زمانی یه‌که‌می ئه‌وی تر یاخود پیاچونه‌وه به‌ڕەچه‌ڵه‌کدا
Thursday, 16/01/2014, 12:00
وه‌رگێڕان وپیاچوونه‌وه‌ی : د.عمر مهیبل
"دارالعلوم ناشرون منشورات الاختلاف "
وه‌رگێڕانی بۆ کوردی: ڕێباز حه‌مه جه‌زا
پێشه‌کی :
(جاک دریدا :له‌هه‌رێمه‌کانی زمانه‌وه بۆ ڕه‌سه‌نایه‌تی خه‌وه‌ن زمان)
بۆجارێکی تر ده‌گه‌ڕێمه‌وه سه‌ر جاک دریدا له‌پێش ئه‌وه‌ی خوێنه‌ر وه‌رگێڕانی یه‌که‌می یه‌کێک له‌کتێبه گرنگه‌کانی که" احادیـه الاخر اللغویه " ببینێت ،به‌کتێبیکی گرنگی دریدا گواستمه‌وه له‌هه‌رێمی زمانه‌وه به‌جوڵه‌ی ئێستاو ده‌لاله‌ته نائاراییه‌کانی بۆتوێژینه‌وه له‌ڕه‌چه‌ڵک ی شوناس به ناولێنانه ته‌نیا وناوبه‌ناوه‌کانی وگه‌مه زۆر و پچڕپچڕه‌کانی تری .گه‌ڕانه‌وه‌م بۆدریدا لێره‌دا هه‌ڵگری ئه‌ومامه‌ڵه‌یه نیه له‌مانای گه‌ڕانه‌وه ، گه‌ڕانه‌وه‌یه‌کی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یی بونیاد گه‌ری نیه ،به‌ڵکو گه‌ڕانه‌وه‌ی ئامانجه‌کانه بۆدۆخی دریدا له‌سه‌ر مه‌حه‌کی توێژینه‌وه‌ی هێرمنیوتیکی وهه‌وڵدان بۆ چوونه ناو مه‌مله‌که‌تی مانا ،ژێده‌ر ، ده‌لاله‌ت وبه‌جاه‌ێکیش ده‌رچوون له‌ڕه‌سه‌نیه‌تی زمانی توێژه‌ر ده‌رباره‌ی گونجاویان له‌ناو نامۆیی له‌فزی وشه‌که‌تدا که‌ماندوونیه‌تی مرۆڤ هێمایه‌که له‌پاڵ هێمازۆره‌کاندا .
له‌یه‌کێک له‌مه‌قاله‌کانی پێشووم دا له‌نیوان دوووساتی سه‌ره‌تایی دا هه‌ره‌می فکری دریدام ته‌شکێل کردووه که بریتین له : ساتی فینۆمینۆلۆژی که‌له‌باتی ده‌روازه یه‌که‌مینه‌کانی توێژینه‌وه‌ی مه‌سه‌له‌ی ماناو په‌یوه‌ندیه‌که تسویر ده‌کرێن به‌وه‌ی " فینۆمینۆلۆژیا" یه‌که‌م جار له‌لای "ئه‌دمۆند هۆسێرڵ" بووبێت وه‌له خیلالی نووسینه گرنگه کانی " ێ سل الهندسه عند هوسرل" 1962و"السوت الڤاهره" 1967دا وه‌ساتی گراماتۆلۆژی که‌له ئه‌وجی نووسیندا ده‌وه‌ستێت : زانستی نووسین "گراماتۆلۆژیا" 1967 و نووسینی "الکتابه والاخلاق " ، وه "نووسین وجیاوازی " 1967 که دریدا بانگه‌وازی پته‌وکردنی کرده‌ی نووسین ده‌کات وه‌کو هۆکارێکی گه‌ڕاندنی ده‌سته‌به‌ری و کێشانی وێنه‌ی پاشماوه‌ی تایبه‌ت به که‌ینونه‌ی مرۆڤی جیوه‌یی که‌ئه‌وه کلیلی مانایه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هه‌روه‌ها کلیلی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یه ،په‌رتکردن ودۆزینه‌وه‌و به‌زاندن که‌جوڵه‌و ئاراسته‌کانی چاک ده‌کاته‌وه به‌شێوه‌یه‌کی لێزانانه واته تێکشکاندنی هه‌ر فێڵێک بۆدۆزینه‌وه‌و جه‌ختلێکراوو یه‌کگرتووی میتافیزیکای خۆر ئاوا یی که به‌مانای میتافیزیکای ئاراییه .له‌کاتێکدا باوه‌ڕم وایه که‌له‌کتێبی "أحادیه الاخر الغویه "دا وبه‌خستنه سه‌ری کتێبێکی گرنگی تری :" ماڵئاوا لڤیناس" 1997ناوی ده‌نێت : "ساته نۆستا لیژیه‌که "، ئه‌وه‌ی که "أحادیه الاخر الغویه " مه‌تنێکه بۆ چونه ناو زمانه‌وانی مێژوویی ، فه‌لسه‌فه‌ی به‌د بینی و سیاسی به‌هه‌ر یه‌کێک له‌فێڵه‌کان بۆتوێژینه‌وه‌و پشکنین ی" که‌سی ڕه‌سه‌ن "شوناس و هێڵه شکاوه‌کان وه‌کو دریدا چاره‌و مانایان بۆ ده‌دۆزێته‌وه له‌که‌تواردا کتێبی (جان غراندان" "المنعرج- به‌لێزمه کردن "ی هێرمنیوتیکی له‌فینۆ مینۆلۆژیادا) .که‌له پێشووتردا بۆوه‌رگێڕان به‌کار هاتووه وه‌کو ئاماژه‌ی بۆمه‌سه‌له‌ی غایه گرنگ و ئاراییه‌که ئه‌ومافه‌نادرێت له‌ڕه‌خنه‌و لێوردبوونه‌وه‌ی دا که‌ئه‌وه هه‌ڵوێتی دریدایه له‌زماندا به‌گشتی وله‌زمانی فه‌ره‌نسی دا به‌تایبه‌تی و چۆنێتی ئه‌وهه‌ڵوێسته سه‌رباری ئه‌وجیاکاریانه بخرێت و ته‌وق نه‌درێت.
