دارا دارى نەدى.. درەختى دى

Tuesday, 20/01/2015, 12:00

2618 بینراوە

له‌ سه‌ره‌تاكانى سالَى(1951)تا ئه‌م چه‌ند سالَه‌ى رِابردوو, كاتێك كه‌ مندالاَنى كورد له‌ قۆناغى باخچه‌ى ساوايانه‌وه‌ ده‌رِۆيشتنه‌ پۆلى يه‌كه‌مى سه‌ره‌تايى فێرى ئه‌لفوبێى كوردى و دارا دوو دارى ديى ده‌كران, به‌لاَم ئه‌وه‌ى كه‌ دارا ده‌يبينى دار نه‌بوو به‌لَكو دره‌خت بوو؟!! به‌لاَم بۆچى (ئيبراهيم ئه‌مين بالَدار) داراى فێرى بينى دار كردووه‌؟ له‌ كاتێكدا ئه‌و وێنه‌ى كه‌ له‌لايه‌ن (ترودى ميته‌لمه‌ن)ه‌وه‌ كێشراوه‌, وێنه‌ى دره‌ختێكى سه‌وز و زيندوو بووه‌, نه‌ك دارێكى وشك و نازيندوو! ده‌كرا ئه‌و وێنه‌يه‌ وێنه‌ى (دارێكى وشك) بووايه‌ نه‌ك دره‌ختێكى زيندوو,ئه‌و فێرخوازانه‌شى له‌ قۆناغى سه‌ره‌تايدا فێرى ئه‌لفوبێى كوردى كراون, تا ئه‌مرۆش به‌ دره‌ختى زيندوو ده‌لَێن دار و به‌ دارى نازيندوش ده‌لَێن دره‌خت!

مه‌به‌ست له‌ وشه‌ى زيندوو چيه‌؟ رِه‌گه‌زه‌ پێك هێنه‌ره‌كانى ژينگه‌ پێك دێت له‌: زيندووه‌كان و نازيندووه‌كان, زيندووه‌كان, ئه‌م رِه‌گه‌زانه‌ ده‌گرێته‌وه‌: به‌كاربه‌ره‌كان وه‌ك مرۆڤ و ئاژه‌لَه‌كان,شيكه‌ره‌وه‌كان وه‌ك كه‌رِوو به‌كتريا و هه‌ندێك له‌مێرووه‌كان, به‌رهه‌مهێنه‌ر وه‌ك قه‌وزه‌ و رِووه‌كه‌كان, نه‌مام و دره‌خته‌كانيش.... له‌كۆمه‌لَه‌ى رِووه‌كه‌كانن, كه‌وايه‌ نه‌مام و دره‌خت زيندوون.

