کتێبی بیرەوەرییەکانی کاپیتان موحەمەد مەولودییان بە دەنگ گوێی لێبگرە (کوردبوون)


کێشە ناوخۆییەکانی هێزە کوردیەکان دژ بە داعش

Wednesday, 09/12/2015, 0:07


ئەم ڕاپۆرتە سەبارەت بە هۆکارە ناوخۆییەکانە کە شکانە یەکبەدوای یەکەکانی هێزەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستانی بەرامبەر بە داعش هێناوەتە دی. سەبارەت بەو لاوازیانەیە  بەرامبەر داعش کە بونە هۆکاری دەسبەسەرداگرتنی ناوچەکانی هەرێمی کوردستان لە لایەن ئەو گروپەوە. هەروەها ئەم ڕاپۆرتە ئاوڕدانەوەیەکە لە مێژوی پارتە سیاسیەکانی ناوچە کوردیەکان لە ئێراق و ستروکتور و شێوازی کاری ئەمڕۆیان.

ـ پێشەکی
ـ ئاوڕدانەوەیەك لە سەرهەڵدانی دەسەڵاتی کوردی
ـ سروستی ئەمڕۆی دەسەڵاتی کوردستان 
ـ سەپاندنی سیستەمی بنەماڵەیی بەسەر خەڵکی کوردستان دا
ـ ماف و ئازادیەکان
ـ باری گوزەرانی خەڵکی کوردستان
ـ باری خوێندنگاو خەستەخانەکان
ـ جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان
ـ ئیمتیازات و موچە بەرامبەر لایەنگری و وابەستەیی
ـ پارە سپیكردنەوەی  
ـ بونە شەریکی پرۆژە بەرهەمهێن و بازرگانیەکان و بەخشینی موڵکی گشتی
ـ کێشەی نەوت
ـ کێشە ڕاستەوخۆکانی هێزە چەکداریەکان 
ـ کێشەی میلیشیایی حیزبی
ـ چەندایەتی و چۆنێتی پێشمەرگە و چەکەکانیان
ـ بە هەدەردانی هێزە سەربازیەکان و بودجەیان
ـ هێزی پێشمەرگە و حکومەتی ناوەندی
ـ بازرگانی نەوت لەگەڵ داعش