لێره‌دا ڕاسته‌وخۆ(احادیه الاخر الغویه)شی ده‌که‌مه‌وه له‌سه‌ر دوو ئاست :
1- مه‌ودای نوستا لیژی/ کتێبی (احادیه الاخر الغویه) توحفه‌یه‌کی زمانه‌وانی و شێوازێکی زۆرجوانه به‌ئیقراری ئاراسته‌ی زمانی فه‌ره‌نسی و له‌ڕاستیدا به‌رزترینی نووسینه‌کانی دریدایه ، وه‌گه‌شتێکی به‌چێژه بۆ چه‌شه‌کردنی گه‌مه‌که ، گه‌مه‌یه‌کی زمان وتێکچڕژانه کان و هه‌ڵاوێردنه نامۆکانی ڕێگای دریدی ، به‌ڵام ئه‌م و ئه‌نتۆلۆژیا : ڕابردوو - ئێستا ئاینده ،ئه‌ومێژووه وه‌کو(فێڵ) ێک نه‌سب ده‌بێت له‌ناومێژوودا وزمانه‌که‌ی فێڵه له‌نازمان و ئه‌حاسیسه‌کانی فێڵن له ناشعور.
وه‌ئه‌م کتێبه ده‌ربڕینه له گفتوگۆیه‌ک که زۆر نزیکه له‌مۆنۆلۆژ ی نێوجاک دریدا خۆی له‌ئێستادا .وه‌عه‌بدێکی گه‌وره‌وده‌زگیرانی ئێستایه ونائاماده‌یه له‌لایه‌کی تره‌وه .دریدا خۆی ده‌دوێت به‌شێوه‌ی نائاماده له‌کاتێکدا که‌شی به‌شداری کردنی نائاماده‌یه وله‌یه‌کێک له‌لێدوانه‌کانی دا له ئه‌مریکا ده‌رباره‌ی(ئه‌ویتر- بۆ ئه‌وی تر)، دریدا ئه‌وده‌رفه‌ته‌ی (اغتنم - قۆسته‌وه) که به‌ده‌ست(السانحه- هاتووه) له‌په‌لامردانی ده‌ست گیرانه دیاری کراوه‌که‌ودیلۆگ له‌کتێبی " الهام حب مزدوجه الغه " 1983 به‌گه‌رمی وبه‌تایبه‌تی که‌تیایدا هاتووه موماره‌سه‌ی ده‌ستگیرانه‌که‌م له‌زماندا که‌بشێت موماره‌سه بکرێت له‌ڕووی کێشه‌وه له‌ئاسته‌بڵنده‌کانی دایه .وه‌ئه‌گه‌ر له‌وێ ده‌ربچین و له‌م ده‌رفه‌ته ش دا هه‌ڵده‌سێت به‌ئه‌زمنێکی دیاری کراو وه‌کوجۆرێکی تایبه‌تی هه‌وڵی دا بۆ کردنه‌وه‌ی سندووقی عه‌جیب که‌سه‌رباری ئه‌ومێژووه‌یه که‌چێتی شاراوه‌ودیاره ،سندوقی پێکهێنانی هۆکاره کانی زمان،شوناس، ئینتماو ، نیشتمان، هاونیشتمانی ، فه‌ره‌نسی جه‌زائری ، عه‌ره‌ب ، به‌ربه‌ری ئامازیخ ، یهود یه‌هوودیه . خاڵه‌کانی جه‌خته یه‌که‌مینه‌کانی توێژینه‌وه‌ی دۆزی دریدایه که‌باوه‌ڕی وایه کاتیه‌تی توێژینه‌وه بکرێت : کێ بیریاری حه‌قیقیه ؟ ئه‌وبیریاره فرانکۆ- مه‌غریبیه له ئه‌سلدا؟ ئه‌مانه جیاکردنه‌وه‌یه‌تی له کاتی له‌دایک بوونی دا که دریدا له‌دایکبووی جه‌زائره .عه‌بدی گه‌وره‌ی ده‌ستگیرانه‌که‌م به‌مه‌غریبی له‌دایکبووه که‌ئه‌مه‌چۆنکۆده‌بێته‌وه .ئه‌وه‌باوه‌ڕپێکراوترینه له‌به‌رامه ی خوێن وزه‌وی ،ئه‌وزمانه زمانی فه‌ره‌نسیه . لێره‌داپرسیاری "دریدا" میحوه‌ریه که‌مومکینه به میحوه‌ری سه‌ره‌کی ناوی به‌رین (فکره‌ی میحوه‌ری) : ئایا مومکینه زمان ببێته بنچینه‌ی شوناس و هاونیشتمانێتی ؟ ئایاله‌قه‌ده‌ر زماندا له‌حاڵی وادا ماهیه‌تی شوناس و هاونیشتمانێتی له‌ومامه‌ڵه‌یه‌دا پێکد ێت ؟ وه به‌ده‌ست هێنراوه‌کان ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ بۆ پرسیاره سه‌ره‌کیه‌که‌مان ئه‌ویش کێیه فرانکۆ-مه‌غریبی حه‌قیقی و ڕه‌سه‌ن و هه‌روه‌ها؟یه.
بێگومان دریدا ، به‌تێپه‌ڕ بوون له" تدویرات- بازنه‌کان" ی زمانه‌وانی ئاڵۆزه‌وه بۆ هۆکاری گه‌ڕانه‌وه‌مان بۆ ته‌قه‌نیاتی ته‌فکیک ی کتێب که موماره‌سه‌ی که‌شه چیرۆکیه‌کانه له نووسینه‌کانی یه‌که‌میدا کورت ده‌کرێته‌وه بۆ کۆی پرسیاره دوودڵکه‌ره‌کانی کردنه‌وه‌ی سندووقه‌که‌و خودی گرنگیه‌که‌ی به‌ڕه‌هایی له‌و هه‌ڵواسراویه ی دا به مه‌سه‌له ی شوناسه‌که که(المت‌أرجح ناڕێک بووه) له‌نێوان ناوی جه‌زائر وده‌وڵه‌تێک به‌ناوی فه‌ره‌نسا وه گائفه‌یه‌ک به‌ناوی (یه‌هوودیه‌وه).
به مانایه‌کی تر ئایا حه‌قیقی دروستبووه له‌سه‌ر زه‌وی یان له‌ده‌وڵه‌ت یان له دیانه‌ت یان ئه‌وه‌نه‌بێت بێ ئه‌وه‌ی ئێستا ئینتمای حه‌قیقی وڕه‌سه‌ن هه‌بێت له‌زماندا که‌له‌باره‌یه‌وه ده‌دوێت وداهێنانی تیا ده‌که‌ین .دریدا بۆئه‌وه‌چووه له‌ومه‌قوله‌یه‌یدا که‌بنچینه‌یه‌که بۆ "بمپابه سالم به‌شێوه‌یه‌کی باش گرد ده‌بنه‌وه " به‌نیسبه‌ت ئێمه‌وه ده‌ڵێت :"به‌ڵێ من خاوه‌نی زمان نیم به‌ڵام زمانێکم هه‌یه ،له‌هگه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زمانی من نیه ".، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌که به‌دووگریمانه که‌دژی یه‌کن له‌شێوه‌دا :
گریمانه‌ی یه‌که‌م : ناکرێت به‌هیچ زمانێک قسه‌بکه‌م ته‌نها زمانێک نه‌بێت .
