ڕۆژی دو شه‌ممه‌ ١٣تەموزی ٢٠١٥لیژنه‌ی ئاماده‌کردنی پرۆژه‌ی ده‌ستوری کوردستان راگه‌یاندراوێکیان بڵاو کرده‌وه‌ که‌ تێیدا هاتوه‌  لیژنه‌که‌ "که‌ تیایدا به‌سازان کۆمه‌ڵێک ده‌ستکه‌وتی گه‌وره‌ جێگیرکراون‌"وله‌باره‌ی پرسی ئایین له‌ده‌ستوردا ، "سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی لیژنه‌که‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاه‌وه‌ کۆک بون له‌سه‌ر رێزگرتن‌و جێگیرکردنی پێگه‌ی ئاینی پیرۆزی ئیسلام که‌ ناسمانی زۆرینه‌ی خه‌ڵکی کوردستانه‌و شه‌ریعه‌تی ئیسلامی وه‌ک سه‌رچاوه‌یه‌کی سه‌ره‌کیی یاسادانان له‌گه‌ڵ سه‌رچاوه‌کانی دیکه‌ جێگیرکراوه‌".

سەبارەت بەو بریارانەی لیژنەکەتان لەسەر پرسی ئایین لە دەستووردا داوتانە ، ئێمە ئەم چەند خالە دەخەینە بەردەم ئیوە و رای گشتی خەڵکی لە کوردستان :  .

١-دەستوور چاڕەنوسی کۆمەڵگەیەک دیاری دەکات و جێگای یاری پێکردن نیە : ئێوە وەک لیژنەی نوسینەوەی دەستوور بڕیاربوو کارتان  هەموار كردنەوەی ڕەشنووسی دەستور بێت بەتایبەت دەستنیشانکردنی ئەو بۆشایی و کەم وکورتی و مادەدژبەیەکانە کەلەڕەشنووسدا هەبوو و دۆزینەوەی رێگەی گونجاو بۆ نوسینەوەیان . بەڵام لەو بابەتە کە جیگەی گەورەترین و زۆرترین مشت ومڕ بوو لەنێو کۆمەڵگەدا سەبارەت بە دانانەوەی ئاين و شەريعەتی ئيسلامي وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی یاسا دانان ئێوە هیچ  شتێکتان نەگۆڕی و دەستورەکەی ئیوە هیچ جياوازيەكی نيە لەگەل ڕەشنوسی دەستورە كۆنەكەدا. لەکاتێکدا ئێمە وەک ناوەندی سێکولار لە کوردستان ، هەروەها بەدەیان ڕیکخراوی ژنان و مافی مرۆڤ و لاوان  و حزب ولایەنی تر چ بەسەردان و چ بە نامە نوسین و ڕاگەیاندن داوای لە ئێوە کردوە کە مادەی ٦ هەمواربکەنەوە.  لە کەمپەینی "بەڵێ بۆ دەستورێکی سێکولارلە کوردستان" بە دەیان هەزار هاوڵاتی لە زۆربەی شار وشارۆچکەکانی کوردستان ودەرەوەی وڵاتەوە دەنگی هەڵبڕیوە و داوای لابردنی ئەم مادەیەی کردوە، ئێوە بە هيچ جۆريك رەچاوی ئەم دەنگانەتان نەکردوە. تەنانەت ڕوونکردنەوەیەکیشتان نەداوە سەبارەت بەو داواکاریانە تا خەڵک بتوانێت گفت و گۆی لەسەر بکات و وا هەست بکات کە داواکاریەکانی بە هەند وەرگیراون لە لایەن ئیوەوە .  لە کاتێکدا ئیوە هەر خێراو لە ژێر فشاری یەکێتی زانایانی ئیسلامی و هیزە ئیسلامیەکاندا وەڵامی فەرمیتان بەوان دایەوە و چ لە ڕێگەی لێدوانی تاک تاکتانەوە و چ لە ڕگەیاندننامەی لیژنەکەتاندا باستان لەوە کردوە کە  زۆربەی برگەکانی مادەی ٦ تان وەک خۆی هێشتۆتەوە ، لە کاتێکدا کە هیچ وەڵامێکی فەرمیتان بە داواکاریەکانی ناوەندی سێکولار و ئەم هەمو وڕێکخراوە کۆمەڵی مەدەنی و داوای هەزاران کەس نەداوەتەوە . ئیستا ئیمە داوای وەڵام و روونکردنەوەتان لێدەکەین  کە هۆکاری چیە داواکاریەکەی ئێمەتان جی بە جێ نەکردوە ؟ هۆکاری چیە ئەو هۆشداریانە گوێ لێناگرن کە ئیمە داومانە سەبارەت بەوەی کە مادەی ٦ دەتوانێت ببیتە بنەمای جیاکاری و هەڵاوارد ن و دەسەلاتدارێتی دینێک و ئایدۆلۆجیەک بەسەر خەڵکێکی زۆری ئەم کۆمەڵگەیەدا کە سەر بە هەمان دیین نیە وەیان دەسەڵاتێکی دینی ناوێت ، وە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی ستەمکاری و چەوسانەوەی تاکەکانی کۆمەڵگە!؟ .. ئەمە بەرپرسیارێتیەکی گەورەیە لە ئەستۆی ئێو ە سبەی یەخەتان دەگرێتەوە .