پێشەکی
سەرباری دوا سەرکەوتنی دڵخۆشکەرانە بەسەر داعش لە هەرێمی کوردستان و گرتنەوەی شەنگاڵ، هێشتا باوەڕ بە هێزی پێشمەرگە لە ئاستی پێویست دا نیە و ئەو سەرکەوتنانەی لە ماوەی ساڵێكدا لە لایەن تیرۆریستانی داعش بە داگیرکردن و کوشتار لە چەندین دێ و شارۆچکە و ناوچەی ستراتیجی هاتۆتە دی، بۆتە هۆکاری ئەوەی کە سەرباری پڕۆپاگەندەکان، ناوبانگی پێشمەرگە و حکومەتی هەرێمی کوردستان نەتوانرێت لەناو خەڵکی کوردستان بە پێی پیویست بەرزبکرێتەوە و نەتوانرێت باوەڕ بە خاوەن بڕیارەکانی ئەو هەرێمە دروست بکرێت. دواسەرکەوتنەکان و گرتنەوەی شەنگاڵ سەرباری پاڵپشتی ئاسمانی هێزەکانی هاوپەیمانان و  یەکینەکانی پاراستنی گەل(YPG)  (گرووپێکی چەکداری کوردستانی سوریایە، نزیك لە پكك، لە پێناوی ئازاد کردن و پاراستنی ناوچە کوردییەکانی سوریا خەبات دەکا. ئەم گرووپە لە لایەن پارتی یەکیەتیی دیموکرات و ئەنجومەنی نیشتمانیی کوردەوە دامەزراوە).و هیزەکانی سوپای ئێراقی کەوتە بارێکی تەماویەوە. ئەم سەرکەوتنە لە بری کردنە هەوێنی نزیکخستنەوەی تەوای هێزەکانی دژ بە داعش، بەداخەوە لەلایەن سەرۆکی ماوەبەسەرچو مەسعود بارزانی هەوڵدرا مۆنۆپۆڵ بکرێت و لەو ڕێگایەوە هەوڵێکی بێسودیان دا بە ڕێگایەکی نەخوازراو ئابڕوڕژانی شکانەکانی ڕابردویان بگێڕنەوە. 
لەو کاتەوەی داعش بۆتە سەردێری هەواڵی ئاژەنسەکانی دونیا، بۆتە خاڵی یەکگرتنەوەی لایەنەکان تا ئەوەندەی گەیشتۆتە هاوکاری وڵاتە تەواو جیاوازە دژ بە یەکەکان دژی ئەم گروپە تیرۆریستیە. ئەم گروپە چاوەڕوان نەکراو لە ڕێگای پەلامارە لەپڕەکانیەوە توانی هێرشەکانی لە سوریاوە بگوێزێتەوە دەرەوەی سنورەکان. توانی لە پەلامارێکی چاوەڕوان نەکراو دوهەمین شاری گەورەی ئێراق (موسڵ) و چەندین شار و شارۆچکەی گرنگی ئێراق و کوردستان داگیربکات. تاوانە دڕندانەکانی ئەو گروپە بەرامبەر خەڵکی سیڤیل و بەندەکانی جەنگ و میدیاکارانی ئەمەریکی و ئەوروپی تەواوی دونیای ڕاچڵەکاند. 
چەندین ڕای جیاواز هەیە سەبارەت بە هۆکارەکانی گەشەی لەپڕی ئەو گروپەی کە دەیەوێت دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی نوێنەرایەتی بکات. زۆرن ئەوانەی پەنا دەبەنە بەر تێۆری پیلاندانان. ئەوانە لەو باوەڕەدان کە دروست بونی داعش کارێکی هاوبەشی هەندێك لە وڵاتانی نیمچە دورگەی عەرەبی و تورکیا بێت بۆ دژایەتی کردنی سوریای بەشار ئەسەدی عەلەوی و حکومەتی ئێراقی شیعەگەرا و نزیك لە ئێرانەوە. تا ئەو کاتەی داعش پەلاماری ناوچە کوردیەکانی ئێراقی نەدابو لە چوارچیوەی ئەو تیۆریەدا قسە لە تێوەگلانی مەسعود بارزانی سەرۆکی ماوە درێژکراوەی هەرێمی کوردستان دەکرا کە بەشێك بێت لەو پلانە دژ بە حکومەتی ناوەندی ئێراق و سەرۆك وەزیرانی ئەو کاتەی ئێراق مالیکی. کە چەندین کێشەی گەرمیان لە نێواندا هەبوو لەبەرچاوترینیان؛ کێشەی بودجە، موچەی هێزە چەکدارەکانی هەرێمی کوردستان و کێشەی نەوت. ئەم بۆچونە بەڕادەیەك بەهێز بوو کە مالیکی. پاش گیرانی موسڵ لە لایەن داعشەوە، مەسعود بارزانی لە وتارێکیی حەماسیدا هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستانی وەکو ژوری عەمەلیاتی تیرۆریستان پێناسە کرد.
کەس و لایەنە چاودێرە سەربازیەکان شیکردنەوەی سەرکەوتنەکانی داعش لەسەر بنەما سەبازیەکان دەکەن. ئەوان بە شێوەیەکی گشتی پەنا دەبەنە بەر ئەم خاڵانە کە هۆکاری سەرکەوتنەکانی داعشە؛ ئەزمونی چەند ساڵەی چەکدارانی داعش لە شەڕیاندا دژ بە سوپاکەی بەشار ئەسەد،ئەزمونی ئەفسەران و پلەباڵا بە ئەزمونەکانی جیابۆوە لە سوپای ڕوسی و سۆڤێتی لەناوچو،  خاوەنداری چەکی زۆر و قورس کە دوای گرتنی موسڵ لە ئەنجامی شکانی سوپای ئێراق بەدەستیانهێناوە، توانای مادی زۆر کە لە ڕێگای بڕینی بانکەکان و سەرانە و پارەی گۆڕینەوەی بارمتەکان و فرۆشتنی نەوت بەدەستی دەهێنن ، کاریگەری پەلامارە لە پڕە چاوەڕوان نەکراوەکان و شەڕی دەرونی لە ڕێگای میدیاکانەوە کە بەرامبەر بە شێوازێکی دەرونی دەتۆقێندرێن و ناتوانن بەرگری لە هێرشەکان بکەن. 
لایەنە ئیسلامیە دژە ڕۆژئاوایی و لە هەمان کاتدا دژە داعش، لەو گروپە تیرۆریستیە دەڕوانن وەکو دەسکردی ئەمەریکا و دوبارە کردنەوەی ئەزمونی تاڵیبانی ئەفغانستان لە پێناوی دوبارە گەڕانەوە بۆ ئێراق و ناوچەکە و قۆرخ کردنەوەی سامانی سروشتی ئێراق و ناوچەکە و دەستێوەردانی سیاسی ڕاستەوخۆ لە کاروباری وڵاتانی ناوچەکە. 
ئەوەی دەگمەن باسی لێدەکرێت هۆکارە ناوخۆییەکانی ئەو حکومەتە ناوەندی و حکومەتە ناوچەییانەیە کە داعش پەلاماری دەدات و سەرکەوتنی تیا بەدەست دەهێنێت. دیارە ئەم هۆکارانە لە ناوخۆ  و لە لایەن ناوەند و کەسانی ڕەخنەگر بەردەوام دەخرێتە ڕوو. ئەم دەنگانە ئەگەر چی پشتیوانی جەماوەریان هەیە، بەڵام نەیانتوانیوە بگەنە ناوەند و میدیا جیهانیەکان و سروشتی حکومەتە ناوچەییەکانیش بە جۆرێکە نایانەوێت گوێگریان بێت.
هۆکارە ناڕاستەوخۆ و ڕاستەوخۆکانی شکانەکانی هێزە چەکدارەکانی هەرێمی کوردستان (پێشمەرگە) ناکرێت تەنها بە لایەنی سەربازیەوە پەیوەست بکرێت، بەڵکو پەیوەستیەکی دینامیکی بە خودی سیستەمی ئەو هەرێمەوە هەیە، کە ڕێخۆشکەر بووە  بۆ سەرکەوتنە سەربازیەکانی داعش. ئەم شکانانەی هێزە چەکدارەکانی کوردستان دوائەنجامی سیاسەتی چەوت و ئیدارەی خراپی بەرپرسانی هەرێمی کوردستانە.
(مانای پیتی پێشمەرگە واتە؛ ئەوانەی ڕوبەڕوی مەرگ دەبنەوە) "those who confront death")
حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای پەلاماردانەکانی داعش و گرتنی موسڵ وەکو کێشەیەکی تایبەت بە حکومەتی ناوەندی ئێراق و وەکو کێشەی نێوان شیعە و سونە تێیدەڕوانی و قسە لە خۆ بەدورگرتن لەو شەڕە و بێلایەنی دەکرا. داعشیش هەمان پروپاگەندەی دەکرد کە لە پلانیدا نیە پەلاماری ناوچە کوردنشینەکان بدات. 
ئەم ڕێکەوتنی ئاشتیە مۆرنەکراوە درێژەی نەکێشا و بەیەکدادان لە نێوان هێزە سنوریەکانی پێشمەرگە و داعش دروست بوو.
سەرەتای پەلامارەکان داعش توانی بە بێ زەرەری زۆری مادی و گیانی چەندین شارۆچکەی کوردنشین لەدەست پێشمەرگە دەربهێنێت و هێزەکانی سوپای کورد گەورەترین فەزاحەتی سەربازی و جەماوەریان بەسەر خۆیاندا هێنا. ئەو ناوچانەیان بە بێ بەرگری بۆ چەکدارانی تیرۆرستی داعش بەجێهێشت و خەڵکی سیڤیلیان ڕادەستی قەدەری نادیاری خۆیان کرد و لە ئەنجامدا هەزاران دەربەدەر بون و سەدان کوژران و سەدان کچ و ژن ڕفێنران. بە تایبەتی لە شارۆچکەی (شەنگاڵ). بێبڕوایی خەڵکی کوردستان بە هێزە کوردیەکان بە ڕادەیەك بوو کە لەگەڵ داگیرکردنی داعش بۆ شارۆچکەی(مەخمور) کە ٦٠ کیلۆمەتر لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستانەوە دورە، خەڵکێکی زۆری هەولێری پایتەختی سیاسی و ڕامیاری هەرێمی کوردستان بە خێزانەکانیانەوە بە ئاراستەی قوڵایی کوردستان هەڵاتن.
هێزەکانی پێشمەرگە بە ڕادەیەك بێورە بون کە داعش توانی لە چەند ڕۆژێکی کەمدا شارۆچکەی (گوێر) بگرێت کە تەنها ٣٠ کیلۆمەترێك لە هەولێری پایتەختی هەرێمەوە دورە. سوپاس بۆ هاوکاری و خۆڕاگری پارتی کرێکارانی کوردستان (PKK) و یەکینەکانی پاراستنی گەل(YPG)  توانیان هێرشەکانی داعش ڕابگرن. هەر ئەو هاوکاریانە بونە هۆکاری ئەوەی هێرشە خێراکانی داعش ڕابگیردرێن و خەڵکی هەولێر ئارام ببنەوە و شارەکەیان بەجێ نەهێڵن. مەسعود بارزانی سەرباری هاوپەیمانی لەگەڵ تورکیا و دژایەتی سەختی پکک و یپگ، ئەنجامی ئەو بەشداریە گرنگەیان ناچار بوو سەردانی هێزەکانیان بکات و لە نزیکەوە سوپاسیان بکات. 
هێزە کوردیەکان لە بەرامبەر داعش بێورەییەکی بێوێنەیان لە میژوی خۆیان نیشان دا. لە کاتێکدا دەیان ساڵ بە ئیمکانیاتی کەم و پەراوێزیان لە دونیا، روبەڕوی پەلامارە دڕندەییەکانی ڕژێمە سەربازیە یەك لە دوای یەکەکانی ئێراق و لە نێوانیاندا ڕژێمەکەی سەدام حسێن بونەتەوە. ئەگەرچی سەرکەوتنی ستراتیژی و دیاریشیان بەدەست نەهێنابیت و نەیانتوانیبێت شار و شارۆچکەکان کۆنترۆڵ بکەن، بیورەیی لەو شێوازەیان پێشان نەداوە. بۆیە ئەوانەی بیانەوێ لە سەرکەوتنەکانی داعش لە کوردستانی ئێراق بگەن پێویستە لە سروشتی دەسەڵاتی کوردی تێبگەن کە هۆکاری ئەم بێ ورەییە بووەو بەدوای کەم و کورتیەکانیدا بگەڕین نەك تەنها لە تواناکانی داعش بڕوانن.
باسکردنی مێژوی ڕەشی پارتەکانی بزوتنەوەی چەکدارانەی ڕابوردوی کوردستان لەم نوسینەدا جێی نابێتەوە و تەنها بە کورتی پە نجەی بۆ رادەکێشین؛
ئاوڕدانەوەیەك لە سەرهەڵدانی دەسەڵاتی کوردی 
ـ بزوتنەوەی چەکداری ڕزیگاریخوازانەی کوردستانی باشور ( کوردستانی ئێراق) لە ساڵی ١٩٦١ وە دژ بە حوکمی سەربازی ئێراق بەڕابەری مستەفا بارزانی سەیهەڵداوە، کە چەندین ئاراستە و ئایدۆلۆژیای جیاواز و دژبەیەکی تیادا کۆبوبۆوە. 
ـ دوو ئاراستەی سیاسی و چەکداری سەرەکی لە ناوچە شاخاوی و دێهاتەکانی کوردستان لە سەردەمانی جیاواز بە ناوی جیاوازەوە خۆیان بەرجەستە کردووە. ئێستا ئەو دو لایەنە بە ناوی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان (ینك) بە رابەری جەلال تاڵەبانی بە مۆرکێکی چەپڕەوانە. پارتی دیموکراتی کوردستان (پدك) بە رابەری مەسعود بارزانی  بە مۆرکێکی راستڕەوانەوە . ئێستا ئەو دوو لایەنەشەریکی دەسەڵاتن و لە حکومەتێکی هاوبەشدان. 
ـ ئەم دو لایەنە چەکدارە بە شێوازێکی پچڕ پچڕ لە ساڵی ١٩٦٦ وە تاکو ساڵی ١٩٩٨ لە پاڵ شەڕ دژی سوپای ئێراق، سەرقاڵی شەری خوێناوی نێوانی خۆشیان بون. 
ـ هەریەکێك لەم هێزانە بە ڕۆڵی خۆی لە سەردەمانی جیاواز لە پاڵ ڕژیمەکەی سەدام حسێن یان ڕژێمی ئایەتوڵاکانی ئێران دژی ئەوی تر جەنگیوە.
ـ ئەو دو پارتە و پارتە میحوەریەکانیان بە هۆی شەرە ناوخۆییەکانیانەوە بە جۆرێك شەکەت بوبون، دوای کۆتایی هاتنی جەنگی ئێراق ـ ئێران سوپاکەی سەدام حسێن توانی هیزەکانی هەردوکیان تاکو ناو سنورەکانی ئێران ڕاو بنێت.