گریمانه‌ی دووه‌م : ناکرێت له‌ده‌ره‌وه‌ی زمانێک قسه‌کردن هه‌بێت .
ئه‌وه‌ی لێره‌دا ڕوونه‌و کێشه‌ی گه‌وه‌ره‌ی ناوه‌ته‌وه ، ته‌نیا یه‌ک چاره‌سه‌ری زمانه‌وانی ، (ئاسۆیی) وهیچی تر.که‌ڕێگه‌نادات بازبدرێت به‌سه‌ر ئه‌ودژایه‌تیه ئه‌نتۆلۆژیه که‌ینونه‌ییه‌دا که‌مومکین نیه لێ تێپه‌ڕبوونی، به‌زاره‌وه‌یه‌کی تر.که‌دریداسوودی لێوه‌رگرتووه له چاودێری ساکار و به‌راودکردنی مه‌نهه‌جێکی درێژکراوه‌ی دژ و به‌ئاراسته‌ی دۆخێکی به‌هێزدا که ناوبه‌ناو وبۆدۆخێکی تایبه‌تی ده‌چێت بۆ گه‌یشتن به‌ئامانجه نادیاره‌کان وپچڕپچریه‌که‌ی ده‌چێت بۆدۆخێکی گشتی له‌خراپ بوونی ئه‌وخوده ،له‌به‌رئه‌وه‌ی ئامانجی بنچینه‌یی ئه‌وکرایتریایه که‌له‌وه‌تێده‌په‌ڕێت بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و"حمیه په‌رۆشیه" نۆستالیژیه هه‌ڵواسراوه به‌ودۆخه‌ی که‌یه‌هودیه له‌وڵاتێکی بێ نیشتماندا ده‌ژی که‌جه‌زائره وده‌وڵه‌تێکی بێ وڵات نه‌بێت ئه‌ویش فه‌ره‌نسایه و تایفه‌ی بێ زمانی دایک که‌بۆئه‌و تایفه‌ی یه‌هودیه .
وه‌له‌که‌توارداکه‌شعورێکینامۆیه(انتابنی-بۆبه‌رزکردنه‌وه)م ئه‌م ده‌قه‌وه‌رده‌گێڕم،کۆشش ده‌که‌م بۆکردنه‌وه‌ی سندوقه‌که(پرسیاره‌دودڵکه‌ره‌که)که‌لای دریدانیه‌وده‌رچونه‌له‌نوری گرنگی یه‌که‌ی : جه‌زائرچی یه‌که دریداله‌باره‌یه‌وه‌ده‌دوێت ؟ فه‌ره‌نساچی یه‌که‌له‌باره‌یه‌وه ده‌دوێت؟هه‌ڵوێستی حه‌قیقی چی یه که ده‌سته‌به‌ری ده‌کات له‌جه‌زائربێت له هه‌ندێک له‌ئاماژه‌وده‌ربڕینه‌کانی ده‌وری حه‌رامکردنی عه‌ره‌بوبه‌ربه‌ر(الامازیخ)له‌توانا زۆره‌کان که(متاحه - ئاره‌زوو)یه‌کی به‌رده‌وامه‌بۆفه‌ره‌نسییه‌ئه‌سله‌کان؟هه‌ڵوێستی یه‌هودێکی جه‌زائرچی یه‌بۆجه‌زائرهه‌ڵوێستی حه‌قیقی وناپراگماتیکی ، له‌زمانی فه‌ڕه‌نسی دا؟ بۆچی ته‌نها له‌وزمانه‌ده‌ڕوانێت وده‌دوێتوله‌گه‌ڵی داکه‌زمانی دایکی نیه،گریمانه‌ی ئه‌وه‌ده‌کرێت (عبری یان عربی یه)که نایزانێت،به‌ڵکوناتوانێت کاری پێ بکات وبڵێ؟هه‌رکه یه‌له‌وه (یفیچی-کردنه‌وه‌ی)بۆمان پرسیاری ته‌واوی دواتر ئه‌وکێشه‌یه‌که :ئایازمان، هه‌رزمانێ، ده کرێت ببێته ئایتمێکی بنچیبه‌یی له ئایتمه‌کانی هاونیشتمانی ،یان هاونیشتمانی ئایتمێکی تره که‌ته‌به‌نی ده‌کات ؟ به‌مانایه‌کی ترزۆرتر دیاریکردنه ،ئایا دریدا هاونیشتمانی جه‌زائری یه هودیه ، یان هاونیشتمانی یه‌هودی جه‌زایری، یان یه هودی جه‌زائری فه‌ره‌نسیه له‌جه‌زائری فه‌ره‌نسی دا؟ بێگومان به به‌هه‌موو ڕێکخستنێک ئه‌وته‌رتیبانه ئه‌نترۆپۆلۆژیامێژوویی ، سیاسیانه‌وه هه‌تا سیمانتیکیه له‌کۆتایی دا .وه‌له‌گه‌ڵی دا ئه‌ودۆخه ته‌جه‌لی ده‌کات وه‌کو یه‌هودیه‌ک له‌په‌یوه‌ند به‌زمانی فه‌ره‌نسیه‌وه به‌و موحیگه به‌هێزه‌ی ده‌وری که‌په‌نای بۆ ده‌بات و جارێکی تر به‌هه‌مووکردارێک هاوڕایه‌ڵه له‌گه‌ڵ پاشماوه‌ی یه‌هوود به‌جدی به‌فیکره‌ی په‌رتبوونه‌وه ،هه‌رجۆره گه‌ڕانێک هه‌ڵوه‌شێنه‌ره ، په‌رت که‌ره‌وه‌یه ،دۆزه‌ره‌وه‌یه ، مه‌به‌ست گه‌یشتنه به‌وه‌ی کامه‌یه یه‌کبوون و هاوڕێک بوونه. وه‌لێره‌دا هه‌ندێک نمونه‌مان ده‌خاته به‌رده‌م ،به‌تایبه‌ت بیریارانی یه‌هوودیه‌کان ،له‌کاری شیکردنه‌وه‌ی هه‌ڵوێسته‌کانیان له‌زمان ،شوناس ، هاونیشتمانی ، من، ئه‌وی تر، خودی . نێوه‌ند گیری ، له‌ده‌ره‌وه بۆ وشه‌کانی تر ، تێگه‌یشتنه‌کان که شێوه‌دانه به خه‌یاڵگه‌ی داهێنانی یه‌هودیه له‌کۆچ و وڵاتی نامۆدا ، ڕه‌ئی جێگیره وله‌کۆتایی دا له‌سێ نمونه‌ی ته‌واوهاودژوله‌هه‌مان کاتدا :
ته‌واو کۆ له‌ئاراسته‌یه‌که‌وه یان مه‌سه‌له‌یه‌کی زمانه‌وه وپێکه‌وه لکاندنی به‌شێوه‌یه‌کی "هاجس پشێو" یه‌کی میحوه‌ری تایبه‌ت به ژیانی، وڵاتانی نامۆ هه‌روه‌کو بیری لێده‌کرێته‌وه دژه ، له‌لایه‌کی تره‌وه به‌وه‌ی هه‌ڵوێستی له‌زماندا وله‌زمانی دایک دا به‌دیاری کراوی و له‌نێوه‌ندێکی تووندا و به‌زیادکردنی جیاوازی ناوه‌کی ونێوه‌ندگیری یه‌هودیه ڕۆژئاواییه‌کان " ئه‌شکینا"ز،یه‌هودیه
شه‌رقیه‌کان"السفردیم" .
