ئەنفال، هەڵەبجە، سردشت، خانێ
Wednesday, 17/04/2013, 12:00
ناسنامەی کوردستان
شۆڕشی گه‌لانی ئێران و گەلی کورد لە ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان له زستانی١٩٧٩ی زاینی کۆتایی به دەستەڵاتی ڕژیمی دیکتاتۆڕ و نژادپەرستی پاشایه‌تی په‌هله‌وی هێنا. پاشان چه‌ند مه‌لا به ڕێبه‌رایه‌تی ئایه‌توڵڵا خومه‌ینی و به دۆستایه‌تی و لایەنگری ولاتانی فه‌ڕانسه و بریتانیا هاتنه سه‌رکار و خۆیان به‌سه‌ر گه‌لانی ئێران داسه‌پاندن. هاوکات دارودەستەی دوکتۆر عەبدوڕە‌حمان قاسملو بە هاوکاریی ئابوری و چەکوچۆڵی دەستەڵاتی ئێڕاق و به‌ناوی "حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران" ده‌ستی به سه‌ر ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان داگرت.
لەو کاتە هەستیارەدا کە هەمو خاکی ڕۆژهەڵاتی کوردستان ئازاد ببو، سوپای ئێران تا خۆی گرت، چەند مانگێک یاری خۆی بە کوردەکانی ڕۆژهەڵات کرد و پاشان ئایەتوڵڵا خومەینی فەرمانی شەڕی (جیهادی) دژی گەلی کورد ڕاگەیاند و بە سوپایەکەی وت کە "پۆستاڵەکانتان دامەکەنن تا هەمو کوردستان داگیرنەکەن".
جێگای ئاماژەیە کە پارتی دێموکڕاتی کوردستان بە فەرمانی مەسعود بارزانی شانبەشانی لەشکری ئێران بست بە بستی خاکی ئازادکراوی ڕۆژهەڵاتی کوردستانی گەڕاندەوە بندەستی داگیرکەری ئێران. لەو شەڕە داگیرکەر وخەیانەتکارانەدا بە دەیان هەزار کورد کوژران و ئاواتی کوردستانێکی ئازاد لەگۆمی خوێن دا سورکرا.
ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاقێش لە کۆتای هاوینی١٩٨٠ به هاوکاریی ده‌سته‌ڵاتی ئه‌مریکا هێرشی برده سه‌ر ئێران و ناوچه‌ی شاری خوڕه‌مشاری داگیرکرد.
له ئاکامدا شه‌ڕێکی زۆر قورس له نێوان ئێران و ئێڕاق ده‌ستی پێکرد. ئاژاوه‌که وڵاتانی ڕۆژئاوا نایانه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی چه‌که‌کانی پاشماوه‌ی جه‌نگی جیهانی دوه‌م بفرۆشن و بازاڕی مامەڵەی نه‌وت و چه‌ک له ده‌ست خۆیاندا بێت. له ئاکامدا گه‌لی کورد له هه‌مو لایه‌نێک زیاتر زه‌ره‌رمه‌ند بو و کوردستانیش کاولکرا.
بۆ ماوه‌ی هه‌شت ساڵ ڕۆژانه ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاق شاره‌کانی بانه، سه‌رده‌شت، پیرانشار، بۆکان، مه‌هاباد، سەقەز، کرماشان و ناوچه‌کانی تری ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستانی بۆمباران ده‌کرد.
ده‌سته‌ڵاتی ئێرانیش له وه‌ڵامدا شاره‌کانی باشوری کوردستانی وه‌ک قه‌ڵادزێ، سه‌نگه‌سه‌ر، ڕانیه، دیانان، هه‌ڵه‌بجه، دوکان، چۆمان، خانه‌قین و ... بۆمباران ده‌کرد.