ـ ساڵی ١٩٩١ لە ڕێگای ڕاپەرینێکی جەماوەریەوە خەڵکی کوردستان توانیان شارەکانیان لە سەربازان و پیاوانی ئاسایش و سوپای ڕژیمەکەی سەدام حسێن پاك بکەنەوە. چەند ڕۆژێك پاش ئەم ڕاپەرینە ئەو دو پارتە سەرەکیە و پارتە میحوەریەکانیان سودیان لە بۆشایی دەسەڵات وەرگرت و گەرانەوە شارە ئازادکراوەکانی کوردستان. هەریەکەیان لە ناوچەی ژێر نفوزی خۆی دەسەڵاتی گرتە دەست. لەو کاتەوە تاکو ئەمڕۆ ناوچەی نفوزی پدك بە زۆنەی زەرد و ناوچەی نفوزی ینك بە زۆنەی سەوز ناسراون.
ـ پاش کەمتر لە ٣ ساڵ سەربەخۆیی واتە ساڵی ١٩٩٤ دوبارە بەو چەکانەی ڕژێمەکەی سەدام حسێن کە لە ئەنجامی ڕاپەرینی جەماوەر کەوتنە دەست پدك و ینك شەریان دژ بەیەكتر پێ هەڵگیرساندەوە. ئەو شەرە تاکو ساڵی ١٩٩٨ ی خایاند. تەنها لەم ٤ ساڵەدا زیاتر لە ٣٥ هەزاریان لە یەکتری کوشت،١١ هەزاریان لە چەکداران و سیڤیلی لایەنگری بەرامبەر بێسەروشوێن کرد، هەزاران بریندار کران، خەڵکانێکی زۆری سیڤیل ئاوارە کران و تەواوی سامانی کوردستان بۆ خەرجیەکانی شەر بەکارهێنرا. هەڵگیرساندنی ئەو شەڕە بە بێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە خەڵکی کوردستان لە ژێر ئابڵوقەی ئابوری حکومەتی سەدام حسێن و وەکو بەشێکی ئێراقیش لە ژێر ئابڵوقەی جیهانی دابوو، بووە هۆکاری ئەوەی کە برسێتی باڵ بەسەر تەواوی کوردستاندا بکێشێت. دواجار فشارەکانی ئەمەریکا توانی کۆتایی بەم شەرە خوێناویەی نێوانیان بهێنێت.
سروشتی ئەمڕۆی دەسەڵاتی کوردستان؛ 
دوای کۆتایی شەرە خوێناویەکەی ئەم دوو پارتە، هەرێمی کوردستان توانی سەقامگیریەکی سیاسی و ئاسایشی و ئابوری ڕێژەیی بە خۆوە بگرێت و گوزەرانی خەڵکی هەرێمی کوردستان لە چاو ناوچەکانی تری ئێراق باشتر بو. ئەگەرچی جیاوازی گەورەی نێوان هەژاران و دەوڵەمەندان و خەڵکی ئاسایی و بەرپرسان و بنەماڵەکانیان و گەلێك دیاردەی تر وەکو هۆکاری ناڕەزایی هەمیشە لەبەر چاو بون. 
ئەو دوو پارتەی کە دەیان ساڵ دژ بە یەك لە شەڕی خوێناوی و وێرانکاریدا بون،پاش رمانی دەسەڵاتی سەدام حسێن لە ٢٠٠٣ ڕێکەوتنێکیان پێکهێنا بە ناوی (ڕێکەوتنێکی ستراتیژی). ئیتر لەو کاتەوە تاکو ئەمڕۆ بونەتە بەرەیەکی هاوکار  دژ بە ماف و داخوازیەکان خەڵکی کوردستان. 
تاکو ساڵی ٢٠٠٩ جگە لە هەندێك ڕێکخراوی مەدەنی و پارتی چەپگەرای لاوز هیچ ئۆپۆزسیۆنێکی ڕێکخراو بونی نەبوو. تا ئەو کاتەی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی ٢٠٠٩ لە لایەن نەوشیروان مستەفا (کەسی دوهەمی ناو ینك) دامەزرا و تەنها ئۆپۆزسیۆنێکی ڕیفۆرمخوازی سیکولێری بەهێزە. تەواوی لایەنەکانی تری ئۆپۆزسیۆن پارتی ئیسلامی سیاسی کەم جەماوەرن و هەندێك لەوانە ڕابوردوی تێرۆریستی ئیسلامیشیان هەیە. بزوتنەوەی گۆڕان لە سەرەتای دامەزراندنیەوە کاریگەری ئیجابیانەی هەبوو. خاوەندی بنکەیەکی جەماوەری بەهێزی رەخنەگر بوو لە دەسەڵات.
سەپاندنی سیستەمی بنەماڵەیی بەسەر خەڵکی کوردستان دا؛
سیستەمێکی ڕەشی میراتگیری بنەماڵەیەیی لە لایەن ( پارتی دیموکراتی کوردستان) و (یەکێتی نیشتیمانی کوردستان) بەسەر خەڵکی کوردستان دا چەسپێنراوە. ئەمەش بە پێچەوانەی وویستی گەلەوەیە ودژ بە ئامانجە دیموکراتیەکانە کە سەد ساڵێكە لە کوردستاندا بزوتنەوەی دیموکراسی هەوڵی بۆ دەدات. 
ماف و ئازادیەکان؛
ماف و ئازادیەکان بەردەوام سنوردار دەکرێنەوە یاساو بنەماکان بە شێوازی لاستیکی  بۆ ڕێگری و ڕاونانی ئازادیخوازان خراپ بەکاردەهێنرێن. 
 هەڕەشە و سوکایەتی پێکردن و دەسگیرکردن و کوشتنی ڕۆژنامەنوسان و چالاکوانان بۆتە ڕۆتینی ڕۆژانە. لەم دوو ساڵەی دواییدا چەندین ڕۆژنامەنوس و چالاکوان هاتونەتە بەلجیکا. بە بەڵگە و  دۆکۆمێنتەکانیان فەرمانبەرانی بەلجیکایان ناچارکردووە کە  مافی پەنابەری سیاسیان پی ببەخشن.
باری گوزەرانی خەڵکی کوردستان؛
به‌پێی‌ ئامارێكی‌ سایتی‌ فۆربسی‌ ئه‌مریكی‌ بۆ پله‌به‌ندی‌ سه‌رمایه‌داره‌كان, له‌جیهاندا 1426 ملیاردێر هه‌یه‌, كه‌ له‌نێویاندا فه‌ڕه‌نسای‌ خاوه‌ن چه‌ندین كۆمپانیای‌ فرۆكه‌وانی‌ و نه‌وت 24 ملیاردێر و ژاپۆنی‌ خاوه‌نی‌ كۆمپانیا زه‌به‌لاحه‌كانی‌ تۆیۆتاو نیسان‌و سۆنی‌ و هیتاشی‌ 22 ملیاردێرو ئیتاڵیای‌ خاوه‌نی‌ گرانترین كۆمپانیای‌ ئوتومبێل و پۆشاك و یانه‌ی‌ وه‌رزشی‌ خاوه‌نی‌ 23 ملیاردێرو هۆڵه‌ندای‌ خاوه‌ن یه‌كه‌مین بانك  6 ملیاردێرو كوه‌یتی‌ خاوه‌ن نه‌وتێكی‌ زۆر 5 ملیاردێری هەیە. هه‌رێمی‌ کوردستانێکی خاوەن هەزاران خێزانی خوار ئاستی هەژاری ، بە پێی دانپیانانی جەلال تاڵەبانی و به‌وته‌ی‌ یاسین مه‌حمود وته‌بێژی‌ یه‌كێتی‌ وه‌به‌رهێنه‌ران ئه‌م هه‌رێمه‌ کە خاوه‌ن 3 پارێزگاو 5 ملیۆن كه‌سه‌, له‌ ئێستادا 30 ملیاردێرو 10 هه‌زارو 800 ملیۆنێری‌ دۆلاری هه‌یە. دروستبونی‌ ئه‌و 30 ملیاردێرو هه‌زاران ملیۆنێره‌ له‌ هه‌رێمی‌ كوردستان و تۆمارنه‌كردنی‌ ناوه‌كانیان له‌ڕیزبه‌ندی‌ سه‌رمایه‌داره‌كانی‌ جیهان له‌ كاتێكدایه‌, به‌پێی‌ ڕاپۆرتی‌ ڕێكخراوی‌ شه‌فافیه‌تی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ عێراق و هه‌رێمی‌ كوردستان پێنجه‌مین وڵاتی‌ گه‌نده‌ڵن له‌ئاستی‌ جیهاندا.
لە لێدوانێکدا بۆ ڕۆژنامەی (هاوڵاتی) کە ڕۆژنامەیەکی ئەهلی هەرێمی کوردستانە، محەمەد کەریم، ئەندامی مونتەدای ئابوری کوردستان بەهاوڵاتی دەڵێت: (هەموو ئەوانەی گەشتونەتە ملیار دۆلار، یان هی حزبە یان ئەشخاسی ناو حزبە، یان کەسێک بەڕەمزی سەرپەرشتی کۆمپانیاکە دەکات و چەند کەسێکی حزبی لەپشتەوەیە، چونکە تاکە کەس نیە بتوانێت بگاتە ملیاردێر بەبێ پشتیوانی حیزب و ئەشخاسەکانی). هەروەها دەڵێ: (دوای فۆرشتنی بەرهەمە نەوتیەکان، سەدان کەس بەهۆی نەوتەوە بونەتە ملیۆنێرو ملیاردێر).
لە کاتێكدا لە ڕێگای گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی و بودجەی وڵات لە پێناوی کڕینی ویژدان و خۆشگوزەرانی بەرپرسان دا بەکار دەهێنرێت و خزمەتگوزاریەکان بەرە و خراپتر و خراپتر دەچن. هەژاری لە نێوان زۆربەی خەڵك دا بڵاوە . هیچ یاسایەك نیە بۆ دیاری کردنی لایەنی کەمی موچە و لایەنی زۆری کاتژمێرەکانی کارکردنی کرێکاران. کرێکارانی بەشی تایبەت موچەکەیان لە نێوان ٤٠٠ دۆلار بۆ ١٠٠٠ دۆلار لە کاتێکدا نرخی کرێی  ئەپارتمانتێکی دوو ژوری  نزیکەی ٥٠٠ دۆلارە. موچەی خانەنشینی کەسانێك کە لە سەرو ٦٥ ساڵین و پاش ٣٠ ساڵ کار و خزمەت خانەنشین کراون لە نێوان ٤٠٠ تا ٥٠٠ دۆلارە .
باری گوزەرانی زۆربەی هاولاتیان لە خراپی دایە و ڕادەی بێکاری لە بەرزبونەوەدایە. نرخی کار لە دابەزین و نرخی کاڵاکان و پیویستیە سەرەکیەکان و نیشتەجێبون و پێویستیە سەرەکیەکانی ژیان لە بەرزبونەوەی بەردەوامن.
پاش هاتنی نزیك لە ملیۆنێك ئاوارەی ناوخۆ و سوریا بۆ سێ شارە سەرەکیەکەی کوردستان و کرێی خانو ، پێویستیە سەرەتاییەکانی ژیان لە گرانبوندان. بە هۆی نەبونی یاسای کار و لایەنی کەمی موچە، نرخی کار بە هۆی ڕکەبەری ئاوارەکانەوە  لە دابەزیندایە. لەبەرامبەر ئەم کێشە و قەیرانەدا حکومەتی هەرێم ڕێوشوێنی پێویستی نەگرتۆتە بەر بۆ کەمکردنەوەی ئەم کاریگەریە دەرەکیەی ئاوارەکان و هاوکاری پێویستیان.
هه‌رێمی‌ كوردستان له‌سایه‌ی‌ ده‌سه‌ڵاتی‌ كوردیدا ڕۆژ به‌ڕۆژ به‌رهه‌می‌ ناوخۆیی‌ و  دەستکەوتی هاوڵاتیان به‌ره‌و كه‌مبونه‌وه‌ ده‌چێت, به‌ڵام ژماره‌ی‌ سه‌رمایه‌دارو بازرگانه‌كان له‌ زیادبوندایه‌. 
باری خوێندنگاو خەستەخانەکان
لەکاتێکدا لە ڕۆژنامە لۆکالیەکان سەبارەت بە باری ناهەمواری قوتابخانە و نەخۆشخانە حکومیەکان دەخوێنینەوە لە پاڵیاندا هەواڵی کردنەوەی ئوتێلە گەورە و لوکسەکان دەکەونە بەرچاو کە دواهەمینیان پرۆژەی شاری جوان لە شاری سلێمانی کە بری ٢٦٠ ملیۆن دۆلاری تێچووە و بریتیە لە ئوتێل و شوێنی حەوانەوە و ڕستۆرانتی لوکس، ئەم پڕۆژەیە کە تەنها ئێلیتەکانی حیزب و دەسەڵات و سەرمایەدارانی شەریکیان لێی سودمەندن.
لەبەرامبەر ئەم جیاوازیە گەورانەی دەستکەوت و شێوازی ژیانی خەڵکی ئاسایی و بەرپرسان و سەرمایەدارانی شەریکیان ، نەخۆشخانە و قوتابخانەکان لە کەمترین ئاستی ستانداردان. بە جۆرێك چینە باڵاو مامناوەندیەکان منداڵەکانیان دەنێرنە قوتابخانە و زانکۆ ئەهلیەکان ، یان مامۆستای تایبەتیان بۆ ڕادەگرن. نەخۆشەکانیان  دەنێرنە وڵاتانی دراوسێ و ئەوروپا  یان نەخۆشخانە ئەهلیەکان. لە کاتێکدا هەژاران توانای ئەوەیان نیە و ناچارن پەنا بەرنە بەر قوتابخانە و خەستەخانە حکومیەکان کە لە بارێکی خەمناك دان. 
جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان؛
سەرباری دیاریکردنی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان لە دەستور و ووتاری بەرپرسان دا بەردەوام دەسەڵاتەکانی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادگایی تێکەڵ بەیەك دەکرێن. حیزب و بەرپرسان لەسەرجەم بوارێکی سیاسی و دادگایی و سەربازی و ئەمنی دەستوەردەدەن و کاریگەریان هەیە و بڕیارەکان بەو ئاراستەیە دەبەن کە خۆیان دەیانەوێت.
لە هەرێمی کوردستان جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان تەنها مەرەکەبی سەر کاغەزە. هەر بە هۆی ئەو دەستێوەردانەیە کە چەندین تاوانبار و مرۆڤکوژ و ژنکوژ لە ڕێگای سوڵحی عەشایەری یان  بیانوی ترەوە ئازاد دەکرێن، یان حوکمی کەمیان بەسەردا دەدرێت. 
حیزبەکانی دەسەڵات دەست دەخەنە سەرجەم کاری فەرمانگاکان و ڕێکخراوە سیڤیلەکان و سەندیکاکانەوە. هیچ کەسێك لە کوردستان ناتوانێت لە هیچ فەرمانگەیەکدا وەکو فەرمانبەر یان کارگوزار یان پۆلیس و ئەفسەر و دبلۆمات و بەرپرس و فەرمانبەرانی نوێنەرایەتیەکانی هەرێم و سەفارەتەکانی ئێراق  کار بکات بە بێ تەسکیەی حیزبی و مەحسوبیەت و مەنسوبیەت. هەربۆیە فەرمانگەکان وەکو پێویست کاری خۆیان ناکەن و کەسانی شیاو لە شوێنی شیاودا نین.