(فرۆنزفیگ) ی ئه‌ڵمانی زمان به‌ته‌نسیق له‌گه‌ڵ هاوڕێی منداڵی (مارتن پۆپه‌ر) ، جه‌خت ده‌کاته سه‌ر که‌له‌پوری یه‌هودی کۆن و هه‌وڵی پیشاندانی وه‌به‌نیشتمانی کردنی ناوه‌وه‌ی خه‌یاڵگه‌ی ڕۆشنبیری ئه‌ڵمانی وبه‌تایبه‌ت کتێبی پیرۆز که‌سه‌رپه‌رشتی کردنی وه‌رگێڕانه‌که‌ی ،به‌یاریده‌ی پۆپه‌ر بۆزمانی ئه‌ڵمانی وه‌رگێڕدرا. که‌وه‌رچه‌رخان وقبوڵێکی ساکاره بۆ گه‌لی "یه‌هودی " که‌جیاوازه له‌هه‌مووگه‌لانی تر له‌سه‌ر زه‌وی وئاماده‌نیه به‌ڕوکه‌ش شوناس بکرێت له‌زماندا و لێی بدوێن له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌وباوکه ئاگاداری کردوون وکۆچیان کردوه و بێ زمانی دایکن ، به‌ڵکوهه‌میشه له‌باره‌ی زمانه‌وه میوانن . وه‌لێره‌دا "ڕۆزانزفیگ " باوه‌ڕی وایه که یه‌هودیه‌کان زمانێک به‌کاردێنن که‌هی میوانه له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه‌کی ڕووت له‌ڕووی شعوره‌وه هه‌میشه. له‌به‌رئه‌وه‌ی زمان نیه ، به‌ڵام مێژوو ، پیرۆزی ، مێژووی پیرۆز ، ئه‌وه‌یه و بۆبڵاوکردنه‌وه‌ی به‌رامه‌ی عیبرانیه پێشینیه‌کانه ، هه‌تا زمانه عیبریه کۆنه‌کانیش له "کالیبدی " قه‌رز کراون ، له‌به‌رئه‌وه‌ی زمانی عیبری ته‌نهایه له‌نێوان زمانه‌کانی سه‌رزه‌وی دا وبه‌توانایه له‌هه‌ڵگرتنی قورسی جوڵاو وه‌کو خانه خوێیه‌ک و باقی یه‌که‌شی خانه‌خوێیه ، زمانه‌که‌ی به‌رماوه‌ی مامه‌ڵه‌ی کاتێکه به‌ڵام یه‌هوودی گومڕا بووه له زمانه‌که‌ی وجێگیر بووه ، نزیکیش نیه له‌ڕێکه‌وتن .
هه‌روه‌ها "ئارندت " هه‌ڵوێستی دژه له گه‌ڵ هه‌ڵوێستی "روزانزفیگ " ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی کۆچکردنی زووی بۆ ئه‌مریکا ، چالاکی فیکری وچڕی له‌ناو زمانی ئینگلیزی دا ، ته‌نها پچڕانێک نه‌بوو به ئسوڵی ئه‌ڵمانی و زمانی ئه‌ڵمانی به‌ڵکو به‌تاڵی دا تێپه‌ڕی ده‌رباره‌ی ئه‌هلیه‌تی تواناکانی له هڵگرتنی کۆچبه‌ری تازه ، سۆزی هه‌میشه‌یی بۆ که‌شی ئه‌نگۆلۆجی نایاب ی ئه‌ڵمانیا ، وه‌رگرتنی به‌شێوه‌یه‌کی ڕه‌ق و پێویست به‌جیاکردنه‌وه ی موماره‌سه‌کانی نازیه‌کان به مافی یه‌هوود و له‌نێو زمانی ئه‌ڵمانی ، ئه‌وزه‌مانه‌که‌ینونه به‌پله‌ی ئیمتیاز که‌زمانی ئه‌ڵمانی شێت و بارکردنی نیه به پشێوی له‌دووه‌م جه‌نگی جیهانی دا وهه‌ندێک له‌ئه‌ڵمانیه‌کان وپه‌رت کردنیان له‌نێوانئه‌ڵمان وزمانی ئه‌ڵمانی دا . زۆرتر له‌مانه ، "ئارندت" په‌یوه‌ندی ناپچڕێت وبه "هاوڕێ که‌ی هایدگه‌رو مامۆستاکه‌ی کارل یاسپه‌رز" ه‌وه پاڵی داوه‌و و هه‌وڵی داوه له‌م کاته دا سه‌رکه‌وتونابێت که کۆیان ده کاته‌وه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ڕه‌تی ئه‌م ڕووداوه له‌نێو قوڵاییاندا یه‌و ناتوانرێت پڕ بکرێته‌وه :
هه‌ڵوێستی سێهه‌م که دریدا وه‌ری گرتوه هه‌ڵوێستی "لڤیناس" ، ده‌که‌وێته نێوان دووهه‌ڵوێسته‌که‌ی تره‌وه "پێشتره‌وه " که‌ئه‌زموونی له‌گه‌ڵ زمان ، یاخود گواستنه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ ئیتیکای زمان ، جیاوازه له‌گه‌ڵ "ڕۆزانزافیگ" یاخود "ئادۆرنۆو ئارندت " که‌ئه‌وه به‌حوکمی ئسوڵی "اللتوانیه جۆرێکه له‌زمان" ، جوانکاری ڕووکاری که زمانی " اللتوانیه".