فڕۆکه‌کانی ئێڕاق له ٨/٣/١٩٨٥شاری پیرانشاریان بۆمبارانکرد که تێیدا زیاتر له ٥٠٠ که‌س کوژران و٥٠٠٠ که‌سیش بریندار و په‌ککه‌وته بون و به هه‌زاران خانو‌به‌ره‌ش خاپورکران.
له ماوه‌ی٢٢/٢ تا٦/٩/١٩٨٨ ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاق ده‌ستی کرد به گرتن و بە پۆل کوشتن و زینده‌به‌چاڵکردنی گه‌لی کورد کە تێیدا سه‌دوهه‌شه‌تاودوهه‌زار (١٨٢٠٠٠) که‌س لە خه‌ڵکی بێتاوانی کوردی ئه‌نفالکرد.
ئه‌نفال ئایه‌تێکی قوڕئانی پیرۆزە و له کاتی داگیرکردنی کوردستان و کۆمەڵکوژی گه‌لی کورد بەکار هاتوە. ئه‌ڵڵا سوڕەی ئەنفالی له ئاسمانان ڕا بۆحه‌زره‌تی محه‌ممه‌د(درودی خوای لەسەربێت) ناردوه وفەرمانی داوه کە موسڵمانانی عه‌ڕه‌ب هێرشبەرنە سه‌رگاوران و به ناوی کافربون کۆمەڵکوژیانکەن و سامانەکەیان تاڵانکەن و ژنەکانیان بەکەنیزە بگرن. ئەڵڵا لە قوڕئانی پیرۆز دا بە حەزرەتی محەممەد(درودی خوای لەسەربێت) فەرموە:
اذ يوحي ربك الى الملائكة اني معكم فثبتوا الذين امنوا سالقي في قلوب الذين كفروا ارعب فاضربوا فوق الاعناق واضربوا منهم كل بنان.
ئەوکاتەش کە پەروەردگارت، وەحی دەرکرد بۆ فریشتەکان، کەواتە ئەو کەسانەی کە بڕوا و ئیمانیان هێناوە، دڵنیابکەن، کە ئەمن لەگەڵیاندام. بەم زوانەش ترس و لەرزە دەخەمە دڵ و دەرونی ئەو کەسانەی کەبێ بڕوان، کەواتە بدەن لە سەروی گەردنیان، بدەن لە سەرپەنجەکانیان (سوڕەی ئەنفال، ئایەتی ١٢).
واتە ئەڵڵا مافی کوشتنی کوردەکانی زەردەشتی داوە کە خودا پەرست بون، بەڵام ئەڵڵا پەرست نەبون. زەردەشتیەکان هەم نویژیان دەکرد وهەم ڕۆژویان دەگرت. تەنانەت وشەکانی ڕۆژ و نوێژ لەئاینی زەردەشتیەوە وەرگیراون.
يا ايها النبي حرض المومنين على القتال ان يكن منكم عشرون صابرون يغلبوا متين وان يكن منكم مائة يغلبوا الفا من الذين كفروا بانهم قوم لا يفقهون.
ئەی پێغەمبەر بڕوادارن هانبدە بۆ شەڕکردن لەگەڵ ئەوانە کە بێبڕوان، ئەگەر بیست کەسی خۆڕاگرتان تێدابێت، زاڵبدە بە سەر دوسەد دا، ئەگەر لەئێوە سەدکەس هەبێ، زاڵبدەن بە سەر هەزارکەسدا، چونکە ئەوانە هۆزێکی تێنەگەیشتون (سوڕەی ئەنفال، ئایەتی ٦٥).
ما كان لنبي ان يكون له اسرى حتى يثخن في الارض تريدون عرض الدنيا والله يريد الاخرة والله عزيز حكيم.
ڕەوانیە بۆ هیچ پێغەمبەرێک دیلی جەنگی هەبێت، تا بە باشی لە سەر زەویا دوژمن کز و لاواز نەکات و زۆریشیان لێ نەکوژێ، ئێوە کاڵا و ماڵی دنیاتان مەبەستە، ئەڵڵاش پاشە ڕۆژی دەوێ، ئەڵڵاش زاڵە و کاربەجێە (سوڕەی ئەنفال، ئایەتی ٦٧).