٢- هەموارکردنەوەی دەستوور هێشتا مادەی دژ بە یەکی تێدایە و ئێوەش ئەو مەسەلەیەتان کردۆتە قوربانی سازانی حیزبی : دوور لەهەر لۆجیکێک ئیوە لە برگەيەكدا دەنوسن "گەل " سەرچاوەی دەسەلاتە ، و لە برگەيەكی تردا شەريعەتي ئيسلامتان كردۆتە سەرچاوە بۆ دەستور ، ئەم دوو بڕگەیە نەک لەگەڵ یەک ناکۆکە ، بەڵکو بۆتە هۆی چەواشەکاری و بەلاڕێدابردنی سەرنجی خەڵک لەسەر ئەو مەترسیانەی دانانی دینیک بە سەرچاوەی یاسا  لەم دەستوورەدا هەیەتی. ئیوە هەروەك ئەوەی لە ناو ئەم كۆمەلگايەدا تەنيا ئيسلامي تێدا بژی ، يان هەموو خەڵک ئيسلاميانە بيربكاتەوە، هاتوون  دەستوری مەدەنی لەسەر بنەمای  نوينەرايەتی سەرجەم كۆمەلگا دادەنرێت . لە کاتێکدا لایەنە ئیسلامیەکان بەپێی ھەلبژاردنەکان تەنیا 15%ی دەنگەکانیان ھێناوە لە ھەرێم ، کەواتە تەنیا نوێنەرایەتی ئەو رێژە کەمە دەکەن. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە زۆرینەی خەلکیی لە ھەرێم ئیسلامیەکانی وەک دەسەلاتێکی سیاسی و سیستەمێکی ئیسلامی لاپەسەند نیە ئەگەرچی خۆی بە موسوڵمان بزانێت . ئایا مافی ئەو لە  %85دەنگەی هاوڵاتیانی کوردستان کە سیستەمی ئیسلامیان ناوێت چی لێ هاتوە؟ . ئایا "یەکێتی و پارتی و گۆڕان" لە ڕیگەی ئیوەوە لەبەرامبەر چ شتێکدا  دەنگی زۆربەی خەڵکی کوردستانیان بە دەستورێکی ئیسلامی لەگەڵ ئیسلامیەکاندا گۆڕیوەتەوە !؟  چ شتێک ئێوە ناچار دەکات بەم مامەڵەیە؟ ئەگەر "یەکێتی و پارتی و گۆڕان" خۆیان خوازیاری شەریعەتی ئیسلامن وەک سەرچاوەی یاسادانانن ، ئەوە باشترە  ڕاستەخۆ ڕایگەیەنن . بێگومان ئەوکات باس و ئیدعاكردنیان بۆ مافی مه‌ده‌نی و مافی مرۆڤ و ئازادی ویژدان و هه‌ریمیكی دیموكراسی و هاولاتیبوون ته‌واو ده‌خەنه‌ ژیر پرسیاره‌وه‌.

٣- هیچ لۆجیکێک بەدی ناکرێت لە بڕیارەکانتاندا : ئەندامێکی لیژنەکەتان لە ئامارێکدا دەڵێ " لە ئاستی جیهاندا لەکۆی ١٩٧ وڵاتدا تەنها ١٢ وڵات ئاینین و١٢٠ وڵات عەلمانین  ( سەرچاوە:العلمانیة و سیاسات الدولة تجاە الدین،احمد ت. کورو، ٢٠٠٩). وە لە ٤٦ وڵاتدا کە زۆرینەی دانیشتوانی خەڵکی موسوڵمانن تەنها ١١ وڵات خۆیان بە دەوڵەتی ئاینی دەزانن و ٢٢ وڵاتیان عەلمانین (سەرچاوە : اللجنة الامریکیة لحریة الادیان الدولیة لە راپۆرتی ٢٠٠٥)".