گەندەڵی ؛ شێوەکانی گەندەڵی گەلێکن ئێمە لێرەدا بەربڵاوترینیان باس دەکەین.
ـ ئیمتیازات و موچە بەرامبەر لایەنگری و وابەستەیی
حیزبەکانی دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان  بۆ هێشتنەوەی لایەنگران و ئەندامانیان و وابەستەییان لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات چەندین ئیمتیازاتی نایاسایی دەبەخشن. بە پێی هەواڵەکان لە ماوەی چەند ساڵیکی کەم زیاتر لە ٨٠ هەزار کەسیان خانەنشین کردووە و بەردەوام لیستە کانیان ئاشکرا دەبن.  زۆربەی خانەنشینکراوەکان ساختەکارین و بە پلەی سەربازی و بە ناوی پێشمەرگەی دێرینەوە لەسەر بودجەی وەزارەتی پێشمەرگە موچەیان پێ دەدرێت، لە واقیعدا هەرگیز ئەو کارەیان نەکردووە کە بە ناویەوە خانەنشین کراون. 
بەردەوام لە لیستەکاندا ئاشکرا دەکرێت کە گۆرانیبێژ و پێشکەشکار و کچانی سەرنجڕاکێش بە ناوی ئەفسەرانی بەرزی پلەدارەوە موچەی خانەنشینی وەردەگرن. دوا لیست کە لەم مانگەدا ئاشکرا بو، ناوی ٤٠٤ ژنی تیادا بوو کە زۆرێك لەو جۆرە ژنانەی لە خۆگرتبوو.
لە پاڵ ئەم سوپا خانەنشینکراوەدا کە بەرتیل دانێکە بۆ لۆیاڵ بون بۆ ئەو دوو حیزبە و دوو بنەماڵەکەی دەسەڵات هەزاران کەسی تر بە ناوی پاسەوان یان هەر کارێکی ترەوە تۆمار کراون بە بێ ئەوەی بە کرداری ئەو کارانە ئەنجام بدەن . لە کۆمەڵگای کوردیدا ئەوانە بە موچەخۆری بەر سێبەر ناسراون (بە هۆی کەشی گەرماوە کەسانێك کە لەبەر سێبەردا دانیشن واتە لەبەر سێبەردان و ئیسراحەتن و  خاوەنی موچەی بێ ماندوبونن) ، زۆر لەو ئەندام و لایەنگرانەی ئەو دو حیزبە  ئەمرۆ لە بەلجیکا و وڵاتانی تری ئەوروپا دەژین و موچەکانیان لە پاڵ پارەی سۆسیال ، بێکاری، یان کاری ئەم وڵاتانەدا وەردەگرن.
وەزیر و پەرلەمانتاران دوای کۆتایی یەکەم پۆستیان  تاکو کۆتایی ژیان خانەنشینیان پی دەدرێت بە چاوپۆشین لە تەمەن و کار و پۆستی نوێیان لە کاتێکدا موچەی خانەنشینی سوپایەك وەزیر و جیگری وەزیر وبەڕێوەبەری گشتی کە ژمارەیان لە هەروەزارەتێکدا لە نێوان ٢٠ بۆ ٣٠ کەسە بڕی موچەی خانەنشینیان ٦٠٠٠ دۆلارە.  خانەنشینی سوپایەك ئەندام پەرلەمانی کۆتایی هاتوو  بە خولی پەرلەمانتاریەکانیان ٥٠٠٠ دۆلارە. 
 ـ سپیكردنەوەی پارە لە ڕێگای بانکەکات و موڵك و کۆمپانیاکانی دەرەوەی وڵات؛ 
بەپێی راپۆرتێك كە سایتی «مۆنیتۆر» بڵاویكردۆتەوە، بە پشتبەستن بەلێدوانی ئەحمەد جەببوری ئەندامی لیژنەی نەزاهەی پەرلەمانی عێراق، قەبارەی ئەو پارانەی كە پرۆسەی سپیكردنەوەی پارە دەیگرێتەوە، بەڕێژەی 20%ی بەهای بودجەی وەبەرهێنانی عێراق دەخەمڵێنرێت. لەو برەش هەرێمی کوردستان پشکی شێری بەردەکەوێت.
ئەم پارانەش دەستکەوتی ناشەرعیانەن کە لە سامانی گشتی دەدزرێن. لە نمونەیان دەستکەوتی گومرگەکان ؛به‌پێی‌ وته‌ی‌ به‌رپرسانی‌ حكومه‌تی‌ هه‌رێم، قه‌باره‌ی‌ ئاڵوگۆڕی‌ بازرگانی‌ هه‌رێم له‌ گه‌ڵ وڵاتانی‌ دراوسێ‌ له‌ساڵی‌ ڕابردودا گه‌یشتۆته‌ نزیكه‌ی‌ 30 ملیار دۆلار، به‌و پێه‌یش ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ داهاتی‌ خاڵه‌ سنوریه‌كان نزیكه‌ی‌ 1 ملیار و 500 ملیۆن دۆلار بووه‌.
به‌ پێی‌ ئه‌و زانیارییانه‌ی‌ کەناڵی KNN   تەلەفزیۆنی فەرمی بزوتنەوەی گۆڕان بڵاویکردۆتەوە، له‌ ساڵێكدا تەنها  نزیكه‌ی‌ ٧٢ ملیۆن دۆلار لە ‌داهاتی‌ خاڵه‌سنورییه‌كان خراوه‌ته‌ ناو خه‌زێنه‌ی‌ گشتییه‌وه‌ ، به‌وه‌ش ده‌رده‌كه‌وێت نزیكه‌ی‌ له‌ 90%ی‌ داهاتی‌ خاڵه‌ سنورییه‌كان نادیاره‌و كه‌س نازانێت بۆ كوێ‌ ده‌چێت.
پرسی‌ دیارنەمانی داهاته‌كانی‌ ناوخۆ له‌ئێستادا ئه‌و پرسیاره‌یه‌ كه بەردەوام ‌ له‌سه‌ر زاری‌ هاوڵاتیان و ڕێکخراوە سیڤیلە بێلایەنەکانە و بە بێ وەڵام ماونەتەوە.
بونە شەریکی پرۆژە بەرهەمهێن و بازرگانیەکان و بەخشینی موڵکی گشتی؛
لەبەرامبەر ڕێگەدان بە هەر پرۆژەیەکی تایبەت ، کەسەکانی ناو حیزب و دەسەڵات، بە بێ بەشداری مادی خاوەن پرۆژەکان ناچار دەکەن کە بیانکەنە شەریکی پرۆژەکانیان. دیارە ئەو بەرپرسانە کەسانی باوەرپێکراوی خۆیان دەکەنە شەریکی فەرمیان و ئەو کارانە بە ناوی شەخسی خۆیانەوە ناکەن. تەواوی ئەو پرۆژە بەرهەمهێنی و خزمەتگوزاری و بازرگانیانەی کە لە کوردستان دا هەن ئەگەر بە گشتی موڵکی بەرپرسانی حیزبی و حکومی نەبن پشکی ئەوانی تێدایە. 
لەبەرامبەر ئەم شەراکەتە نامەشروعەدا پرۆژەکان چاو لە لادان و کاری نایاسایی کردن و کوالیتەیتی کار و بەرهەمەکانیان دەپۆشرێت. لە بەرامبەر هەر کارێکی نایاساییان لە لایەن بەرپرسانی شەریکیانەوە بەرگریان لێ دەکرێت. 
ئەوەی کە زۆر باوە ئەوەیە کە ئەو بەرپرسانە زەوی و موڵکی گشتی بۆ ئەو پرۆژانە داگیر دەکەن و ئاسانکاری لۆجستیان لەسەر موڵکی هاوڵاتیان بۆ مەیسەر دەکەن.
تەندەری پرۆژە گەورە و مامناوەندیەکان لە سەرەتادا دەدرێن بە کەسان و کۆمپانیاکانی شەریکی بەرپرسان. ئەوانیش بەبێ کەمترین کارتیاکردن تیایدا، بە  قازانجی بەرز بە کەسان و کۆمپانیاکانی تری دەفرۆشنەوە . ئەم شێوازی خراپبەکارهێنانی دەسەڵات و دەسپیسیە سامانێکی بێشوماریان پێ دەبەخشێت. 
تەواوی ئەم دیاردانە بونەتە هۆکاری ئەوەی کە هەرێمی کوردستان ببێتە بەهەشتی سەرمایەدارانی بێگانە بۆ ئەنجام دانی پرۆژەکانیان بە کوالیتەیتی خراپ و کۆنترۆڵ نەکراو. کوردستان بۆتە تەنەکەخۆڵی کەرەسە خراپ و ئێکسپایەرەکانی چین و ئاسیای دور و تورکیا و ئێران. ئەم دیاردانە ڕێگری سەرەکین لەگەشەی سەرمایەی سەربەخۆ کە ناتوانێت پێشبڕکێی سەرمایە و سەرمایەداری گەندەڵ بکات. یەکێك لە کۆمپانیا سەربەخۆکان کە خراوەتە ژێر فشارێکی بێوێنەوە گروپی‌ كۆمپانیاكانی‌ نالیا و خاوه‌نی‌ كه‌ناڵه‌كانی‌ (ئێن ئاڕتی) یە‌. بەجۆرێك خاوەندی ئەو کۆمپانیایە ‌شاسوار عه‌بدولواحید لە ئێوارەی ٢٦/١٠/٢٠١٣ لە لایەن کەسانی نەناسراوەوە ته‌قه‌یان لێکردو به‌و هۆیه‌شه‌وه‌ برینداربوو. عه‌بدولواحید هۆکاری دژایەتی کردنی بەردەوامی و تەقەلێکردنی بۆ ئەوە دەگێڕێتەوە کە ئامادە نیە هیچ کەس و لایەنێكی بەرپرسی حیزبی یان حکومی بکاتە شەریکی خۆی و کۆمپانیاکە. 
ـ کێشەی نەوت
نەوت تەنهابەرهەمێکە کە لە کوردستانەوە دەنێررێتە دەرەوەی وڵات. ئەمەش لە ساڵی ٢٠٠٣ وە دەستیپیکردووە و بە ئاگاداری و هەروەها  بە بێ ئاگاداری حکومەتی ناوەندی ئەنجام دەدرێت. ڕادەی دەسکەوتەکانی نەوت تاکو ئێستا ئاشکرا نەکراون و بە شاراوەیی ماونەتەوە. لە ژێر گوشاری خەڵک و میدیاو ئۆپۆزسیۆن وەزارەتی سامانە سروشتیەکان ڕاپۆرتێکی سەبارەت بە دەسکەوتەکانی نەوت لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٧ تاکو ٢٠١٣ بلاوکردەوە. ئەو ڕاپۆرتە وناوەرۆك و ژمارەکانی  جیگەی باوەڕی کەس نەبون. تێچونەکانی وەزارەتەکە نزیکەی دوقاتی  دەسکەوتەکان دەبون.  بە پێی ڕاپۆرتەکەی وەزارەتی ناوبراو دەسکەوتەکانی ئەو ماوەیە بریتی بون لە ٩.٧١٤.٣٣١.٨٦١دۆلار  بە ڵام تێچونەکان لە هەمان ئەو ماوەیەدا بریتی بون لە٨.٧٩٤.١١٠.٢٢٠ دۆلار . ئەگەر بێت و موچە و مەسرەفەکانی تری وەزارەتەکە حساب بکرێت ئەوا تێچونەکان دوقات دەبن لەبەرامبەر بە دەسکەوتەکان دا. 
ناوچە کوردیەکان کە ئەو دو بنەماڵەیە دەسەڵاتدارن تیایدا یەکێکە لە گەندەڵترین ناوچەکانی ئێراق.  گەندەڵی لە هەرێمی کوردستان دا لە ئاستیکدایە کە تەنانەت پلە باڵاکانی ناو حکومەتیش ناتوانن نکۆڵی لێ بکەن. سەرۆك وەزیرانی هەرێم گەندەڵی وەکو کولتوری هەرێم  پیناسە دەکات. حکومەتی هەرێمی کوردستان هەرگیز بە جدی نەیویستوە ڕوبەڕوی بڵاوبونەوەی دیاردەی گەندەڵی ببێتەوە.  