ئه‌مه‌ش ڕووسی وئه‌ڵمانی وعیبرانیه ، ئه‌وتوێژینه‌وه‌یه ، مه‌سه‌له‌یه‌کی ڕه‌سه‌نه یاخود زمانی دایکه که‌به‌نیسبه‌ت ئه‌وه‌وه له‌یه‌که‌مین دانیه . وه به‌ڕه‌غمی ئه‌وژیانه وه‌کو ده‌ڵێت به‌هه‌مووکیانه فیکری و نفسی یه‌کانی ناو زمانی فه‌ره‌نسی ،ته‌نها نه‌بوونی کردنه‌وه‌ی برینه‌کانه له‌سه‌ر زمانه‌کانی تر ، زمان چیه وله‌کۆتایی دا هاوڕێیه‌تی ومیوانیه وزمانی فه‌ره‌نسی ، باشترین میوانداریه ،له‌به‌رامبه‌ر دا ئه‌وه پێشکه‌ش ده‌کات ناوی ئایاتی سوپاس وعیرفان وله‌گه‌ڵی دامه‌وقیفی دریدا له‌ناو ئه‌و ئیتیکای توێژینه‌وه‌یه‌دا ، له‌جه‌زری زمانه‌وانی وشوناسی مه‌عریفی و ڕۆشنبیریی یه‌هودی دا؟
2/ مه‌ودای هێرمنیوتیکی / له‌م ئاسته‌ی شیکردنه‌وه‌دا ، هه‌وڵ ده‌ده‌ین بۆخوێندنه‌وه‌ی هه‌ڵوێستی دریدا له‌به‌ر ڕووناکی وه‌رگیراوه هێرمنیوتیکی یه‌کانی هه‌ڵواسراو به : مه‌به‌ست ، مانا، ده‌لاله‌ت ، بۆکه‌شفکردنی قوڵاییه‌جه‌نگه‌ڵانیه‌کان که دریدا هه‌ڵی وه‌شاندۆته‌وه وبیرمانی د ێنێته‌وه له‌ئارایی ژیانی کۆمه‌ڵایه‌تی ، سیاسی ، زمانه‌وانیمان به‌دیاری بکراوی . که‌ئه‌ودراساتانه بدیاری کراوی زۆربه‌یان دواکه‌وتوون به‌تایبه‌تی له‌نه حوی به‌خششه هێرمنیوتیکی یه‌کان که‌دۆخی دریدایه له‌به‌رده‌م ئیمتیحانی معرفی له‌ئامنجه دڵڕه‌قه‌کاندا ، له‌ئاراسته‌یه‌کی ئاڵۆزی ڕیتۆریکی و زمانه‌وانی که‌چاپی ده‌کات که‌ئه‌وهم ناوناوه "الکتابه الغرائبیه" ، لای جاک دریدا هیچ گرنگی یه‌کی نیه له‌توێژینه‌وه ی هاوگونجاوی ئاسۆیی و فۆرمالی وئه‌وئاراسته‌یه که ناوه‌رۆکه‌کان ته‌ئویلی و ئه‌نتۆلۆژیه وته‌واو له‌قوڵایی داوه‌ستاوه بۆنمونه : ته‌وق نه‌کردن ، زمان، ئه‌وی تر ، من ، په‌رتکردن ، په‌راوێز، ئارایی ، نائارایی ، میتافیزیک ، یه‌هودیه ، فه‌ره‌نسیه ، نه‌بوون ، سمین"خرق" ، سمینکه‌ر"الاختراق"، بونیاد ، سیستم .
ته‌نها زۆرترین شوهره‌کانی دریدا مه‌ترسین له‌هه‌مان کاتدا له‌پا ڵ زاراوه‌ی
"ته‌فکیک- هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه" بێ ململانێ ، چێتی و ده‌لاله‌تیان ده‌لاله‌ته‌کانیان چین؟ به‌گشتی جێ به‌جێکردنیان چین؟ له نووسیندا . به‌م بۆنه‌یه‌وه شیکردنه‌وه‌ی زمانی یه‌که‌می ئه‌وی تر به‌تایبه‌تی پێویستمان به وه‌یه که دریدا له" گفتوگۆ له‌گه‌ڵ ده‌ستگیرانه‌که‌م "دا و هاوڕێ له‌گه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی شتێک نیه له‌به‌رئه‌وه‌ی فێڵه بۆناشتن وهه‌مووشتێک فێڵی ناشتنه ، ئه‌وه زۆرتر له‌زماندا وه‌کو بۆیه‌که‌م جار ناسیومه له‌کتێبێکدا به‌ناوی : " مژکرات لاجل بول دومان" و دووباره له‌م کتێبه‌ی به‌رده‌ستان دووباره ده‌بێته‌وه که‌له‌به‌رده‌م ده‌هشه‌و هاواره توڕه‌کانیدا گوێ بیست ده‌بینه‌وه و هه‌میشه به‌بێ گونجاوی وشه ناگونجاوه‌کان ،پێناسه‌کردنی ناپێناسه‌کراوه‌کان وبیرکردنه‌وه له نامومکینی له بیر کردنه‌وه‌لێی .
ڕاستیه‌که‌ی باوه‌ڕم وایه له‌گه‌ڵ "گراندان " ئه‌وپێناسه‌یه ته‌نها ئیستفسزازی زمانه‌وانیه‌و کۆششی دریدایه له‌خیلالی ناوبه پێگه کردنی بونیادی ڕۆشنبیری فه‌ره‌نسی به‌ڕه‌غمی ئه‌وه‌ی که‌موماره‌سه‌ی کرداری بیرکردنه‌وه‌ی "تخوم- نیشانه" کانی یه‌تی ، به‌ڵام له‌که‌تواری دۆخه‌که‌دا، درۆکردنه ، پێناسه‌کردنه‌وه‌ی بۆ ته‌فکیک له زمان و سوده‌که‌ی و گواستنه‌وه‌ی بۆ فره‌یی زمانی و له‌هه‌مانکاتدا به‌رگری لێده‌کات ، به‌ڕێگه‌یه‌کی مین ڕێژکراو له مانای به‌رته‌سک که‌زمانی دایک نیه به‌ڵکو زمانی ئێستایه ، که کپکراوه ، لێی بڕوانین ، به‌چاوی گومان ، بێگومان ده‌چێته‌وه سه‌ریه‌که‌مین زمانی ئه‌وانیتر وه‌سودی نه‌گواستنه‌وه‌ی بۆ هه‌ر زمانێک یان هه‌رماناوده‌لاله‌تێک ،له‌کۆتاییدا سودی بۆ مانا شاراوه‌کان هه‌یه له‌پشتی ده‌قه زمانه‌وانیه دیاره‌کانه‌وه بۆگه‌یشتن به پێکهاته‌کانی چێتی و هه‌ره‌ها په‌رچدانه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌وفێڵانه‌ی بۆ ماهیه ت و جه‌وهه‌رن ، له‌ئاراسته‌یه‌که‌وه ئه‌ونواندنه ئایتمێکی ته‌واو کۆییه که ناو ده‌برێت به " میتافیزیقای حڤور" ،میتافیزیقای میراتی عه‌قڵانیه‌تی خۆرئاواکورت ده‌کاته‌وه به بادان وخه‌زن کردنی و به ئامانجی هه‌ڵوه‌شاندنی ده‌ستپێکی ئه‌و به جێ هێنانه میتافیزیقیه ڕه‌سه‌نه خۆرئاواییه . ڕۆشنگه‌ری فه‌خر ناکات له‌به‌رامبه‌ر ته‌وژمی ته‌فکیکیه‌تی " متنامیه گه‌شه‌سه‌ندوو" له‌نێوه‌ندی فکری دیاریکراوی یه‌هودی دا وله‌وه‌رچه‌رخانی زاراوه په‌رتوبڵاوه‌کان یاخود ناڕێکه‌کان ، به‌ته‌نیاجێگیر ده‌بێت که زۆرداری ده‌کات و ده‌بێت به‌و .لێره‌دا ، مانای سێ سیغه‌ی فه‌ره‌نسیه که‌بریتین له :
" فره‌مانایی ، مانای ئه‌نارخی ، مانای مه‌جازی ، پێکهێنانی هه‌ریه‌که‌یان پێکه‌وه‌یه‌و له ناوی دایه .
