پەکەکە لە نێوان روسیاو ئەمریکادا...

Thursday, 06/08/2015, 11:10

لە مێژوودا هاتوە کە زلهێزەکانی دنیا، بە تایبەبتی بریتانیا و روسیا، پێییان وابووە تورکیا، لە نیوەی سەدەی رابردوەوە، سەرکەوتو بووە لە پیادەکردنی سیاسەتیی ناوەخۆ، بە تایبەتی توانیوییەتی میللەتی کورد بە تورک بکات، کۆنترۆڵی هەڵسانەوەی بزوتنەوەیی رزگاریی میللەتی کوردیی کردوە، کە لە دەرئەنجامدا، ناتوانرێت هێزێکی کوردی بزوێنەری خاوەن پێگەیەکی جەماوەریی لە تورکیادا بەدی بکرێت، بۆ ئەوەی کارێگەری هەبێت لە مەیدانی سیاسیی،  پاراستنی بەرژەوەندییەکان، کە ببێتە هۆی ئەوەی هەژماریی بۆ بکرێت لە تورکیا و لەنیو کۆمەڵگایی نیو نەتەوەییدا.

 پەکەکە بەفەرمی لە  ساڵی ١٩٨٤دا خەباتی چەکداریی راگەیاند، جگە لەوەی کە هیوایەکی خستە دڵی میللەتی ژێردەستی باکوری وڵات، لەهەمان کاتدا سەلماندیی کە تورکیا ئەگەر توانیبێتی زمانی کوردیی قەدەغە بکات، بۆ کاتێکی  دیاریکراودا بزوتنەوەی رزگاریی میللەتەکەمان خامۆش بکات، بەڵام نەیتوانیوە سەرکەوتوو بێت لە تەلبەندکردنی هەستی تاکی کورد بەوەی کە مافی زەوتکراوە، هەقی بوونی هەییە وکو مرۆڤێک، مافەکانی دەبێت پارێزراو بێت و ئازاد بێت، هەروها تورکیا نەیتوانی سەرکەوتوو بێت لە مرانددنی رۆحیی نیشتمانیی و نەتەویی لە ناخی تاکی کوردیی باکوردا، ئیفلیجی بکات لە هەڵسانەوە و بوونی گیانی بەرەنگاری بوونەوە، بۆ سەندنەوەی مافە زەوتکراوەکان. 

لەسەرەتایی دوو هەزارەکانەوە، ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست، بە تایبەتی کوردستان گۆڕانکاری سیاسیی زۆری بەسەردا هاتوە وەکو، روخانی سەدام لەلایەن ئەمریکاوە، دروست بوونی هەیکەلێکی سیاسیی کوردی لە باشور، راستەوخۆ هاتنی هێزەکانی ئەمریکا بۆ کوردستان، دەست تێکەڵکردنی سەرۆکەکانی باشور لەگەڵ ئێران، تورکیا، عیراق، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی، کز بوونی پەیوەندیی ئەمریکاو تورکیا، قوڵبونەوەی کێشەی نێوان روسیاو ئەمریکا لەسەر بارودۆخی سوریا، کێشەی نێوان ئێران و تورکیا، ئەمانە هەمووی  کاردانەوەی هەبووە لەسەر پارتی کرێکارانی کوردستان وەکو هێزێکی سیاسیی کارێگەر لە ناوچەکەدا.

لە سەرەتایی ساڵی ٢٠١٢دا، پەکەکە پێ نایە قۆناغێکی کەی خەبات، کارێگەرترین روداوە سیاسییەکانی کە راستەوخۆ دەوری پۆزەتیڤانەی هەبوو لەسەر ئەو پارتە، بوو بەهۆی بازدانێک لە ژیانی رێکخراوەیی، سیاسیی و ناساندنی بە زیاتری بە دنیا،

 یەکەم، راگرتنی ئاگر بەست لە نێوان تورکیاو پەکەکەدا لە ساڵی ٢٠١٢دا.