لەم ئایەتە دەردەکەوێت کە ئەڵڵا دژی دیلگرتن بوە و مافی کوشتنی دیلەکانی جەنگیشی داوە. دیل کوشتن تەنانەت لای مرۆڤەکانی بەویژدان هەمیشە بەکارێکی زۆر ناشیاو دانراوە. ئەڵڵا لای ڕونبوە کە موسڵمانان لە شەڕەکاندا مەبەستیان کاڵا و ماڵی دونیا بەدەستهێنان بوە تا بڵاوکردنەوەی ئاین.
لەسەر هەمان بنەما سەددام حوسێن پێغەمبەرئاسا فەرمانی ئەنفالی گەلی کوردی دا. پاشان ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاق ده‌ستی کرد به کیمیابارانی ناوچه‌کانی باشوری کوردستان که ته‌نانه‌ت له ژێر ده‌سته‌ڵاتی خۆیدا بون. به‌م جۆره له بەهاری ١٩٨٧ دا ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاق ٢٤ گوندی له ماوه‌ی ٤٨ کاتژمێردا دو جار کیمیاباران کرد. ناوچه‌کانی "شێخ وه‌سان، کانی به‌رد، پاسیان و کۆتیمان" که‌وتنه به‌ر کیمیابارانی ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاق و له ئاکامدا ١٣٠ که‌س کوژران و ٥٠٠٠ که‌سیش په‌ککه‌وته بون که بۆ هه‌مو ژیانیان شوێنه‌واری چه‌کی کیمیایی له‌سه‌ر له‌شیان مایه‌وه.
له ٢٨/٦/١٩٨٧ دا شاری سه‌رده‌شت له لایه‌ن فڕۆکه‌کانی ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاقه‌وه کیمیابارنکرا و له ئاکامدا ٢٠٠ که‌س به گازی کیمیایی ژیانیان له ده‌ست دا و ٢٠ هه‌زارکەسیش په‌ککه‌وتە بون.
له ١٦/٣/١٩٨٨ سوپای ئێران هێرشی کرد بۆ سه‌ر هه‌ڵه‌بجه و سوپای ئێڕاق له کاتی پاشه‌کشه‌کردنی بۆمبی کیمیایی به‌سه‌ر خه‌ڵکی بێتاوان و سڤیلی شاری هه‌ڵه‌بجه‌دا باراند. له ئاکامی ئەو کۆمەڵکوژیەدا زیاتر له ٥٠٠٠ که‌س کوژران و به ده‌یان هه‌زار که‌سیش په‌ککه‌وتە بون. شایه‌نی باسه که کاریگه‌ری ئه‌و کیمیایه له سه‌ر وەچەکانی پێشەڕۆژی ئه‌و په‌ککه‌وتانه‌ش ده‌مێنێته‌وه.
له‌و کاره‌ساته وڵاتانی جیهانی به ناو مرۆڤدۆستی له ڕاستیدا درۆزن و دوڕو، مرته‌قیان نه‌هات و تاوانه‌که‌ی ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاقیان شارده‌وه. بۆمبه‌کانی کیمیایی که له‌لایه‌ن ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاقه‌وه به سه‌ر کوردستاندا بارێندران، له لایه‌ن وڵاتانی ئاڵمان و هوڵه‌ندەوه به ده‌سته‌ڵاتی ئێڕاق فرۆشرابون.
تێبینی: بۆ خوێندنەوەی زیاتری ئەم بابەتە بە زاراوەکانی سۆرانی و کرمانجی سەیری ئەم پەڕتوکانەی خوارەوە بکە لە کتێبخانەی کوردستانپۆست:
ناسنامەی کوردستان
Nasname ya Kurdistan
نووسەرەکان خۆیان بەرپرسیارێتی وتارەکانی خۆیان هەڵدەگرن، نەک کوردستانپۆست
