە باکوردا، ئەوا ئاسایشی ناوچەکە روو لە تێکچوون دەچی و ئەزموونی حکوومەتی هەرێمی کوردستانیش دەکەوێتە مەترسی گەورەوە، هاوکات لەشکرکێشیەکانی سوپای تورکیا لە ناوچەکە زۆر پەرەدەسێنێ. دەبێ هەمووان ئەوە بزانن، کە ئاسایشی کومەڵایەتی  نەتەوەیی لە باشوری کوردستان راستەوخۆ بەستراوەتەوە بە پارچەکانی تری کوردستانەوە، بەتایبەتی بە باکورو رۆژئاواوە. ئەو پیلانە ژەهراویەی کە دەوڵەتی تورکیا دایڕشتووە بۆ لەناوبردنی ئەزموونی رۆژئاوا، بەسەرکەوتنی تیایدا کارگەری زۆر ترسناک دەکاتە سەر حکومەتی هەرێمی باشور و تێکڕای خەباتی رزگاریخوازی کوردستان و ناوچەکە. لەهەمان کاتدا ئاگرێک لەناو ماڵی کورد دا هەڵدەگیرسێنێ کە هەموو لایەک پێوەی بسووتێ، تەنها بازرگانانی سیاسی کورد نەبێ ئەوانەی کە کوردایەتی و سیاسەتیان بە شێوەیەکی ئەوپەڕی تاریک تێکەڵی کاری بازرگانی گەورە کردووە بۆ بەتاڵان بردنی سامان و سەروەتی کوردستان لە رێگای دوژمنەکانمانەوە.

خەبات و حوکمڕانی کورد بە جلەوگیری لەهەر ئەزموونێکی دەسەڵاتداریدا بێت، بەبێ پرۆسەی دیموکراسی، دادی کۆمەڵایەتی و ئاشتەوایی سیاسی شکست دەهێنێت و سەرناگرێت. دیکتاتۆریەت و تاکڕەویی ڤایرۆسێکی سیاسیی ترسناکن بۆ سەر جەستەی خەباتی رزگاری نیشتیمانی بە دەوڵەتی کوردیشەوە. بۆیە سەربەخۆیی کوردستان و جێگیربوونی کورد لە مێژوودا تەنها لە کەشێکی دیموکراسیانەدا هەڵئەکات و دادەمەزرێت. کورد سەدان ساڵە قوربانی نەداوە بۆ هێنان و دروستکردنی دەسەڵات و حوکمی دیکتاتۆری لە کوردستان دا. پاوانخوازی سیاسی تەمەنی کورتە و بۆی هەیە سەری نیشتیمانیش بخوات.

لەگەڵ روودانی هەر گۆڕانکاریەکی نوێی نێودەوڵەتی و ئەقلیمی لە سووریا و عیراقدا، دەبێ ستاتۆ و رەوشی ئێستای حکومەتی هەرێمی کوردستان بە ناوچەدابڕاوەکان و کەرکوکی ستەمدیدە و موسڵی پەراوێزخراو و لەگەڵ هەموو ناوچە کوردستانیەکانی رۆژئاوا کە ئازادکراون، بەهەر نرخ و قوربانیەک بێ بپارێزرێ و زیاتر پەرەبسێنێ، هەوڵی زۆرتری بۆ بدرێ لە بەرفراوانکردن و بەرەوپێشچوون و بە رەسمی ناساندنی لە نێوەندە نێودەوڵەتیەکاندا. هەمووانیش لە هەر پارچەیەکی تری کوردستان خەبات و تێکۆشانی خۆیان چڕ بکەنەوە بۆ پاراستنی چارەنووسی ئەزموون و دەستکەوتە بەدەستهێنراوەکان.

ئـیستا لە کاتێکدا کە سەد ساڵ بەسەر سایکس ـ پیکۆ دا تێدەپەڕێ، دامەزراندنی ستاتۆی باشورو رۆژئاواو راپەڕین و بەرخۆدانی باکورو خەباتی سیاسی پەڕلەمانی و مەدەنی HDP هەدەپە، لەگەڵ تێکۆشانی گەلی کورد و کوردستانیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان ئەو پەیمانەی هەژاندووەو هێناویەتیە لەرزەو بێ نرخ و پەریشانی کردووە. بە کردەکی ئیرادەی گەلی کورد ئەوەی سەلماندووە کە بەبێ دامەزراندنی دەسەڵاتێکی خۆجێیی کورد لە جوگرافیایێکی دیاریکراودا، لە هەر چوار وڵاتی ستەمکارو داگیرکەردا زۆر ئەستەمە ئاسایش و هیچ پرۆسەیەکی دەوڵەتداری تەندروست لە ناوچەکەدا سەرکەوتن بەدەست بهێنێت، مێژوو لە ماوەی ئەو سەد ساڵەدا زۆر بە روونی ئەم راستیەی سەلماندووە.