به‌ڕه غمی ئه‌و دوورکه‌وتنه‌وه‌یه‌ی ده‌لالی و سیمانتیکیه ،وپه‌رشکردنه‌وه‌ی له‌تسورماندا لانی که‌م ده‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆئه‌وته‌نگ وچه‌ڵه‌مه زمانه‌وانیه‌ی : که " فره‌یی تاکانه‌یی ئاژاوه‌یی سیستم گوته / بێده‌نگی " ن ، ده‌رباره‌ی قورسایی ئه‌زموونه بنچینه‌ییه که‌ی جاک دریدا وبیری هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌وپه‌رته‌وازه‌بوونه که‌له‌نووسینه‌کانی دواتری دا کۆتایی دێت وه‌کو " مژکرات أعمی : ڕسم الژات وأگلال أخری " بیره‌وه‌ریه نابیناکان : وێنه‌ی خود و(أگلال- که‌شخه‌ییه‌کان) ی تر .1990یاخودبۆگواستنه‌وه‌ی شێوه‌ی دانپیانانه‌کانی تری پێشوو که‌له ڕۆشنبیری ڕۆژئاوایی دایه که هه‌ریه‌که‌له جانجاک ڕۆسۆ وقه‌دیس ئۆگه‌ستین ، ئه‌وه‌ش ڕێگه‌یه‌کی داهێنانی نیه و له‌زوه‌وه‌یه و دوای ئه‌وه هه‌رله‌سه‌ره‌تاوه نه‌نگیه و هه‌مانشت له حادیه الأ خر الغویه دا پێشکه‌شی ده‌کات وخاوه‌نی هیچ نیه جگه‌له زمانێک و له‌گه‌ڵی دا زمان نینبۆ ته‌فسیره هه‌میشه‌یه‌کان به‌ترسه‌وه له‌نادیردا به‌وه‌ی خه‌ریکه کۆچ ده‌کات : له‌جه‌زائره‌وه بۆ فه‌ره‌نسا وله‌فه‌ره‌نساوه بۆ شوێنێکی تر .
له‌گه‌ڵ لۆژیکی که‌ره‌سته‌کان یان ته‌فکیک که ناچنه ناولۆژیکه‌وه - گریمانه‌ده‌کرێت په‌رت بێته‌وه پیای دا بۆ ناوه‌وه وده‌بێته کرداری ته‌فکیکی هه‌مووشتێک هاتا خۆشی هه‌ڵده‌وه‌شێنێته‌وه له‌به‌رده‌م زمانی ئێستای جوان و لووت به‌رزانه‌یه له‌هه‌مان کاتدا خۆی ده‌بینێته‌وه به‌نێوه‌ند گیری له‌گه‌ڵ هێزێکی کۆڵۆنیاڵی فه‌ره‌نسی له‌ئاستی زماندا و نه‌ناسراو له‌ئسولی یه‌که‌می دا وه‌کو یه‌هوودی ووه‌کویه‌کێک له‌وه‌چه‌کانی پێشینه‌کان له‌وانه " جان گراندان" بیرماندێنێته‌وه له‌کتێبی " المنعرج الهیرمنیوگیکی للفینومینولوجیا" به‌ڵکو ئه‌وه قیهر ڕێژه وبووه به‌به‌رگی ڕێگاکان و بێ رووپامایی ده‌ڵێت : به‌تێپه‌ڕبوونی مێژوو من ئه‌وه‌ده‌گه‌ڕێنمه‌وه بۆ ئه‌وڕوونیه‌ی دراسه‌کردنم له‌هه‌ندێک دۆخدا که‌کردوومه ومن مادده ڕشه‌م ڕاگه‌یاندووه ، به‌ئیدغامی ده‌مار گرژی و نالێبوورده‌یی شایان به‌ڵام "شرس به‌دخوو" ،پشتگیری که‌ران ئه‌وه‌په‌سه‌ند ناکه‌ن به‌ڵکوئه‌وه به‌قه‌ده‌ر فه‌ره‌نسی نیه ، له‌فه‌ره‌نسی دا وه‌کوزمان ته‌نها ئه‌وه چیه که فه‌ره‌نسی پووخته .