له‌ شه‌تلَگه‌ و نه‌مامگه‌كان له‌رِێگه‌ى تۆوو قه‌لَه‌مه‌وه‌ نه‌مام به‌رهه‌مده‌هێنرێت, له‌دواى به‌رهه‌مهێنانى ده‌چێنرێت, دواتر گه‌شه‌ده‌كات و ده‌بێت به‌ دره‌خت, تا ئه‌م كاته‌ ده‌توانين به‌ نه‌مام و دره‌خته‌كان بلَێين زيندوون, به‌لاَم كاتێك كه‌ دره‌خته‌كان به‌ هه‌ر هۆكارێك وشك ده‌بن يان ده‌برِدرێنه‌وه‌ و دواتر وشك ده‌بن ئه‌وا ده‌بن به‌دار, بۆيه‌ ناتوانين بلَێين زيندووه‌ يان بلَێين سه‌وزه‌, بۆيه‌ ده‌بێت بلَێين داره‌كه‌ وشكه‌ و نازيندووه‌. له‌ زمانى كورديدا له‌ باشورى كوردستان به‌ ناوچه‌يه‌كى سه‌وز كه‌ دره‌ختى زيندووى تێدا بێت ده‌گووترێت(دارستان) له‌ كاتێكدا مه‌به‌ست له‌ واتاى دارستان ئه‌و ناوچه‌يه‌ نيه‌, دارى وشكى تيادا بێت, بۆيه‌ له‌رِووى واتاوه‌ هه‌لَه‌يه‌ و ئيدى نابێت به‌ (دار بلَێين دره‌خت و به‌دره‌ختيش بلَێين دار) به‌(دره‌ختستان بلَێين دارستان) به‌ (دره‌ختى مێو بلَێين دارمێو) به‌ (دره‌ختى توو بلَێين دار توو) به‌(دارا بلَێين دارى دى)نه‌گونجاوه‌ وشه‌ى (دار) له‌ شوێنى وشه‌ى (دره‌خت) به‌كاربهێنين, وشه‌ى (دارستان) له‌ شوێنى وشه‌ى (دره‌ختستان) دابنێين... ده‌بێت جێگره‌وه‌يه‌ك بۆ وشه‌ى (دارستان) دابنرێت, ئايا ده‌كرێت له‌ جياتى به‌كارهێنانى وشه‌ى (دارستان) بلَێين (دره‌ختستان) له‌وه‌لاَمدا ده‌نوسم به‌لَى ده‌كرێت چونكه‌,له‌رِوى واتاوه‌ هيچ گرفتێك دروست ناكات, كه‌سى به‌رامبه‌ر تێده‌گات كه‌ مه‌به‌ست لێى ناوچه‌يه‌كى سه‌وزه‌ و دره‌ختى زيندوى تيادايه‌, له‌ رِووى به‌كارهێنانيشه‌وه‌ وشه‌يه‌كى نوێ ده‌بێت. به‌لاَم له‌ رِووى ده‌ربرِينه‌وه‌ كه‌مێك قورسه‌, بۆيه‌ ده‌توانين وشه‌ى جێگره‌وه‌ى تر بۆ (دارستان) دابنێين وه‌ك(جه‌نگه‌لَ) كه‌ زياتر له‌ رِۆژهه‌لاَتى كوردستان به‌كار ده‌هێنرێت, يان (بێشه‌) يان هه‌ر وشه‌يه‌كى تر كه‌ له‌ مانادا, دره‌خته‌كان به‌ زيندوويه‌تيى بهێلَێته‌وه‌.. به‌راوردێك ده‌كه‌ين بۆ وشه‌كانى (دره‌خت, دار, دارستان, رِووبه‌رى سه‌وزايى) بزانين هيچ جياوازييه‌كمان له‌ زمانه‌كانى(كوردى,عه‌ره‌بى, ئينگليزي) بۆ رِوون ده‌بێته‌وه‌؟

له‌زمانى عه‌ره‌بيدا:
به‌ دره‌خت ده‌گووترێت: الشجره‌
به‌ دار ده‌گووترێت: العود
به‌ دارستان ده‌گووترێت: الغابه‌
به‌ رِووبه‌رى سه‌وزايى ده‌گووترێت: منڤمه‌ الخڤراو

له‌زمانى ئينگليزيدا:
به‌ نه‌مام ده‌گووترێت: seedling sprout sapling
به‌ دره‌خت ده‌گووترێت: tree
به‌ دار ده‌گووترێت: wood
به‌ دارستان ده‌گووترێت: forest
به‌ رِووبه‌رى سه‌وزايى ده‌گووترێت: green area
به‌ ناوچه‌يه‌ك كه‌ دره‌ختى تيادابێت ده‌گوترێت: wood

وشه‌ى (دره‌خت و دار) هه‌ريه‌كه‌يان له‌و دوو زمانه‌دا واتايه‌كى تايبه‌تيان هه‌يه‌, هه‌ردوو وشه‌كه‌ ماناكانيان ناچنه‌وه‌ سه‌ريه‌ك, به‌ گشتى ئه‌م باسه‌... پێويستى به‌ لێكۆلَينه‌وه‌ و وردبوونه‌وه‌ى زياتر هه‌يه‌, به‌تايبه‌ت وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌ و شاره‌زايانى زمانى كوردى و ناوه‌نده‌كانى زمان ده‌بێت زۆر به‌شێوه‌ى ورد تر له‌م باره‌يه‌وه‌ بكۆلَنه‌وه‌, تا ده‌گه‌ن به‌ ئه‌نجامێك و له‌ كۆتايدا (دارا فێرى بينينى دره‌خت) بكه‌ن, يان وێنه‌ى دوو دره‌خته‌ سه‌وزه‌كه‌ بگۆرِن بۆ دوو دارى وشك, تا چيتر مندالاَنى كورد و نه‌وه‌ى نوێ به‌ هه‌لَه‌ فێرى ئه‌لفو بێى كوردى نه‌كرێن.