پرسیار ئەوەیە ئێوە چ کەڵکێکتان لەم ئامار و ئەزموونانەی ووڵاتانی تر وەرگرتوە !؟  ئایا چ قازانجێکی بۆ خەڵکی کوردستان تێدایە کە دەستوری هەرێمی کوردستان لەئاستی جیهاندا لەو ١٢وڵاتەبچێت کە دینین و لەو ١٢٠وڵاتە نەچێت کە سێکولارن لە کۆی  ١٩٧ وڵات؟  بە پشت بەستن بە کام لۆجیک ئێوە  دەستورێکتان نوسیوە کە پەیڕەوی لە %6 ی جیهان دەکا و دژایەتی %61 ی دەستوری جیهان دەکا. تەنانەت لەو وڵاتانەی  کە ڕێژەی خەڵکی موسوڵمان زۆرینەیە ،  بۆچی دەستوری کوردستان دەبێت پەیڕەوی لە %24  ئەم وڵاتانە بکات کە دینین و پەیڕەوی لە %48 ەکەی نەکات کە سێکولارن. ئەم ئامارانەی بەردەستان ئەوەمان پێ دەڵێ کە ئەم لیژنەیەی ئێوە پەیڕەو لە دەستور و سیستەمی پێشکەوتو و هاوچەرخ ناکا ، بەڵکو دواکەوتوترین دەستور و سیستەمی سیاسی هەڵبژاردوە کە نمونەکانی سعودیە، ئێران، ئەفغانستان، سودان، عێراق، یەمەن، پاکستان وسۆماڵ و مۆریتانیا و شێخنشینەکانی کەنداون. لە هەموو ئەم وولاتانەدا وەک ئەم ڕەشنوسەی دەستوری کوردستان شەریعەتی ئیسلامی سەرچاوەی سەرەکی یاسادانانە.  ئایا  ئێوە چ ئایندە و ماف و ئازادیەک بۆ خەڵکی کوردستان لەم هەڵبژاردنەتاندا دەبینینەوە ، جگە لە بەرهەم هێنانی شەڕی مەزهەبی و تیرۆر و نائارامی و نەبونی ئازادی یە شەخسی یەکان و بێ مافی سیاسی و ئابوری و دواکەوتویی کۆمەڵایەتی ؟ ئایا ئەوە بۆ نابینن کە سەرچاوەیەکی سەرەکی ئەم توندڕەیە ئاینیەی باڵەکانی ئیسلام کە ئەم وڵاتانەی وێران کردوە لەم سیستەمەی یاسایی و پەروەردەیی دینیانە و دەستورە ئیسلامیەکانیانەوە هاتوە کە زەمینەی بۆ گەشەی بزوتنەوە توندڕەوە ئیسلامیەکان خۆش کردوە، ئایا دەتانەوێ لەم قۆناغە هەستیارەی شەڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی داعشدا دەستور و سیستەمێک بهێننە کوردستان کە داعش و توندڕەوی ئیسلامی لە کوردستاندا گەشە پێ بکا و شەڕی ئێستای عێراق و سوریا بگوێزینەوە ناو کوردستان؟  سبەی ئێوە بەرپرسیار دەبن لەبەرامبەر بە خەڵکی کوردستان کە بە خاتری سات و سەودای حیزبی پەیڕەوتان لەو دەستور و سیستەمە سێکولارانە نەکرد کە لە ١٢٠ووڵات و %61 ی جیهان پیادەی دەکەن و مافە جیهانیەکانی مرۆڤیان کردۆتە سەرچاوەی یاسادانان و ماف و ئازادیەکان و ئاشتی کۆمەڵایەتی بەڕادەیەک پارێزراوە کە بەراورد ناکرێ لەگەڵ دەوڵەتە ئیسلامیەکاندا .

٤- بەرپرسیارن لە بەردەوامی دان بە نایەکسانی و هەلاواردنی ژنان لە یاسادا: لیژنەی نوسینەوەی دەستور بەدانانی شەریعەتی ئیسلام وەک سەرچاوەی سەرەکی یاسادانان ، بە کردەوە کاریگەری هەموو بەندەکانی تری ماف و ئازادیەکان و "وەک یەک بون"ی ژن و پیاوی سڕیوەتەوە ، چونکە شەریعەتی ئیسلام و حوکمە بنەڕەتیەکانی ئیسلام  لەگەڵ بنەماکانی ئازادی بیروڕا و یەکسانی ژن و پیاو لە دادگا و میرات ناکۆکە.