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دریدا ده‌یه‌وێت فره‌یی و لێبوورده‌یی سه‌رهه‌ڵبدات ، هه‌سته‌وه‌ر به‌رامبه‌ر به چاو پیا خشانه‌وه‌ی ئه‌وی تر/ ئه‌وانی تر. به‌ته‌نها ته‌واوی ده‌کات ئه‌وه به‌ویستی خۆی که‌هه‌موویان هه‌ڵواسراون به فرمانی زمانه‌وه ، ببورن به‌زمانێکی تره‌وه ، به‌وه‌ی گریمان ده‌کرێت زمانی ڕه‌سه‌ن به‌وپێوه‌ره‌ی که ده‌ڵیت : ئه‌وه‌ی به‌رهه‌ڵستی ده‌کات به‌رهه‌ڵستکاره‌و ده‌ڵین دان پیادانانه ڕووته‌کان ڕونکردنه‌وه‌که‌که‌سیه نوستالیژیه که‌سیه‌کان ، بێ کاریگه‌ریه له‌بونیادی فیکری بنچینه‌یی بۆخاوه‌نه‌که‌ی ، ته‌نها ده‌ڵێین : واقعی فه‌لسه‌فی حه‌قیقیه له‌موماره‌سه‌ی ته‌فکیکیه‌تدا لای دریدا که ته‌واو ده‌کرێت لێره‌دا ڕێکوپێکیه‌که‌ی ئه‌وه ده‌رباره‌ی که‌ینوونه ی دریدا که مرۆڤه وده‌رباره‌ی په‌یوه‌ندی نابیریاره ده‌رباره‌ی په‌رچی ویستی نێوه‌ند گیری خودی له‌گه‌ڵ خۆیدا له‌وبواره‌دا خۆشگوزه‌رانی فره کرداری وجۆره‌کانی ڕۆڵ که ده‌کڕێت ده‌ست بکه‌ون .ئه‌م په‌یوه‌ندیه پۆشته‌یه له‌نێوان خود وزماندا که‌شێوه‌یه‌کی گشتگیری لایه‌نی ڕۆژئاوایه به‌گشتی وڵاتانی دووه‌می ئه‌وه‌یتر /به‌ده‌ر له هه‌ریه‌کێکی تره وهه‌روه‌ها له‌کتێبی "هوامش الفلسفه " 1972د ا که‌ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ گردبوونه‌وه‌ی نموهنه جێبه‌جێ کاریه‌کانی تێگه‌ی ته‌فکیکی تیۆری ، دریدا هه‌ڵده‌سێت به ڕه‌خنه‌کردنی هه‌رفێڵێک بۆتێگه‌ی میتافیزیکی کلاسیکیه‌کان وه‌کو : که‌ینونه ، جه‌وهه‌ر ، چێتی ، مێژوو، مرۆڤ و به‌تایبه‌تی تێگه‌کانی هایدگه‌ر . وه‌له‌وێ دا که‌مێک به‌سیستمی زمانه‌وانی ته‌فکیکیه‌تی بنچینه‌یی که ده‌بێته خاڵی جه‌خت کردنه‌وه‌ی چاکه له‌هه‌ر توێژینه‌وه‌یه‌کی ئه‌گه‌راوی ده‌رباره‌ی حه‌قیقه‌ت یاخود هه‌ر ده‌رخستنێک که‌مومکین بێت له‌مێژودا . وه‌ئه‌وه‌ش مومکین نیه بۆ هیچ پاوان ێک که‌ته‌نیا له‌مه‌ڵبه‌ند ناوه‌وه- دابێت وپێویسته له‌سه‌رمان دووئیجرائاتی مه‌نهه‌جی بکه‌ین :
1- هه‌وڵی ده‌رچون و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی بینای پته‌وه‌ی ده‌وروبه‌رمان ده‌ده‌ین به‌بێ ئه‌وه‌ی پێگه‌که‌مان بگۆڕین ، بێ ئه‌وه‌ی پێوانه‌ی دوابایه‌خی چه‌مکه‌کان و مانائه‌هلیه‌کان یان بکه‌ین ، لێره‌دا وبۆبه‌هێزکردنی توێژینه‌وه‌که‌مان ده‌رباره‌ی کرانه‌وه‌و ده‌رچون ئه‌وه‌بڕمێنن که نێچیره بۆداخرانه‌کان 2- هه‌وڵی گۆڕینی پێگه‌که‌مان ده‌ده‌ین ، به‌ره‌نجامی ڕاسته‌وخۆی مانه‌وه له‌ده‌ره‌وه ، به‌ڵام ئه‌م مانایه‌مان بۆ ته‌حقیق نابێت و دانابڕێت به‌ته‌واوی له‌ناوه‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی خاوه‌نی مقه‌وماتی نه‌مری خودی نیه وله‌سه‌رێکه‌وه موڵکی زمانی تایبه‌تیه وده‌بێته‌یه‌کێک له پاکژ بووه‌کان بێگومان بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ ناوه‌وه وهه‌روه‌ها نێوانی ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه ، جیاوازی وتێکچونی ئارایی ونائارایی که‌دریدا له‌ئاوه‌ڕۆکان ی ماناوده‌لاکه‌تی ده‌باته‌وه‌ده‌ره‌وه ی مانای مومکین . به‌ڵکوبۆده‌ره‌وه‌ی زمان .
ئه‌م مه‌سه‌له هێرمنیوتیکیه به‌هێزانه له‌سه‌ره‌وه‌ی أحادیه الأ خر الغویه وه په‌رش ده‌کاته‌وه وده‌مان بات بۆ پرسیره گرنگه‌کانی په‌یوه‌ندی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یی دریدا به‌یه‌هودیه‌وه ، ئه‌م فرمانه هه‌ریه‌که له ئیمبرتۆ ئیکۆ و عبدالوهاب المسیری ئاماژه‌یان بۆکردووه ، له‌دوایی دا باوه‌ڕیان وایه له‌چێوه‌ی ڕه‌خنه‌ی تێگه‌کان ی پۆست مۆدێرن ده‌بنه په‌یوه‌ندی ئاشکرا ی نێوان ته‌فکیکی دریدا و یه‌هودیه که‌تێگه‌کانی ته‌فکیک له‌گه‌ڵ کابالیه " فۆلکلۆری سوف ، حلولی یه‌کبوونی نێوان خوداو به‌نده که‌یه‌تی که‌ده‌بنه‌یه‌ک جه‌وهه‌ر ئه‌ویش جه‌وهه‌ری وجوده " . له‌مه‌دا تێگه‌کانی چه‌مکی ئارایی ونائارایی ونائاماده ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ تێگه بنچینه‌ییه‌که‌ی یه‌هودی که خواوه‌ندی یه‌هودی یه‌و شه‌رم نیه به‌ڵام له‌گه‌ڵی دا خاوه‌نی سیفاتی به‌شه‌ریه‌و ڕه‌هایه‌و سروشت ومێژووتێپه‌ڕ ده‌کات و له به‌رامبه‌ریشدا ڕێژه‌ییه له‌به‌رئه‌وه‌ی ته‌نها تایبه‌ته به‌یه‌هوود ، به‌زیاد کردنی مه‌فهوومی (حڤور / غیاب) ، (ڕه‌ها /ڕێژه‌یی) ، به‌مانایه‌کی تر که‌دریدا چه‌سپ ده‌کات له‌مه‌ڵبه‌ندی یه‌هوودیه‌تدا که‌پێشتر ڕه‌فز کراونه‌ته‌وه وبیرمان ده‌خاته‌وه که هێڵی بۆکێشراوه بۆ ڕه‌خنه وتێکشکاندنی سه‌نته‌رێکی تر که‌شێوه‌یه‌کی سه‌رقاپ ی تیۆری ئایدیالیه به‌رزو بڵنده و مه‌رکه‌زیه‌و غه‌ریبه به‌عه‌قڵانیه‌تی ڕۆشنگه‌ری و میراتی مه‌سیحی .