بە بڕیاردانی تورکیا لە دانیشتنی لەگەڵ پەکەکەدا، هێزو سەنگی هەردوکیان لە تای تەرازوەکەدا چووە یەک ئاست. لەسەر یەک مێزی گفتوگۆ دانیشت، پەکەکە وەکو تورکیا خاوەن گفت، مەرجی خۆی بوو. هەنگاوێکی گرنگ بوو، خۆی لە خۆیدا ددانپێدانانی تورکیا بوو بە بوونی هێزێکی سیاسیی لە چوارچێوەی تورکیادا، کە ئامادەییە کێشەکان بە رێگەی ئآشتییانە چارەسەربکات. پەکەکە دەریخست  کە خاوەن بەرنامەی سیاسیی، پلان، ستراتیژییەت و تاکتیکی خۆیەتی بە بوونی بنکەییەکی جەماوەریی بەهێز، کە ساڵانێکی زۆر بوو تورکیا ئەو هێزەی وەکو چەکدارو تیرۆریست بە دنیا دەناساند. تورکیا ناچار بوو مل شۆربکات بۆ ئەمری واقیع، لەگەڵ سەرکردەیی نەتەوەیەک لەسەر یەک مێزدا دابنیشتێت، کە ساڵانێکی درێژ بوو، ئینکاری لە بوونی ئەو نەتەوەییە دەکرد وەکو تورکی شاخ ناوی دەبردن.

دووەم، لەماوەی ئاگر بەستتندا گەریلاکانی پەکەکە توانیان پشویەک بدەن، زیاتر بێنە نێو جەماوەرەوە، بارەگاو بنکە دروست بکەن لە بەشەکانی تری کوردستان، خەڵک بە ئاسانی سەردانیان بکات لە قەندیل، پەیوەندیی توند دروست بکەن لەگەڵ خەڵکدا، دەست بەکەن بە کاری رێکخراوەیی بە گڕو تەوژمێکی تر، کە هۆکارێکی گرنگ بوو لەهەڵبژاردنەکانی تورکیایی ساڵی  ٢٠١٥دا توانیان زیاتر لە رێژەی سەدا دە بێنن.

سێیەم،  گٶڕانی بارودۆخی سوریا و رۆژئاوای وڵات. سەرهەڵدانی شەری مەدنی لەو وڵاتەدا، کارێگەری هەبوو بۆ نەمانی سنور لە نێوان رۆژئاواو،باکور و باشور، کە کارەکە ئاسان بوو بۆ بەستنی پەیوەندیی پەکەکە لەگەڵ جەماوەری رۆرژئاوادا، ئاشکرا بوونی ئەو هێزە خەوتوەیی پەکەکە کە لە ناوەراستی هەشتاکانەوە کاری بۆ کردبوو.  

چوارەم، جەنگ دژ بەداعش، پەکەکەی زیاتر بە دونیا ناساند، کەوا هێزێکە جێگەی متمانەییە لەو شەرەدا، ئەوە هاوکات بوو لەگەڵ کەوتنی سوپایی عیراقی لەو شەرانەدا، ڕاکردنیان لە شاری موسڵ، داگیر کردنی ئەو شارە لەلایەن هێزی توندڕەوی داعشدا.  ڕاکردنی چەکدارەکانی باشوری وڵات لە شەنگاڵ، کە بوو بەهۆی ماڵوێرانییەکی زۆر بۆ کوردە یەزییدیەکان. ڕاکردنی هێزی پێشمەرگە لە ناوچەکانی کەرکوک، ڕاکردنی پێشمەرگە لە شارۆچکەی مەخمور، گەیشتنی داعش بۆ ناو گەرەکی مامزاوەی هەولێر.

ئەمریکاو روسیا دوو زلهێزن، بە بەردەوامی، گرفت و شەری ساردییان لە نێواندا هەییە، ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست هەموو کاتێک گۆرەپانی زۆرانبازییان بووە. هەریەکە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی خۆی، هەوڵیداوە هاوپەیمانیەتی لەگەڵ سەرکردەکانی ئەو ناوچەییە ببەستێت، هەوڵبدات کە سوودمەند بێت لە بوونی ناکۆیی لەو ناوچەییەدا. هەردوکیان بۆ پاراستنی پەرژەوەندییەکانیان هەوڵیانداوە هاوپەیمانییەتی و پالپشتیان دەرببڕن بۆ پارتی سیاسیی ناوچەکە، دوایش کە بەرژەوەندییان نەماوە پشتیان تێکردون، گورگان خوارد کراون.