کێشە ڕاستەوخۆکانی هێزە چەکداریەکان ؛
کێشەی میلیشیایی حیزبی؛
کێشەی سەرەکی هێزە چەکدارەکانی هەرێمی کوردستان ئەوەیە کە پاش ٢٣ ساڵ لە ئازاد بونی کوردستان هێشتا هێزی میلیشیایین و هەر یەکەیەك یان چەند یەکەیەکی سەربازی سەر بە حیزب و لایەنێكە. سەرباری بونی وەزارەتێك بە ناوی وەزارەتی پێشمەرگەوە، هەرگیز فەرماندەیەکی کرداری هاوبەشیان نەبووە و هیچ یەکەیەکی میلیشیایی ئەو دوو پارتە سەرەکیە ئامادەیی تیا نیە فەرمانی بەرپرسانی سەربازی لایەنەکەی تر جێبەجێ بکات. لەم شەڕانەی دوایی داعش میلیشیاکانی دو حیزبە سەرەکیەکە شکانەکانیان دەخستە پاڵ ئەوی تر. بە پێچەوانەشەوە ئەو سەرکەوتنە کەمەی ئەم دواییانە بە هاوکاری هێزە ئاسمانیەکانی ئەمەریکا بەدەستیان هێنا لەسەر حسابی خۆیان دەنوسی. ئێستاش لە نێوان ئەو دوو لایەنە کێشەی ئەوە هەیە کە ئەو چەکانەی لە دەرەوەی وڵاتەوە دێت بە یەکسانی لە نێوان ئەو دوو هێزە میلیشیاییە دابەش ناکرێت. پاش شکانەکانی پێشمەرگە لەبەرمبەر داعش تازە لە کۆتایی مانگی هەشتی ٢٠١٤ مەسعود بارزانی فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە و سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڕیاری دەركردووە هێزەکانی پدك و ینك یەكبگرنەوە و هێزی پێشمەرگە ببێتە هێزێكی نیشتیمانی.
چەندایەتی و چۆنێتی پێشمەرگە و چەکەکانیان؛
وەزارەتی پێشمەرگە قسە لەوە دەکات کە ١٥٠ هەزار پێشمەرگەیان لە جەنگدایە بەرامبەر ٣٠ هەزار چەکداری داعش کە لە شارەکانی سوریا و ئێراق بلاو بونەتەوە. وەزارەتی پێشمەرگە لەوە دەدوێن کە چەکەکانیان کۆنە و چەکی پێشکەوتو نین. ئەگەر بەراوردی چەکەکانی هێزی پێشمەرگە بە جەنگاوەرانی یپگ بکەین کە لە کوردستانی سوریا ڕوبەروی داعش و جەبهەی نوسرە و هێزە ئیسلامیە ڕادیکالەکانی تر و ڕژێمی سوریا بونەتەوە و بواریان نەداوە بەرامبەرەکانیان هیج پێشرەویەك بکات و سەرکەوتن بەدەست بهێنێت ئەوسا لە یەکلایەنی و ناوردی ئەم بۆچونە تێدەگەین. دەگەینە ئەو باوەڕەی کە ئەمە هۆکاری سەرەکی نیە بۆ سەرکەوتنەکانی داعش بەسەر پیشمەرگە.
بەرپرسانی سەربازی هێزەکانی پێشمەرگە هەمان بەرپرسانی ڕابردون کە هەرگیز نەیانتوانیوە سەرکەوتنی ستراتیجی بەرامبەر حکومەتی ئێراقی بەدەست بهێنن. بەڵام لە زۆر سەردەمدا توانیبویان ناوچەکانی خۆیان بپارێزن. زۆربەی جەنەراڵ و ئەفسەرانی هێزەکانی هەردو لا هیچ ئەزمونێکیان نیە جگە لە ئەزمونی شەڕی پارتیزانی کە لەم قۆناغەی ئەمڕۆی کوردستان ناکرێت بەکاریان بێت. هیچ بەرنامە و شێوازێکی مۆدێرنیان نیە بۆ مەشق پێکردنی پێشمەرگە. وا پێدەچێت گرنگیەکی هەستپێکراویشی پێ نەدرابێت بۆ هێنانی کەسانی پسپۆر بۆ مەشقکردن بە چەکدارەکانیان. ئەفسەر و پلەدارە نوێیەکانیش سەرباری نەبونی هیچ ئەزمونێك لەسەر بنەمای حیزبی، بنەماڵەیی، عەشیرەتگەری، مەحسوبیەت و مەنسوبیەت دانراون و پلەی سەربازیان پیدراوە. ئەمەش هۆکارێکی سەرەکیە بۆ پێشنەخستنی تواناکانی هێزەکانی پێشمەرگە.
ئەو هیزانەی کە مەشق پیکراون و گرنگی تایبەتیان پی دەدرێت تەنها ‌ئەو هێزانەن کە بۆ پاراستنی شوێن و کەسە هەستیارەکان بەکاردەهینرێن. لەوانە هێزەکانی دژە تیرۆرە لە زۆنەی سەوز کە پاڤێڵ کوڕی جەلال تاڵەبانی سەرپەرشتیان دەکات. هێزی تایبەتی لە زۆنەی زەرد کە مەنسوری کوڕی مەسعود بارزانی فەرماندەیەتی.
بە هەدەردانی هێزە سەربازیەکان و بودجەیان؛
ژمارەیەکی زۆری هێزە چەکدارە مەشق پێکراوەکان ، کە ئیمتیازی بەرز و تایبەتیان هەیە بۆ پاسەوانی بەرپرسان بەکاردەهێنرێن. بە پیی ئەو زانیاریانەی لە ژوری لێکۆڵینەوەی ئابوری بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ڕای گشتی خراوەتە ڕو،  مەسعود بارزانی دوو لیوای چەکداری بۆ پارێزگاری شەخسی خۆی هەیە کە نزیکەی ٥٠٠٠ چەکدار دەبن و مەسرەفی ساڵانەی ئەو چەکدارانە نزیکەی ٨٠ ملیۆن دۆلارە.  جێگرەکەی کۆسرەت ڕەسوڵ (ینك) ٢٤٠٠چەکداری هەیە و خەرجی ساڵانەی پاسەوانەکانی ٣٦ ملیۆن دۆلارە. نێچیروان بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێم نزیکەی هەمان ئەندازە چەکداری هەیە و خەرجیەکانیان ساڵانە ٤٠ ملیۆن دۆلارە . تەواوی بەرپرسانی حیزبە سیاسیەکان تاکو بەشە ناوچەییە بچوکەکان پاسەوانی تایبەتیان هەیە. بۆ زۆربەی بەرپرسانی هەرێم بونی زۆرترین ڕادەی پاسەوان و دەرکەوتنیان لەگەڵیدا بە کاروانی دورو درێژی ئۆتۆمۆبیلە سەربازیەکانەوە جۆرە کەسایەتی و پرێستیژەیەکە بۆیان و جۆرە پێشبڕکێیەکە لەگەڵ بەرپرسانی تری هاوتایان. ئەم سوپا پاسەوان و کاروانە ئوتۆمبێلانەی لۆردەکانی جەنگ، جگە لە بە هەدەردان سودێکی تریان نیە. تەواوی ئەم بەهەدەردانانە لە کاتێکدایە کە بەردەوام لە سەقامگیری و باشی باری ئاسایشی کوردستان قسە دەکرێت.
بە پێی زانیاریەکانی ژوری‌ لێكۆڵینه‌وه‌ی‌ ئابوری‌ بزوتنەوەی گۆڕان; (40.7%) ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێم، هێزی ئه‌منی‌و چه‌كداریین.
هێزی پێشمەرگە و حکومەتی ناوەندی؛
سیستەمی حوکمی هەرێمی کوردستان دەکرێت بوترێت فۆرمێکی کەم نمونەیە. لە دەستوری ئێراقیدا وەکو هەرێمێك لە چوارچێوەی ئێراقی فیدراڵ ناسراوە، بەڵام زۆر دورە لە سیستەمی فیدرالیەوە. هەرێمی کوردستان خاوەنی سوپای خۆی و وەزارەتی پێشمەرگەی خۆی و بریاری سیاسی خۆی و وەزارەتێکی سێبەری تایبەت بە کاروباری دەرەوەی خۆیەتی.هەرێمی کوردستان نوێنەرایەتی تایبەت بە خۆی لە نزیکەی ٢٠ لە وڵاتانی دراوسێ و وڵاتی ڕۆژئاوادا هەیە کە هیچ پەیوەندیەکی فەرمیان بە دەزگا دبلۆماسیەکانی حکومەتی ناوەندیەوە نیە . لە ناو ئەو وڵاتانەشدا بەلجیکا.
هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئێراق دا ناکرێت وەکو کۆنفیدراڵ تێیان بڕوانرێت لەبەر ئەوەی یەکێتی دوو وڵاتی خاوەن شکۆمەندی نیە. 
ئەمەش وایکردووە کە هێزە چەکدارەکانی هەرێم،واتە هێزی میلیشیایی پدك و ینك ، هیچ پەیوەندیەکیان بە هێزە ئێراقیەکان و حکومەت و وەزارەتی بەرگری ناوەندەوە نەبێت. 
نکۆڵی لەوە ناکرێت کە زۆربەی خەڵکی کوردستان نایەوێت هێزە چەکدارەکانی کوردستان بخرێنە ژێر فەرمانی ناوەندەوە. ئەمەش بەهۆی ئەزمونی تاڵی دەیان ساڵ لەگەڵ سوپای ئێراقی جێگەی تێگەیشتنە. بەڵام هەردوو حکومەتی هەرێم و ناوەند تاکو ئێستا نەیانتوانیوە بگەنە فۆرمێکی هاوبەش بۆ یەکلایی کردنەوەی ئەم کێشەیە. بە تایبەتی لەسەردەمانێکی وەکو ئەمڕۆدا پیویستیەکی ژیانیە بۆ هاوڵاتیانی هەردو لا. حکومەتی ئێراقی تەواوی ئەو چەکانەی لە ڕژێمەکەی سەدام حسێنی بەدەست هێناوە یان لە لایەن ئەمەریکا و وڵاتانی دۆستیەوە پێی بەخشراوە یان کڕیویەتی، هێزەکانی پێشمەرگەی لێ بێبەری کردووە. موچەی هێزی پێشمەرگە چەندین ساڵە لە لایەن حکومەتی ئێراقیەوە ڕاگیراوە لەبەر ئەوەی لە ژێر فەرمانی وەزارەتی بەرگری ئێراق نین . لە کاتێکدا قسە لە ٣٠٠ هەزار پێشمەرگە دەکرێت لە کوردستاندا. ئەمەش بارێکی قورسە بۆ سەر بودجەی هەرێمی کوردستان و کاریگەری لەسەر رادەی موچە و گوزەرانی پێشمەرگە و خێزانەکانیان هەیە . 
ئەم گەندەڵی و بەهەدەردان و سەقامگیری نەکردنەی پەیوەندیەکانی حکومەتی هەرێم و ناوەند بەڕادەیەك کاریگەرە، بونەتە هۆکاری ئەوەی بەشی زۆری بودجەی هێزە چەکدارەکان و وەزارەتی پێشمەرگە لە خزمەتی پێشمەرگە ی کارا نەبێت و موچەکانیان لایەنی کەمی گوزەرانی خۆیان و خێزانەکانیان دابین نەکات. ڕۆژانە چیرۆکی دڵگران دەبیستین سەبارەت بە پێشمەرگەکانی بەرەکانی شەر کە زۆربەیان لە کاتی ئاشتیدا ناچار بون دوای دەوامی سەربازیان کاری تری لاوەکی بکەن. بەڵام ئێستا بە هۆی شەری داعش و دابڕانیان لە کاری لاوەکی لەسەر قەرز دەژین و خیزانەکانیان لە خوار ئاستی هەژاریەوەن. تەنانەت هەندێك لە پێشمەرگەکان ناچارن بە پارەی قەرز بگەڕێنەوە بۆ بەرەکانی جەنگ، یان سەردانی خیزانەکانیان. ئەمەش وای کردووە کە ورە ی پێشمەرگە و ئامادەیی بۆ خۆبەخت کردن دابەزێت و ژیانی بۆ سیستەمێکی گەندەڵ و نادادپەروەری  وڵاتێك نەخاتە مەترسیەوە کە گوزەرانێکی شیاو بۆ خۆی و خێزانەکەی دابین نەکات.
لە کۆتایی باسی هێزە چەکدارەکان دەمەوێت ووتەی بەرپرسی میحوەری كەركوك مەحمەد حاجی مەحمود بخەمە ڕوو کە بە حەق  لە ئەنجامی شکانەکان لە بەرامبەر داعش ووتویەتی( 22 ساڵە ئیش لەسەر دروستكردنی هێزی پێشمەرگە دەكەین بەڵام نەمانتوانی 22 كاتژمێر بەرگری بكەین).
نکۆڵی لەوە ناکرێت کە ئەمڕۆ هەرێمی کوردستان پیویستی بە هاوکاری سەربازی و چەکی پێشکەوتو، پسپۆری سەربازی،کەرەستەی پزیشکی، هاوکاری ئاسمانی، هاوکاری هەواڵگیری ... هتد هەیە . بەڵام هۆکارەکانی پلەی یەکەمی شکانەکانی هێزی پێشمەرگە و سوپای ئێراقیش لە ناوخۆیدایەو پێویستە وڵاتانی پشتیوان گرنگی بەو لایەنە بدەن. هەوڵ بدەن فشار بخەنە سەر دەسەڵات و دوو حیزبەکەی دەسەڵات کە پەیڕەوی یاساکان بکەن و بە ئاراستەی سیستەمێکی باشی حوکم Good governance بچن.
ئەرکی وڵاتانی بەرەی دیموکراتی ئەوە نیە کە سیستەمە گەندەڵە نادیموکراتیەکان لە کاتی مەترسیدا بە پارە و سامانی هاوڵاتیانی باجدەری خۆی پشتیوانی بکات. بەردەوام و بەردەوام ئەم هاوکاریانە و خەرجیانە دوبارە و چەند بارە بکاتەوە، بەڵکو ئەرکی مۆڕاڵی ئەو وڵاتانە ئەوەیە کە فشاری بەردەوام بخاتە سەر حکومەتەکانی ئەو وڵاتانەو هاوکاریەکانیان بە مەرج پێشکەش بکەن. بەو مەبەستەی لەسەر پێی خۆیان بوەستن، نەك ڕابهێنرێن بەوەی ببنە مشەخۆری بەردەوامی هاوڵاتیانی باجدەری وڵاتانی دیموکراسی، خۆشیان لە ڕێگای ناشەرعی و گەندەڵیەوە سامانی وڵاتەکەیان لە خۆیان و هەوڵی مانەوەی ناشەرعیان سەرف بکەن.
 سیستەمە گەندەڵ و ناڕەواکان خۆراکی بەهێزکردنی ڕادیکالیزم و تیرۆریزمی ئیسلامی و شەرەناوخۆییەکان و کۆچی گەنجان و دروستبونی لێشاوی پەنابەرانن بۆ ڕۆژئاوا. ئەگەر ئەم سیستەمانە ئەمرۆش لە تیرۆری ئیسلامی بپارێزرێن، سروشتی ناڕەوایی و گەندەڵی و نادیموکراسیەتەکەیان ڕادیکالیزمی ئیسلامی و شەری ناوخۆ لە ناو خودی وڵاتەکە زوو یان درەنگ هەڵدەگیرسێنێت. 
----------------------------------------