لێره‌دا دریدا ده‌چێته ده‌ره‌وه له‌ناوچه‌ی سروشتی زمانه‌وانی ، سیمیائی وده‌لالی وڕه‌خنه گتی ومیتافیزکای ئارایی ، پێشنیاری تیۆره‌یه‌کی تزاه ده‌کات له‌نووسیندا وئامانجی گه‌ڕانه‌وه‌یه بۆ په‌یکه‌ری دوانه‌ی میتافیزیکی کلاسیکی وپه‌رت کردنه‌وه‌یه بێگومان بۆده‌رمانخاکه‌ی ئه‌فڵاگون که‌ده‌بێته "تلیاک" ی شیفا به‌پێوانه‌یه‌ک که‌ده‌ڕۆینه بواری داهێنانی تاکانه‌ی ده‌لاله‌تو گواستنه‌وه‌ی شه‌پۆله‌که وبوارێکی ته‌واو وزۆر ئاڵۆزن ئه‌ویش بواری هێرمنیوتیکایه له‌فره‌مانایی ده‌لاله‌ت ،به‌ڵکوده‌لاله‌له‌کان ..." أحادیه الأ خر الغویه به پێوانه‌ی کامه وه‌سیقه‌ی فه‌لسه‌فیه بۆگه‌ڕان به‌قازایه‌ی زمان ، مانا ، ئینتما، هاونیشتمانی، یه‌ک ، شکاو ، خود وزۆر زاراوه‌ی تر کلیلی مومکینه‌کان که‌شێوه‌ی ده‌روازه توند ده‌کات وده‌بنه وه‌سیقه‌ی مێژوویی ، سیاسی ، له‌وپه‌ڕی گرنگی داو ده‌کرێت ئه‌وه‌بڵێین که‌ئه‌وه وه‌سیقه‌ی دریدایه ، به‌شێوه‌یه‌کی هه‌ره‌مه‌کی نوسیویه‌تی و دانی پیاده‌نێت نه‌ک به‌شێوه‌ی مه‌نهه‌جی ڕێک وپێکی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه . وه‌به‌ودۆخه قورسه‌چۆن "مانغچ ته‌ڕوپاراو" ی که‌ین له‌یه‌هوودو ژیونی یاندا له‌جه‌زایری فه‌ره‌نسی یاخود فه‌ره‌نسا ی ئارایی کاتێک که‌جه‌زائر ئازاد کراوه به تایبه‌تی کاتێک که هه‌ڵواسراوه بوو به‌مه‌سه‌له‌ی ململانێی هاونیشتمانی فه‌ره‌نسی و له‌خیلالی قۆناغی حکومه‌ت ؟ چیه‌تی وچۆنێتی و به‌دوای دا لای سته‌مگه‌ره‌کان و هه‌ژمه‌ت که‌ده‌رباره‌ی گرنگترین هۆکاره‌کانی دروست بوونی ده‌دوێن که فێربوونی نیه به‌بێزمانێک ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا زمانی نیه‌و به‌رگریشی لێده‌کات و به‌ڕه‌گه‌ز په‌رستی وه‌کو پێشگر ڕوونمان کرده‌وه‌و ئه‌گه‌ری ده‌ست پێکی هه‌ندێک له هه‌سته‌کان پۆشته بێت به‌چوار گۆشه‌کانی منداڵی ویه‌که‌م گه‌ڕه‌کی په‌یوه‌ست به‌عه‌ره‌ب ، به‌ربه‌ر ، أمازیغ و به‌هه‌ر مه‌وجودێک له‌سه‌ر سه‌رزه‌وی جزائریه‌که هه‌ڵوێستی له خاڵی سه‌نته‌ردایه به نیسبه‌ت منه‌وه‌و ئێمه‌و جه‌زائیری یه‌کان . داگیرکه‌ری فه‌ره‌نسی وه‌کو (السرامـه-پارچه کردن)ی یه‌ک نیه و به‌ڕوونی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌بۆی وشعورم به‌وه‌کردو(ئه‌م کتێبه‌م) وه‌رگێرا، ئه‌وکتێبه کلیلێکی سه‌رێکی وگرنگ بوو له کلیله کانی مه‌عریفه وه‌کو ئه‌وه‌ی دریدا ده‌رباره‌ی جه‌زائیر ده‌دوێت ،ده‌رباره‌ی فه‌ڕه‌نسا ده‌دوێت ونازانێت ،هه روه‌ها ده‌رباره‌ی مێژووی فه‌ڕه‌نسی له جه‌زائیر نازرنێت .
شعورم به‌وه کرد شی بکه‌مه‌وه ..بێگومان شیکردنه‌وه لێره‌دا له تراژیدیای وێرانه‌یه‌ک ده‌دوێێن که تیای ده‌ژین له جه‌زائر ، شیکردنه‌وه‌یه‌کی خۆماڵی ،ئاسۆیی ، زمانه‌وانی ،سیمیائی شیکردنه‌وه‌یه‌که ، نزیکتره له هه‌ر ئه‌دایه‌کی کرداری پێویست بۆ ته‌واوکردنی وێنه که یاخود (حیکایه‌ته نوستالیژی یه‌که‌ی گه‌شته‌که‌ی دریدا بۆ جه‌زائر و ناوچه‌ی ڕۆژئاوا به گشتی ،به‌ڵکو گه‌شته‌که‌ی دریدام له جه‌زائر نه‌ده‌زانی بۆفه‌ڕنسا ش به هه مان شێوه.
له کۆتایدا ده‌ڵێم گه‌شته‌که‌م به‌جیهانی دریدا دا، پێویسته‌که بۆته جه‌لی کردنی چینی حه‌قیقه تی به‌رز له‌نێوان چینه نامۆکانی ناو کێڵگه ی مه‌تنه‌کان وپێویسته به پێوانه‌ی خۆی که تایبه‌ته به رێکخستنه
فه‌لسه‌فی و مه‌نهه‌جی یه‌کانی دریدا وه که به‌نرخترین نووسینه کۆتایی یه‌کانی دریدایه که لێم وه‌رگرتوه که خودی یه و نۆستالیژی ودوره له هاله‌ی ته‌فکیکی وگراماتۆلۆژی و زۆر له‌بوواره مه‌نهه‌جی یه‌کان وون ده‌کات له هه‌مان کاتیشدا به‌شه‌کانی ئاماده‌یی خودی گرنگی یان تێدایه،له‌که‌ینونه‌ی داو له‌مرۆڤایه‌تی خۆیدا که‌هه‌وڵی په‌رتکردنی ده‌دات له‌ناو نه‌سقی سه‌نته‌ری ئامنجه یه‌که‌م وبنچینه‌ییه‌کان ومه‌وداکانی "خود" داو له ئه‌وێی مرۆڤه‌وه وه‌کو خاڵی وه‌رچه‌رخانه‌یه‌که‌مه‌کانی هه‌ر مه‌عریفه‌یه‌کی مومکین .
ئه‌وه‌ی لێره‌دد گرنگه ئێمه زۆر جیاواز نین .من ئه‌م وه‌رگێڕانه پێشکه‌شی خوێنه‌ر ده‌که‌م ، (.....)هه‌روه‌ها وه‌ک هه‌وڵێکی مته‌واچعانه پێشکه‌ش بێت .
جه‌زائر
20/9/2007
11/10/2011سلێمانی
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