 لە مێژوودا هاتوە، کە سەرکردە کوردەکان  کەوتونەتە داو تەڵەی سەرکردەکانی ناوچەکەو زلهێزەکانی سەردەمەکانی خۆیان. لە رۆژهەڵات لە ساڵی ١٩١٩دا، تورک و ئینگلیز پشتییان لە سمکۆ شکاک  کرد، کە لە ئەنجامدا نەک هەر بزوتنەوەکییان شکەست پێهێنا بەڵکو خۆشیان کوشت.  لە ساڵی ١٩٢١دا کەماڵ ئەتاتورک، لە مانگی ١٠/١٩٢١دا دووەمین رێکەوتن نامەی لەگەڵ فرەنسادا واژو کرد، لە شوباتی ساڵی ١٩٢٢دا شۆرشی کوردی تێکشکاند. لە عیراق شیخ مەحمود کەوتە تەڵەی تورکەوە. لە ساڵی ١٩٤٦دا، روسیا پشتی لە قازی کرد. لە ساڵی ١٩٧٤دا ئەمریکا پشتی لە مەلا مستەفاکرد. لە ساڵی ١٩٧٥دا روسیا پشتی لە حزبی شیوعی عیراقی کرد.

ئیمرۆ، لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا، بە تایبەتی لە کوردستاندا بارودۆخێکی ناهەموار دەگوزەرێت، کە گومانی تێدا نییە ئەم بارو دۆخە دەستتێوەردانی ئەمریکاو روسیایی تیادایە. سەرهەڵدانی داعش و گەورەکردنی، تەنیا بەهێزو توانایی دەوڵەتەکانی ناوچەکە نەبووە.

روسیا بە ئاشکرا یارمەتی مانەوەی ئەسەد دەدات، پوتین بە راشکاوانە دانی بەوەدا ناوە لە کاتی گفتوگۆیەکی توندا لەگەڵ باڵویزی تورکیادا لە بەرواری ٣-٨-٢٠١٥دا. لەو هاوکێشەیەدا ئێران، سوریا، چین و روسیا لەبەرەیەکەن. ئەمریکا، تورکیا. تورکیا قەتەر داعش تا وەکو پێش رێکەوتنی تورکیا لەگەڵ ئەمریکادا پێکەوە هاوکار بوون. دروست کردن و بەخێوکردن، قەڵەو کردنی رێکخراوە ئیسلامییە توندڕەوەکان، تورکیاو وڵاتانی کەنداو بوونە، کە داعش لە دایکبوی منداڵدانی ئیخوانی میسرە، پەروەردەی دەستی ئەلقاعیدەیە، بەزەبەلاح کردنیشی تورکیا بووە، بە مەبەستی لێدانی ئەسەدو و کورد.  

نەمانی ئاگر بەست لە ساڵی ٢٠١٥دا لە نێوان تورکیاو پەکەکەدا، هاوکات بوو لەگەڵ رێکەوتنی ئەمریکا و تورکیادا.  بەشداربوونی تورکیا لەشەر دژ بە داعشدا، دانی روخسەت بۆ بەکارهێنانی بنکەی جێنترەلینک لەلایەن ئەمریکاوە لە ئەرزی تورکیادا، مەرجی ئەمریکایە. مەرجەکەی تورکیا لەو رێکەوتنە بریتیە لە کارکردن دژ بە کورد، دەستئاواڵەییی تورکیا بۆ لێدانی کورد بە پشتیوانی ناتۆ و ئەمریکاو هاوپەیماناننی، ئەو لێدانەش بە پەکەکەوە دەستپێکرا.

لە ئەجێندایی ئەمریکاو روسیادا، بڕگەیەک نییە ناوی بەرژەوەندیی کورد بێت. حکومەتی بنکە فرەوان جێگەی متمانە نەماوە کەوتۆتە داو و تەڵەی ئێران، تورکیا و ئەمریکا، لە نۆکەری و سەرشۆرکردن بەولاوە چاوەرێێ هیچیان لێناکرێت.