the Internal problems of the Kurdish forces against IS
Notwithstanding the joy surrounding the most recent victory on IS in the Kurdish region, in which the city of Sinjar was recaptured, is the trust of the populace in competence of the peshmarga of an insufficient level to answer the expectations of the people. Because of the subsequent defeats in the past year, which had many conquered cities, murdered citizens and fleeing population as a consequence, even the most aggressive propaganda campaigns couldn’t raise the trust in the troops. The victory at Sinjar was only possible because of the combined assaults of allied air support, the guerrilla warriors of the PKK and YPG and the aid of Iraqi troops. But even this victory is overshadowed by the statements of ‘president’ Barzani, whose legal term of office ended months ago. His attempts to attribute the victory solely to his own actions angered everyone who participated in the attack.
This report is focused on the internal factors that led to the defeat of the forces of the Kurdistan Regional Government against IS and the ability of the latter to gain territories. The report looks retrospectively at the history of the political parties in Kurdistan region of Iraq and their structure and nature today. 
Introduction
An overview of the past of the current political parties in Kurdistan region
The political nature of today’s Kurdistan

- Family inherited system 
- The rights and freedom 
- The economic and living conditions of citizens
- The separation of powers
- Privileges legal and outlaw salary in exchange of loyalty
- Money laundering 
- Being a partner in the investment projects and offering public properties 
- Oil issue