ئێوە بەم بڕیارەتان سەلماندتان کە مەسەلەتان ماف و ئازادیەکانی خەڵک و نوسینەوەی دەستوورێک نیە کە ئایندەیەکی گەش بۆ ئەم کۆمەڵگەیە دابین بکات بەڵکو لە پێناو سازانی حیزبیدا ئەم بڕیارەتان داوە ، هێشتا ئیسلامیەکان دەیانەوێ ئاخر سەنگەر بە "یەکێتی و پارتی و گۆڕان" لەم ڕەشنووسەدا چۆڵ بکەن بەوەی کە بڕگەی یەکی مادەی ٦"نابێت هیچ یاسایەک دابنرێ کە لەگەڵ حوکمە بنەڕەتیەکانی ئیسلام ناکۆک بێت" بسەپێنن. ئەگەر شەریعەتی ئیسلام وەک سەرچاوەی یاسا و ئەم بڕگەیەی مادەی ٦ جێگیرکرا لەژێر سایەی ئەم سازش و سازانە بزانن کە چی ڕودەدا :  دڵشاد گەرمیانی بەپێی شەریعەتی ئیسلام وەڵامی ئەو پرسیارە دەداتەوە ؛ ((وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّه)) ئایەتی (١٠) سورەتی شورا: واتە لەھەر شتێک ڕاجیاییتان ھەبو حوکم و بڕیار و یەکلاکردنەوەی دەگەڕێتەوە بۆ لای خودا... ئاشکراشە ئەگەر جگە لە شەریعەتی ئیسلام سەرچاوەی تری یاسادانان ھەبێت، ئەو کاتە لەگەڵ خودادا سەرچاوەی تر و خەڵکانێکی تریش دەبن مافی یاسا دانانیان ھەبێت و ببنە موشەریع و بڕیاری حەڵاڵ و حەرام دەربکەن، ئەمەش پێچەوانەی یەکتاپەرستی و دروشمی (لا إلة الا الله)یە، وەک دەفەرموێ: (ولا يشرك فى حكمه أحدا) ئایەتی ٢٦ ی سورەتی الکھف.... واتە خودا لە فەرمانڕەوایەتیدا ھیچ کەس ناکاتە ھاوتاو ھاوبەشی خۆی."

کەواتە ئەگەر لیژنەی دەستور هەموو ئومێدی خۆیان بەم تاڵە پوشەی بڕگەی ٢و٣مادەی ٦ "نابێت یاسایەک دەربکرێت کە پێچەوانەی دیموکراسی و ماف و ئازادیەکانی ناو دەستوربێت" بەستبێتەوە ،ئەوا سبەینێ بەپێی ئەوەی شەریعەت سەرچاوەی سەرەکیە ،لەکێشەی نێوان حوکمە بنەڕەتیەکانی ئیسلام و دیموکراسی وماف و ئازادیەکان دا، تەنها بریارو حوکمی شەریعەتی ئیسلام یەکلاکەرەوە دەبێت.  هەر دژایەتی کردنێکی ئەم بڕیارەش بەدژایەتی شەریعەت و دەستور دادەنێن، چونکە هەم شەریعەت سەرچاوەی سەرەکیە و هەم "هاوبەشی کردنی خوا لە فەرمانڕەوایەتیدا کفرە ودژی شەریعەتە".کەواتە دەبێت لە ئێستاوە دەست بەرداری هەرچی ماف و ئازایەک هەیە ببین!؟

ماوەتەوە کە ئێمە وەک ناوەندی سێکولار لە کوردستان بە خەڵکی راگەیەنین کە دەستوور بەرپرسیارێتیەکی گەورەیە و کاریگەری بۆ ئیستا و نەوەکانی داهاتوومان دەبێت ، هەربۆیە تەنها رێگە بۆ بەرگری کردن لە ماف و ئازادیەکانی خەڵک ئەوەیە کە  ئێمە بەردەوام دەبين لەسەر كاروخەباتی خۆمان بە شێوەيەكی مەدەنيانە لە ریگەی كەمپينی كۆكردنەوەی واژۆ بۆ دەستوریكی سێکولار و مەدەنی ، بەردەوام دەبین  بۆ جولاندنی ڕای گشتی لەدژی ئەم هەڵوێستەی لیژنەی نوسینەوەی دەستور و دانانی فشاری زیاتری مەدەنی بۆ هەموارکردنەوەی مادەی ٦ و ڕەشنوسی دەستور و گۆڕینی بە دەستورێکی سێکولار کە ماف و ئازادیەکانی خەلکی کوردستان دابین بکا.