لەسەرەتایی سەدەی رابردوەوە، سەرکردەکانی کورد لەو ئاستتەدا نەبوونە بتوانن سیاسەتیی دەرەکی بە شیوەیەک پیادە بکەن کە بە قازانجی بزوتنەکە بشکێتەوە، زۆریک لە سەرکردە کوردەکان بەوە دڵخۆش بوونە کە دەتوانن سودمەند بن لە ناکۆکییەکانی نێوان هێزە دەستەڵاتدارەکانی ناوچەکە، ئینجا ناکۆکی ئەو هێزانە لەگەڵ زلهێزەکانی دنیا وەکو ناکۆکی نێوان ئینگلیز و تورک، یان ناکۆکی نێوان تورک و ئێران، یان ئێران و ئینگلیز، یان عەرەب و تورک، یان سونەو شیعە، یان ناکۆکییەکانی نێوان زلهێزەکانی دونیا کە لە سەرەتاو نیوەی سەدەی رابردودا بە ناکۆکی نێوان بلۆکی سەرماییەداریی و سۆشیالیزمی ناسرابوون.

بە شکەستهێنانی ئەو سەرکردانە، بزوتنەوەکانیش شکەستیان خواردوەوە، جەماوەرەکەش بەناچاری دوبارە گەڕاوتەوە ژێر دەستی داگیرکەرانی وڵاتەکە، دوبارە توشی نەهامەتی بۆتەوە، لە ژێر پەردەی نائومێدی  لە چاوەروانی پارتێکی تر یان سەرکردەییەکی تر کونجی قەناعەتی گرتوە، لەگەڵ سەرهەڵدانی یان دیتنی تروسکەیەکی تر کەوتۆتەوە جوڵە. لەو دیدەوە، پەکەکە لەو بارو دۆخەدا دەبێت لە دوو شت ئیجگار وریا بێت،

 یەکەم، بەردەوام بوون لە پاراستنی سەربەخۆیی خۆی لە بڕیاردان لەسەر مەسەلە چارەنوسازەکان کە وابەستەییە بە رەهەندی نیشتمانیی و نەتەوەیی.

دووەم، نەهێڵێت ئەمریکا،تورکیا، روسیا و ئێران، عیراق و سوریا درز لە نێوان ئەوان و یەپەگە دروست بکەن. ئەمریکا بە هێزی ئاسمانی چۆن یارمەتی باشوری دا، بەهەمان شێوە یارمەتیی یەپەگەشی دا لە رۆژئاوا لە شەرەکانی دژ بەداعش دا، میدیایی جیهانی کە بەشێکی زۆری لەژێر کۆنترۆڵئ ئەمریکاداییە کەوتە ناساندنی یەپەگە بە دونیا، بەرزنرخاندنی ڕۆڵیان لە شەرەکاندا. بەڵام هەنوکە ئەو هاوپەیمانییەتە گٶڕاوە، ئەمریکا ئەگەر فشار بێنێت بۆ یەپەگە بەراگرتنی هێرشە ئاسمانییەکانی بۆ سەر داعش، خۆماتکردنی لە هێرشەکانی سەربازی تورکیا بۆ سەر یەپەگەو پەکەکە، هەوڵبدات فشار دروست بکات و ئەو دوو هێزە لەیەکتر بترازێنێت، بە تەنیا تەنیا مامەڵەیان لەگەڵدا بکات، بێگومان ئەوا سەرەتایی ئەو رۆژە دەبێت، کە پەکەکە و یەپەگە یەکەم بزمار لە تابوتی بزوتنەوەی رزگاری میللەتەکەمان و خۆیاندا دادەکوتن.

سەرچاوە:

آیوب بارزانی، الحرکة التحرریە الکوردیە و صراع القوی لاقلیمیة والدولیة ، ١٩٥٨-١٩٧٥.

کرێس، کۆچێرا، وەرگێرانی حەم کەریم عارف،  کورد لە سەدەی نۆزدە و بیستەمدا. 

Russian president to Turkish ambassador: "tell your dictator

 http://www.businessinsider.com