The direct problems of the military forces
- The issues of the political party militias
- The quality and quantity of Peshmarga and their weapons
- The waste in the military forces and their budgets
- The Peshmarga forces and the central government
- Oil business with ISIS

Introduction;
There are many opinions about the causes of the sudden increase in the powers of the group that want to establish an Islamic caliphate. Many are resorting to the conspiracy theory. Those believe that the establishment of ISIS is the work of some of the gulf countries and Turkey to defeat Bashar Isaad’s Syria and the Shiite Iraqi government who are close to Iran. 
Those with military affiliation resort to military explanations for the successes of ISIS. They explain that by the military experience, the heavy weaponry they were able to cease from the Iraqi and Syrian army, their financial capabilities and their ability to engage in psychological warfare. 
The Islamic parties that are both against ISIS and America regard ISIS as the product of America and that ISIS is just a copy of Taliban in Afghanistan that are tools for America to come back to Iraq and the region in order to control the sources of energy and directly interfere in the businesses of those countries. 
What is missing here are the internal factors that are related to the central governments and regional ones in the area that are under attack by ISIS. These factors are continuously highlighted by local critiques. Those voices have popular support but they were not able to reach to international media outlets and centers of power. On the other hand the nature of the local and regional governments is as such that they do not want to listen to those voices. 
The direct and indirect factors behind the defeat of the military forces in Kurdistan region (Peshmarga) cannot be limited to military causes, but they are dynamically related to the prevalent system in the region that prepared the ground for such victories by ISIS. The defeats by the Peshmarga forces are the latest outcome of the miscalculations and false polices and bad governance of the authorities in Kurdistan region. 
In the beginning ISIS was able to occupy many towns and villages in the Kurdistan region without significant resistance or loss in lives and resources. The Peshmarga forces experienced a big embarrassment in these defeats. Because of their inability to resist, they put the lives of civilians at risk and as a result thousands were displaces, hundreds killed and hundreds of girls and women were kidnapped. This particularly was prominent in the town of Sinjar. The lack of trust in the Kurdish forces was to an extent that with the occupation of the town of Makhmoor that is about 60 km from Erbil (the capital of the Kurdistan region) many families started leaving the capital towards the east. The Peshmarga forces were so demoralized that ISIS was able to occupy in few days Gwer town that is only 30 Km far from Erbil. Thanks to the Kurdistan Workers Party, knows in short as PKK and the protection units of YPG in the Syrian side of Kurdistan, ISIS forces were stopped. (YPG is a military group from Syrian Kurdistan which is close to PKK fighting for the freedom and liberation of the Kurdish areas in Syria. This group was established by the United Democratic Party and the Kurdish National Council.). The help from PKK and YPG were key in stopping the advances of ISIS towards Erbil and which made people calm down and stay in the city of Erbil. Despite the fact that Masoud Barzani is an alley to Turkey and is an enemy with PKK and YPG, was forced to visit the latter’s forces and thanks them personally for their contributions. 
Those who are trying to make sense of the success of ISIS need to understand the nature of the political establishment in Kurdistan which was the cause of this demoralization. There is no space here to describe the history of the political parties in Kurdistan but rather we will shortly examine that. 

An overview of the past of the current political parties in Kurdistan region;
Two main political and military groups were established and rose to dominance in the mountainous areas of Kurdistan region in different time under different names. Currently the Patriotic Union of Kurdistan (PUK) under the leadership of Jalal Talabani and the Kurdistan Democratic Party (KDP) under the leadership of Masoud Barzani share the authorities in Kurdistan region. 
Those two parties, besides their struggle with the Saddam Husein regime were also busy fighting each other between the years 1966 and 1998. 
Each of these two parties allied with either Saddam Hussein or the Mullahs in Iran against the other force. 
Those two parties were so exhausted fighting each other that the Iraqi army was able at the end of the Iran-Iraq war to force them to the borders with Iran. 
In 1991 the people of Kurdistan were able through a popular uprising to free their cities and towns from the control of the military forces of Saddam Hussein’s army. Few days after the uprising those two parties used the power vacuum and were able to control the cities and towns liberated by the people. Each one of those parties was able to control the areas that it was more dominant in. 
After less than 3 years, i.e. in 1994, the two parties engaged in a civil war using the weapons that they ceased from the Saddam Hussein army. The civil war lasted until 1998 and resulted in the death of 35,000 people, disappearance of 11,000 more, displacement of thousands and the waste of countless resources. The civil war added to the difficulties already in place arising from the sanctions by the Saddam Hussein regime and the international community in Kurdistan. This led to the spread of hunger and disease in the region. Following pressure from America, the civil war stopped and they signed an agreement ending the war. 

The political nature of today’s Kurdistan;
Following the end of the civil war, Kurdistan was able to achieve certain degree of political, economic and security stability in comparison to the rest of Iraq. That happened despite the fact that there was extreme degrees of inequalities between the rich and poor and the regular people and the people in authority which fuelled anger and discontent. 
Those two parties that were fighting each other for years following the toppling of Saddam Huessin’s regime in 2003 signed an agreement under the name of the strategic agreement to basically share the powers and resources of the region between themselves. Since then those two parties became a front against the people of Kurdistan and their rights and freedoms. 
The main opposition party in Kurdistan was the Gorran Movement that was established in 2009 under the leadership of Nawsherwan Mustafa (who was the second person in PUK). The movement was a secular and reformist movement. The rest of the opposition were Islamic parties some of whom had a terrorist background. The Gorran movement had a positive impact initially and had a very wide popular base which was critical to the authorities. 

- Family inherited system; 
An undeclared family inherited system of rule is imposed on the people of Kurdistan by both the KDP and PUK. This is against the wills of the people and is contrary to the democratic goals of the hundred years of democratic movements in Kurdistan. 

- The rights and freedom; 
The rights and freedom on the ground are continuously restricted and the laws and regulations are elastically abused for the persecution of freedom fighters. Threats, insults, detention and assassination of journalists and activists is becoming a daily routine. In the past two years many journalists and activists came to Belgium and they carried with them evidence and documents that forced the Belgian authorities to offer them asylum. 

- The economic and living conditions of citizens;
The economic situation of the people is bad and the rates of unemployment are rising. The income of people is dwindling while the prices of basic necessities and housing are increasing. The poor are becoming even poorer and rich richer. By Jalal Talabani’s own confession this region consists of 3 governorates and 5 million people and currently has 30 billionaires and 10,800 millionaires.  In a statement by Muhamad Karim from the Kurdistan Economic Forum “all of those who are billionaires are either affiliated or supported by one of the political parties or powerful people inside those political parties”. He also elaborated that “following the selling of oil products, hundreds of people became millionaires and billionaires”. 
The authorities are trying to buy the opinions of people at the time that the public services are declining. Poverty is rampant among the people. There are no laws to regulate the minimum wages or the working hours for the workers. The monthly wages of the private sector workers is $400-$1000 at the time that rent of a two room apartment is $500. The pension for those who retire after 35 years of service is $400-$500. 
At the time that the local media is full of stories of neglect and decline in the services at the public sector including schools and hospitals, luxury and expensive hotels are opened the latest was a $260 million hotel called Jwan City in Slemany that can only be used by political and business elites. 
In comparison to this luxury the lives and livelihood of the regular people are declining and the quality of services in hospitals and schools is declining. This led to the rich and middle classes to send their kids to private schools or hire private teachers. On the other hand the sick are resorting to travel outside the country for treatment or seek medical attention in private hospitals which is expensive and creating many financial difficulties for them. 

- The separation of powers;
The separation of powers in Kurdistan region is nothing more than slogans that lack substance. This is proved by the fact that many criminals who killed journalists, women and other innocent people are released or their sentences are reduced. The political leaders are interfering in many political, administrative, military and security aspects and are influential in those aspects. The political parties in power interfere in the work of all of the government departments, civil society organizations and syndicates. No one can be appointed in any of the departments of the government both inside and outside Kurdistan without being first affiliated with one or another political party. Therefore the departments are not doing their jobs appropriately and there are no appropriate people in appropriate places. 

- Privileges legal and outlaw salary in exchange of loyalty;
Providing illegal wages and salaries to their supporters is the only mean through which both KDP and PUK can control those supporters. According to documents which leaked to the media both KDP and PUK provided illegal pensions to more than of 80 thousand people and those documents are continuously uncovered. Most of those who were receiving pensions are illegal and are receiving those supports through the ministry of peshmarga at the time that most of them never did that work. 
Beside this army of pensioners, there are thousands who are appointed as guards or any other job just to receive salaries without doing the job. A lot of those people are in fact in Belgium or other European country and they are receiving benefits in this country beside what they get in Kurdistan. 
The ministers and the parliamentarians, after the end of their first position receive pensions for life (which is at least $5000) without minimal regard to age or the salary they receive in their new job. 

- Money laundering;
Money laundering is a daily practice in Kurdistan through the banks inside and outside Kurdistan. According to Ahmed Jobory, the head of the integrity committee of the Parliament of Iraq, in a statement to the Monitor Website, he indicated that the amount of money laundering constitutes 20% of the total Iraqi budget. Kurdistan region have the lion share in that amount. According to KNN (the satellite TV of the Gorran Movement) more than 90% of the revenues of the customs at the borders disappear. 

- Being a partner in the investment projects and offering public properties; 
Being a partner in the investment projects and offering public properties are becoming a must-to-pay price for allowing any private project. The influential persons inside the government and parties are forcing those who are implementing private projects. It is clear that the political party leaders are not doing those things under their personal names. All of the investment, productive or tourist projects that are implemented in Kurdistan if are not personally owned by political party leaders the latter have some share in them. In return for this illegal partnership, the authorities are turning a blind eye toward the violations and illegal behavior of the projects and their qualities.  
All of those phenomena are making Kurdistan region the heaven of the businessmen particularly the foreign ones to implement their project in a bad and inferior quality. Kurdistan has become the bin for expired and low quality products from China, Asia, Turkey and Iran. This has also resulted in the failure of independent and risk taking business and capital from competing with the politically supported capital. One of the companies that was put under tremendous pressure is the Nalia Group which owns the Nalia Satellite TV channels. The owner of the company Shaswar Abdulwahid was shot and injured in 26/10/2013 by unknown persons. Shaswar indicated that the reason behind this incident was his refusal to allow any political party or government official to become his partner in his business. 

- Oil issue;
Oil is the only national product that is exported to outside of the country. Oil is exported since 2003 without and sometimes with the awareness and knowledge of the central Iraqi government. But the oil revenues were never publically announced. Under pressure from the public, media and opposition, the Ministry of Natural Resources published report detailing its revenues from 2007 to 2013. This report was not believed by anyone because the expenditures of the ministry were twice its revenues. As the report indicated the revenues of the ministry was $9,714,331,861 while its expenditure was $8,794,110,220.  Subtracting the funds that the ministry is receiving in terms of salaries and other expenditures then the amount that the ministry spent was twice of the revenues it got from oil. 
Kurdistan region under the rule of those two families is one of the most corrupt regions of Iraq. The corruption is so rampant that none of the high ranking persons in the government cannot deny it. Even the prime minister of the KRG described corruption as a culture in the region. However, none of the officials in the KRG worked seriously to decrease the spread of this phenomenon. 
The direct problems of the military forces;
- The issues of the Kurdish party-controlled militias;
The main issue of the military forces is that after 23 years of freeing Kurdistan most of them are still party militias and each unit or number of units is affiliated with one or two political parties (DKP en PUK). Despite the fact that there is a ministry called the ministry of peshmarga but those party militias have never operated under one chain of command and the units of one party are never ready to obey the commands of a minister from another political party. 
In the recent conflict, the defeats incurred were blamed by one party on the other while the small successes that were achieved as a result of the American air strikes were abused by one political party or another as their own success. The main problem between the two main parties is that the weapons that are received from outside are not equally distributed among them. Following the defeats to ISIS, Masoud Barzani (the commander general of the military forces) requested that all of the militias be unified in one national force. But in reality, both political parties continued the war against IS on their own, without any noteworthy collaboration.
Despite severe public pressure and decisions made by the Kurdish government (June 23 2014), which decreed that all militias were to be integrated into the peshmarga forces, those militias are so far still autonomous. Neither the KDP, nor the PUK are apparently prepared to hand over control of their troops to the ministry of peshmarga; it is suspected that they want to keep their forces as assets, should they lose the elections, so they can seize power by force of arms.
Even when gathering intelligence, the parties refused to cooperate. Lahur Talabani, responsible for the intelligence agency of the PUK, made this clear during his latest visit to the States, but blamed the DKP for this failure.
- The quality and quantity of Peshmarga and their weapons؛
The ministry of peshmarga indicated that they have a 150,000 strong army that is fighting against about 30,000 ISIS fighters. The ministry indicates that their weapons are light and outdated. However, if we make a comparison between the YPG fighters in Syria who struggle at one time with ISIS and the Syrian Government forces we see that YPG was able to defend their territories despite having less fighters and lighter weapons than peshmarga. 
The current pehsmarga commanders are the same who were not able to achieve any strategic achievement against Saddam Hussein’s forces. But they were able to protect their own territories in the past. Most of the commanders have no experience except for Guerrilla war that is useless now. They lack any programs or plan to train the Peshmarga through modern ways. It seems that they are not interested in inviting professionals to train the peshmarga forces. The new commanders similarly do not have any formal training and worse they are appointed based on family, tribal, political and other considerations and affiliations rather than merit. This is a major reason behind the inability to advance the powers and abilities of the peshmarga. Those forces that are receiving a lot of attention are those forces that are protecting the sensitive locations and prominent politicians. Those include the anti-terror forces in the PUK control areas and special forces in the KDP areas that are under the direct control of Masroor Barzani the son of Masoud Barzani. 

- The waste in the military forces and their budgets;
There is a large number of well trained and well equipped forces that are used for the personal protection of high ranking military and political persons. According to the research that was provided by the Economic Investigation Room of Gorran Movement, there are two brigades that are dedicated for the personal protection of Masoud Barzani which constitute 5000 fighters. The annual expenditure of this force is about $80 million. Masoud Barzani’s deputy, Kosrat Rasoul from the PUK is having a 2400 force that is spending $36 million annually. The Prime Minister of the KRG have a similar number of forces that are protecting him personally and is spending $40 million annually. All of the leaders of the political parties including the smallest head of branches have personal protection units that are funded by public resources. Most of the political leaders are engaging in a race towards who is having the most personal protection in terms of the military vehicles and cars accompanying his convoy. According to the investigations by the same research, about 40% of the employees of Kurdistan are military and security personnel. 

- The Peshmarga forces and the central government;
It could be said that the form of governance in Kurdistan region is a unique type. It is regarded as a part of Iraq and as a federal region, but is very different from a federal form of governance. Kurdistan have its own military force, ministry of peshmarga, its own political decision making and a shadow ministry for external affairs. The KRG have representations in about 20 countries in the region and the world which have no connections with the diplomatic institutions in the central government. One of those countries that the KRG have representation is Belgium.
Iraq and Kurdistan region cannot be regarded as a Confederation because it is not the union of two sovereign countries.  This led to the fact that the militia forces of KDP and PUK has nothing to do with the central Iraqi government. It is undeniable that most of the people of Kurdistan do not want the Peshmarga forces to be put under the control of the central Iraqi government. And this arising from the bitter experience of the people of Kurdistan with the central Iraqi government. But the two governments were not able so far to reach a mutual agreement to solve this issue. This is important in a situation like today’s. the central Iraqi government did not give the peshmarga forces any of the weapons that it inherited from the Saddam Hussein regime or it bought from western powers. The wages of the peshmarga forces were not given for years now under the excuse that they are not under the control of the central Iraqi government at the time that we are talking about 300,000 men in the peshmarga forces. This created big burdens on the budget of Kurdistan and the livelihood of the peshmarga and their families. 
These corruptions, waste and inability to organize the relationships with the central Iraqi government led to the fact that the lion share of the budget that is supposed to be dedicated to the peshmarge are not used for their service. We hear daily news about the fact that Peshmarga need to work after hours to feed their families. Now because of the ISIS offensive they cannot do other jobs and therefore many had to borrow money and they are suffering under huge debts. Some had to borrow money to visit their families or go back to the front lines. This is having a devastating impact on the moral of the peshmarga and their readiness to fight for a corrupt and unjust authority.

- Oil business with ISIS;
The people of Kurdistan are in general skeptical about the majority of the political and military leadership of the two ruling political parties. This skepticism was further deepened as a result of the disclosure by Ali Hama Salih one of the Gorran Movement Members of Parliament of a business and trade relationship between some political and military leaders and ISIS. (Gorran Movement is having 24 seats in a total of 111 seats of the Kurdistan Parliament). The Interior Minister announced on November 13th, 2014, that they arrested 11 persons who are allegedly involved in trade with ISIS, but Sinjari (the Minister of Interior) did not disclose any information about the identity and level of responsibility of those in question. 
The websites and newspapers in Kurdistan heavily covered this story. An independent website called “People’s Eyes” disclosed on November 7th, the names of 13 persons who engaged in business relationships with ISIS. Those included a brother of Masoud Barzani called Nihad Barzani and a nephew of Jalal Talabani called Aras Sheikh Jangi. All the rest are person who are close to the families of Jalal Talabani and Masoud Barzani. Kurdisan Post website which is known for its bravery and directness announced on November 13th that Hero Ibrahim, the wife of Jalal Talabni, is also involved through her party’s officials in trade with ISIS.

Muhamad Haji Mahmoud the commander of the Kirkuk front of the peshmarga forces indicated that “we have been working for the last 22 years on establishing a formal peshmarga force, but it could not resist for 22 hours”. 
Its undeniable that Kurdistan region is in need for military assistance, professional advice, medical equipment, air cover, intelligence support…etc. but the reasons for the recent defeats are inside the region and the countries which are willing to help Kurdistan should pay attention to that factor. Outside powers should put pressure on the two parties to adhere to the rule of law and commit to good governance. 
It is not for the countries in the democracy front to use their taxpayer money to defend and support corrupt and non-democratic governments when they are at risk. Rather it is their responsibility to put pressure on those governments and provide conditional assistance to allow them to continue their growth and development towards democracy rather than making them free-riders. The corrupt, unequal and unjust societies are the incubators for Islamic terrorism, radicalism and the migration of youths to the western world. If those corrupt governments are protected today from radical Islam, they will face another surge of similar radicalism tomorrow unless issues of corruption, injustice and inequality are solved. 

Kurdistan Forum- Belgium

نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست






کۆمێنت بنووسە